Валжанка двухдомная (звычайная) (Aruncus dioicus (Walt.) Fern., 1939)
Парадак Ружакветныя (Rosales), сямейства Ружавыя (Rosaceae)

Статус. III катэгорыя. Рэдкі від, які трапляецца ў невялікай колькасці на абмежаваных плошчах.
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі рэліктавы від, які знаходзіцца ў Беларусі ў астраўных участках росту і асобных лакалітэтах за паўночна-ўсходняй мяжой арэала [1-3]. Дэкаратыўная, лекавая і меданосная расліна [4].
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая двухдомная расліна з тоўстым дзеравяністым карэнішчам і моцным прамастойным сцяблом вышынёй каля 2 м. Прыкаранёвае лісце даўжынёй да 1 м, доўгачаранковае, двойчы-, тройчыперыстае, складаецца з 9 двойчыпілаватых лісцікаў. Кветкі дробныя, белыя, у доўгіх гронках, сабраны ў буйныя раскідзістыя мяцёлкі даўжынёй да 50 см. Гронкі тычынкавых кветак густыя, коласападобныя, песцікавых - рэдкія. Тычынкавыя кветкі большыя за песцікавыя. Плод - лістоўка [5].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце з сярэдзіны чэрвеня да пачатку жніўня, пладаносіць у жніўні-верасні. Зацвітае на трэці год. Размнажэнне насеннае і вегетатыўнае (парасткавымі атожылкамі).
Пашырэнне. Горныя раёны Паўночнай Эўропы, Карпаты, Валынь; Каўказ [5]. У Беларусі вядома больш за 20 месцаў росту, прымеркаваных у асноўным да ўзвышшаў Беларускай грады і прыледавіковых раўнін (Пружанскі, Камянецкі, Свіслацкі, Баранавіцкі, Капыльскі, Наваградскі, Карэліцкі, Менскі, Нясвіжскі і Чэрвеньскі раёны) [6, 7].
Месцы росту. Шыракалістыя, шыракаліста-чорнаальховыя і хвойна-шыракалістыя лясы.
Характар росту. Расце адзінкавымі экземплярамі і групамі па 5-20 асобін.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Высечка лесу, выпас жывёлы, празмерныя рэкрэацыйныя нагрузкі, збор квітучых раслін.
Культываванне. Вырошчваецца ў ЦБС АН Беларусі [4] і на прысядзібных участках.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў Белавежскай пушчы. Занесена ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [8].
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцаў росту і кантроль за станам папуляцый, арганізацыя спецыялізаваных батанічных заказнікаў ва ўсіх вядомых месцах росту, выяўленне новых месцаў росту, больш шырокае ўвядзенне ў культуру, штучнае размнажэнне і рассяленне ў прыродныя экатопы.

Літ.: 1. Козловская, Парфенов, 1972; 2. Блажевич, Шаблинский, 1976; 3. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 4. Кухарева, Пашина, 1986; 5. Флора СССР, т. 9, 1939; 6. Пачоский, 1897; 7. Даныя гербарыя ІЭБ АН Беларусі; 8. Чырвоная кніга БССР, 1981.

Р.Блажэвіч

Паведаміць пра недакладнасьць