ЦІШЫНЯ (ціша, ціш). 1. Пра характар цішыні, яе ступень; пра іншыя прыкметы (цішыні): бяздонная, бязмежная, бясконцая, важкая, выключная, выразная, вялікая, глыбокая, магутная, незвычайная, нечуваная, першабытная, першародная, усеабдымная, утаймованая, ціхманая  бязлюдная, грабавая, магільная, мёртвая, неабудная, неадольная, нежывая, непарушная, непрабудная, непранікальная; бязгучная, веснавая, вечная, гулкая, густая, гучная, далёкая, дрымотна-сонная, дрымотная, дрымучая, звечарэлая, звонкая (аўт.), крыштальная, летняя, празрыстая, прасторная, ранішняя, росная, састоеная (аўт.), світальная, сонечна-росная (аўт.), спрадвечная, старасвецкая, стрункая (аўт.), тугая, ціхая, чуйная, чуткая, чыстая, шкляная, ясная  аднатонная, адубелая, акамянелая, амярцвелая, высушаная да звону (аўт.), глухая, жалезная, знямелая, імглістая, коўзкая, крохкая, ліпкая, ломкая, напятая, нацятая, нежывая, нямая, паўзучая, пустая, пустэльная, пыльная, рыпучая, санлівая, сонная, трухлявая, тупая, хрупкая, цягучая, шумлівая, шчыльная; белая (аўт.), блакітная (аўт.), босая (аўт.), грыбная (аўт.). зялёная (аўт.), іскрыстая (аўт.), пагранічная (аўт.), салдацкая (аўт.), сасновая, сіняя, сонечная, сырадойная (аўт.), сярэбраная, усівелая, хлебна-сасновая, цытадэльная (аўт.), чыстая  свінцовая, шэрая; гарачая, пагодлівая, пагодная, спякотная, цёплая  замарожаная, марозная, настылая, сцюдзёная, халодная, ядраная.

Мама, мама... Успамінаць пра вас было грэшна... І ўсё ж па начах у бяздоннай цішы кожны гэтым грашыў (В.Іпатава). У цішыні, спакойнай і бясконцай, Зямлі трызніўся весні шум жытоў (К.Кірэенка). Начную важкую цішыню парушыў драч (І.Дуброўскі). Настала вялікая цішыня (Я.Колас). Цішыня, глыбокая цішыня стаіць на ўвесь свет (Я.Скрыган). Амур заціх магутнай цішынёй (Я.Брыль). Цішыня стаяла ў лесе незвычайная (А.Кулакоўскі). А цішыня такая нечуваная апала на балоты і палі... (П.Панчанка). Навокал стаяла зялёная, росная, першабытная цішыня (Я.Брыль). У першароднай цішыні наўкол Я слухаю, прысеўшы на калоды, Як вечнасць, асядаючы, на дол, Быцця зямнога запаўняе соты (А.Грачанікаў). Няхай не супакойвае нас мірная, усеабдымная цішыня над палямі і лясамі... (І.Мележ). Утаймованую цішыню парушылі галасы пад вокнамі (М.Лынькоў). Цішу хоць разлівай у кубкі, Сырадойную і ціхманую (Р.Барадулін). Да дзвярэй ён зноў шыбуе, Міг адзін, і клямка — бразь! А скрозь цішу грабавую Хтось крычыць яму: “Не лазь!” (Я.Колас). Вось поўнач падходзіць — магільная ціша, Замерла ўсё вокал, здаецца, не дыша (Я.Колас). Гузок на ўзмежжы спыніўся і паслухаў зноў. Тая ж мёртвая ціш (Э.Самуйлёнак). Ночачка цёмная, ночачка зорная, Ціш неабудная, цьма! Волечка светлая, дзе ж ты, жаданая? (Я.Колас). Ускалыхнуўшы нямую цішыню, песня кранулася нябачных струн чалавечага сэрца (А.Васілевіч). Аднатонная песня плыла над вечнай, непарушнай цішынёй (“Беларусь”). Адзінокі стрэл моцна прагучаў у гулкай цішыні гор (Э.Самуйлёнак). Было за поўнач, і густая ціш Па-над усёй зямлёю панавала (Н.Гілевіч). Ціша здавалася асабліва гучнай, снег — асабліва белым, паветра — асабліва мяккім (У.Караткевіч). Усюды стаяла цішыня, глухая, далёкая ад вялікага свету (І.Пташнікаў). Лясы з дрымотнай цішынёй... З двухстволкай-тулкай за спіной Ідзе ляснік стары (П.Броўка). Па голлі скачуць сінічкі, парушаючы піскам дрымучую цішыню (Я.Брыль). Звонкая ціша — ні спеваў птушыных, ні шэлесту (А.Звонак). Іду і ў звечарэлай цішыні Мінаю ліпы, ясені і клёны. І да мяне злятаюцца, як дні, Загубленыя тэмы і імёны (Я.Янішчыц). Трубіць ціша світальная, крыштальная... (А.Вярцінскі). Ах, колькі радасці! А потым зноў урачыстая, сонечна-росная цішыня і прастора (Я.Брыль). Ачнуўся я ад стрункай летняй цішыні (К.Кірэенка). І звонка мне яна [зязюля] закукавала У цішыні празрыстай веснавой (М.Танк). З поля веяла радасцю прасторнай цішыні (К.Чорны). Колькі сонца разлілося У цішы састоенай! (Н.Гілевіч). І ў гэтай спрадвечнай цішыні за плячыма раптам чыркнула сарока (І.Пташнікаў). Нейкая старасвецкая цішыня вісела над хатамі і гародамі (І.Пташнікаў). Не спалася — мяшала нязвыклая, тугая цішыня (Н.Гілевіч). Яснела — і тады чуваць было, як у нацятай шкляной цішыні з гулкім трэскам і пошчакам лопаліся ствалы дрэў (Б.Сачанка). І ў ранішняй чуйнай цішыні Кожны камень ледзь чутна звініць (В.Іпатава). У царстве чыстай цішыні, Марыя, пакліч мяне... (М.Рудкоўскі). Якая шумлівая цішыня! (У.Караткевіч). Трохтонка вырвалася з цішыні шчыльнай — прастуе па бальшаку (Р.Барадулін). У ясную Нямую цішыню Абруч каціўся Ад мяне далёка (С.Грахоўскі). Адубелая цішыня ляжыць на дне даліны (“Маладосць”). У гэтай амярцвелай, акамянелай цішыні гор здавалася ўсё нерэальным: вайны не было, толькі вялікі спрадвечны спакой (“Маладосць”). Так грэла і пякло паніжэлае ў небе сонца, што ў пыльнай і ломкай, высушанай да звону цішыні было чуваць, як шапоча вусатым коласам спелае ячменнае поле (Я.Сіпакоў). Жалезная настылая цішыня, здаецца, разам са столлю ўпала на ўсіх (В.Адамчык). Сярод цішы начной знямелай Калыска скрыпнула (Я.Колас). Цішыня стаяла коўзкая і паўзучая (Ц.Гартны). Мне лёгка і сумна заўжды з адзінотай у цішы, празрыстай і крохкай... (Т.Бондар). Ліпкаю цішай даўно набрыняла ўсё (Т.Бондар). У напятай цішыні ён [Валока] стрымліваў сваё дыханне (А.Марціновіч). Раптам вырвуцца крокі З нежывой цішыні, Быццам дзесьці далёка Едзе хтось на кані (П.Глебка). Пустэльнай цішынёй сустрэла Андрэя Зарэчча (М.Ткачоў). Зноў былі ганак, санлівая ціша і снежная мітусня (І.Мележ). Ідуць апошнія хвіліны санлівай ранішняй цішыні (В.Быкаў). Наўкола стаяла сонная глухая цішыня (В.Быкаў). О лепш бы драмаць мне ў рыпучай, трухлявай цішы, Чым плакаць жалейкай тваёй нескаронай душы (Н.Тулупава). І перад ім у яснай сіле Пад шолах хрупкай цішыні Пераліваліся, свяцілі Вачэй даверліеых агні (С.Гаўрусёў). Ці бярозы па-над берагам, Ці спусціліся аблокі? Цішыня такая белая. Звонка кліча шлях далёкі (Р.Барадулін). Бяжыць унук за мячыкам, за сонцам, І цішыня блакітная над ім (С.Грахоўскі). Цішыня мая босая Далёка за вёснамі, Дзе жоўтымі восамі ў пяткі Ігліца ўпівалася вострая (Н.Тулупава). Грыбною цішай дыхаюць бары (Я.Янішчыц). Ім будзе незразумела, Што такое зялёная цішыня, Адкуль была ў сэрцах прапрадзедаў Наіўная дабрыня?.. (Р.Барадулін). Іскрыстая цішыня. Пінгвін на ільдзіне радасны Пад пахаю пінгвіня трымае, Як ранішні градуснік... (Р.Барадулін). Я, салдацкая, пагранічная, цытадэльная цішыня, Зычу, людзі, вам міру прывычнага, ціхай ночы і яснага дня! (В.Жуковіч). Сіняя ціша Зоркі калыша (Г.Бураўкін). Паблукаю каля ціхай Гайны У сасновай Сонечнай цішы (П.Панчанка). У ранішняй сярэбранай цішы Нячутна нават жаваранка звонкага... (“Маладосць”). Славы ўсівелую цішыню Годна вартуюць брамы (Р.Барадулін). Хлебна-сасновая цішыня... Пчаліным гудам гудзе вялікая паляна грэчкі (Я.Брыль). Навокал стаяла шэрая... цішыня (М.Лынькоў). Ах, якая сягоння ціхая Вечаровая цішыня! Як яна ўспаміны раскоўвае, Летуценням дае прастор... (Г.Бураўкін). Нейкі час у хаце панавала цішыня, да таго аднатонная і цягучая, што нават чуцён быў яе несканчоны танюсенькі звон (Я.Скрыган). Я бачыў наш мурожны луг з усімі пахамі і песняй жаваранка пад спякотнай цішынёй (Я.Брыль). Замарожаная цішыня скоўвала поле (К.Чорны). Рыпнуць весніцы дня цішынёю марознай, Бліскавіца нап’ецца з ляхі (Р.Барадулін). Малады дзявочы голас, як сярэбраны званочак, прарэзаў цёплую цішыню летняй ночы (Я.Колас). У хаце вісела нейкая халодная... цішыня (І.Пташнікаў). Гучнае кукарэканне прарэзала ядраную цішыню ночы (М.Лынькоў).

2. Пра ўражанне, псіхалагічнае ўспрыняцце (цішыні): велічная, вішнёвая (аўт.), вясёлая, гаючая, гордая, глыбакадумная (аўт.), дзівосная, дзіўная, духмяная, жаданая, загадкавая, задуменная, задумлівая, крылатая, ласкавая, міратворная, мяккая, непаўторная, неразгаданая, нерастрачаная, нязвыклая, поўная хвалявання, пявучая, салодкая, светлая, світальна-шчодрая (аўт.), святая, спакойная, спелая, стоеная, супакойлівая, таемная, таямнічая, урачыстая, утульная, чароўная  аднастайная, баязлівая, бязлітасная, бязрадасная, варожая, гнятлівая, горкая, грозная, дакучлівая, даўкая, дзікая, жахлівая, жудасна-крамяная (аўт.), жудасная, журботная, жуткая, затоеная, зацятая, здрадлівая, злавесная, зманлівая, змрочная, зняможаная, лянівая, маркотна-застылая, маркотная, маўклівая, млосная, млявая, надакучлівая, напружаная, насцярожаная, негасцінная, недаверлівая, непрытомная (аўт.), нудлівая, нудная, нядобрая, нясцерпная, няўмольная, няхрусткая, пагрозная, пакутліва-пякучая, пакутлівая, развітальная, расстраляная (аўт.), самотная, сляпая, страшная, страшэнная, строгая, сумная, суровая, сытая, трывожна-падманлівая (аўт.), трывожная, цвілаватая (аўт.), цёмная, цяжкая.

Пад высокім скляпеннем пануе велічная цішыня. Нідзе ні гуку, ні руху, ні ветрыку (В.Вольскі). Як толькі ноч ліпнёвая Махне крыламі сінімі Ды цішыня вішнёвая па ўсіх садах затоіцца, — Тады хоць сэрца вынімі, Каб толькі супакоіцца! (Н.Гілевіч). На прыстані панавала ясная, сонечная і вясёлая цішыня (М.Ракітны). Плыве аднастайны мяккі шум. Цішыня, сатканая з гэтага шуму, нейкая на дзіва гаючая, супакойлівая (М.Гамолка). Што дзеецца з душой: затоплена вачамі. Між гордай цішынёй — я ўскрык. А Вы — маўчанне (Я.Янішчыц). Цішыня дарогі пасля ўчарашняга кірмашовага грукату, урачыстая і глыбакадумная (З.Бядуля). У лузе панавала дзівосная міратворная цішыня (М.Ракітны). А навокал цішыня. Дзіўная цішыня. Складаная. Адначасова і спакойная і трывожна-падманлівая (І.Шамякін). Здаецца, шчасцем гэтым напоўнены не толькі Васілёвы грудзі, а і ўся ноч, уся цёмная, духмяная цішыня, што дрэмле над Куранямі (І.Мележ). [Стаяла] нейкая незвычайная І загадкавая цішыня (А.Савіцкі). Цішыні за сваё доўгае жыццё ў Лісані Насця наслухалася ўдосталь... Ды гэтакай жаданай, салодкай, як сёння, ніколі яшчэ не чула (В.Карамазаў). Задуменная ціша. Спакой вечарніцы-зары. А ў таварыша бачу нястрымную скруху ў вачах (К.Кірэенка). І сёння чую, як на схіле дня, Зарой запаланіўшы ўсё наўкола, Крылатая спявае цішыня... (М.Федзюковіч). А цішыня такая ласкавая, што хочацца ступаць асцярожна (М.Гамолка). Белая мяккая ціша няхрусткая, Белай дрымотай спавіты кусты (Н.Гілевіч). Я хачу, каб ніхто не парушыў Непаўторнай маёй цішыні (В.Жуковіч). [Цішыня] успаміны раскоўвае, Летуценням дае прастор — Неразгаданая, вясковая — Ад расінкі да ранніх зор (Г.Бураўкін). І цішыня навокал нерастрачаная (В.Вярба). Быў нават нейкі неакрэслены страх у гэтай нязвыклай цішыні (Я.Колас). Пісаць даўно забыўшыся і добра, радасна памятаючы, што ты і ўчора, і пазаўчора, і заўсёды цяжка працаваў на хлеб, на такую вось, поўную хвалявання цішу (Я.Брыль). Гадзіну я прашу нягорда Ў світальна-шчодрай цішыні (В.Вярба). Мы зберажом і зуброў, і чалавечнасць, і старыя вежы, і ўсплёскі бабра, і дзіва сонечных палян, і вуркатанне дзікага голуба, і святую, гучную цішыню Пушчы (У.Караткевіч). Мой родны лес мяне прывеціў, Ён не мяняецца ані — У самым неспакойным свеце Дзялянка спелай цішыні (С.Законнікаў). У гэтай таемнай лясной цішыні Максіму зрабілася ніякавата (В.Быкаў). У крохкай таямнічай цішыні, Па даўніх партызанскіх папялішчах Начамі загараюцца агні І салавей умоўным свістам свішча (С.Грахоўскі). Васіля найбольш і ўразілі гэтыя бясконцыя бары з іх урачыстай цішынёй (І.Навуменка). Не падобна была на асеннюю чароўная і ўтульная цішыня... (А.Кулакоўскі). Зноў настае хвіліна аднастайнай, што наганяе сон, нуднай цішыні (В.Гарбук). Калі маўчаць усе гудкі трывогі У цішыні бязлітаснай, зацятай, А нумар тваёй хуткай дапамогі — Калі ні пазвані — заўжды заняты (М.Танк). Пасля стрэлу настала гнятлівая, дзікая цішыня (А.Асіпенка). Ужыўшыся ў нязвыкла горкую цішыню двара, ён [Альбін] пачаў прагульвацца без павадыра (В.Гардзей). Грозная скрозь цішыня — сведка рашучага дня (М.Хведаровіч). А ў хаце так і панавала Дакучлівая цішыня (М.Аўрамчык). ...Стукала ў галаве. Гэта ад цішыні. Глухой, даўкай і мяккай-мяккай (І.Пташнікаў). Настала жахлівая страшэнная цішыня, як перад навальніцай (А.Пальчэўскі). Цішай жудасна-крамянай дыхалі аблокі (Т.Бондар). Яхім азіраўся і трывожна прыслухоўваўся — тая ж цішыня, жудасная, зацятая (Я.Колас). Калі пачынаецца пара ранішніх туманоў, ціхай зажуранасці, усё тады падуладна цішыні, журботнай, доўгай, як роздум чалавека над пражытым жыццём (А.Жук). [Дзед Талаш] прыслухаўся — жуткая, злавесная цішыня (Я.Колас). Страсянуўшы затоеную... цішыню, пачуўся выбух гранаты (Я.Брыль). Хоць бы прастрачыў хто з аўтамата Здрадлівую ціш такой начы (М.Аўрамчык). Потым раптам нібы ўсё змоўкла на хвіліну, і злавесная цішыня павісла над домам, над садам (М.Лынькоў). Адчула боль даўнейшы той Галіна. Ён не ўтаіцца ў зманлівай цішы (А.Пысін). Цяжкія стогны парушылі змрочную цішыню леснічоўкі (М.Лынькоў). Зноў ціша. Цяпер ужо не напятая, нібы струна, гатовая лопнуць, выбухнуць, а зняможаная, нейкая пустая (В.Карамазаў). Тут... хмары камароў і лянівая, прэлая цішыня (Э.Самуйлёнак). Працавіты шоргат лыж працінаў маркотна-застылую цішыню... (М.Зарэцкі). Тут жа, над вёскай, вісела трывожная, маўклівая цішыня (Б.Сачанка). Стаміўся свет ад млоснай цішыні (Г.Бураўкін). Балоты драмалі ў млявай цішыні поўдня (Э.Самуйлёнак). І зноў надакучлівая цішыня і не менш дакучлівы голас (І.Пташнікаў). Напружаная цішыня... Шалёна калоціцца ў грудзях сэрца (Р.Мурашка). І паветра густое, як у лесе. І гэта насцярожаная цішыня (А.Кудравец). У хаце была негасцінная цішыня (І.Мележ). Цішыня ў забыцці, Непрытомная, стыне з вайны (Р.Барадулін). Пасля таго, як Насця выйшла, у пакоі настала нядобрая цішыня (І.Мележ). Было пасля поўначы. У доме дыхала нясцерпная цішыня (М.Лужанін). Туга мая бяссонная злятае Няўмольнай цішай на глухі парог (М.Федзюковіч). Арлоўскага абудзіў цяпер не напорысты грукат бою, а пакутліва-пякучая цішыня (М.Паслядовіч). Трубіць ціша... развітальная, І патанае яна ў вадаспадзе дня (А.Вярцінскі). Ах, нуда — не бяда ў цішыні расстралянай (Я.Янішчыц). У самотнай цішы перад сном Думы думае маці (Н.Гілевіч). Панурая цішыня, І толькі плач Раіны быў чуваць (М.Танк). І вось ты вырас здаравякам... Удосталь спіш, ясі са смакам, Прывык да сытай цішыні (М.Смагаровіч). У хаце вісела... цвілаватая цішыня (І.Пташнікаў). Ціша цяжкая ў смутку журыцца (Р.Барадулін). Зноў настала яшчэ больш напружаная І яшчэ больш пагрозная цішыня (У.Дамашэвіч).

* Палын-цішыня.

Параднюся з палын-цішынёй (Я.Янішчыц).

Паведаміць пра недакладнасьць