##ShortTitle: Паронімы ##LongTitle: Слоўнік паронімаў беларускай мовы ##FrontpageTitle: Паронімаў ##ExpandArticle: true ##Type: slo ##HTMLDescription_BEGIN Створана на падставе:
Слоўнік паронімаў беларускай мовы. Менск: Народная асвета, 1994. ISBN 985-03-0071-X
Укладальнік: Сцяпан Грабчыкаў

У слоўнік уключаны словы, блізкія па гучанню, але розныя па значэнню: абагуліць // абагульніць, бескарыслівы // бескарысны, метэарыт // метэор, цікавы // цікаўны і да т.п. Кожнаму слову (усяго іх звыш 3300) даецца тлумачэнне, прыводзіцца прыклад, які ілюструе яго значэнне. Адрасуецца вучням старшых класаў, студэнтам, настаўнікам, работнікам друку, пісьменнікам, усім, хто неабыякавы да беларускай мовы, цікавіцца ёю.



##HTMLDescription_END @

абагуліць // абагульніць

Абагуліць. Зрабіць асабістае, уласнае калектыўным, грамадскім.
Абагуліць (звычайна пра што-н. канкрэтнае): маёмасць, зямлю, жывёлу і г.д.
Некалькі цікаўных гаспадароў стаялі збоку і пазіралі на Казлюка: яго не было дома, калі маці і Стасік амаль што першымі абагулілі сваю маёмасць. Р.Няхай.
Няправільна. Толькі чалавек можа рэалізаваць творчы працэс, вызначыць задачу, стратэгічныя прынцыпы, прааналізаваць і абагуліць (трэба: абагульніць) вынікі работы машыны. Полымя.

Абагульніць. Выразіць у агульным палажэнні вынікі назіранняў над асобнымі фактамі, з'явамі.
Абагульніць (звычайна пра што-н. абстрактнае): вопыт, думкі, назіранні і г.д.
Трэба вучыць маладога аўтара абагульняць факты і рабіць з іх пэўныя філасофскія вывады. К.Чорны.
Няправільна. Прапанова абагульніць (трэба: абагуліць) пасевы была прынята аднагалосна. М.Паслядовіч. @

абанемент // абанент

Абанемент. Дакумент на права часовага карыстання чым-н.
Абанемент: тэатральны, бібліятэчны; абанемент: у тэатр, у басейн; абанемент: набыць, атрымаць і г.д.
Тэрмін яго абанемента канчаўся, трэба было набываць новы.

Абанент. Асоба, якая мае абанемент.
Абанент: новы, акуратны; абанент: бібліятэкі, філармоніі і г.д.
Вы прачыталі першыя радкі. Прозвішчы герояў яшчэ толькі названы. Яны гавораць вам не больш, чым прозвішчы абанентаў у тэлефоннай кнізе. Р.Шкраба. @

абвестка // павестка

Абвестка. Паведамленне, якое даводзіцца да ўсеагульнага ведама.
Сінонім: аб'ява.
У канцы таго ж дня сяляне, што працавалі на гравійцы, прынеслі канваіраву абвестку ў сваю вёску, і праз некаторы час яе ўжо ведалі ў кожнай хаце. М.Аўрамчык.

Павестка.
1. Афіцыйнае пісьмовае паведамленне з выклікам куды-н.
Сінонімы: позва, выклік.
- Я сягоння на акопах не быў. За пасыльнага трымалі ў камендатуры. З раніцы ездзіў у вёску з павесткамі, пасля суправаджаў абоз. В.Карамазаў.
2. Круг пытанняў, якія павінны быць абмеркаваны на сходзе пасяджэнні; павестка (парадак) дня.
Даклад пачаўся пасля таго, калі была прынята павестка. А.Васілевіч. @

абветраць // абветрыць

Абветраць.
1. Стаць смуглым, шурпатым, агрубелым ад ветру (пра твар, рукі і г.д.); абветрыцца.
Твар у Сашы абветраў, загарэў. І.Шуцько.
2. Падсохнуць на ветры (звычайна пра глебу). Даўно ўжо абветралі дарогі, пашарэла ралля і добра ўрунела жыта. К.Чорны.

Абветрыць. безас. Зрабіць цёмным, шурпатым, агрубелым (пра твар, рукі і г.д.).
Яго [твар] нібы абветрыла ранняй вясной на адкрытай машыне. І.Пташнікаў. @

абгаварыць // агаварыць

Абгаварыць.
1. што. Усебакова разгледзець, абмеркаваць што-н. з кім-н.
Хутчэй бы вярнуўся Іван, каб сказаць яму нечаканую навіну, падзяліцца радасцю і абгаварыць, што трэба да вяселля. І.Шамякін.
2. каго. Узвесці на каго-н. паклёп, ілжывае абвінавачанне; зганіць, абылгаць.
Ён саромеўся, што іх могуць убачыць і абгаварыць. В.Вітка.

Агаварыць. што. Зрабіць агаворку, даць дадатковыя заўвагі, тлумачэнні да раней сказанага ці напісанага.
Пан Юры нявесела ўсміхаўся і падтакваў сыну: - Але. Вядома. Не збяднеем. Затое агаворым, каб вярнуліся сюды. У.Караткевіч. @

абгрунтаванасць // абгрунтаванне

Абгрунтаванасць. Глыбока пераканаўчая, усебакова аргументаваная доказнасць, падмацаваная неабвержнымі довадамі.
Неўзабаве практычная прапанова Сямёна атрымала тэарэтычную абгрунтаванасць. У.Шыцік.

Абгрунтаванне. Падмацаванне пераканаўчымі доказамі, прывядзенне такіх доказаў; довад, доказ.
Бялінскі даў абгрунтаванне рэалістычнага напрамку ў расейскай літаратуры. В.Барысенка. @

аб'ёмісты // аб'ёмны

Аб'ёмісты. Вялікі аб'ёмам, памерамі.
Гэта быў даволі аб'ёмісты рукапіс, два гады пісаны. Я.Брыль.

Аб'ёмны.
1. Які характарызуецца трохмернымі паказчыкамі (па даўжыні, вышыні і шырыні).
Аб'ёмную разьбу звычайна або пакрывалі пазалотай, або размалёўвалі фарбамі. Л.Абецадарскі.
2. Вялікага аб'ёму, памеру.
Змяніўся сам характар работы, яна стала менш аб'ёмнай, бо ішло завяршэнне аб'ектаў, падрыхтоўка іх для здачы дзяржаўнай прыёмнай камісіі. Полымя. @

абмежавальны // абмежаваны

Абмежавальны. Прызначаны для абмежавання чаго-н.
Адзін у кантэксце можа мець і значэнне абмежавальнай часціцы з адценнем вылучэння. Граматыка беларускай мовы.

Абмежаваны.
1. Пастаўлены ў якія-н. рамкі, межы. Вёска канчалася, шаша выходзіла на палявы прастор, які звузіўся поначы да нешырокай стужкі дарогі, абмежаваны з бакоў дзвюма прапыленымі канавамі. В.Быкаў.
2. Невялікі, нязначны.
Агульнанародным не стане тое, што мае абмежаваны ўжытак або ствараецца штучна. У.Юрэвіч.
3. перан. З вузкім кругаглядам; недалёкі, адсталы, невялікага розуму.
Тупым і абмежаваным паліцэйскім Я.Колас проціпастаўляе прадстаўнікоў простага народу. Ю.Пшыркоў. @

абмежавацца // адмежавацца

Абмежавацца. чым. Не пайсці ў сваіх дзеяннях далей чаго-н.; задаволіцца чым-н. нязначным; не выйсці за межы чаго-н.
Тургенеў не мог абмежавацца апісаннем знешніх бакоў народнага быту. В.Барысенка.

Адмежавацца. ад каго-чаго. Заняць адасобленае ад каго-чаго-н. становішча; аддзяліцца.
Бачыш, як хутка адмежаваўся ад Барушкі, быццам і не падтрымліваў яго. У.Карпаў. @

абнадзеены // абнадзейлівы

Абнадзеены. Такі, якога абнадзеілі.
Сінонім: суцешаны.
Абнадзееныя Віктарам Сяргеевічам, хлопцы павесялелі. А.Якімовіч.

Абнадзейлівы. Які абнадзейвае, падае надзеі.
Сінонім: суцяшальны.
Спявалі дрэвы і - няхай ціхім, але неадольным спевам - адгукалася сэрца. Было ў той нядумнай, бесклапотнай радасці нешта надзіва юначае, даверлівае, абнадзейлівае. І.Мележ. @

абраз // вобраз

Абраз. Малюнак Бога ці святога як прадмет рэлігійнага пакланення.
Сінонім: ікона.
Павуцінаю заткана столь і кут над абразом. Я.Колас.

Вобраз.
1. Знешні выгляд, аблічча каго-чаго-н., што ўзнікае ў памяці.
Ігнатка ў памяці ўсплывае і тая ноч, той рад бяроз, і вобраз брата ажывае. Я.Колас.
2. Жывое, нагляднае ўяўленне пра што-н.
Вобраз роднай Беларусі, напрыклад, неразлучны з лірычным героем верша «Павей, вецер». К.Хромчанка.
3. Абагульнены характар, тып, створаны пісьменнікам, мастаком.
Многія з апавяданняў Чорнага 1926-1927 гадоў вылучаюцца навізною ідэй і вобразаў, уменнем пранікнуць у псіхалогію чалавека новай эпохі. М.Луфераў. @

абрыдлівы // абрыдлы

Абрыдлівы. Які абрыдае; надакучлівы.
Не прадыхне дунайскі вецер начной абрыдлівай імжы. Аслепла ўсё. І толькі свеціць ліхтар паходны ў бліндажы. М.Калачынскі.

Абрыдлы. Які абрыдзеў, надакучыў; нялюбы, прыкры.
Яна без гэтай абрыдлай кароткай стрыжкі, без джынсаў, у доўгай прыталенай спадніцы - як не падобна яна на многіх дзяўчат і жанчын, якія аднолькавым адзеннем, аднолькавымі прычоскамі зліваюцца адна з адной, як салдаты ў шарэнзе... В.Гігевіч. @

абрэз // абрэзак

Абрэз.
1. Вінтоўка з укарочаным (абрэзаным) ствалом.
З лесу пачалі выходзіць цэлыя групы людзей з карабінамі, з вінтоўкамі, з абрэзамі, з бярданкамі. Я.Колас.
2. Абрэзаны край чаго-н., беражок.
Кніга з зялёным абрэзам.

Абрэзак. Непрыдатны кавалак, які застаўся пасля разразання чаго-н.
Ля рашоткі дзеці раяцца і, захапіўшы з сабой абрэзкі аполкаў, зноў залазяць у падвал. В.Гарбук. @

абыходак // абыходжанне // абыходлівасць

Абыходак.
1. Патрэбы штодзённага жыцця.
За хатаю адразу ж пачыналіся глінішчы, ямы, з якіх людзі капалі на свой абыходак гліну. В.Вітка.
2. Ужытак, карыстанне.
Прыгадайце, колькі крылатых выразаў з баек К.Крапівы ўвайшло ў паўсядзённы абыходак. Я.Казека.

Абыходжанне. Манера паводзін у адносінах да каго-н.; уменне карыстацца чым-н.
У Шмульке вельмі прыемны голены твар, джэнтльменскія манеры ў абыходжанні з людзьмі. З.Бядуля.

Абыходлівасць. Ветлівасць, далікатнасць; пачцівасць.
Жанкі, браце, складаныя натуры, абыходлівасць любяць. П.Кавалёў. @

абыходлівы // адыходлівы // адыходны

Абыходлівы. Ветлівы, далікатны ў абыходжанні.
Рэдактар - хлапчына свойскі, абыходлівы. Ён, здаецца, з тых ураўнаважаных людзей, якія ніколі не хвалююцца, не выходзяць з сябе і на ўсё - добрае і дрэннае ў жыцці - глядзяць паблажліва. І.Навуменка.

Адыходлівы. Здольны хутка забываць крыўду, супакойвацца пасля гневу, злосці.
Душа ў Андрэя была адыходлівая, і ён ужо не злаваў на брата. В.Карамазаў.

Адыходны. Які звязаны з адыходам адкуль-н. Пачаўся славуты адыходны рэйд атрада далёка на поўнач. Я.Брыль. @

абыякавы // абы-які

Абыякавы. Які не выяўляе ніякай цікавасці, увагі да каго-чаго-н.
Сінонім: раўнадушны.
Спрадвеку было так: той, хто думаў жыць, вучыўся сам і вучыў дзяцей працаваць. А хто быў абыякавы да сваёй будучыні - вучыў дзяцей адпачываць. Я.Сіпакоў.

Абы-які. Які-небудзь, усякі; хоць які.
Сінонімы: благі, нядобры.
Так у Малінаўцы з'явіўся новы гаспадар і прытым не абы-які. А.Чарнышэвіч. @

аб'яднальны // аб'яднаны

Аб'яднальны. Які служыць аб'яднанню, вядзе да аб'яднання.
Сінонім: аб'яднаўчы.
Аб'яднальны з'езд партыі.

Аб'яднаны. Утвораны з асобных частак, адзінак; сумесны; згуртаваны.
Сінонімы: злучаны, з'яднаны.
Праваліўся нашчэнт аб'яднаны паход верных служак цара і французскіх банкіраў. П.Глебка. @

абязводзець // абязводзіць

Абязводзець. Стаць бязводным; пазбавіцца вады, вільгаці.
Зямля абязводзела. Балота абязводзела.

Абязводзіць. што. Зрабіць бязводным; штучна выдаліць адкуль-н. ваду.
Меліярацыя абязводзіла рэчку. @

абязволець // абязволіць

Абязволець. Стаць бязвольным.
Калі Ціхану стала горш і ён абязволеў, Мальвіна перастала рагатаць і свавольнічаць. І.Дуброўскі.

Абязволіць. каго. Пазбавіць волі, зрабіць каго-н. бязвольным.
Лагерныя здзекі абязволілі вязня. @

абязлесець // абязлесіць

Абязлесець. Страціць лясы, стаць бязлесным.
Апошнім часам край зусім абязлесеў.

Абязлесіць. што. Пазбавіць лясоў, зрабіць што-н. бязлесным.
- Такі куточак зямлі, можна сказаць, богам дадзены, загубілі. Спярша абязлесілі, асушылі, а цяпер яшчэ і атрутай засыпалі... Б.Сачанка. @

абязлюдзець // абязлюдзіць

Абязлюдзець. Стаць бязлюдным, пустэльным. Мы спынілі бескарысную дыскусію. Пляж абязлюдзеў, ды і нам заставацца на ім не было ніякай ахвоты. М.Лынькоў.

Абязлюдзіць. што. Зрабіць бязлюдным, пустэльным. Беззямелле, а значыць - звязанае з ім адыходніцтва, магло абязлюдзіць землі. У.Караткевіч. @

абясколераць // абясколерыць

Абясколераць. Страціць яркасць афарбоўкі; зрабіцца бясколерным, выцвісці.
У чыстым, бясхмарным паднябессі, якое нібыта выцвіла і абясколерала, кружыў коршак. Б.Сачанка.

Абясколерыць. што. Зрабіць бясколерным, зменшыць, аслабіць яркасць афарбоўкі.
Абясколерыць тканіну. Абясколерыць раствор. @

абяссілець // абяссіліць

Абяссілець. Стаць бяссільным; знемагчы.
Сінонімы: знясілець, аслабець.
Толькі пазней зразумеў Дзіма, што такі стан, калі здаецца, што ты ўжо зусім абяссілеў, выдахся, можна пераадолець. Г.Шыловіч.

Абяссіліць. каго-што. Пазбавіць сілы, зрабіць каго-што-н. бяссільным.
Сінонімы: знясіліць, аслабіць.
Немцы не пакідалі старых намераў: як мага спустошыць краіну, зруйнаваць яе, абяссіліць. М.Лынькоў. @

абяцанка // абяцанне

Абяцанка. Няпэўнае, несур'ёзнае абяцанне, выкананне якога малаверагодна.
Мужык ведаў свайго пана як аблупленага і не верыў яму і яго абяцанкам. А.Якімовіч.

Абяцанне. Дабравольнае абавязацельства выканаць што-н.
Сам Тапурыя даў урачыстае абяцанне больш ніколі не ісці ў мора. Э.Самуйлёнак. @

агалець // агаліць

Агалець.
1. Застацца без покрыва.
Сінонім: агаліцца.
Агалела поле. Знята збажына з яго даўно. Я.Колас.
2. Крайне абяднець.
Сінонім: згалець.
Салдаты без хлеба апухлі, народ абяднеў, агалеў. Я.Пушча.

Агаліць. каго-што.
1. Пазбавіць адзення, покрыва; зрабіць голым.
Снег быў неглыбокі, на ўзгорку вятры агалілі зямлю, але ўздоўж ручая надзьмулі сумёты, і ісці было нялёгка. І.Шамякін.
2. перан. Выявіць сутнасць, сапраўдны змест чаго-н., зрабіць ясным, відавочным.
Імперыялістычная вайна рэзка агаліла і абвастрыла класавыя супярэчнасці. М.Зярніцкі.
3. перан. Пакінуць без людзей, без зброі, зрабіць даступным, адкрытым для ворага.
Эсэра-меншавіцкія здраднікі агалілі ўсю лінію фронту. І.Гурскі. @

агідлівы // агідны

Агідлівы. Які адчувае і выказвае агіду, гадлівасць да каго-чаго-н.
Сінонімы: брыдлівы, грэблівы.
Лясніцкі ўздрыгнуў ад раптоўнага прыліву гневу і агідлівай пагарды да гэтага чалавека, якому вельмі доўгі час усе яны без сумнення верылі. І.Шамякін.

Агідны. Які выклікае агіду; вельмі дрэнны.
Сінонімы: брыдкі, гадкі.
Слімака даўно вырашылі знішчыць як самага агіднага здрадніка. М.Лынькоў. @

адбіўны // адбойны

Адбіўны.
1. Якім адбіваюць што-н.
Адбіўны молат.
2. Прыгатаваны шляхам адбівання, размякчэння ўдарамі.
У цэлафанавым пакеце была твая вячэра, а магчыма, і сняданак: некалькі адбіўных з хлебам, радыска і салодкія арэшкі. Г.Ланеўская.

Адбойны. Які служыць для адбівання чаго-н.
Лепшая брыгада ламавікоў была знята з шасейкі і кінута на прарыў. Дзесяць чалавек з адбойнымі малаткамі даставіла мясцовая перасовачная калона. В.Дубінка. @

адборачны // адборны

Адборачны. Створаны, прызначаны для адбору каго-н.
Адборачная камісія. Адборачныя сустрэчы баксёраў.

Адборны.
1. Адабраны з ліку іншых як лепшы; выдатны па якасці.
Сінонім: першагатунковы.
Адборнае жыта ў сеялкі просіцца з цёмных амбараў. П.Панчанка.
2. Крайне грубы, непрыстойны (звычайна пра словы, выразы).
Адборная лаянка пракацілася па змрочным вагоне. М.Лынькоў. @

адзець // надзець

Адзець.
1. Пакрыць адзеннем каго-н.
Я памятаю: на самым змроку маці мая сказала мне памыць ногі, адзела мне чыстую сарочку, і мы пайшлі на хутар Зялёны Камень. К.Чорны.
2. Забяспечыць каго-н. адзеннем.
Ён думаў пра вайну, з якой толькі што вярнуўся, думаў пра дзяцей, якіх трэба было карміць і адзяваць, дый наогул ці мала розных дум і клопатаў у чалавечым жыцці? В.Гардзей.

Надзець. Пакрыць сябе (ці што-н.) адзеннем; нацягнуць на сябе (ці на што-н.) адзенне, абутак, чахол і г.д.
Букрэй зняў шынель, аддаў яе дзеду Талашу, а сам надзеў яго кажушок. Я.Колас. @

адзінарны // ардынарны

Адзінарны.
1. Зроблены з адной часткі; не падвойны.
Цяпер і тут дзверы, адзінарныя, з доўгімі надворнымі завесамі. А.Кулакоўскі.
2. Прызначаны для аднаго, разлічаны на аднаго.
На вузкім адзінарным ложку, што стаіць ля самага акна, ляжыць падрыўнік Кузняцоў - хлопца параніла асколкам міны. Д.Цябут.

Ардынарны.
1. Які нічым не вызначаецца; звычайны, нават пасрэдны.
Кватэра была чысценькая, акуратна прыбрана, абстаўлена ардынарнаю шырпатрэбаўскаю мэбляй. А.Жук.
2. Уст. У абазначэнні вучоных пасад: ардынарны - штатны, патрэбны па штату; проціл. экстраардынарны - звышштатны.
У 1901 годзе Карскі быў выбраны членам-карэспандэнтам, а ў 1916 годзе - ардынарным (сапраўдным) членам Расейскай Акадэміі. М.Булахаў. @

адзінкавы // адзінокі // адзіночны // адзіны

Адзінкавы. Які сустракаецца не групай, не ў мностве, а паасобнымі адзінкамі.
Пісьменнік умее ў адзінкавым бачыць вялікае і складанае. С.Майхровіч.

Адзінокі.
1. Адзін без іншых да сябе падобных; адасоблены.
З голых галін таполі тужліва паглядаў долу адзінокі лісток. М.Лобан.
2. Які не мае сям'і, сваякоў, блізкіх; бессямейны.
Адзінокія жанчыны, і тыя па пяць-дзесяць тысяч зарабілі, ужо не кажучы пра збожжа і бульбу. А.Шашкоў.

Адзіночны.
1. Адасоблены ад іншых да сябе падобных; асобны; выпадковы.
Пачулася некалькі аўтаматных чэргаў, некалькі адзіночных стрэлаў. М.Лынькоў.
2. Які выконваецца, ажыццяўляецца сіламі аднаго чалавека, звязаны з дзейнасцю аднаго чалавека.
З'явіліся адзіночныя паліцэйскія патрулі. А.Кучар.
3. Прызначаны для аднаго, разлічаны на аднаго.
Турэмная стража пад моцным канвоем павяла яго [Нявіднага] у адзіночную камеру. Я.Колас.

Адзіны.
1. Толькі адзін.
Дзве яго старэйшыя сёстры пайшлі ўжо замуж, а ён быў трэці і цяпер ужо адзіны ў бацькоў. К.Чорны.
2. Цэлы, непадзельны; з'яднаны.
Галоўныя героі і мноства сюжэтна нязначных персанажаў ствараюць уяўленне адзінага і адначасова вельмі шматаблічнага вобраза народа, які з'яўляецца героем «Векапомных дзён». П.Дзюбайла.
3. Аднолькавы, агульны для ўсіх.
Задача ў нас была адна, і лёс адзіны нас сасватаў. А.Астрэйка. @

адклад // адкладанне

Адклад. Перанясенне на больш позні час.
Сінонім: адтэрміноўка.
Тут жа без адкладу і адбылася сяброўская вечарына, бо інакш не назавеш гэтую цікавую сустрэчу. У.Дубоўка.

Адкладанне.
1. Накопліванне астаткаў якіх-н. рэчываў; утварэнне адкладаў - асадкаў арганічных і неарганічных рэчываў.
Адкладанні, якія прыносяцца ракой, могуць запоўніць не толькі возера, але і вялікія марскія залівы. Фізічная геаграфія.
2. Ужываецца са словамі «яйкі», «лічынкі», «ікра» і пад. (для захавання патомства).
Адкладанне ікры ў карася праходзіць звычайна ў некалькі прыёмаў са значнымі перапынкамі паміж імі. А.Матрунёнак. @

адкладзены // адкладны

Адкладзены. Перанесены на больш позні час.
Сінонім: адтэрмінаваны.
З-за такой непрадбачанай сітуацыі сустрэча паміж камандамі была адкладзена. Звязда.

Адкладны. Які адкладваецца, апускаецца.
Старшыня сельсавета, круглатвары мацачок у падперазанай рэменем цёмна-сіняй гімнасцёрцы з адкладным каўняром, віншуючы маладых, не стрымаў свайго захаплення: - Царыца! А.Капусцін. @

адлучка // адлучэнне

Адлучка. Адыход адкуль-н. на пэўны час; часовая адсутнасць.
У атрадзе быў заведзены такі парадак: дазвол на адлучку даваў толькі камандзір ці камісар. І.Сіняўскі.

Адлучэнне. Пазбаўленне каго-н. сувязей з кім-чым-н.; выключэнне з рэлігійнай абшчыны; выгнанне.
Магутнай зброяй у руках царквы было адлучэнне. А.Касмінскі. @

адменны // адметны

Адменны. Выдатны па сваіх якасцях, самы лепшы; надзвычайны.
Навакол былі выдатныя грыбныя мясціны, дзе раслі адменныя баравікі. М.Лынькоў.

Адметны. Не падобны да іншых; своеасаблівы, непаўторны, характэрны.
На вуглянскіх палетках заўжды нешта адметнае, такое, чаго няма ў іншых. А.Савіцкі. @

аднарукі // аднаручны

Аднарукі. толькі з адуш. наз. З адной рукой.
Каля самае брамы брыгаднага двара Хрысцюка аклікнуў начны вартаўнік, аднарукі Кастусь Парфёнчык. І.Дуброўскі.

Аднаручны. толькі з неадуш. наз. З адной ручкай; прыстасаваны для работы адной рукой.
Аднаручны збанок. Аднаручная піла. @

адрасант // адрасат

Адрасант. Той, хто пасылае паштовае адпраўленне.
Сінонім: адпраўнік.
Прыносіць пісьмы паштальён ад незнаёмых адрасантаў. Х.Жычка.

Адрасат. Той, каму адрасавана паштовае адпраўленне.
Сінонім: атрымальнік.
Адзін мой ліст вярнуўся назад з прыпіскай, што адрасат выбыў. С.Шушкевіч. @

адрывачны // адрывісты // адрыўны

Адрывачны. Які не з'яўляецца звязным цэлым, няпоўны; які складаецца з асобных урыўкаў.
Вучоныя, стварыўшыя гэтыя тэорыі; абапіраліся толькі на выпадковыя, адрывачныя даныя. Б.Розен.

Адрывісты. Які раптоўна абрываецца; рэзкі, перарывісты (пра гукі).
Часам добра былі чуваць чужыя галасы, рэзкія, адрывістыя. І.Мележ.

Адрыўны. Такі, ад якога можна адрываць лісткі.
Старая гармонь з пабляклымі ладамі вісела на сцяне. Побач з ёй некалькі яскравых малюнкаў, адрыўны каляндар, партрэтаў некалькі. М.Лынькоў. @

адсталы // адстаючы

Адсталы. Які стаіць на больш нізкім узроўні развіцця, чым іншыя.
Васілёва жаданне пайсці старшынёй такога адсталага калгаса спадабалася райкому. І.Шамякін.

Адстаючы. Які адстае ад каго-чаго-н.
Нягледзячы на тое што давялося несці на плячах тол і боепрыпасы, адстаючых не было. І.Мележ. @

адукаваны // адукацыйны

Адукаваны. Які атрымаў шырокую адукацыю, мае рознабаковыя веды; інтэлігентны, культурны, выхаваны.
Ігнат упершыню пачуў з вуснаў адукаванага чалавека пра тое, пра што марылі бедныя аднавяскоўцы яго. І.Шамякін.

Адукацыйны. Звязаны з адукацыяй, асветай, навучаннем.
Кожны настаўнік абавязаны правесці экскурсіі, указаныя ў праграме, улічваючы іх вялікае адукацыйнае і выхаваўчае значэнне. М.Скаткін. @

адухоўлены // адушаўлёны

Адухоўлены.
1. Надзелены вышэйшымі духоўнымі здольнасцямі (пра жывёл, з'явы прыроды, рэчы).
Гэтыя радкі даюць прыклад таго, якім адухоўленым кампанентам у творчасці Броўкі з'яўляецца прырода. Полымя.
2. Поўны высакародных пачуццяў і імкненняў; які выяўляе такія пачуцці; духоўна прыгожы.
Сінонім: узнёслы.
Маладыя сінія вочы, сівая кучаравая барада і высокі лоб рабілі твар гэтага немаладога ўжо мужчыны прыгожым і адухоўленым. В.Іпатава.

Адушаўлёны.
1. Які належыць да жывых істот.
Сінонім: жывы.
Нашы продкі не ведалі істотных адрозненняў паміж жывой і нежывой прыродай. Яна ім уяўлялася аднолькава жывой і адушаўлёнай, г.зн. населенай духамі. Пытанні рэлігіі і атэізму.
2. У граматыцы: які належыць да назоўнікаў, што абазначаюць назвы жывых істот.
Сярод агульных і ўласных назоўнікаў вылучаюцца назвы прадметаў адушаўлёных: людзей, рыб, насякомых (аграном, конь, бусел, авадзень). Граматыка беларускай мовы. @

ажыццявімасць // ажыццяўленне

Ажыццявімасць. Магчымасць ажыццявіць, здзейсніць што-н.
Сінонім: здзяйсняльнасць.
Калі пачатак як бы аддаваў перавагу марам над рэальнасцю, дык канцоўка сцвярджае іх адзінства, прызнаючы пэўную рэальнасць, жыццёвасць і ажыццявімасць мары аб свабодзе, шчасці і красе. У.Калеснік.

Ажыццяўленне. Правядзенне ў жыццё, выкананне чаго-н.
Сінонім: здзяйсненне.
Цяпер раман закончаны, атрымала сваё мастацкае ўвасабленне вялікая задума, над ажыццяўленнем якой аўтар працаваў многія гады. Р.Шкраба. @

аздоблены // аздобны

Аздоблены. Упрыгожаны; якому надалі прыемны выгляд.
І раптам ён выпростваецца, нібы ўсхопліваецца ад чаго, вымае з роту аздобленую меддзю люльку, і на твары яго з'яўляецца захапленне. В.Быкаў.

Аздобны. Прызначаны для аздобы, упрыгожвання.
Шнур аздобны паўшаўковы вырабляецца двух відаў: звычайны і фасонны. Таваразнаўства. @

акаваць // падкаваць

Акаваць. што. Абабіць металам што-н.
Моцныя, акованыя (дзеепрым.) жалезам вароты, былі на замку. А.Жук.

Падкаваць. Падбіць падкову.
Кавалю, скажам, калі ён ведае сваю кавальскую справу, нічога не значыць узяць і падкаваць каня... А.Васілевіч. @

акалечаць // акалечыць

Акалечаць. Разм. Стаць калекам.
Акалечаў Міхал Стальмаховіч у познюю восень, у ясную ноч. К.Чорны.

Акалечыць. каго-што. Пашкодзіць які-н. орган, зрабіўшы траўму; зрабіць калекам каго-н.
Сінонім: пакалечыць.
О, дзякуй, дзякуй, чалавеча! Я рад спачыну; балазе, к таму сказаць, і акалечыў свой большы палец на назе. Я.Купала. @

акравак // акраек // акраец

Акравак. Абрэзак, шматок чаго-н. (скуры, тканіны і г.д.).
Вулічнае акно ... было заткнута кажушным акраўкам. В.Вітка.

Акраек. Край чаго-н.
У небе з-за гор выплыў ускудлачаны акраек хмары - хутка насоўваўся дождж. В.Быкаў.

Акраец. Кавалак хлеба (пірага, булкі), адрэзаны ад непачатага краю.
На адным канцы століка ляжаў загорнуты ў даматканы абрус акраец хлеба. Я.Колас. @

акруглелы // акруглены // акруглы

Акруглелы. Які зрабіўся круглым.
Надзьмутыя шарыкі сталі прыгожымі, акруглымі, ад лёгкага дотыку яны ўзляталі пад самую столь, і гэта вельмі цешыла дзяцей.

Акруглены. Такі, які акруглілі, якому надалі акругленыя абрысы.
Флігель ... упіраецца сваім акругленым фасадам у бок вялізнага парку. З.Бядуля.

Акруглы. Які мае закругленыя лініі, абрысы, акругленую форму.
У памяці Тоні паўстаў прыгожы, у меру акруглы твар маладой жанчыны. А.Асіпенка. @

акруглець // акругліць

Акруглець. Разм. Стаць круглейшым; набыць акруглую форму.
Сінонім: акругліцца.
Раптам вочы яго акруглелі, на твары з'явілася ні то здзіўленне, ні то спалох. А.Якімовіч.

Акругліць. што.
1. Зрабіць круглым; надаць чаму-н. акруглую форму.
Далёкія кусты ў тонкім прыцемку раскупчасціліся, акруглілі свае абрысы і ў гордасці сваёй ядлоўцавай застылі перад адзінокай вярбою. К.Чорны.
2. Выразіць у круглых лічбах.
Акругліць дзесятковы дроб. @

акруговы // акружны

Акруговы. Які мае дачыненне да акругі.
Шукаючы праўды, даўгінаўцы трапілі ажно ў акруговы суд. А.Бажко.

Акружны.
1. Які размешчаны вакол чаго-н. або дзейнічае па акружнасці.
Акружная скорасць кола роўна паступальнай скорасці трактара ДТ-54 на другой перадачы. М.Аляксейчык.
2. Кружны, абходны.
[Міканор] устаў і пайшоў далей акружнай сцежкай. А.Кулакоўскі. @

альянс // альяс

Альянс. Саюз, аб'яднанне на аснове дагаворных абавязацельстваў.
Як сапраўдны бізнесмен, ён здолеў належным чынам ацаніць станоўчыя якасці найсвяцейшага партнёра і выгады, што выплывалі з гэтага альянсу. Я.Галан.

Альяс. Трапічная расліна з тоўстымі прадаўгаватымі калючымі лістамі.
Сінонім: алоэ.
На падаконніках у гаршчэчках, вялікіх і малых, цэлых і вышчарбленых, вазоны: там раслі бягонія, кактус, герань і альяс. І.Гурскі. @

амонім // ананім

Амонім. Слова, аднолькавае па гучанню з другім словам, але рознае з ім па значэнню.
Беларуская мова часта з дапамогай тых ці іншых сродкаў пазбаўляецца непажаданых амонімаў. П.Юргелевіч.

Ананім. Аўтар твора (пісьма), які ўтаіў сваё імя; твор без подпісу, невядома кім напісаны.
Вось і ў даным выпадку: ананім правільна піша аб недахопах у рабоце вашага прадпрыемства. М.Пянкрат. @

амплуа // ампула

Амплуа. Пэўнае характэрнае кола роляў, якія выконваюцца акцёрам.
«Гэта будзе больш, чым Тальёні, больш, чым Істоміна... і ўсё ж, гэта не яе амплуа. Ёй бы Адэту, Лебедзя». У.Караткевіч.

Ампула. Герметычна запаяная шкляная пасудзіна невялікіх памераў, у якой захоўваецца ў стэрыльным выглядзе невялікая доза лякарстваў.
Ампула з глюкозай. @

антарктычны // арктычны

Антарктычны. Звязаны з паўднёвай палярнай вобласцю зямнога шара.
Галоўны раён кітабойнага промыслу - антарктычныя воды. І.Вітвер.

Арктычны. Звязаны з паўночнай палярнай вобласцю зямнога шара.
На атамным ледаколе можна лёгка зрабіць запасы паліва для аднаго-, двух- і нават трохгадовага рэйса ў арктычных морах. Беларусь. @

антракт // кантракт // кантакт

Антракт. Перапынак паміж актамі спектакля або аддзяленнямі канцэрта.
Яны сустрэліся нечакана праз многа-многа год у тэатры. У час антракту сядзелі насупраць адно аднаго за маленькім чырвоным столікам у буфеце. А.Жук.

Кантракт. Пісьмовы дагавор, пагадненне двух бакоў з узаемнымі абавязацельствамі.
Кантракт яшчэ не быў падпісан, але ўсё было згаворана. К.Чорны.

Кантакт.
1. Цесная ўзаемасувязь, узгодненасць у дзеяннях; узаемаразуменне.
Кантакт спявачкі з залай узнікае адразу, з першага слова песні, і мацнее з кожным тактам. В.Вольскі.
2. Злучэнне двух электрычных праваднікоў; месца такога злучэння.
Рукі пачалі таропка бегаць па прыёмніку, абмацваючы кантакты. У.Краўчанка. @

апартуністычны // апартунісцкі

Апартуністычны. Які мае адносіны да апартунізму.
Апартуністычная палітыка.

Апартунісцкі. Які мае адносіны да апартуністаў.
Апартунісцкая група. @

апендыкс // апендыцыт

Апендыкс. Чэрвепадобны адростак сляпой кішкі.
Рэгістратарка ... пачала супакойваць, гаворачы, што аперацыя лёгкая і вельмі ўжо трывожыцца не трэба. У Амерыцы вунь як народзіцца дзіця, дык яму адразу і апендыкс выразаюць, для прафілактыкі. В.Хомчанка.

Апендыцыт. Запаленне апендыкса.
У бальніцы Сашку агледзеў спачатку адзін доктар, потым другі, параіліся між сабой і сказалі, што хлопчыка трэба класці на аперацыю: у малога апендыцыт. В.Хомчанка. @

аператыўны // аперацыйны

Аператыўны. Здольны хутка і правільна выконваць практычныя задачы; дзейсны.
Нашаму ж часопісу сапраўды патрэбна была аўтамашына для аператыўных выездаў у раёны, для больш непасрэднай сувязі з моладдзю калгасаў і саўгасаў. А.Кулакоўскі.

Аперацыйны.
1. Прызначаны для аперацыі, звязаны з аперацыяй.
Сінонім: хірургічны.
Калі іх, бацькоў, упусцілі ў аперацыйны пакой, - маці з плачам кінулася да стала. Я.Брыль.
2. Прызначаны для непасрэднага, практычнага ажыццяўлення чаго-н.; звязаны з баявымі дзеяннямі.
Чуліся галасы, што наспеў ужо час аб'яднаць усе атрады адзіным аперацыйным цэнтрам, падпарадкаваць баявую дзейнасць усіх атрадаў адзінаму аперацыйнаму плану. М.Лынькоў. @

аплата // аплатка

Аплата. Пакрыццё якіх-н. выдаткаў; выплата; грошы, якія выплачваюцца за што-н.
На змену працадню з «палачкай» прыйшла грашовая аплата, загарэліся ў хатах электрычныя лямпачкі. Звязда.

Аплатка. Капсула з лякарствам; аладачка для прычасця (у католікаў).
[Нехта] прадаў [ордэны і медалі] разам з бляшанкамі «кількі ў тамаце», фотаапаратам «зеніт», халвой, пліткамі шакаладу, аплаткамі валідолу, прасамі, кававаркамі, пральным парашком і інш. ЛіМ. @

апоены // апойкавы

Апоены. Напоены больш, чым трэба, празмерна.
Апоенае цялё не выганялі на пашу.

Апойкавы. Які мае дачыненне да апойкі - шкуры малочнага цяляці; зроблены з такой шкуры.
Апойкавая шкура. Апойкавыя боты. @

аполаг // аполак // апорак

Аполаг. Кароткае алегарычнае апавяданне з жыцця жывёл ці раслін, якое мае выразна выказаную мараль.
Павучальны аполаг. Цікавы аполаг.

Аполак. Крайняя з бервяна дошка, выпуклая з аднаго боку.
Тут, пры дарозе, на грудку, і закапаў [салдата], паставіўшы на свежай магілцы збіты са старых, але пагабляваных аполкаў невысокі крыж. В.Адамчык.

Апорак. (звычайна мн. апоркі). Стары бот з адрэзанай халяваю.
Яшчэ трэба такую далячынь тэпаць па раскаўзанай восеньскай дарозе, мясіць густую гразь парванымі чаравікамі альбо нейкімі апоркамі, з якіх вытыркаюцца пальцы. Я.Сіпакоў. @

аптымальны // аптымістычны

Аптымальны. Найбольш спрыяльны для чаго-н., найбольш адпаведны чаму-н., найлепшы.
Чым бліжэй будуць умовы ўтрымання і кармлення жывёлы да аптымальных, тым больш верагодна наблізіцца да высокіх паказчыкаў прадукцыйнасці. Полымя.

Аптымістычны. Поўны аптымізму, жыццярадасны.
Развязка «Раскіданага гнязда» глыбока аптымістычная. М.Ярош. @

аптэкарскі // аптэчны

Аптэкарскі. Які мае адносіны да аптэкара; які належыць аптэкару.
Аптэкарская работа. Аптэкарскі халат.

Аптэчны. Які мае адносіны да аптэкі.
Знайшлося месца аптэчнаму кіёску, дзе прадаваліся таксама настоі і адвары гаючых траў. А.Дзялендзік. @

апуха // апушына

Апуха. Футравая абшыўка па краях адзення ці абутку.
Апуха даражэй кажуха. Прымаўка.

Апушына. Дошка па краях даху, страхі.
І тонуць асверы, пярэплаты, рогі апушын за пылам дарожным, за шэрым пакатам гары. М.Танк. @

арала // рала

Арала. Уст. паэт. Прылада для ворыва, саха.
Хіба тут цесна? свету мала? Няма работы для арала ці для сярпа, або для коскі? Я.Колас.

Рала.
1. Адгалінаванне ствала дрэва; тоўсты сук.
Ад вуліцы перад хатай разложыста стаяў клён з аднаго боку і ніцая бяроза з другога. У ёй, у дупле, ніжэй рала, жыла шпачыная сям'я. А.Жук.
2. Уст. Старажытная прылада для ворыва (з тоўстага сука).
То быў адзіны спосаб, які ведалі жанчыны: баразною, ралам, абведзеным наўкруга іх вёскі, ратаваць сябе, сваіх дзяцей, сваіх мужоў ад вятрыска, што мог навеяць на іх сяло мор - чорную смерць. А.Лойка. @

арашальны // арашоны

Арашальны. Які звязаны з арашэннем; прызначаны для арашэння.
Над капустай шэрым алавяным бляскам адсвечвалі трубы арашальнай сістэмы. М.Ракітны.

Арашоны. Увільготнены, напоены вільгаццю; паліты (дажджом, вадою).
Маладая трава, арашоная дажджом, здавалася аксамітнай. @

ардынарац // ардынатар

Ардынарац. Ваеннаслужачы пры камандзіру або пры штабе для сувязі, выканання асобных даручэнняў і асабістых паслуг.
Адным словам, хлопец быў таварыскі, як цяпер кажуць, камунікабельны. Такіх любяць камандзіры і бяруць іх ардынарцамі, пісарамі. В.Хомчанка.

Ардынатар. Доктар бальніцы, клінікі, які лечыць пад кіраўніцтвам загадчыка аддзялення.
Пасля заканчэння медінстытута ён першы год працаваў у паліклініцы ардынатарам. @

арэал // арэол

Арэал. Спец. Вобласць натуральнага пашырэння якога-н. віду, сямейства жывёл, раслін і інш.
Арэал сумчатых з часоў асваення эўрапейцамі Аўстраліі і Амерыкі вельмі зменшыўся. БелСЭ.

Арэол.
1. Светлы круг вакол чаго-н., падобны на ззянне.
Высокі слуп святла, што маячыў недзе ўперадзе, пачаў набліжацца, ярчэць, і праз некалькі імгненняў у мігатлівым туманным арэоле весела заблішчала рознакаляровымі агнямі навагодняя ёлка. В.Палтаран.
2. перан. Атмасфера славы, бляску, пашаны, якая акружае каго-што-н.
У першыя хвіліны пакупка дае яму сапраўднае задавальненне, акружае арэолам перавагі над зняслаўленым сапернікам. Д.Гальмакоў. @

арэшкавы // арэшнікавы

Арэшкавы. Разм. Зроблены з арэшыны.
Арэшкавы кій.

Арэшнікавы. Які мае адносіны да арэшніку, ляшчынніку.
Арэшнікавы зараснік. @

асабісты // асабовы // асаблівы

Асабісты. Які належыць пэўнай асобе, прызначаны для яе; звязаны з канкрэтнай асобай.
З лёсам краіны непарыўна звязваецца і асабісты лёс чалавека. М.Барсток.

Асабовы. Які выражае граматычную катэгорыю асобы.
Памылкі ў выкарыстанні асабовых займеннікаў дапускаюць не толькі пачынаючыя аўтары, але і вопытныя літаратары. М.Цікоцкі.
У выразах: асабовы склад, асабовы рахунак, асабовая справа.
Асабовы склад - склад асоб (рабочых, служачых) якой-н. установы, прадпрыемства, вайсковай часці і г.д.
З розных месц паведамлялі адно: увесь асабовы склад вучылішча пераведзены на караблі Балтыйскага флоту. Б.Стральцоў.
Асабовы рахунак - рахунак, адкрыты на пэўную асобу.
Зробяць і запішуць кошт работы на асабовы рахунак сябра арцелі. Беларусь.
Асабовая справа - папка з дакументамі якой-н. асобы, што працуе ў дадзенай установе.
Асабовая справа заўсёды захоўваецца ў аддзеле кадраў.
Няправільна. Ён ... адгарнуў тонкую сінюю вокладку папкі і зірнуў туды. Я зразумеў, што гэта мая асабістая (трэба: асабовая) справа ў яго на стале. А.Кулакоўскі.

Асаблівы.
1. Не падобны да іншых; не такі, як усе; адметны.
Меў асаблівы выгляд кожны, ды лёс аднолькавы затое. У.Дубоўка.
2. Больш значны, чым звычайны.
І, не чакаючы асаблівага запрашэння, Міколка важна ўсеўся ў крэсле, ля стала. М.Лынькоў.
Няправільна. Усе мы, хто асабліва (трэба: асабіста) ведаў Мікалая Мацвеевіча і каму давялося сустракацца з ім па службе, былі ў палоне яго асабістай абаяльнасці. Полымя. @

асветленасць // асвятленне

Асветленасць. Ступень асвятлення якой-н. паверхні, прасторы.
Асветленасць паверхні вымяраецца светлавым патокам, падаючым на адзінку паверхні. Фізіка.

Асвятленне.
1. Святло ад якой-н. крыніцы (сонца, лямпы, агню).
Лучына дыміць і чадзіць. Непрывычнаму чалавеку было б кепска пры гэтым асвятленні, а прывычнаму - лепей і не трэба. З.Бядуля.
2. Тэхнічнае абсталяванне, якое дае святло.
Дубок асвойваў цяпер прафесію электраманцёра вузла, рамантаваў асвятленне дэпо, станцыйных стрэлак і семафораў. М.Лынькоў.
3. перан. Растлумачэнне, дэтальны разбор чаго-н.
Пачаць урок можна з асвятлення саміх фактаў біяграфіі. М.Барсток. @

асветлены / асвечаны // асвятляльны

Асветлены. Які асвятлілі, зрабілі светлым, бачным.
А лес, асветлены і абагрэты сонцам, пазіраў зусім-такі весела. Я.Колас.

Асвечаны. Тое, што і асветлены.
Асвечаныя зарой ствалы сосен чырванеюць, як золата. В.Хомчанка.

Асвятляльны. Прызначаны для штучнага асвятлення.
Белая асвятляльная ракета ўзвілася ўгору. У.Шахавец. @

асветніцкі // асветны // асвечаны

Асветніцкі. Які мае адносіны да асветніцтва, асветніка.
Ахвярнаю асветніцкаю працай першадрукар [Скарына] узорваў культурную глебу Беларусі пад засеў гуманістычных ідэй, а Гусоўскі вырашыў увесці жыццё Беларусі і гісторыю ў пантэон гуманістычнай культуры Эўропы. У.Калеснік.

Асветны. Які служыць асвеце, адукацыі.
Царскі ўрад прыгнятаў, а часам ліквідаваў мясцовыя школы, тэатры, розныя асветныя ўстановы. К.Пракошына.

Асвечаны. Адукаваны, культурны.
Ну, вядома, на тое паслы пісьменныя, асвечаныя людзі, каб гаварыць усё больш па-кніжнаму. П.Пестрак. @

асвоіць // засвоіць

Асвоіць.
1. Навучыцца карыстацца чым-н.; навучыцца вырабляць што-н.
На кожным участку патрэбны былі тапографы, і я даволі скора асвоіў гэту спецыяльнасць. Ю.Гаўрук.
2. Уключыць у круг сваёй гаспадарчай дзейнасці; абжыць.
Асвоіць цаліну. Асвоіць фонды.

Засвоіць.
1. Успрыняўшы што-н. новае або чужое, зрабіць прывычным для сябе.
Вучні малодшых класаў павінны добра засвоіць правілы вулічнага руху.
2. Добра зразумеўшы што-н., запомніць, вывучыць.
Старанны вучань добра засвоіць курс сярэдняй школы.
3. Перапрацаваўшы, увабраць у сябе, спажыць (пра пажыўныя рэчывы).
Расліна засвойвае пажыўныя рэчывы з глебы. @

аселіца // аселішча

Аселіца. Наваколле паселішча.
Ужо на аселіцы стаялі бухматыя стагі сена, у садах пачалі гнуцца галіны ад цяжару яблык і груш. В.Гардзей.

Аселішча. Месца, занятае пабудовамі, гародамі, садамі; месца жыхарства.
Сінонім: сядзіба.
Чалавек гэты быў рухавы і, напэўна, меў натуру, якая выпрацавалася пад уплывам таго, што ён не меў на свеце сталага аселішча. К.Чорны. @

асірацець // асіраціць

Асірацець. Стаць сіратою.
Ён асірацеў тады, калі яму было дваццаць год. Бацька і маці памерлі ў адно лета. К.Чорны.

Асіраціць. каго. Зрабіць каго-н. сіратою.
Некалі дзяліліся, не маглі падзяліць усяго па-людску - забілі роднага брата, самага старэйшага ў сям'і, асірацілі трое дзяцей. У.Дамашэвіч. @

аслабелы // аслаблены

Аслабелы. Які стаў слабым, нядужым.
Адна качка хіснулася, нырае ўніз, няёмка махае аслабелымі крыллямі і, апісаўшы дугу, раптам шлёпаецца ў ваду. Я.Колас.

Аслаблены.
1. Пазбаўлены былой сілы.
Аслабленыя за зіму пчолы не могуць актыўна супраціўляцца ўзбуджальнікам хваробы. М.Шамяткоў.
2. Менш тугі, слабей нацягнуты; паслаблены, адпушчаны.
Трэба праверыць мацаванне, змазаць рухомыя часткі механізмаў, падкруціць аслабленыя гайкі. П.Валкадаеў. @

аслабець // аслабіць

Аслабець.
1. Стаць слабейшым; зрабіцца фізічна слабым, нядужым.
Ногі ў мяне аслабелі і зрабіліся як не свае, калі я выйшаў на перон, дзе стаяў невялікі лёгкі будыначак вакзала, абліцаваны кафельнай пліткай. В.Адамчык.
2. Зменшыцца ў сіле свайго выяўлення.
Здавалася, што стаіць сакавік, калі суцішыліся, збеглі мяцеліцы, аслабеў мароз, з кожным днём вышэй паднімаецца сонца. Г.Далідовіч.

Аслабіць. каго-што.
1. Зрабіць слабейшым, пазбавіць сілы каго-што.
У пачатку сезона з каманды па розных прычынах пайшло некалькі ігракоў. Гэта яшчэ больш аслабіла каманду, якая і так перажывала балючы працэс амаладжэння. Маладосць.
2. Зрабіць не такім нацягнутым, не такім тугім.
[Сакратар] зняў пінжак, павесіў на вешалку ў шафе, расшпіліў рукавы рубашкі, крыху закасаў іх, аслабіў вузел на гальштуку. А.Жук. @

аслеплены // аслеплы // асляпляльны

Аслеплены.
1. Пазбаўлены зроку, сляпы; часова страціўшы здольнасць бачыць што-н.
Мы на міг былі аслеплены зыркаю маланкай сіняй. Я.Непачаловіч.
2. перан. Пазбаўлены здольнасці правільна зразумець што-н., разабрацца ў чым-н.
Я быў проста аслеплены сваім шчасцем. У.Дамашэвіч.

Аслеплы. Які страціў зрок, стаў сляпым.
Сінонім: сляпы.
Магчыма, трохі памяць вінавата... Хоць бачу, як цяпер: асеннім днём вадзіў хлапчук аслеплага салдата з пазелянелым круглым медалём. С.Грахоўскі.

Асляпляльны. Які слепіць вочы сваім вельмі яркім ззяннем, бляскам.
Сінонім: вельмі яркі.
Асляпляльная маланка запаліла ўсё неба, і тут жа ўдарыў траскучы і рэзкі пярун. У.Дамашэвіч. @

асмуглы // асмужаны // асмяглы

Асмуглы.
1. Цёмны, смуглы; абветраны, загарэлы.
Асмуглыя рукі яе захінаюць кажушок стары. П.Глебка.
2. Зацягнуты смугою; туманны, імглісты; асмужаны.
Вялікае барвовае сонца нізка павісла над асмужанымі дубровамі. С.Грахоўскі.

Асмяглы. Перасохлы, сухі.
Ён расплюшчвае вочы, напружваецца з усяе сілы, шэпча асмяглымі вуснамі. У.Мехаў. @

аснашчанасць // аснашчэнне

Аснашчанасць. Забяспечанасць тэхнічнымі сродкамі.
З года ў год узрастае тэхнічная аснашчанасць сельскай гаспадаркі. Звязда.

Аснашчэнне. Забеспячэнне тэхнічнымі сродкамі; аснастка.
Аснашчэнне перадавой тэхнікай сельскай гаспадаркі садзейнічала далейшым поспехам калектывізацыі. Л.Абецадарскі. @

аснова // выснова

Аснова.
1. Галоўная частка, якая служыць апорай для чаго-н.; каркас.
Хлопцы ... прынеслі з лесу дзве расохі і ўбілі іх у зямлю. Наверсе паклалі перакладзіну, і аснова шалашыка была гатова. А.Чарнышэвіч.
2. Грунт ці штучнае збудаванне, на якім трымаецца, знаходзіцца што-н.; падмурак.
Дваццатага чэрвеня мы ўжо змаглі прыступіць да падрыхтоўкі бетоннай асновы, а ў верасні распачалі ўкладку бетону. Полымя.
3. перан. Сутнасць чаго-н.; зыходны матэрыял для стварэння чаго-н.
Мы песні сваёй палажылі ў аснову і чыстую праўду, і чыстую мову. М.Лужанін.
4. Падоўжныя ніткі ў тканіне.
Дзяўчаткі, не чакаючы, пакуль пража будзе перавіта ў маткі, схапілі шпулькі і сталі бегаць з імі ўздоўж сцяны - рабіць аснову. Я.Пархута.
5. мн. Зыходныя, галоўныя палажэнні якой-н. навукі, тэорыі і пад.
Наша настаўніца хацела, каб малыя добра навучыліся чытаць і пісаць, авалодалі асновамі навук. І.Грамовіч.
6. У граматыцы: частка слова без канчатка.
Нязменная частка слова, якая застаецца, калі адкінуць канчатак, называецца асновай. Беларуская мова.

Выснова. Вывад, заключэнне.
Даўно ўжо стала неабвержанай ісцінай выснова, што народ, які не ведае сваёй мінуўшчыны, не варты і будучыні. М.Ермаловіч. @

асобны // асобы

Асобны.
1. Які вылучаны з шэрага іншых, існуе асобна побач з іншымі.
Спачатку ў паветры, быццам шэрыя матылі, закружыліся асобныя сняжынкі. Г.Шчарбатаў.
|| Адасоблены ад іншых. Дывізія была разбіта, і байцы асобнымі групкамі прабіваліся на ўсход самі. І.Мележ.
2. Які з'яўляецца самастойнай тактычнай адзінкай, не ўваходзіць у склад больш буйнога вайсковага злучэння.
Асобны танкавы батальён. Асобная брыгада.

Асобы.
1. Адметны, не падобны да іншых; асаблівы, свой, толькі яму ўласцівы; індывідуальны.
У Куранях, мабыць, не было такой хаты, якая не мела б рыбалоўнай прылады. Прылады гэтыя былі асобыя. І.Мележ.
2. Які мае спецыяльныя функцыі, спецыяльнае прызначэнне.
Некалькі хлопцаў і Шэўка, выдатны начальнік асобага аддзела, забіты. Я.Брыль. @

астанкі // астаткі

Астанкі. адз. няма. Цела нябожчыка; прах.
Радзіма - гэта і той курганок зямлі, дзе ляжаць астанкі бацькоў, дзядоў і прадзедаў. Б.Сачанка.

Астаткі.
1. адз. астатак. Нявыкарыстаныя, незрасходаваныя часткі чаго-н., якія засталіся як лішак.
Тады мы падыходзілі да кухні са сваім посудам - хто з бляшанкай, хто з чыгунком ці махоткай, - і повар раздаваў астатак ежы. І.Чыгрынаў.
2. звычайна мн. Тое, што захавалася, уцалела (ад разбурэння, гібелі і г.д.).
Мільгаюць бярозы - астаткі даўнейшых прысад. Н.Гілевіч.
3. толькі мн. Адходы якога-н. вытворчага працэсу.
Сінонім: адкіды.
Хімічная прамысловасць выкарыстоўвае цяпер амаль усе астаткі нафтавай перапрацоўкі. Звязда. @

асуджанасць // асуджэнне

Асуджанасць. Поўная безнадзейнасць; пагроза гібелі.
Трывожнае пачуццё асуджанасці ўсё больш ахоплівала яго, і Аўсееў, напружыўшы ўсе сілы розуму, узяўся шукаць выйсця. В.Быкаў.

Асуджэнне. Выказванне неадабрэння; ганьбаванне.
Факт сам па сабе варты ўсякага асуджэння. Полымя. @

асэсар // пасэсар

Асэсар.
1. Гіст. Судовая службовая асоба; засядацель.
Ціхон. Гэты сабака Ліпскі падаў на мяне ў суд, што я яго адлупцаваў, дык вот і асэсара прыслалі. Ну, абдзярэ, як ліпку! В.Дунін-Марцінкевіч.
2. Разм., іран. Вельмі важная асоба, надта высокі чын.
У чужой справе і ты асэсар... Над чужою душою камандаваць дык і ты майстар. К.Чорны.

Пасэсар. Гіст. Уладальнік пасэсіі - завода, зямельнага ўчастка, здадзенага ў арэнду; арандатар маёнтка.
Буду жыць, казалі, як які пасэсар, ездзіць парай коней, як сам пан асэсар. Ф.Багушэвіч. @

атавізм // атэізм

Атавізм. Праяўленне ў чалавека, жывёл або раслін такіх прымет, якія былі ўласцівы іх далёкім продкам.
Валасатасць і з'яўленне хваста ў людзей тлумачыцца проста. У навуцы гэта называецца атавізмам, гэта значыць «зваротам да продкаў». У.Мезенцаў.

Атэізм. Адмаўленне існавання Бога, адмаўленне рэлігіі.
Атэізм у сучасным яго разуменні азначае навукова абгрунтаванае адмаўленне рэлігіі, Бога, веры, цудаў і да т.п. К.Пракошына. @

атайбавацца // атаймавацца // атаўбавацца

Атайбавацца. Разм. Уладкавацца, размясціцца; атабарыцца.
Вясна скончылася, і лета атайбавалася на полі. К.Чорны.

Атаймавацца. Аціхнуць, супакоіцца.
Сінонім: утаймавацца.
Бура атаймавалася. Дзеці атаймаваліся.

Атаўбавацца. Разм. Уладкавацца, размясціцца; атабарыцца.
Хата стаяла забітая, пакуль не атаўбаваўся ў ёй прышлы салдат. М.Лужанін. @

атамнік // атамшчык

Атамнік. Спецыяліст па атамнай энергіі.
- Нарабілася ж такое, што не толькі нам, вучоным-атамнікам, на гады работы хопіць, але і біёлагам, заолагам, медыкам, глебазнаўцам ды і ўсім астатнім... Б.Сачанка.

Атамшчык. Прыхільнік выкарыстання атамнай зброі; падпальшчык вайны.
Ваяўнічы атамшчык. Агрэсіўны атамшчык.
Няправільна. Разглядаючы макет, заўважаю, наколькі своеасаблівае архітэктурнае аблічча пасёлка атамшчыкаў (трэба: атамнікаў): адсутнічаюць замкнёныя кварталы, дамы - рознай вышыні, ад аднаго да дзевяці паверхаў, фарміруюць выразны сілуэт. ЛіМ. @

атэль // атэлье

Атэль. Гатэль, гасцініца.
Асабліва расчуліла нас дэлегацыя вучняў-дзяцей, якія наведаліся да нас проста ў атэль, каб перадаць свае падарункі для нашых дзяцей. М.Лынькоў.

Атэлье. нескл. Майстэрня для пашыву адзення, абутку, для рамонту бытавой тэхнікі.
Ёсць у Дуброве некалькі крамаў, пашывачная майстэрня, атэлье па рамонту прыёмнікаў і тэлевізараў, сталовая, гатэль. І.Навуменка. @

атэстат // атэстацыя

Атэстат. Афіцыйны дакумент аб заканчэнні навучальнай установы, аб прысваенні вучонага звання.
Атрымаўшы атэстат за вучылішча, Захар ясней бачыў дарогу ў інстытут... В.Карамазаў.
У выразе: атэстат сталасці - пасведчанне аб заканчэнні сярэдняй агульнаадукацыйнай школы.
Выпускнікі разам з атэстатам сталасці атрымліваюць пасведчанне шафёра трэцяга класа. М.Арочка.

Атэстацыя. Ацэнка, характарыстыка, якая даецца каму-чаму-н.; прысваенне звання каму-н.
Калі ўсё будзе ў парадку і капітан дасць яму, як некалі абяцаў, добрую атэстацыю, восенню Васіль паступіць на курсы рулявых і з наступнай вясны стане за штурвал. У.Краўчанка. @

аўсюк // аўсянік // аўсянка

Аўсюк. Пустазелле, падобнае на авёс.
На вузкай, метры ў тры, палосцы аж да самага лесу, дзе канчалася поле, зелянелі толькі свірэпка, лебяда ды аўсюк. І.Сіўцоў.

Аўсянік. Крылатае насякомае, якое жыве ўсяго некалькі дзён.
Сінонім: падзёнка.
Рыба цяпер лепш бярэцца на аўсянікаў. Я.Колас.

Аўсянка. Невялічкая пеўчая птушка з атрада вераб'іных, якая корміцца пераважна насеннем раслін.
Такавалі на золку чырванабровыя цецерукі, весела распявалі ў зарасніках жаўтагрудыя аўсянкі, звонка звінелі ў небе жаваранкі. Р.Ігнаценка. @

аўтабіяграфія // біяграфія

Аўтабіяграфія. Апісанне свайго жыцця.
Успамінаючы сваё маленства, К.Чорны гаворыць у аўтабіяграфіі: «Гэта быў жудасны час». М.Луфераў.
Няправільна. Янка Купала ў сваёй аўтабіяграфіі (трэба: у аўтабіяграфіі) у 1928 годзе адзначаў, што ён з захапленнем чытаў творы А.М.Горкага. М.Ларчанка.

Біяграфія. Апісанне жыцця і дзейнасці каго-н.
Відаць, трэба пісаць перш за ўсё аб тым, што асабліва дарагое душы, што яе хвалявала і хвалюе, - што стала дарагой часткай тваёй асабістай біяграфіі. І.Мележ.
Няправільна. Аднойчы мне давялося чытаць біяграфію (трэба: аўтабіяграфію) маладога чалавека, напісаную ім разам з заявай аб прыёме ў сябры Саюза пісьменнікаў. М.Хведаровіч. @

аўтарытарны // аўтарытэтны

Аўтарытарны. Кніжн. Заснаваны на безагаворачным падпарадкаванні ўладзе, аўтарытэту.
Аўтарытарны рэжым.

Аўтарытэтны. Які карыстаецца аўтарытэтам; які заслугоўвае аўтарытэт.
Калі ў перакладчыкаў на беларускую мову ўзнікалі цяжкасці, парада П.Глебкі была для іх самай аўтарытэтнай. Р.Шкраба. @

аўчарка // аўчарня

Аўчарка. Парода дужых вартавых сабак, якія звычайна выкарыстоўваюцца для аховы статкаў, для каравульнай службы.
Чакаючы і баючыся новай пагоні, Іван ускочыў быў у ручай, каб схаваць ад аўчарак след. В.Быкаў.

Аўчарня. Хлеў для авечак.
Сцяну калгаснай аўчарні абвіў хмель: тут яго многа садзілі каля хат і платоў. К.Чорны. @

афектыўны // эфектыўны

Афектыўны. Павышана-эмацыянальны, празмерна ўсхваляваны.
У пачатку афектыўнага стану чалавек не можа не думаць аб прадмеце свайго пачуцця і аб тым, што звязана з ім, міжвольна адхіляючыся ад усяго пабочнага, нават практычна важнага. Псіхалогія.

Эфектыўны. Які прыводзіць да пажаданых, патрэбных вынікаў; дзейсны.
Індывідуальныя заданні з улікам ролі чытання і ролі літаратуразнаўчага аналізу могуць быць эфектыўнымі толькі на падставе добрага ведання канкрэтнай абстаноўкі. Народная асвета. @

афіцыёзны // афіцыйны / афіцыяльны

Афіцыёзны. Які фармальна не звязаны з урадам, але фактычна праводзіць яго палітыку.
Лабановіч піша артыкул у абарону ўдзельнікаў нелегальнага настаўніцкага з'езда і дабіваецца яго апублікавання ў афіцыёзнай газеце. Л.Фіглоўская.

Афіцыйны.
1. Які ўстаноўлены ўрадам, адміністрацыяй; службовы.
Беларуская мова дапамагла Кароне (у 16 ст.) падняць польскую мову на ўзровень афіцыйнай, дзяржаўнай, польская мова якраз з беларускай узяла многае, што наша паспела ўжо засвоіць і пісьмова замацаваць. Б.Сачанка.
2. Зроблены па ўстаноўленай форме, з захаваннем усіх фармальнасцей.
Гэта была першая афіцыйная нарада новай рэдакцыі і такім чынам - першае маё кіраванне такой нарадай. А.Кулакоўскі.
3. перан. Халодна-ветлівы, стрыманы.
Просты, зусім не афіцыйны, быццам нават сяброўскі зварот на «ты» спадабаўся мне і зняў з мяне міжвольны цяжар неадольнай разгубленасці. А.Кулакоўскі.

Афіцыяльны. Тое, што і афіцыйны.
Пастаноўка імя пасля прозвішча характэрна для мовы афіцыяльных дакументаў. М.Цікоцкі. Пан Крулеўскі гаварыў цяпер па-польску, і ў голасе чуўся халодны, афіцыяльны начальніцкі тон. Я.Колас. @

ахаладзець // ахаладзіць / ахалодаць

Ахаладзець.
1. Стаць халодным, астыць, ахалодаць.
Халімон не звяртаў увагі на Патапчыка, а пакручваў прэнт датуль, пакуль ён не ахаладзеў, а тады зноў сунуў у горан. А.Чарнышэвіч.
2. перан. Страціць сілу пачуцця, свежасць успрымання; стаць абыякавым; астыць, ахалодаць.
Настрой створаны, глеба гатова, марудзіць нельга, трэба сеяць, каб не спазніцца, каб не ахаладзеў запал і рашучасць. М.Зарэцкі.

Ахаладзіць. каго-што.
1. Зрабіць халодным; астудзіць.
Не хапала толькі сіверу, каб зрэшты ахаладзіць вытаптаную траву. М.Чарот.
2. перан. Збавіць, зменшыць сілу, запал якога-н. пачуцця, жадання і г.д.
Размова з Паўлікам трохі ахаладзіла Андрушку. М.Лобан.

Ахалодаць. Тое, што і ахаладзець.
На дварэ ён трохі ахалодаў, выцер з ілба пот і замкнуў адрыну. А.Чарнышэвіч. Ахалодаў ён ужо ў Верамейках - крыўда прайшла. І.Чыгрынаў. @

ашыек // ашыйнік

Ашыек. Частка мясной тушы, сумежная з шыяй.
Курыца млява трапянула крылом, асела назад, і з кароткага ашыйка ў яе выціснулася палахлівай кропляй, а пасля цурком пацякла цёплая кроў. Я.Скрыган.

Ашыйнік. Раменьчык з засцежкай, які надзяваецца жывёле на шыю.
Сінонімы: нашыйнік, аброжак.
Іван у апошняе імгненне паспеў схапіць ваўкадава за ашыйнік і ў амаль нечалавечым напружанні рук не даў сашчапіцца на сабе ягоным зубам. В.Быкаў. @

баечны // байкавы

Баечны. Які мае адносіны да байкі - кароткага твору алегарычнага характару.
У беларускай літаратуры ўжо склалася пэўная баечная традыцыя. Я.Казека.

Байкавы. Які мае адносіны да байкі - мяккай варсістай тканіны; зроблены з такой тканіны.
На двух'ярусных нарах узвышаліся туга набітыя сеннікі, засланыя байкавымі коўдрамі. М.Даніленка.
Няправільна. Багушэвіч у байкавым (трэба: баечным) жанры імкнуўся прадаўжаць лепшыя традыцыі расейскай і польскай класічных літаратур. М.Ларчанка. @

бакуніст// букініст

Бакуніст. Паліт. Паслядоўнік Бакуніна.
У пачатку сваёй палітычнай дзейнасці ён быў прыхільнікам бакуністаў.

Букініст. Прадавец рэдкіх і старых кніг.
У старога букініста заўсёды можна было знайсці патрэбную кніжку. @

балахон // балдахін

Балахон. Парусінавая вопратка свабоднага крою, якую раней насілі сяляне.
На скрыжаваннях вуліц у сініх балахонах шумелі ружовашчокія рамізнікі. М.Хведаровіч.

Балдахін. Пышная стрэшка з каштоўнай тканіны на слупках (над ложкам, насілкамі і г.д.).
Ізяслаў з вялікім цісавым лукам у руках сядзеў пад ядвабным чырвоным балдахінам, які быў нацягнуты на гранёных медных слупках. Л.Дайнека. @

балотны // балоцісты

Балотны. Які мае адносіны да балота або жыве, расце на балоце.
Балотная: вада, вільгаць; расліна, птушка і г.д.
Стрэлы памалу аддаліліся ўправа, стрункае дзіганне куль гойсала там, над балотам, і напалоханае балотнае птаства разляталася ва ўсе бакі. В.Быкаў.
Няправільна. Процілеглы бераг рэчкі быў вышэйшы - ён быў не лугавы, балотны (трэба: балоцісты), а палявы. П.Пестрак.

Балоцісты. Багаты на балоты; забалочаны, багністы.
Балоцісты: луг, бераг; балоцістая: мясцовасць, нізіна і г.д.
Той бераг быў балоцісты, заросшы асакой і чаротам. Р.Няхай. @

барвовы // бардовы

Барвовы. Ярка-чырвоны, пурпуровы.
Месяц, ужо нізкі і барвовы, хіліўся да далёкага лесу. У.Караткевіч.

Бардовы. Цёмна-чырвоны, бардо.
Немаладая рухавая кабета ў бардовай гаруснай кофце і чырвоным андараку сядзела на лазовай кашолцы, а перад ёю стаялі накрытыя ручніком гарлачы. В.Хомчанка. @

барэльеф // гарэльеф

Барэльеф. Від скульптуры, у якой фігура выступае з плоскасці менш чым на палавіну свайго аб'ёму.
На менскіх вайсковых могілках сярод кучаравых шумлівых сосен, дзе пахаваны паэт, на шэрым магільным камені - скульптурны барэльеф Паўлюка Труса. М.Хведаровіч.

Гарэльеф. Від скульптуры, у якой фігура выступае з плоскасці больш чым на палавіну свайго аб'ёму.
Асабліва спадабалася хлопчыку на плошчы Перамогі. Ён не мог адарваць позірку ад помніка, на гарэльефе якога група партызан на чале са сваім камандзірам разбірае чыгуначнае палатно. Звязда. @

бацькаўскі // бацькоўскі

Бацькаўскі. Які належыць, уласцівы бацьку.
Асвянцімскі пайшоў шукаць месца, дзе калісьці стаяла бацькаўская хата. К.Чорны.

Бацькоўскі.
1. Які мае адносіны да бацькоў - бацькі і маці.
Даклад зацікавіў людзей, памог устанавіць шчыры і дзелавы кантакт з бацькоўскім калектывам. І.Шамякін.
2. перан. Клапатлівы; ласкавы.
Незнаёмы паглядзеў на мяне цёплымі, бацькоўскімі вачамі. З.Бядуля. @

бачаны // бачны

Бачаны. Такі, якога бачылі; які ўжо сустракаўся.
Яму [кату] упадабаліся яшчэ два ніколі не бачаныя стварэнні. На лугавінцы, поблізу загона кусцістага жыта, хадзіла навязаная каза, а пры ёй бегалі, дурэючы, двое шэранькіх яе дзетак-казлянят. М.Лужанін.
Няправільна. Кулеш ляжаў і чакаў, пакуль абзавуцца ў садзе птушкі, пакуль пачне пасвістваць, як у трубачку, вялікая жоўтая і ніколі не бачаная (трэба: не бачная) птушка івалга. А.Жук.

Бачны. Які ўспрымаецца зрокам; даступны зроку; відавочны.
Параўнаць тое, што было гады тры назад, і тое, што ёсць цяпер, цяжка. Змены бачныя. Звязда. @

баявіты // баявы

Баявіты. З баявым наступальным характарам, рашучы, настойлівы ў дзеяннях.
Паэзія Пятра Глебкі была вельмі гуманнай, чалавечнай, інтэрнацыянальнай і баявітай. А.Бялевіч.

Баявы.
1. Які мае адносіны да вайны, звязаны з вядзеннем бою.
Сышліся сябры-партызаны згадаць баявыя гады. М.Смагаровіч.
2. перан. Разм. Бойкі, смелы.
Звеннявая па льну - баявая і гаваркая дзяўчына. Г.Шчарбатаў. @

белізна / бель // бялізна

Белізна. Яркі, белы чысты колер чаго-н.
Беларусу і ў Парыжы сняцца белізна бяроз і сосен медзь. П.Панчанка.

Бель. Тое, што і белізна.
Снежная пустэча. Бель у вочы коле... І адна бяроза - вартаўніца поля. Д.Бічэль-Загнетава.

Бялізна. Нацельнае адзенне, а таксама вырабы са светлай тканіны для бытавых патрэб (ручнікі, прасціны, абрусы і г.д.).
Маці хадзіла таксама на падзённую работу: то мыла чужую бялізну, то падлогі, то прыбірала двары ў багатых дамах. М.Лынькоў.
Няправільна. Праязджаючы міма нас, трактарыст высоўваў з акенца галаву і махаў замурзанай рукой, а кабеты ўсміхаліся на ўсе свае белыя зубы - бялізна (трэба: белізна) гэта асабліва кідалася ў пыле. Б.Сачанка. @

бескарыслівы // бескарысны

Бескарыслівы. Які не імкнецца да асабістай карысці, выгады.
У гісторыі славянскіх літаратур цяжка знайсці прыклад больш трывалай, высакароднай і бескарыслівай дружбы, чым дружба Міцкевіча і Чачота. А.Мальдзіс.

Бескарысны. Які не прыносіць карысці.
Сінонімы: дарэмны, марны.
Даўно ўжо кінуў Сымон пісаць заявы ў розныя інстанцыі - гэта была бескарысная работа. Э.Самуйлёнак.
Няправільна. Бліжэй за ўсіх у гэтую пару яму стаў Іваноў з яго бескарыснай (трэба: бескарыслівай) самаадданай душой, з яго фанатычнай прыхільнасцю да мудрасці і праўды. В.Быкаў. @

беспярэчны // бясспрэчны

Беспярэчны. Які выконваецца без пярэчанняў.
Сінонім: безагаворачны.
Беспярэчнае выкананне загада.

Бясспрэчны. Які не выклікае пярэчанняў, спрэчак.
Сінонімы: несумненны, відавочны.
Бясспрэчная ісціна. @

бібліятэкарскі // бібліятэчны

Бібліятэкарскі. Які мае адносіны да бібліятэкара.
Бібліятэкарская вучоба. Бібліятэкарскі столік.

Бібліятэчны. Які мае адносіны да бібліятэкі; які належыць бібліятэцы.
Бібліятэчны факультэт. Бібліятэчны абанемент. @

білет // бюлетэнь

Білет.
1. Дакумент, які дае права карыстацца чым-н. за плату.
Білет быў на руках, але да цягніка аставалася многа часу, і трэба было як мага разумней скарыстаць яго. Я.Скрыган.
2. Дакумент, які сведчыць аб прыналежнасці каго-н. да палітычнай або грамадскай арганізацыі ці аб адносінах да якіх-н. абавязкаў.
Цвёрда трымаўся юнак на дапросе, тоячы словы і думкі свае. Немец-жандар дакурыў папяросу і камсамольскі білет аддае. А.Куляшоў.
3. Лісток з пытаннямі для тых, хто трымае экзамен.
[Вера] і Валодзя разам увайшлі ў аўдыторыю, разам узялі білеты. Л.Арабей.

Бюлетэнь.
1. Кароткае афіцыйнае паведамленне аб грамадска-значнай падзеі, справе.
Бюлетэнь з'езда. Бюлетэнь надвор'я.
2. Назва перыядычнага выдання якой-н. установы, у якім змяшчаюцца кароткія інфармацыйныя матэрыялы.
Брыгада ўдзельнічала ў выданні фабрычнай шматтыражкі, выпускала баявыя бюлетэні, напісала шэраг літаратурных партрэтаў ударнікаў фабрыкі. М.Хведаровіч.
3. Лісток для галасавання.
Вялікую гордасць адчуваеш, апускаючы ў выбарчую скрынку бюлетэні з прозвішчамі лепшых прадстаўнікоў народа. Звязда.
4. Разм. Лісток часовай непрацаздольнасці па хваробе; бальнічны лісток.
Мала вам, што без абеда я працую з дня на дзень, - вы з мяне зрабілі дзеда, хоць ідзі на бюлетэнь. С.Гаўрусёў. @

бітумінозны // бітумны

Бітумінозны. Які ўтрымлівае ў сабе бітумы.
Бітумінозныя пароды. Бітумінозныя сланцы.

Бітумны. Які мае адносіны да бітумаў; зроблены з бітумаў.
Бітумныя матэрыялы. Бітумныя лакі. @

блажыць // блажэць

Блажыць. Разм. Пра стан млоснасці, моташнасці.
Ад гары і чаду яго пачынала блажыць; мітусілася ўваччу. І.Пташнікаў.

Блажэць. Разм.
1. Худзець, марнець.
Цяжка хварэе дзіця, блажэе на вачах.
2. Станавіцца дрэнным, благім; псавацца.
Адбіўся ад рук хлопец, разлайдачыўся, блажэе з кожным днём. @

бліскавіца // бліскаўка

Бліскавіца.
1. Разрад атмасфернай электрычнасці ў выглядзе яркай звілістай лініі.
Сінонім: маланка.
Дождж пайшоў з громам, з шалёным посвістам ветру і з бліскавіцаю. Я.Скрыган.
2. Светлавая ўспышка без грому на небасхіле вечарам ці ноччу - водбліск далёкай навальніцы.
Сінонім: зарніца.
Спачатку ў адным баку, то ў другім, то адразу бліскавіца асвятляе неба. С.Александровіч.

Бліскаўка.
1. Маленькі бліскучы кружочак для ўпрыгожвання адзення.
Атласны ліф з залацістымі махрамі расшыты бліскаўкамі. В.Вольскі.
2. Бліскучая дробная часцінка чаго-н.; іскрынка.
Далібор цёр кулакамі вочы, срэбныя бліскаўкі скакалі наўкол, здавалася, кружыўся лес, агонь. Л.Дайнека. @

бойлер // бройлер

Бойлер. Апарат для падагрэву вады.
Пашыраныя водападагравальнікі паверхневага тыпу (бойлеры), у якіх цяпло перадаецца праз паверхню нагрэву трубчастых ці іншых элементаў. БелСЭ.

Бройлер.
1. Кураня, якое вырошчваецца на мяса.
У апошні час стала развівацца вытворчасць мясных куранят (бройлераў). Звязда.
2. Памяшканне, у якім вырошчваюць такіх куранят. Адразу з інкубатара куранят пераводзяць у бройлер. Звязда. @

боцман // лоцман

Боцман. Малодшы камандзір (старшына), якому падначалена каманда карабля па гаспадарчых работах, утрыманню судна ў чыстаце і парадку.
Падабраў мне боцман гарнітур па росту - крэпкую марскую робу з палатна. Х.Жычка.

Лоцман. Праваднік суднаў, дасканала знаёмы з воднымі шляхамі.
Самуіл і яго сябры здолелі правесці карабель там, дзе не правёў бы яго самы спрактыкаваны лоцман. Полымя. @

браніраваць // браніраваць

Браніраваць. Замацоўваць каго-што-н. за кім-чым-н., рабіць што-н. недатыкальным.
Перад выездам у камандзіроўку ён браніраваў месца ў гатэлі.

Браніраваць. Пакрыць (пакрываць) што-н. бранёю.
Калі мы зайшлі ў цэх, там браніравалі кабіну самалёта. @

браня // бронь

Браня.
1. У старадаўнасці: ахоўнае металічнае адзенне воіна - панцыр, латы, кальчуга.
Будзе на гравюрах Скарыны ўсё: будуць стаяць у яго на гравюрах ваякі з мячамі ў руках, будуць яны маршыраваць у яго з алебардамі, пікамі і сцягамі ў руках, будуць скакаць, закутыя ў панцыры на абцяжараных бранёй конях... А.Лойка.
2. Стальная абшыўка танка, баявога карабля, бронецягніка.
У машыне было душна. Браня, напаленая сонцам, пякла, гарачынёй дыхаў матор, што напружана гуў за баявым аддзяленнем. І.Мележ.

Бронь. Замацаванне за кім-н. якіх-н. прадметаў або асобых правоў і льгот; дакумент на такое замацаванне.
У армію Цярэшку не мабілізавалі, - як чыгуначніку, далі бронь. А.Капусцін. @

брашуравальны // брашураваны // брашуровачны

Брашуравальны. Які мае адносіны да брашуравання, прызначаны для яго.
Брашуравальны цэх. Брашуравальная машына.

Брашураваны. Сшыты, змацаваны (пра друкаваныя лісты кнігі, брашуры і г.д.).
Брашураваная кніга.

Брашуровачны. Які мае адносіны да брашуроўкі.
Брашуровачныя работы. @

брусковы // брусочны

Брусковы. Які мае форму бруска - прадаўгаватага прадмета чатырохграннай формы.
Брусковае мыла.

Брусочны. Які мае адносіны да бруска - тачыльнага каменя.
Брусочны камень. @

брыджы // брыжы

Брыджы. адз. няма. Штаны асобага крою, звужаныя ўніз ад калена.
Шарсцяная армейская гімнасцёрка і брыджы, пашытыя па яго заказу, як заўсёды, добра аблягалі ладную постаць. І.Мележ.

Брыжы. адз. няма. Вузкія палоскі тканіны, сабраныя ў зборачкі і нашытыя на адзенне.
Я хадзіў у шынялі, а для Алі справілі паўкажушок і звалялі зграбныя чорныя «пімікі», з абцасамі і тоўстымі насамі, каб не мерзлі пальцы, купілі гаматную з брыжамі клятчастую хустку і прывыкалі да лютай сібірскай зімы. С.Грахоўскі. @

брыльянтавы // брыльянцісты

Брыльянтавы. Характэрны для брыльянту; зроблены з брыльянту; упрыгожаны брыльянтам.
Брыльянтавы пярсцёнак. Брыльянтавыя завушніцы.

Брыльянцісты. Падобны колерам на брыльянт.
Ходзіць дзед белабароды полем, лесам, пералескам, засцілае рэчкі лёдам, брыльянцістым снежным блескам. Я.Колас. @

брындаць // брынкаць

Брындаць. Разм. Хадзіць, совацца без патрэбы; сланяцца, нічога не робячы.
Нічога не цікавіць гэтага чалавека, нічым ён не займаецца, брындае дзень пры дні - і ўвесь яго занятак.

Брынкаць. Разм.
1. Адзывацца пры ўдары гукам, падобным да лёгкага звону; дзвынкаць.
Брынкае ад ветру шыба ў акне.
2. на чым. Няўмела іграць на музычным інструменце.
Я ўжо ўмеў чытаць ноты, сяк-так брынкаў на раялі, і таму вучоба музыцы не была для мяне вялікім цяжарам. В.Хомчанка. @

будова // будоўля

Будова.
1. Узаемнае размяшчэнне частак, якія складаюць адно цэлае.
Сінонім: структура.
«У завіруху» - твор вельмі просты па сваёй будове. Р.Шкраба.
2. Тое, што будуецца; будынак, пабудова.
А на пажарышчы часова з'явілась новая будова - зямлянка-будачка малая. Я.Колас.

Будоўля.
1. Узвядзенне будынка; будаўніцтва.
Антон Крамарэвіч кінуў службу, вярнуўся дадому і распачаў будоўлю. К.Чорны.
2. Месца, дзе ўзводзяцца будынкі; самі будынкі, аб'екты, якія будуюцца.
Калі трэба было ісці каля пляца, Сідар паціхеньку ішоў тратуарам далей ад пляца, каб бачыць адтуль будоўлю. П.Галавач. @

буксаваць // буксіраваць

Буксаваць. Круціцца, слізгацець, не рухаючыся з месца (пра колы).
Колы круцяцца, ажно звіняць, але яны ўгрузлі ў сухім, як пустынны пясок, снезе, і машына буксуе на месцы, нават здаецца, што разам са снегам яна паўзе назад. І.Шамякін.

Буксіраваць. што. Цягнуць што-н. за сабой на буксіры.
Судна, на якім усё яшчэ працягвалася барацьба з пажарам, пачалі буксіраваць са штармавога мора пад укрыцце берагоў. Звязда. @

бульбоўнік / бульбянік // бульбянішча

Бульбоўнік. Лісце і сцябло бульбы.
Сінонім: націна.
А ў полі пастухі палілі бульбоўнік і пырнік і, калі асядала магутнае, шыпучае полымя, пяклі ў прыску салодкую духавітую бульбу. Я.Брыль.
Няправільна. Выбраліся з лесу, пайшлі па бульбоўніку (трэба: па бульбянішчы) да хутара. В.Хомчанка.

Бульбянік.
1. Тое, што і бульбоўнік.
Выраслы бульбянік закрываў малога амаль да плеч. І.Мележ.
2. Аладка з дранай бульбы.
Перабіваліся яны бедныя з бульбяніка на квас. І.Шамякін.
Няправільна. У Валодзі мільгнула думка бегчы, але наперадзе на бульбяніку (трэба: на бульбянішчы) стаяла машына. У.Федасеенка.

Бульбянішча. Месца, на якім расла бульба.
Ночы былі свежыя, з пахам сухога бульбоўніку, зляжалага сена з хлявоў і позна перааранага бульбянішча. І.Пташнікаў. @

бураковы // бурачковы / бурачны

Бураковы.
1. Які мае адносіны да буракоў; прыгатаваны з буракоў.
Бураковы ліст. Бураковы сок.
2. Лілова-чырвоны, колеру чырвоных буракоў; бурачковы.
Квітнеюць бураковым колерам галоўкі канюшыны.

Бурачковы. Разм. Цёмна-малінавы з фіялетавым адценнем; колеру чырвоных буракоў.
Ужо ў глухую восень, калі камянела зямля, а трава на балоце рабілася рудая, трохі нейкая бурачковая (кончыкі пер'я ў яе адсыхалі і чырванелі), я прыганяў сюды на сівую ад мароза рунь сваю карову. В.Адамчык.

Бурачны.
1. Які мае адносіны да буракоў; прыгатаваны з буракоў.
Сцежка ішла праз гароды, дзе расла бульба і былі грады з высокай бурачнай батвой. І.Чыгрынаў.
2. Лілова-чырвоны, колеру чырвоных буракоў; бураковы.
Твар наліваецца густой, як бурачны расол, чырванню. І.Навуменка. @

буран // бурун

Буран. Моцны вецер, які паднімае хмары сухога снегу ці пяску; снежная бура, завея, завіруха.
Пераскочыць зверху пясчаны буран не ўдасца: самалёт не падымаецца на такую вышыню. У.Шыцік.

Бурун. Пеністыя хвалі, якія з вялікім шумам разбіваюцца аб прыбярэжныя і падводныя скалы, вобмелі.
Па рацэ, напінаючы тросы, паўзуць рудавозы і баржы, гружаныя набраклымі круглякамі, з трэскам імчацца вёрткія маторкі ў бурунах вясёлкавых пырскаў. С.Грахоўскі. @

бургамістр // бурмістр

Бургамістр. Начальнік гарадской управы ў некаторых краінах Эўропы; раней і ў Беларусі.
Кватэра бургамістра была хоць і недалёка, ды бегчы туды паліцэйскі не адважыўся, а хапіўся за тэлефон. А.Якімовіч.

Бурмістр. У часы прыгоннага права: кіраўнік памешчыцкага маёнтка ці стараста, прызначаны памешчыкам з сялян.
Па загаду бурмістра ўсе, як належа, зачынілі ўжо вокны; загасілі агні... Варта вулкай прайшла... М.Багдановіч. @

буржуазны // буржуйскі

Буржуазны. Які мае адносіны да буржуазіі, характэрны для яе.
Буржуазная рэспубліка. Буржуазны ўрад.

Буржуйскі. Разм. Які мае адносіны да буржуя.
У Садовіча настольнікаў не было - ён лічыў іх непатрэбнаю буржуйскаю раскошаю. Я.Колас. @

буцвець // бучнець

Буцвець. Разм. Трухлець, парахнець, гнісці.
Зруб на новую хату стаіць з забітымі вокнамі. Няма грошай, каб скончыць будоўлю. Таму і стаіць і буцвее, як дамавіна, той зруб. А.Васілевіч.

Бучнець. Станавіцца буйна-сакавітым, бучным (пра расліны).
У даліне бушавала яблыневая квецень, бучнела трава, расцвіталі краскі, звінелі халодныя і празрыстыя ручаі ў траве. В.Хомчанка. @

буяніць // буяць

Буяніць. Скандаліць, бушаваць; сваволіць.
Вечарам п'яны Сідар зноў буяніў у хаце. К.Чорны.

Буяць. Бурна расці; расці ў націну.
Ярына на полі буяла, высыпала. К.Чорны. @

бэж // бэз

Бэж. Светла-карычневы з жаўтавата-ружовым адценнем; бэжавы.
Светлым лічыцца абутак бэж і светла-шэрага колеру. Таваразнаўства.

Бэз. Дэкаратыўны кустарнік з ліловымі ці белымі духмянымі кветкамі.
Домік стаяў за агародчыкам, сярод кустоў бэзу і кветак. Я.Скрыган. @

бядак // бядняк

Бядак. Разм. Той, хто пастаянна гаруе, бяздольны; няшчасны, варты спачування і жалю.
Не было другога чалавека ва ўсім Ліпаўцы, так бедна адзетага і наогул такога горкага бедака, як гэты сталяр Пятро. Я.Колас.

Бядняк. Бедны чалавек; небагаты.
Ураднік, старшыня, стражнік, поп, нават дзесяцкія - усе агулам глумяцца з бедняка. Ц.Гартны. @

бядовы // бядотны

Бядовы. Разм. Бойкі, смелы; адчайны.
Гарлахвацкі. Бядовая ты ў мяне, Нюра. К.Крапіва.

Бядотны. Разм. Цяжкі, гаротны; няшчасны.
Гэта былі звычайныя звесткі аб бядотным становішчы губерні, аб градзе, аб нечуванай хваробе бульбы, калі клубні нельга адрозніць ад гразі, аб плацяжах па закладах, аб недаборах. У.Караткевіч. @

бялець // бяліць

Бялець.
1. Станавіцца белым.
Ноч яшчэ спала, хоць на ўсходзе пачынала бялець неба. У.Дамашэвіч.
2. Вылучацца сваім белым колерам, віднецца (пра што-н. белае).
Спакваля змрок затуліў пакой, толькі ўсё яшчэ бялела ля парога печ ды шарэлі вокны. В.Быкаў.

Бяліць. што.
1. Рабіць што-н. белым, выбельваць.
Аднойчы маляры бялілі сцены ў новым доме. Р.Сабаленка.
2. Дасягаць белізны чаго-н. шляхам спецыяльнай апрацоўкі.
Я любіў той час, калі маці бяліла палотны. І.Навуменка. @

бялуга // бялуха

Бялуга. Каштоўная прамысловая рыба, самая буйная з сямейства асятровых.
Цяжка пра гэта ўспамінаць, можа, каму яшчэ цяжэй паверыць, але ў 1909 годзе ў Дняпры каля Магілева можна было злавіць асятра і бялугу. В.Лапцік.

Бялуха. Палярны дэльфін, які ў дарослым стане мае белую афарбоўку.
Бялуха таму і названа так, што яна белая. @

вавёркавы // вавёрчын

Вавёркавы. Зроблены са шкурак вавёркі.
Вавёркавая шапка. Вавёркавае футра.

Вавёрчын. Які мае адносіны да вавёркі, належыць вавёрцы.
Ад вострых вавёрчыных зубак чулася шкрабаценне, быццам дзесьці ў запечку гаспадарылі мышы. Вавёрчына мызка пацешна варушылася. І.Грамовіч. @

вагавіты // вагавы // вагальны

Вагавіты. Разм. Даволі значны па сваёй вазе; важкі; значны.
Вагавіты колас.

Вагавы. Які мае адносіны да вагі.
І тут жа насып чыгункі, тупіковыя шляхі, вагавая будка, на якой узважваліся вагоны, нагружаныя зернем, бульбай, морквай, капустай, бо наўзбоч тупіковых шляхоў якраз размяшчаліся розныя нарыхтоўчыя базы і склады. І.Навуменка.

Вагальны. Які мае адносіны да вагання, уласцівы ваганню.
Вагальны рух. @

вадаскат // вадаскід // вадаспад // вадасцёк

Вадаскат. Спад вады з высокага, але не стромкага ўступа ў рацэ, ручаі.
Плынь на вадаскаце больш імклівая, хуткая, чым на роўным месцы.

Вадаскід. Гідратэхнічнае збудаванне для спуску лішняй вады з вадасховішчаў.
Калі вада моцна напірала на дамбу, адкрывалі вадаскіды і спускалі яе лішкі.

Вадаспад. Паток вады, што спадае са стромкага ўступа ў рэчышчы ракі.
Высока ўзнімаліся пырскі ад шумнага вадаспаду, ярка іскрыліся на сонцы.

Вадасцёк. Пакатае месца, па якім сцякае вада; прыстасаванне для сцёку вады (труба, жолаб).
Па вадасцёках бурліла ад ліўня вада, пералівала цераз край. @

вадзяністы // вадзяны // водны

Вадзяністы.
1. Які ўтрымлівае лішкі вады, вільгаці.
Будзе вясна. Хоць адвячорак у пушчы яшчэ ўсё як быццам зімовы. З рэшткамі хлюпкага, вадзяністага снегу. Я.Брыль.
2. Слаба афарбаваны, бясколерны, бялёсы, падобны на ваду.
Часалі, пілавалі, стругалі, прыбівалі, пакуль вецер не нагнаў вадзяністую, на ўсё неба хмару. В.Мыслівец.
Няправільна. Выхапіў з жончынай рукі ордэр, пачаў яго мацаць, круціць у пальцах, прыслепвацца да пячаткі. Не вытрымаў, нават паглядзеў праз яго на святло і, убачыўшы на паперы вадзяністыя (трэба: вадзяныя), як на грашах, знакі, толькі паверыў цяпер, што дакумент сапраўдны, не падроблены. М.Капыловіч.

Вадзяны.
1. Які мае адносіны да вады, утвораны з вады.
Хмары яшчэ больш разышліся на небе, вадзяны пыл апаў, стала зусім ясна. М.Лупсякоў.
2. Які жыве, расце, існуе ў вадзе.
Сітнягі ледзь шапацелі пад напорам плыні, крычаў вадзяны бугай. У.Караткевіч.
3. Які прыводзіцца ў дзеянне, рух вадою.
Неўзабаве бліснула пакручастая стужка рачулкі, а потым паказаўся і вадзяны млынок. С.Александровіч.
Няправільна. Туман гусцеў, распаўзаўся і паступова ўкрываў пушыстай белай коўдрай вадзяную (трэба: водную) роўнядзь. Я.Курто.
У выразе: вадзяныя   знакі - літары і фігуры на паперы, якія ставяцца ў час вырабу паперы і бачныя толькі на прасвет.
У старадрукаваных кнігах важнае ўсё: тэкст выданняў, іх афармленне, гатунак паперы, вадзяныя знакі, фармат кнігі, пераплёт і г.д. С.Александровіч.

Водны. Які маё адносіны да вады, звязаны з вадою.
Адбіваюцца ў воднай гладзі магутныя шапкі векавых дубоў. А.Васілевіч. @

вадкасны // вадкі

Вадкасны. Які мае адносіны да вадкасцей.
Вадкасныя манометры.

Вадкі. Які знаходзіцца ў стане вадкасці, здольны цячы.
Вадкі метал. Вадкае паліва. @

важак // важаты

Важак.
1. Высок. Кіраўнік, арганізатар.
Юнакі і дзяўчаты аднадушна прызналі... [Сашу] сваім важаком. І.Новікаў.
2. Павадыр статка, чарады.
Здавалася, буслы свецяцца ў цемры. Вось адзін з іх, пэўна, важак, узляцеў, шырока махаючы крыламі. За ім узняліся ў вечаровае неба іншыя. Л.Дайнека.

Важаты. Кіраўнік піянерскага атрада, дружыны.
Па камандзе старшай важатай сцяганосцы вынеслі сцяг дружыны. А.Якімовіч. @

важкасць // важнасць

Важкасць.
1. Уласцівасць чаго-н. мець вялікую вагу пры адносна невялікім аб'ёме; цяжкасць.
А лёд таўшчэрны, важкасць мае. Я.Колас.
2. перан. Значнасць, пераканаўчасць.
Большасць думак Багдановіча была ўвогуле першым словам, што клалася ў падваліну будучай навуковай гісторыі беларускай старажытнай літаратуры, і тым большаю была іх важкасць. А.Лойка.

Важнасць.
1. Значнасць, вялікае значэнне.
Чым больш чалавек усведамляе свае ўчынкі, тым большую важнасць і адказнасць маюць яны для яго. І.Грамовіч.
2. Велічнасць, саліднасць; напышлівасць, ганарыстасць.
Колькі чыннасці, пагляньце, колькі важнасці ў хадзе! Туфлі рыпаюць пад глянцам: «Прэч з дарогі! Туз ідзе!» Н.Гілевіч. @

вакаліз // вакалізм

Вакаліз. Муз. Практыкаванне для голасу без слоў, якое выконваецца на адных галосных гуках.
Калі спектакль сышоў са сцэны, п'еса пастарэла, многія спрабавалі выконваць вакаліз у канцэртах. Але ён не гучаў. Ён быў напісаны для адзінага голасу. Г.Ланеўская.

Вакалізм. Лінгв. Сістэма галосных гукаў.
Вакалізм беларускай мовы. @

ваколічны // вакольны

Ваколічны. Які знаходзіцца паблізу, вакол - у ваколіцы, у наваколлі; навакольны.
Чуткі пра бандытаў паплылі па ўсіх ваколічных вёсках. А.Чарнышэвіч.

Вакольны.
1. Размешчаны наўкола.
Шмат, вельмі шмат мёду ў вакольных лясах, а дзе мёд, там і сіла. Л.Дайнека.
2. Які ляжыць у баку ад самага кароткага шляху; кружны, абходны.
Ехалі вакольным шляхам - рамізніку было загадана аб'язджаць па завулках. С.Грахоўскі. @

ваксаваць // васкаваць

Ваксаваць. што. Чысціць абутак, змазаўшы ваксай.
Сёмка старанна ваксаваў свае хромавыя боты. П.Кавалёў.

Васкаваць. што. Націраць, насычаць што-н. воскам.
Васкаваць паркет. Васкаваць ніткі. @

вакцына // вакцынацыя

Вакцына. Спец. Медыцынскі прэпарат для засцерагальных лячэбных прышчэпак супраць заразных хвароб.
У цяперашні час прышчэпкі робяцца спецыяльнымі прэпаратамі - вакцынамі, якія вырабляюцца на заводах. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Вакцынацыя. Спец. Увядзенне вакцыны ў арганізм чалавека ці жывёлы.
Прадугледжана абавязковая вакцынацыя супраць слупняку, туберкулёзу, поліяміэліту, коклюшу, дыфтэрыі. БелСЭ. @

валавы // валовы

Валавы. Агульны, узяты цалкам (без уліку расходаў).
Валавы збор збожжа. Валавы даход.

Валовы. Які мае адносіны да вала; такі, як у вала.
Валовая галава. Валовая шыя. @

валасаты // валасісты // валасковы // валасны // валасяны

Валасаты. Пакрыты, аброслы валасамі.
Саскочыўшы з палацяў, ён стаяў ля пяколка і спакойна зашпільваў сарочку на сваіх шырокіх валасатых грудзях. А.Бажко.

Валасісты. Пакрыты валаскамі (звычайна пра расліны, насякомых).
Зязюля з'яўляецца вельмі карыснай птушкай - яна знішчае вялікую колькасць валасістых вусеняў - гэтых шкоднікаў сельскай гаспадаркі. Беларусь.

Валасковы. Тонкі, як волас; капілярны.
Валасковы праваднік. Валасковы капіляр.

Валасны. Які мае адносіны да воласці, служыць у воласці.
Валасны суд. Валасны пісар.

Валасяны. Які складаецца з валасоў; зроблены з валасоў.
Баласпай павесіў на крук валасяны аркан, прывязаў да нагі птушкі, выйшаў з хаты. П.Беразняк. @

вандал // варвар

Вандал.
1. толькі мн. Старажытнагерманскае племя, якое заваявала частку Рымскай імперыі і бязлітасна разграбіла Рым.
Многа бачылі стромы ракі на вяку - стругі ворагаў грозных, шаломы вандалаў. В.Лукша.
2. Той, хто разбурае культурныя каштоўнасці; варвар; некультурны, грубы чалавек.
Мы бясконца ўдзячны сваім бацькам, старэйшым братам, сёстрам, жывым і мёртвым, што ў тое векапомнае лета 1944 года вызвалілі ад фашысцкіх вандалаў нашу любімую сінявокую старонку. М.Вышынскі.

Варвар.
1. Гіст. пагард. Так старажытныя грэкі і рымляне называлі суседнія з імі народы, якія стаялі на ніжэйшай ступені развіцця.
Але не надта слухаў тое чытанне Алекса, хаця і гаварылі ў святліцы, што напісаў кнігу вучоны грэк, Георгій Амартол; невыразна, суха чытаў лектар, і на твары ягоным была напісана нудота, нібы рабіў ён вялікую ласку тым, што ўвогуле згаджаўся нешта тлумачыць навакольным варварам. В.Іпатава.
2. Некультурны, неадукаваны чалавек; жорсткі, бязлітасны чалавек.
Фашысцкія варвары нанеслі беларускаму народу агульную матэрыяльную страту на суму 75 мільярдаў рублёў. А.Жаўнерчык. @

вандроўніцкі // вандроўны

Вандроўніцкі. Уласцівы вандроўніку, звязаны з вандроўніцтвам.
Вандроўніцкае жыццё. Вандроўніцкі характар.

Вандроўны.
1. Які часта пераходзіць, пераязджае з месца на месца; які працуе не на пастаянным месцы.
Вандроўны тэатр. Вандроўны кравец.
2. Тое, што і вандроўніцкі.
Вандроўная натура. Вандроўнае жыццё.
3. Які не мае аселасці, вандруе з месца на месца; качэўны.
Тут яшчэ вялікі кіеўскі князь Уладзімір на ўсіх стэпавых рачулках будаваў крэпасці, каб стрымаць пастаянны бязлітасны напор вандроўных орд. Л.Дайнека. @

вапнаваны // вапнавы // вапняковы

Вапнаваны. Спец. Палепшаны шляхам унясення вапны (пра глебу).
Рост ураджаяў траў на вапнаваных палях садзейнічае ўмацаванню кармавой базы. Звязда.

Вапнавы. Звязаны з вырабам вапны; які ўтрымлівае вапну.
Пётр Апанасавіч Жыбуль працаваў тут жа на Падзвінні тэхнарукам вапнавага завода. А.Асіпенка.

Вапняковы. Які мае ў сваім саставе вапняк; зроблены з вапняку.
Унізе пад абрывам вапняковым плыла, бурліла вольная рака. А.Пысін. @

варсавальны // варсаваны

Варсавальны. Спец. Прызначаны для варсавання.
Варсавальная машына.

Варсаваны. Спец. Зроблены варсістым, з ворсам.
Варсаваная тканіна. @

варсіністы // варсісты

Варсіністы. Пакрыты варсінкамі.
Варсіністая паверхня.

Варсісты. Пакрыты ворсам; з густым ворсам.
Кабінет у Андрэя быў вялікі, прасторны, светлы, засланы варсістай дывановай дарожкай - каб і чалавек, калі зойдзе, адчуваў, да каго ён зайшоў... Б.Сачанка. @

варыянтны // варыяцыйны

Варыянтны. Кніжн. Які з'яўляецца варыянтам чаго-н.
Варыянтныя канчаткі. Варыянтныя формы слова.

Варыяцыйны. Спец. Які мае адносіны да варыяцыі.
Варыяцыйны рад. Варыяцыйнае вылічэнне. @

вар'яваць // вар'яцець

Вар'яваць.
1. Быць у стане крайняга ўзбуджэння, раз'юшанасці, злосці.
Такі ўжо ён чалавек: пачынае вар'яваць і з-за дробязей.
2. каго. Раздражняць, злаваць, даводзіць да шаленства.
Не трэба яго вар'яваць, ён і так вельмі нервовы.

Вар'яцець.
1. Траціць розум, даходзіць да псіхічнага расстройства.
У адзіночнай турэмнай камеры чалавек нярэдка вар'яцее.
2. перан. Бурна і хаатычна праяўляцца.
Громы з перунамі вар'яцелі, зліваючыся ў адну суцэльную кананаду. А.Якімовіч. @

васкаваны // васковы

Васкаваны. Нацёрты або насычаны воскам.
Шчокі здаваліся абцягнутымі васкаванай папераю, як у людзей з невылечнымі хваробамі. М.Лужанін.

Васковы. Зроблены з воску; падобны на воск, жаўтлявы.
Зялёнае, стромкае жыта за апошнія дні пачынала набываць васковую афарбоўку. П.Кавалёў. @

вастрыць // вастрэць

Вастрыць. што. Рабіць што-н. вострым; заточваць, тачыць.
Вярнуўшыся дадому, Грысь доўга, з асаблівым стараннем вастрыў пілу. А.Кулакоўскі.

Вастрэць. Станавіцца больш вострым, вастрэйшым.
Вясна адчувалася і па тым, што зараз, асабліва вечарам, калі заціхаў астрог, вастрэла ў сэрцы туга па волі. М.Машара. @

ваўністы // ваўняны

Ваўністы. Разм. Пакрыты густой і доўгай воўнай.
Ваўністая авечка.

Ваўняны. Які мае адносіны да воўны; зроблены з воўны.
Нацягнулі шацёр, прычым ваўняныя беласнежныя полы шатра не даставалі да самай зямлі, каб быў вольны ход свежаму рачному ветру. Л.Дайнека. @

вентыль // вентылятар

Вентыль. Клапан для рэгулявання патоку вадкасцей, пары, газу (паветра ў духавых музычных інструментах).
Чалавек трымаў на вентылі шланг, а я зноў пачаў напампоўваць. А.Кулакоўскі.

Вентылятар. Прыстасаванне для праветрывання памяшкання.
Маўчала настарожаная зала. Было чуваць узрушанае дыханне людзей ды ціха гудзеў у сцяне вентылятар. М.Лынькоў. @

вераснёвы // верасовы

Вераснёвы. Які мае адносіны да месяца верасня.
Сінонім: вераснёўскі.
Дзед Пранук, усеўшыся дзе-небудзь у зацішным кутку, флегматычна пакурваў сваю люльку ды ямчэй падстаўляў пад скупое вераснёвае сонца свой сухарлявы твар. М.Лынькоў.

Верасовы. Які мае адносіны да расліны верасу.
Сінонім: верасавы.
Сядзе пчолка на верасовую галінку, гайдаецца, пасля нахіне яе аж да самай зямлі, абдыме ножкамі, перагнецца ўся, адтапырыць крыльцы і лезе з галоўкай у маленькую кветачку. Пасля застыне, не кранецца, як памерла - п'е. І.Пташнікаў. @

вербаваны / вярбованы // вярбовачны

Вербаваны. Тое, што і вярбованы.
Усе вербаваныя спадзяваліся на добрыя заработкі.

Вярбованы. Такі, якога завербавалі, нанялі на работу; вербаваны.
Ехаў з вярбованымі ў тайгу, спадзяваўся - вальней сярод іх дыхнецца, бо, здавалася, роўны будзе між роўных. М.Кусянкоў.

Вярбовачны. Звязаны з вярбоўкай, вербаваннем.
Яна не баялася схадзіць на вярбовачны пункт на мэблевую фабрыку. А.Якімовіч. @

ветравы // ветравы // ветраны // ветраны

Ветравы. Які мае адносіны да ветру.
Ветравы: павеў, подых, напор, шквал і г.д.
Лоўгач нечакана заўважыў, што няясны ветравы спеў за яго спінай, на другі бок парома, мацнее. А.Савіцкі.

Ветравы. Прызначаны для засцярогі ад ветру.
Ветравы шчыток; ветравое шкло.
Ветравое шкло ў дробных кроплях - глядзіш на свет, што праз густое рэшата, пакуль не забегаюць знадворку дзве чорныя стрэлкі-вусікі. І.Пташнікаў.

Ветраны.
1. З ветрам; які суправаджаецца ветрам.
Давялося вылазіць з цёплай машыны ў ветраны снегапад і пехатою ісці некалькі кіламетраў. Я.Сіпакоў.
2. перан. Разм. Легкадумны, несур'ёзны; пусты.
Яна здавалася Максіму Сцяпанавічу несур'ёзнай, ветранай. У.Карпаў.

Ветраны. Які прыводзіцца ў дзеянне сілаю ветру.
Ветраны: млын, рухавік і г.д.
Сілу ветру чалавек скарыстоўвае вельмі даўно. Парусныя судны і ветраныя млыны прымяняліся ўжо ў глыбокай старажытнасці. Фізічная геаграфія. @

ветраць // ветрыць

Ветраць. Разм. Прасушвацца, праветрывацца.
Хлеб, вядома, застаўся некранутым і ветраў пад страхою, аж пакуль не высах на сухар. М.Лужанін.

Ветрыць. што. Ачышчаць збожжа ад мякіны на ветры; праветрываць.
Ветрыць пшаніцу. Ветрыць гарох. @

вечарэць // вячэраць

Вечарэць. безас. Блізіцца к вечару.
Я доўга не бачыў цябе і, як толькі пачало вечарэць, заспяшаўся да тае альтанкі. Я.Скрыган.

Вячэраць. Есці ежу вечарам.
У хатах не запальвалі святла. Моўчкі вячэралі, моўчкі рабілі хатнія справы і клаліся спаць. Л.Дайнека. @

віжаваць // візаваць

Віжаваць. Разм. Сачыць, наглядаць, цікаваць.
Прыцемкам, калі не віжуе чужое вока, захапіўшы дзяружку і кажух, Крамер кіруецца на агарод. І.Навуменка.

Візаваць. што. Ставіць на дакуменце спецыяльную адзнаку - візу.
Візаваць пашпарт. @

вілаваты // вілачны

Вілаваты. Вілападобны, раздвоены.
На яе [хату] вілаватымі галінамі зморана хілілася старая высокая груша. В.Адамчык.

Вілачны. Які мае адносіны да вілак, вілаў.
Вілачны рог. @

віраж1 / віраж2 // вітраж

Віраж1.
1. Паварот з крэнам самалёта, карабля або паварот па крывой аўтамабіля, веласіпеда і г.д.
Гэтак жа, як і яна, умеў захапляцца: мог гадзінамі расказваць пра самалёты, віражы, мёртвыя петлі. І.Навуменка.
2. Паварот спартыўнай дарожкі з нахілам унутр.
Бывае, што ў часіну адпачынку канькі і пада мною зазвіняць, і хочацца цыбатую дзяўчынку на віражы дагнаць і перагнаць. С.Грахоўскі.

Віраж2. Раствор для апрацоўкі фотаадбіткаў.
Віражы служаць для таніравання фотаздымкаў у розныя колеры. Таваразнаўства.

Вітраж. Узор у вокнах, дзвярах са шкла рознага колеру.
Аддзелка кінатэатра яшчэ не зусім закончана. У хуткім часе тут з'явяцца каляровыя вітражы, арнаментальныя ўпрыгожанні, светлавая рэклама. Звязда. @

вітамінізаваны // вітамінны // вітамінозны

Вітамінізаваны. Насычаны вітамінамі; у які ўведзены вітаміны.
Вітамінізаваны прадукт.

Вітамінны. Які мае адносіны да вітамінаў; з вітамінамі.
Агрэгат па вытворчасці вітаміннай мукі дзейнічаў, і цяпер не толькі для свайго грамадскага статку рыхтуецца спажыўная падкормка, а колькі сотняў тон яе і на продаж ідзе. Звязда.

Вітамінозны. Асабліва багаты вітамінамі.
Вітамінозны рыбін тлушч.
Няправільна. На кожным квадратным метры грунту [у цяпліцы] агароднікі збіраюць да васьмі кілаграмаў вітамінізаваных (трэба: вітамінных) прадуктаў. Звязда. @

віхраваты // віхравы / віхрасты

Віхраваты. Разм. З віхрамі; віхрасты.
Разарваўся шалёны снарад. Смерць? Ну што ж, - ёй мы ўсе вінаваты! А жыццё за каўнер ды назад: «Стой, куды ты, хлапец віхраваты!» С.Дзяргай.

Віхравы. Які мае адносіны да віхру, віхуры; віхрападобны.
Канструктары прымянілі ў рухавіку віхравую камеру згарання. Маладосць.

Віхрасты. З віхрамі (пра валасы на галаве); віхраваты.
Шапка-вушанка сядзела на самай макаўцы, з-пад шапкі выбіваўся віхрасты чуб. М.Лынькоў. @

вобласць // воласць

Вобласць.
1. Буйная адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў былым СССР.
Перад самай вайной яго ... паслалі на працу старшынёю калгаса ў заходнія вобласці. П.Кавалёў.
2. Раён пашырэння чаго-н.; зона.
Вобласць вечнай мерзлаты.

Воласць. У Расеі і ў СССР да 1930 г.: ніжэйшая адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка, якая ўваходзіла ў склад павета.
Вы лепш спытайце самі пра палясоўшчыка Міхала: яго ўся воласць наша знала. Я.Колас. @

воклік // вокліч // вокрык

Воклік. Слова, якім аклікаюць; выгук.
Пасля яшчэ аднаго вокліку чалавек на дрэве абазваўся і сказаў, што ён як ёсць свой. А.Кулакоўскі.

Вокліч. Гучны выкрык; гучнае ўсхваляванае акліканне.
Вокліч прагучаў ледзь не каля самага майго вуха і вывеў мяне з задумення. М.Ткачоў.

Вокрык. Рэзкі гучны вокліч з загадам, папярэджаннем, пагрозай каму-н.; слова-загад, пагроза.
Неўзабаве разгублена заякатаў сабака, пачуўся строгі гаспадарскі вокрык, нейкая нягучная кароткая фраза, і ён зразумеў, што сабакі згубілі след. В.Быкаў. @

вораны // ворны / ворыўны

Вораны. Які ўзаралі, апрацавалі плугам; араны.
Паглядзі: на полі вораным след праложан калясом. М.Чарот.

Ворны. Прыгодны, прыдатны для ворыва; не абложны.
На ўзмежку буяў бярэзнік, і пад ім ляжала каменне, пасабранае з ворнага поля. А.Савіцкі.

Ворыўны. Тое, што і ворны.
Былі ў пана і ворыўныя землі, і заліўныя лугі па Сажы над возерам, але найбольшым яго багаццем была пушча. В.Карамазаў. @

восці // восць

Восці. адз. няма. Рыбалоўная прылада ў выглядзе віл.
Іліко... схапіў свае восці і ўдарам пад жабры дакончыў рыбіну. Э.Самуйлёнак.

Восць. зб. Доўгія (і больш рэдкія) валасы на скуры жывёл у параўнанні з асноўным слоем шэрсці.
Зверху бабёр пакрыты восцю - доўгімі і параўнальна рэдкімі валасамі. В.Вольскі. @

вочап // вочапка

Вочап. Шост, да якога прымацоўваецца калодзежнае вядро.
Збоку, у лагчыне, стаіць невялікі хляўчук з паветкай для дроў, з-за хлява выступае рог варыўні, за якой на доўгім вочапе мерна пачэкваецца драўляная бодня. В.Гардзей.

Вочапка. Ручка вядра, бітона і г.д.; восілка.
Ганька бярэ за вочапку збан вады і выходзіць з хаты. А.Васілевіч. @

вуглаваты // вуглавы

Вуглаваты. З выступамі, няроўны.
На поўдні з-за небасхілу высунулася чорная вуглаватая хмара. М.Гамолка.

Вуглавы.
1. Які мае форму вугла, сагнуты пад вуглом.
Вуглавое злучэнне.
2. Які стаіць на вуглу, на перакрыжаванні вуліц.
Вуглавы дом. @

вуж // вужака

Вуж. Адна з неядавітых змей сямейства паўзуноў.
Старыя вужы, скруціўшыся ў клубок, ляжалі, блішчалі на цёплых пнях, як срэбныя талеркі. Л.Дайнека.

Вужака. Разм. Змяя, гадзюка.
Мяне апанаваў не проста страх, а страх, змешаны з невымоўнаю гідлівасцю; кшталт таго страху я перажыў нядаўна ў лесе, убачыўшы на альховай галіне над галавою клубок вужакаў. У.Арлоў. @

вузець // вузіць

Вузець. Станавіцца вузейшым.
Сінонім: звужвацца.
Чырвоная паласа на захадзе ўсё вузела, апускаючыся за небасхіл. У.Шахавец.

Вузіць. што. Рабіць больш вузкім, вузейшым.
Сінонім: звужваць.
Вузіць штаны. Вузіць рукаў. @

вузлаваты // вузлавы

Вузлаваты.
1. Які мае вузлы, вузялкі; з вузламі.
Пастушок бег па вуліцы і паляскваў вузлаватаю пугаю. К.Чорны.
2. З патаўшчэннямі, наростамі, буграмі.
Пяць чорных вузлаватых сукоў узнімаюцца ў неба, і здаецца, што гэта пальцы чыёйсьці вялізнай рукі. А.Шашкоў.

Вузлавы.
1. Які з'яўляецца вузлом, месцам перакрыжавання чаго-н.
Эшалон затрымліваўся на вузлавых станцыях - у Воршы, Жлобіне, Гомелі. Полымя.
2. перан. Галоўны, асноўны, самы істотны.
Вузлавое пытанне. @

вучаны // вучоны

Вучаны. Такі, якога навучылі чаму-н.; абучаны, навучаны.
А раніцай прыляцеў у балотны гарадок голуб. Усе адразу здагадаліся, што птушка ручная, вучаная чалавекам. Л.Дайнека.

Вучоны.
1. Які набыў спецыяльную падрыхтоўку ў галіне якіх-н. ведаў; спецыяліст у якой-н. галіне навукі; даследчык.
Партызан з першага ж дня падабаўся Маеўскаму сваёй эрудыцыяй вучонага і дапытлівасцю разведчыка. І.Шамякін.
|| Разм. Дрэсіраваны (пра жывёл). Вучоны мядзведзь.
2. Які мае адносіны да навукі, звязаны з навукай.
Вучоны савет. Вучоная ступень. @

вывадак // вывадка

Вывадак. Чародка звяроў або птушак адной маткі.
У густой лістоце дрэў аж заходзіліся ад шчабятання маладыя вераб'іныя вывадкі. І.Дуброўскі.

Вывадка. Вывад коней для агляду ці размінкі.
Ранішняя вывадка стаенніка. @

выгада // выгода

Выгада. Карысць, прыбытак; разлік.
Да людзей у хаты ён [брыгадзір] ніколі не заходзіў, каб не сказалі, што п'е ці мае нейкую выгаду. У.Дамашэвіч.

Выгода. Усё, што задавальняе максімальныя запатрабаванні, чым зручна карыстацца; прыволле.
Кювет зарос густой травою. На выгодзе яна пабуяла. Цяпер яе не выкошваў чалавек, не скубла і не клычыла жывёла. М.Аўрамчык. @

выгадаваць // выгадваць

Выгадаваць. Даглядаючы, вырасціць, выхаваць.
Доўгі час я лічыў сваімі бацькамі тых добрых людзей, якія мяне выгадавалі. А.Кулакоўскі.

Выгадваць. Старацца атрымаць якую-н. выгаду, карысць, перавагу ў чым-н.
Я нічога не выгадваю для сябе. І.Шамякін. @

выглядаць // выглядзець // выглянуць

Выглядаць. незак.
1. Мець пэўны выгляд.
Петраш быў на год пяць старэйшы за мяне - яму падбіралася пад сорак, але ён быў увесь сівы, хоць з твару выглядаў маладжава. В.Адамчык.
2. Разм. Уважліва гледзячы, шукаць, заўважаць, знаходзіць каго-што-н.
І пайшоў дзед па рынку хадзіць; ходзіць, па сваіх грашах тавар выглядае. Я.Колас.
3. Віднецца, паказвацца, быць відным.
То ўзбіраецца [дарога] на пагоркі, то нырае ў нізінкі, паўз старадаўнія валуны, змрочныя руіны нямецкага дота, што страшыдлам выглядае з пясчанага кар'ера... А.Жалязоўскі.
4. Пазіраць, зіркаць, высоўваючыся адкуль-н.
З калідора выглядалі дзяўчаткі, а як толькі Вера ўзышла на ганак, усе сыпанулі ў клас і зачынілі дзверы. С.Грахоўскі.

Выглядзець. зак., каго-што. Уважліва гледзячы, знайсці, заўважыць, адшукаць каго-што-н.
Эшалон стаяў на апошняй каляіне: чалавек гэта ўжо ўдзень выглядзеў. К.Чорны.

Выглянуць. зак.
1. Высунуўшыся з укрыцця, глянуць, паглядзець.
Смалякоў расчыніў дзверцы машыны, трывожна выглянуў з кабіны. ЛіМ.
2. Стаць бачным; паказацца, паявіцца.
Выглянула з-за хмар сонца, і ўсё навокал зазіхацела. І.Мележ. @

выдыхацца // вытыхацца

Выдыхацца. Траціць апошнія сілы; знясільвацца.
Праціўнік быў спынены, і атакі яго на гэтым участку адна за адной выдыхаліся пад нашым агнём. С.Смірноў.

Вытыхацца. Траціць пах, моц, мацунак.
І яшчэ што іх рабіла падобнымі да другіх - гэта тая семінарская закваска, якая так трудна вытыхаецца з настаўніка - выхаванца семінарыі. Я.Колас. @

выкладаць // выкладваць

Выкладаць. Вучыць каго-н. чаму-н.; выказваць, тлумачыць.
Вучачыся ў Менскім педагагічным тэхнікуме, Коласа мы сустракалі кожны дзень: Канстанцін Міхайлавіч выкладаў на старэйшых курсах методыку мовы. М.Лужанін.

Выкладваць. што.
1. Вымаючы што-н. адкуль-н., класці на віду.
Дзеці пільнымі вачанятамі сачылі, як Сашка выкладваў з чамадана свае цацкі. М.Даніленка.
2. Будаваць, узводзіць; абліцоўваць; высцілаць.
Брыгада выкладвала сцены, вяла цяслярскія і сталярныя работы. Т.Хадкевіч.
3. перан. Падрабязна выказваць, паведамляць.
Прыйшоў чалавек да Маслячка - калі ласка, заходзь у кабінет, як у сваю хату, выкладвай свае патрэбы, скаргі або просьбы. М.Пянкрат. @

выключаны // выключны

Выключаны.
1. Выведзены са складу чаго-н.
Пан кіроўнік сказаў яму спакойна: «Малец, ты выключаны са школы». Я.Брыль.
2. Спынены, перарваны; адключаны.
На сцяне перастаў трашчаць не выключаны, відаць, да адказу рэпрадуктар. В.Адамчык.

Выключны.
1. Які з'яўляецца выключэннем з агульных правіл, са звычайных норм.
У прыродзе сустракаюцца выключныя экземпляры, - выказаўся аднойчы Валерый Самасад. - Ім дадзена болей, чым астатнім. І.Навуменка.
2. Асаблівы, незвычайны; рэдкі.
Якуб Колас - паэт вельмі «зямны». Ён рэдка шукае выключнага, яркага, экзатычнага. І.Навуменка.
3. Які з'яўляецца асаблівасцю толькі дадзенай асобы, калектыву, рэчы.
Марына Паўлаўна - жанчына з выключным арганізатарскім талентам. А.Васілевіч. @

выкрут // выкрутка

Выкрут.
1. Незвычайны паварот.
Сцежка з выкрутам. Скокі з выкрутамі.
2. перан. Хітрыкі пры ўхіленні ад прамога адказу, удзелу ў якой-н. справе; маскіроўка сапраўднай мэты.
Ягоная галава ледзьве не разрывалася ад таго, што ён не мог зразумець новыя выкруты ворага. В.Быкаў.

Выкрутка. Разм. Выхад з цяжкага становішча.
Кукушкін. А чаго там разумець? Каб у іх была другая выкрутка - хіба яны малілі б мяне хрыстом-богам? К.Губарэвіч. @

выкуплены // выкупны

Выкуплены. Такі, каго (што) выкупілі; куплены.
Нарэшце, у 1929 годзе, у Швецыі і Германіі былі выкуплены чатыры белавежскія зубры. В.Вольскі.

Выкупны. Які мае адносіны да выкупу; прызначаны для выкупу.
Над скляпеннямі царквы гучалі словы аб капіталізацыі аброку, аб выкупных сумах, аб шасці працэнтах выплаты ў год. У.Караткевіч. @

вылегчы // вылежаць

Вылегчы. Прыпасці сцяблом да зямлі; палегчы (пра збажыну, травы).
А перабольшваць гною нельга, бо калі перабольшым, дык бульба счарвівее, а ячмень ці яшчэ якая збажына пабуяе і вылежа. Р.Сабаленка.

Вылежаць.
1. Праляжаць пэўны (патрэбны) тэрмін пасля хваробы.
Міша хварэе. Ён быў прастудзіўся, не вылежаў, пайшоў рамантаваць свой грузавік. Работніца і сялянка.
2. Прабыць пэўны час у ляжачым становішчы.
Яму трэба было вылежаць паўгадзіны на гарачым пяску. @

вылечаны // вылечны

Вылечаны. Пазбаўлены ад хваробы лячэннем.
Вылечаны ад запалення лёгкіх хлопчык.

Вылечны. Які можна вылечыць.
Вылечная хвароба. @

вымераны // вымерны

Вымераны. Дакладна вызначаны па велічыні, памерах.
Вымераны ўчастак зямлі.

Вымерны. Які можна вымераць; прызначаны для вымярэння.
Вымерная велічыня. Вымерная рулетка. @

вымысел // замысел

Вымысел.
1. Тое, што створана фантазіяй, уяўленнем.
«Вайна - мір» - класічны прыклад таго, як трэба вырашаць праблему суадносін мастацкага вымыслу і дакументальнай верагоднасці. Д.Палітыка.
2. Тое, што супярэчыць рэчаіснасці; выдумка, хлусня.
Не ўсякім вымыслам трэба верыць.

Замысел.
1. Задуманы план дзеяння; намер, задума.
Мне здалося, што Зарэцкі жыве нейкім новым замыслам. Я.Скрыган.
2. Асноўная думка, ідэя мастацкага твора.
Я ўпэўнена, што і крытык, для таго каб лепш зразумець твор, пранікнуць у замысел аўтара, павінен умець настроіцца на хвалю яго таленту. Р.Шкраба. @

вынасны // выносны / выносісты // вынослівы

Вынасны.
1. Прыстасаваны для вынасу, пераносу.
Пішчыкаў выйшаў з КП, сеў за столік, на якім ляжаў вынасны мікрафон радыёстанцыі. А.Алешка.
2. Вынесены за межы чаго-н.; звязаны з заўвагамі на палях кнігі або над тэкстам.
У сувязі з гэтым ускладняецца і пытанне аб правілах чытання слоў з вынасной літарай. А.Булыка.

Выносны. З прамым гладкім і высокім ствалом; гонкі; выносісты.
Сонца залаціла гладкія ствалы выносных соснаў, светлымі кавалкамі ляжала на ягадніку. В.Адамчык.

Выносісты. З прамым гладкім і высокім ствалом; гонкі; выносны.
Вось адна маладая выносістая хваінка не вытрымала першага шчодрага снегу, нахілілася. А.Кулакоўскі.

Вынослівы. Фізічна дужы, стойкі, загартаваны; здольны пераносіць усякія цяжкасці, цярплівы.
Па-сялянску дужую і вынослівую, яе раптоўна падкасіла страшная, не зусім яшчэ асэнсаваная ёю сіла. В.Іпатава. @

вынаходлівы // вынаходніцкі

Вынаходлівы. Здольны ствараць новае, вынаходзіць; знаходлівы.
Перад Юркам і зараз, як жывы, стаяў смелы, рашучы, вынаходлівы і справядлівы капітан Немо. Я.Курто.

Вынаходніцкі. Які мае адносіны да вынаходніка, вынаходніцтва.
Выхад чалавецтва за межы зямной атмасферы ў неабсяжныя прасторы космасу дае вялікі штуршок для развіцця касмічнай вынаходніцкай думкі. А.Матрунёнак. @

вынаходлівасць // вынаходніцтва // вынаходства

Вынаходлівасць. Здольнасць ствараць новае, вынаходзіць; знаходлівасць.
Начны бой патрабуе значна больш сіл, вынаходлівасці. А.Алешка.

Вынаходніцтва. Дзейнасць вынаходнікаў.
Зрабіць вынаходніцтва.

Вынаходства. Тое, што вынайдзена, прыдумана; вынік творчай працы вынаходніка.
Вера, хвалюючыся, расказала Заруднаму пра сваё вынаходства. І.Гурскі. @

вынашаны // вынесены

Вынашаны.
1. Стары, пацёрты ад працяглага нашэння.
Над плотам паказалася Ёсіпава галава ў вынашанай цялячай шапцы. І.Дуброўскі.
2. перан. Абдуманы да поўнай яснасці, закончанасці.
Вынашаны план. Вынашаны сюжэт.

Вынесены. Які вынеслі; выдалены; выстаўлены.
Вынесены з пакоя стол. @

выпад // выпадак

Выпад.
1. Спарт. Рэзкі рух уперад з апорай на выстаўленую нагу.
Чаратун усхапіўся на калені і зрабіў выпад рукою, нібы хацеў прапароць мяне шпагаю. П.Місько.
2. Варожае выступленне, нядобразычлівая выхадка.
Сярод гэтых «перамешчаных», мы ведалі, ёсць злачынцы, ворагі, гатовыя на ўсякі выпад. І.Мележ.

Выпадак.
1. Тое, што здарылася; здарэнне; факт, з'ява.
Усе ёю цікавіліся, а яна не хацела бясконца расказваць пра той няшчасны выпадак. І.Грамовіч.
2. Пэўныя абставіны, стан рэчаў.
І от здарыўся выпадак, які парушыў нечакана спакой і ў нашым службовым жыцці і ў жыцці Марыны. Я.Скрыган.
3. Зручны момант.
Дзед любіў пры зручным выпадку ўжыць навуковае слова. М.Лынькоў. @

выпінацца // выпірацца

Выпінацца. Разм. Выстаўляцца, высоўвацца ўперад.
У некаторых выпадках ён не дужа любіў выпінацца наперад. М.Лынькоў.

Выпірацца. Выдавацца, высоўвацца за межы чаго-н.; вытыркацца.
Усё ў быльнягу і ажынніку, яно [печышча] выпіраецца аж на самую дарогу. Б.Сачанка. @

выпрабавальны // выпрабаваны

Выпрабавальны. Прызначаны для выпрабавання.
Непадалёк за заводскай агароджай шырыўся лугавы прасцяг - выпрабавальны палігон. ЛіМ.

Выпрабаваны. Правераны на справе.
Сінонім: надзейны.
Выпрабаваны метад. @

вырабатак // вырабатка

Вырабатак. Тое, што выпрацавана; выпрацоўка.
Дзённы вырабатак. Нормы вырабатку.

Вырабатка. Месца, дзе здабываюцца карысныя выкапні.
Глыбокая вырабатка. Старая вырабатка. @

выразаны // выразны // выразны

Выразаны. У розн. знач. Які выразалі.
Адно сцябло - адна кветка. Але якая! Пяць ярка-малінавых пялёсткаў - яны нібы выразаныя па краях, нібы абсыпаныя белымі крапкамі, а ля песцікаў - як усё роўна прастрочаныя кім. Я.Сіпакоў.

Выразны. Выраблены вырэзваннем; з выразамі, разны.
Выразны арнамент. Выразныя ножкі стала.

Выразны.
1. Такі, у якім кожная дэталь, момант яскрава вылучаюцца.
Думаючы пра ўсё гэта, працягваў перабіраць лісты ў шкатулцы, пакуль не выхапіў з яе, як апёкшыся, ліст са знаёмым выразным, буйнымі літарамі почыркам. В.Карамазаў.
2. Дакладна і ясна сфармуляваны.
Выразны адказ. @

выратавальны // выратаваны / выратоўны // выратоўчы

Выратавальны. Які служыць для выратавання; які выратоўвае, дае ратунак.
Што ж, зусім не страшна, не крычы, не ахай, круг выратавальны ў кожнага пад пахай. С.Шушкевіч.

Выратаваны. Пазбаўлены ад пагібелі, небяспекі, пагрозы.
Распытала ў мяне маці, як усё было, а сама і радуецца, што сынок выратаваны, і скардзіцца на яго. А.Кулакоўскі.

Выратоўны. Тое, што і выратавальны.
Вецер гудзеў бы шалёны, нацягваючы струнамі канаты абедзвюх мачтаў, цяжка пахлопваючы намоклымі брызентамі выратоўных шлюпак. М.Лынькоў.

Выратоўчы. Тое, што і выратавальны.
І з усіх бакоў пад вечар прыйшлі на электрастанцыю выратоўчыя брыгады. П.Броўка. @

высадак // высадка

Высадак. часцей мн. Корань мінулагодняй агароднай расліны, пасаджаны на насенне: насеннік; маладая расліна для пасадкі.
Падрос козлік і вельмі ж развалачыўся. Панадзіўся ў Піліпавы грады і ўсе капусныя высадкі абцерабіў. Я.Брыль.

Высадка.
1. Выхад і выгрузка (з судна, вагона і г.д.) прыехаўшых.
Капітан загадаў падрыхтавацца да магчымай высадкі на лёд. Я.Бяганская.
2. Перасадка раслін з пітомніка, парніка ў глебу.
Высадка ранніх кветак на гарадскія клумбы толькі пачалася. @

высеў // высеўкі

Высеў. Тое, што высяваюць, колькасць высеянага.
Норма высеву на гектар.

Высеўкі. адз. няма. Адсеянае пры прасейванні.
Высеўкі высыпалі на зямлю курам. @

высмагнуць // высмажыць

Высмагнуць. Стаць вельмі сухім ад гарачыні.
Жыта выгарыць адразу, поле высмагне зусім. А.Бялевіч.

Высмажыць. Добра ўсмажыць (пра сала); апаліць (пра сонца).
Усюды сонца высмажыла ягады, але я знаю ў лесе такую мясціну, дзе і ў сухое лета можна смагу прагнаць. С.Александровіч. @

выставачны // выстаўлены // выстаўны

Выставачны. Які мае адносіны да выстаўкі.
У выставачнай зале на стэндах і вітрынах прадстаўлены сотні перадавых калгасаў. Маладосць.

Выстаўлены. У розн. знач. Які выставілі.
На змярканні на ўсіх дарогах будуць выстаўлены патрулі. Х.Жычка.

Выстаўны. Які можна выстаўляць; які вымаецца.
Выстаўныя рамы. @

выстругаць // выстрыгаць

Выстругаць. зак. што. Стругаючы, зрабіць што-н. гладкім або надаць чаму-н. патрэбную форму.
Выпаў снег. І сыну тата з дошкі выстругаў лапату. С.Грахоўскі.

Выстрыгаць. незак. што. Зразаць нажніцамі або машынкай якую-н. частку валасоў, шэрсці і г.д.
Алёша ўжо не выстрыгае чупрыны пад бокс. В.Вітка. @

вытворны // вытворчы

Вытворны. Утвораны ад іншай формы, велічыні і г.д.
Асновы, якія складаюцца толькі з адной карэннай марфемы, называюцца невытворнымі, асновы ж, у склад якіх уваходзіць больш за адну марфему, называюцца вытворнымі. Граматыка беларускай мовы.

Вытворчы.
1. Які мае адносіны да вытворчасці.
Вытворчыя планы пачалі перавыконвацца. К.Чорны.
2. Які займаецца вытворчасцю, вырабам чаго-н.
Вытворчыя майстэрні вучылішча размяшчаюцца ў дрэваапрацоўчым цэху завода. М.Даніленка. @

вытрываць // вытрымаць

Вытрываць.
1. што. Цярпліва, стойка перанесці што-н.; выцерпець.
Я і гэта вытрываў моўчкі, бо ведаў, што сказаў праўду. В.Казько.
2. без дап. (звычайна з адмоўем). Праявіць вытрымку, стрыманасць; сцярпець.
Памятаю, мароз на вуліцы - не вытрываць, а тут яшчэ вецер. А.Васілевіч.

Вытрымаць.
1. што. Не паддацца ўздзеянню цяжару, ціску і г.д.; устаяць.
Першую машыну мост вытрымаў. І.Мележ.
2. перан. што і без дап. Стойка перанесці што-н.; праявіць вытрымку; выцерпець.
Збіраючыся ў дарогу, [Захар] не думаў, ці вытрымаюць дзеці, калі дарога выдасца доўгай, цяжкай? В.Карамазаў.
3. што. Выявіць сваю падрыхтоўку, годнасць у працэсе праверкі.
Усе ў доме з вялікай радасцю ўспрынялі вестку, што я вытрымаў экзамен і прыняты ў гімназію. Я.Рамановіч.
4. перан.; што. Не ўступіць, праявіць цвёрдасць.
Позірк яго я не мог вытрымаць, вочы адводзіў, быццам натыкаўся на нешта пякуча-вострае. В.Хомчанка.
5. Захаваць што-н.; не дапусціць адхілення.
Але калі яшчэ ў часы Пушкіна цяжка было вытрымаць класічны канон, то чаго чакаць сёння? А.Лойка.
6. што. Працяглым захоўваннем у адпаведных умовах давесці да высокай кандыцыі, якасці; даць выстаяцца, вылежацца.
Вытрымаць сыр. Вытрымаць віно. @

выхаванасць // выхаванне

Выхаванасць. Уменне добра паводзіць сябе; добрае выхаванне.
Пра добрую выхаванасць чалавека пісар [Дубенка] мяркуе перш за ўсё па тым, ці ўмее ён гуляць у карты і ці напрактыкаваны куляць чарку. Р.Шкраба.

Выхаванне. Уздзеянне школы, сям'і, асяроддзя на развіццё, склад думак, пачуццяў і паводзін каго-н.; агульнае развіццё, культура чалавека.
Выхаванне дзяцей - адна з найбольш важных задач нашага грамадства. @

вычаска // вычаскі

Вычаска. Апрацоўка валакна часаннем.
Вычаска лёну.

Вычаскі. адз. няма. Адходы пры часанні валакна.
Вычаскі з лёну. @

вышка // вышкі

Вышка. Высокае (звычайна конусападобнае) збудаванне спецыяльнага прызначэння.
За пылам, за Волгай, далёка-далёка ў нафтавых вышках стаяць Жыгулі. П.Панчанка.

Вышкі. адз. няма. Насціл пад страхой у хляве або ў канюшні для сена, розных гаспадарчых прылад.
Селянін некалі свой плужок здорам змазваў і на вышкі хаваў. І.Шамякін. @

вышывальны // вышываны

Вышывальны. Прызначаны для вышывання.
Да вязальных і вышывальных нітак адносяцца крашэ, ірыс, мулінэ. Таваразнаўства.

Вышываны. Аздоблены вышыўкай; вышыты.
Увесь убор яе складаўся з палатнянай вышыванай кашулі, такога ж фартуха ды паласатага, у дробныя зборкі андарака. З.Бандарына. @

выяўленчы // выяўлены // выяўны

Выяўленчы. Які дае магчымасць наглядна паказаць, адлюстраваць што-н.
Беларуская мова ўдасканальваецца, шліфуецца, робіцца больш багатая на выяўленчыя сродкі. Р.Шкраба.
У выразе: выяўленчае   мастацтва - агульная назва графікі, жывапісу, скульптуры.
Гурток выяўленчага мастацтва.

Выяўлены. Заўважаны, знойдзены; праяўлены; высветлены.
Ад танкістаў пачалі паступаць данясенні аб выяўленых цэлях. Звязда.

Выяўны. Бясспрэчны; выразны.
Выяўны кампраміс. Выяўны малюнак. @

вязальны // вязаны

Вязальны. Прызначаны для вязання.
У вязальным і швейным цэхах на фабрыцы працуюць школы перадавога вопыту. Звязда.

Вязаны. Зроблены вязаннем.
Таніна маці ўжо некалькі хвілін сядзела, паклаўшы сваё вязанне на калені. Яна трымала ў руках жоўты вязаны платок, два вязальныя пруткі тырчалі з яе рук у бакі. Л.Арабей. @

вяндлінны // вяндлярны

Вяндлінны. Які мае адносіны да вяндліны.
Вяндлінныя вырабы.

Вяндлярны. Прызначаны для вэнджання.
Вяндлярная печ. @

вянец // вянок

Вянец.
1. Карона, якую трымаюць над галовамі маладых у час вянчання ў царкве.
Яблыні яшчэ не распусціліся, а вішні, слівы і грушы стаялі белыя, як дзяўчаты пад вянцом. У.Дамашэвіч.
2. Уст. Каштоўны галаўны ўбор - сімвал царскай улады; карона.
Халоднае золата старога вянца лягло на лоб. У.Караткевіч.
3. перан. Апошняя, вышэйшая ступень, верх чаго-н.
Думка застаецца думкай. Вянцом яе заўсёды з'яўляецца справа. М.Гамолка.
4. Кожны рад бярвён у зрубе; вянок (у 2 знач.).
Цяпер і самому не верыцца, што за лета паставіў хату. Сцены, пакуль мог дацягнуцца, складаў сам, апошнія вянцы памог сусед па забудове... С.Грахоўскі.

Вянок.
1. Упрыгожанне з кветак або галінак, сплеценае ў выглядзе круга.
Зажурыліся дзяўчаты з дзеразовымі вянкамі на руках. М.Лынькоў.
2. Кожны рад бярвён у зрубе; вянец (у 4 знач.).
Неўзабаве агонь ужо абгрызаў аголеныя краты крокваў і латаў, што з трэскам абвальваліся ў сярэдзіну зруба пасля таго, як полымя салодка лізнула верхнія вянкі бярвення. М.Аўрамчык. @

вяртуха // вяртушка

Вяртуха. Разм. Непаседа; вяртлявая.
Гэта малая такая ўжо вяртуха, што ні хвіліны не ўседзіць на месцы.

Вяртушка. Назва розных прадметаў, інструментаў, якія свабодна круцяцца.
Пры ўваходзе ў парк замест каліткі стаяла вяртушка. @

габлявальны // габляваны / габлёваны

Габлявальны. Прызначаны для габлявання.
Габлявальны інструмент.

Габляваны. Апрацаваны рубанкам (гэблем); струганы, гладкі.
Габляваная дошка.

Габлёваны. Тое, што і габляваны.
Габлёваная рэйка. @

гадавальнік // гадаванец

Гадавальнік. Месца для развядзення і вырошчвання раслін ці жывёл.
Пладова-ягадны гадавальнік.

Гадаванец. Дзіця, юнак, увогуле чалавек у адносінах да свайго выхавальніка.
Пажылы мастак-педагог прывіваў сваім гадаванцам любоў да партрэтнага жанру. А.Ліс. @

гадаванне // гадоўля

Гадаванне. Дагляданне, выхоўванне каго-чаго-н.
Астаўшыся без бацькоў на восьмым годзе, ён выгадаваўся ў панскім маёнтку. Можна ўявіць, якое гэта было гадаванне і выхаванне. А.Чарнышэвіч.

Гадоўля. Развядзенне, вырошчванне (звычайна пра жывёл, расліны).
Кніжкі былі найбольш дробныя, пра гадоўлю коней, і не ўсе нават з малюнкамі. А.Якімовіч. @

гадзіннікавы // гадзінны

Гадзіннікавы. Які мае адносіны да гадзінніка; звязаны з вытворчасцю і продажам гадзіннікаў.
Часу да выбуху, устаноўленага на гадзіннікавым механізме, заставалася ўсяго пяць хвілін. Звязда.

Гадзінны. Які працягваецца гадзіну; атрыманы за гадзіну, разлічаны на гадзіну.
Гадзінная лекцыя. Гадзінная норма выпрацоўкі. @

газ // газа

Газ. Агульная назва гаручых газападобных ці парападобных рэчываў, якія скарыстоўваюцца для ацяплення, асвятлення і інш.
Газ - цудоўнае паліва. Ён з поспехам можа замяніць вугаль, дровы, нафту. Беларусь.

Газа. Гаручая вадкасць, якая атрымліваецца пры перапрацоўцы нафты.
Сінонім: карасіна.
Газа была не чыстая, святла давала мала, капцела многа. І.Новікаў. @

газаваць // газіраваць

Газаваць. Разм. Уключаць матор на поўную магутнасць.
Трымаючы пілу ля зямлі на выпрастаных руках, надта не газуючы, упарта схіліўшы галаву, ён спакойна сачыў, як зубасты ланцуг уядаўся ў камель. В.Карамазаў.

Газіраваць. што. Насычаць што-н. газам.
Газіраваць ваду. Газіраваць напітак. @

газетніца // газетчыца

Газетніца. Папка для захоўвання газет.
Свежыя газеты ляжалі, як заўсёды, у газетніцы на старшынёўскім стале.

Газетчыца.
1. Прадаўшчыца газет.
Газетчыцы цяпер ужо скардзяцца, што не хапае ў кіёсках газет на продаж.
2. Разм. Супрацоўніца газеты; журналістка.
Пасля заканчэння факультэта журналістыкі суседка працуе газетчыцай, яе сяброўка - на дзяржаўным радыё. @

гайдамак // гайдук

Гандамак.
1. Удзельнік народна-вызваленчай барацьбы на Правабярэжнай Украіне і поўдні Беларусі супраць польска-шляхецкага прыгнёту ў 18 ст.
Сяляне і казакі, якія ўдзельнічалі ў гэтых паўстаннях, атрымалі назву гайдамакаў. Гісторыя СССР.
2. Салдат контррэвалюцыйных атрадаў на Ўкраіне ў часы грамадзянскай вайны.
І вось разбіты гайдамакі, Пятлюра ледзь уцёк. П.Броўка.

Гайдук. Слуга, выязны лакей багатага памешчыка ў часы прыгону.
Апаўдні пачуліся свіст бізуноў, грукат конскіх капытоў - імчаліся па вуліцы панскія гайдукі. М.Лупсякоў. @

гайданка // гайданне

Гайданка. Пакалыхванне, неспакойны ход судна (самалёта, машыны і інш.) у час руху.
Як толькі наш параход увайшоў у яго [Баранцава мора] воды, пачалася гайданка. Я.Бяганская.

Гайданне. Рытмічнае пакалыхванне, хістанне з боку ў бок ці зверху ўніз.
Ён паслухаў: у гайданні гэтых голек спеў чуваць. Я.Колас. @

галавешка // галаўня

Галавешка. Абгарэлы кусок дрэва.
Печ ярка палала, дагаралі апошнія галавешкі - аж пякло ёй у плечы, а цеста на руках яе засыхала і лушчылася. У.Дамашэвіч.

Галаўня.
1. Хвароба збожжавых злакаў, пры якой зерне ператвараецца ў пыл або ў цвёрдую чорную нарасць.
Жытні колас з галаўнёй.
2. Абл. Вялікая галавешка.
Праз хвіліну вогнішча было раскідана, чадныя галоўні шыпелі ў траве. Э.Самуйлёнак. @

галантарэйны // галантны

Галантарэйны. Які мае адносіны да галантарэі - дробных прыналежнасцей туалету (пальчатак, гальштукаў, гузікаў, нітак і г.д.).
Дзяўчына несла ў кошыку пісталет, патроны або гранаты, прыкрытыя зверху няхітрым галантарэйным наборам. Я.Брыль.

Галантны. Вытанчана ветлівы, ласкавы, далікатны ў абыходжанні.
Ён прыціснуў левую руку да грудзей, схіліў галаву ў галантным паклоне. Я.Васілёнак. @

галаўны // галоўны

Галаўны.
1. Які мае адносіны да галавы.
Дадому ён прыйшоў разбіты, з галаўным болем. Хацелася легчы ў ложак, выклікаць лекара. І.Шамякін.
2. Які ідзе ўперадзе чаго-н.; перадавы.
Наперадзе, крокаў за трыста ад яго, ехалі тры коннікі - галаўныя дазорныя. М.Ткачоў.

Галоўны.
1. Самы важны, асноўны, найбольш істотны.
Ужо вечарэла, калі галоўныя часці паказаліся на дарозе. М.Лынькоў.
2. Старшы па службоваму становішчу.
Алёна Зайчук была галоўным лекарам партызанскага атрада. І.Шамякін. @

галера // галета

Галера. Вялікае драўлянае мнагавёсельнае ваеннае судна (да пачатку 19 ст.).
Вясной 1696 г., на здзіўленне турак, пад Азовам паявіўся расейскі флот з трыццаці галер і вялікай колькасці транспартных суднаў і лодак. Гісторыя СССР.

Галета. Плоскі тонкі сушаны праснак для паходных умоў.
Ён дастае з шафкі і стаўляе на стол масла, галеты, вараную рыбу. Я.Бяганская. @

галець // галіць

Галець.
1. Станавіцца голым (пра лес, поле і пад.).
Лес галеў, панура выстаўляючы сукі, шумна шумеў вятрамі. І.Мележ.
2. Бяднець, упадаць у беднасць; жыць вельмі бедна.
Галеюць дзеці век без хлеба, падзёрты жончын чаравік, не маю грошы на патрэбу, - бо я мужык, дурны мужык. Я.Купала.

Галіць. каго-што. Зразаць валасы брытвай; брыць.
Ён насіў невялікія сівыя вусы, але акуратна галіў бараду. І.Шамякін. @

галінасты // галіністы // галіновы // галянасты

Галінасты. З вялікімі галінамі; разложысты, разгалісты.
Полымя то ўспыхне, то патухне і галінасты стары дуб то раптам выступае з цемені, то тоне ў ёй. М.Лупсякоў.

Галіністы. З вялікай колькасцю галін.
Галіністае дрэва.

Галіновы. Які мае адносіны да пэўнай галіны (навукі, вытворчасці і г.д.).
Галіновыя органы кіравання, за некаторымі выключэннямі, асталіся тыя ж самыя. Полымя.

Галянасты. З тонкімі доўгімі галёнкамі.
Так яны стаялі моўчкі адзін супраць аднаго - малады, худы, галянасты хлопец і пажылы дзядзька з касматым тварам. І.Дуброўскі. @

ганарлівы // ганарысты // ганаровы

Ганарлівы. Поўны гордасці, усведамлення сваёй важнасці, перавагі.
Хлопец ён быў, як і ўсе Альшэўскія, ганарлівы, але бязвольны. М.Ваданосаў.

Ганарысты. Пагардлівы, пыхлівы; фанабэрысты.
Багатым лішне Вінцэнты ніколі не быў, але ганарыстым быў заўсёды. К.Чорны.

Ганаровы.
1. Які карыстаецца пашанай; пачэсны.
На сцэне за сталом чынна размясціліся выкладчыкі ў бліскучых віцмундзірах і ганаровыя госці. С.Александровіч.
2. Які даецца, прысвойваецца за вялікія заслугі.
Самая яго старэйшая дачка Сцепаніда працавала ўвесь час даяркай, і гэтай вясной ёй далі ганаровае званне Героя Сацыялістычнай Працы. Я.Ермаловіч.
3. Выбраны ў знак высокай павагі, пашаны.
Потым выбралі ганаровы прэзідыум, і ўсе доўга пляскалі ў далоні. А.Асіпенка.
4. Які з'яўляецца выражэннем гонару, праводзіцца ў знак павагі.
У свята Перамогі ля помнікаў і абеліскаў нясуць ганаровую вахту перадавікі фабрык і заводаў, калгасаў і саўгасаў. Полымя. @

гандлёвы // гандлярскі

Гандлёвы.
1. Які мае адносіны да гандлю, звязаны з яго вядзеннем і арганізацыяй.
Зіна пасля вучобы ў Полацкім гандлёвым тэхнікуме працавала за прылаўкам. С.Грахоўскі.
2. Які вядзе гандаль, служыць месцам для яго, з'яўляецца прадметам гандлю.
Гандлёвая сістэма.

Гандлярскі. Характэрны для гандляра, яго заняткаў; заснаваны на імкненні да нажывы, да асабістай выгады.
Крамку давялося ліквідаваць, - з яе не было ніякага прыбытку, бо Гінка не ведала гандлярскіх хітрыкаў. У.Корбан. @

ганталь // гантэль

Ганталь. Цвік, якім прыбіваюць гонту.
- На выбар, браток Іван Іванавіч, можна і ганталёў выбраць. І.Грамовіч.

Гантэль. Гімнастычная гіра ў выглядзе двух чыгунных шароў, злучаных круглым кароткім дзяржаннем.
Да глыбокай восені Рыгор займаўся гімнастыкай на турніку, гантэлямі і абліваўся халоднай вадой. Я.Рамановіч. @

ганьбаваць // ганьбіць // ганіць

Ганьбаваць.
1. каго-што. Даваць ганьбу, знаходзіць заганы, недахопы.
Андрэй, як і кожны машыніст, не любіць гаварыць аб сваіх ахвярах, не прынята, дый нашто: сябе ганьбаваць, сказаць аб сваім недаглядзе. М.Лынькоў.
2. кім-чым. Грэбаваць, пагарджаць.
Не ганьбуй старым ботам, пакуль новага не пашыў. Прыказка.

Ганьбіць. каго-што.
1. Зневажаць чыю-н. годнасць; асуджваць, няславіць.
Завошта ж ганьбіць тых людзей, якія адбіваюць націск класавага ворага? К.Чорны.
2. Быць ганьбай для каго-чаго-н.; няславіць сваімі паводзінамі, учынкамі.
Не ўсякая беражлівасць упрыгожвае чалавека і не ўсякая неашчаднасць ганьбіць яго. В.Каваленка.

Ганіць. Прызнаваць непрыгодным, дрэнным; даваць нізкую ацэнку; асуджаць, абгаворваць.
Заўсёды мімаволі з'яўляецца антыпатыя да чалавека, які пачынае ганіць іншых. І.Шамякін. @

гарадавы // гараднічы

Гарадавы. Ніжні чын гарадской паліцыі ў царскай Расеі.
Чачотка - высокі, лёгкі мужчына ў акуратных лапціках - служыў пры цару гарадавым і дагэтуль не мог прывыкнуць да працы на гаспадарцы. Я.Брыль.

Гараднічы. Начальнік горада ў Расеі да сярэдзіны 19 ст.
Адміністрацыйнай уладай у горадзе з'яўляўся гараднічы, які назначаўся ўрадам. Гісторыя СССР. @

гарантаваны // гарантыйны

Гарантаваны. Забяспечаны, надзейны.
На сходзе калгаснікам устанавілі гарантаваную аплату працадня. В.Дайліда.

Гарантыйны. Які заключае ў сабе гарантыю, з'яўляецца гарантыяй.
Гарантыйны тэрмін устаноўлен у залежнасці ад матэрыялу. Таваразнаўства. @

гарапашніцкі // гарапашны

Гарапашніцкі. Разм. Які належыць гарапашніку; такі, як у гарапашніка.
Гарапашніцкая гаспадарка. Гарапашніцкі абутак.

Гарапашны. Разм. Бедны, гаротны.
Цяжкае гарапашнае жыццё навучыла Дзям'яна любіць і паважаць чалавека працы. В.Хомчанка. @

гарачкавы // гарачлівы

Гарачкавы. Выкліканы гарачкай; які бывае пры гарачцы.
Гарачкавае трызненне.

Гарачлівы. Запальчывы, нястрыманы.
Ён [Ізяслаў] быў лёгкі на злосць, але гэтак жа лёгка адыходзіў, разумеючы, што нельга ўсё жыццё быць злым, што злы, гарачлівы чалавек сам сабе, урэшце, яму капае. Л.Дайнека. @

гарбар // грабар

Гарбар. Работнік, які займаецца апрацоўкай і вырабам шкур.
Бацька Вользін быў гарбар, з сям'і патомных менскіх гарбароў, якія ў далёкія часы выраблялі скуры саматужна... І.Шамякін.

Грабар. Рабочы на зямляных работах.
Сінонім: землякоп.
Доўга ці коратка жыў так грабар, але нарэшце абрыдла яму штодня капаць дол. Р.Шкраба. @

гарбацець // гарбаціць

Гарбацець. Станавіцца гарбатым.
Ні хвілінкі ж, бедныя [вучні], вольнай не маюць, на вуліцу амаль суткамі не выходзяць, крукам сядзяць за кніжкамі і падручнікамі. Слепнуць, гарбацеюць, дзічэюць, бо не маюць часу з сябрамі сустрэцца, пабегаць, пагуляць. Б.Сачанка.

Гарбаціць. што. Выгінаць гарбом; сутуліць; горбіць.
Гарбаціць спіну. Гарбаціць плечы. @

гарбуха // гарбуша

Гарбуха. Гарбатая жанчына.
Сінонім: гарбуння.
Ад цяжкай работы і стала яна пад старасць гарбухай.

Гарбуша. Марская прамысловая рыба сямейства ласасёвых.
Даўжыня цела [гарбушы] у сярэднім 47-50 см, маса 1,4-1,7 кг БелСЭ. @

гарнітур // гарнітура

Гарнітур.
1. Поўны набор, камплект прадметаў пэўнага прызначэння.
...Гарнітур ... просты, прыгожы, з наборам рэчаў для аднаго пакоя: канапа-ложак, нізкі стол, разборная кніжная паліца, нізкія зручныя крэслы. І.Шамякін.
2. Разм. Мужчынскі касцюм.
Дзед адзеўся ў святочны гарнітур і доўга круціў перад люстэркам свае сівыя вусы. К.Чорны.

Гарнітура. Камплект друкарскіх шрыфтоў рознага памеру, якія маюць аднолькавы характар контуру літар.
Шрыфты падзяляюцца на аднолькавыя па характару рысунка гарнітуры, кожная з якіх мае сваю назву (напрыклад, літаратурная, акадэмічная). БелСЭ. @

гарысты // горны // горскі

Гарысты. Пакрыты гарамі, узвышшамі.
Па ручаі між зарасніку мы выйшлі ў гарысты лес. Р.Няхай.

Горны.
1. Які мае адносіны да гор.
Стала так ціха, што здавалася - ручай грыміць, як горны вадапад. Э.Самуйлёнак.
2. Які мае адносіны да распрацоўкі зямных нетраў.
Некалькі год назад прывезлі на шахту першы горны камбайн. А.Кулакоўскі.

Горскі. Які мае адносіны да горцаў - жыхароў гор.
Горскія плямёны. @

гаспадарлівы // гаспадарніцкі // гаспадарскі / гаспадарны // гаспадарчы

Гаспадарлівы. Ашчадны, эканомны, руплівы ў вядзенні гаспадаркі.
Мне тады споўнілася васемнаццаць, і я адчуваў сябе дужа дарослым, разумным і гаспадарлівым. А.Асіпенка.

Гаспадарніцкі. Які мае адносіны да гаспадарніка, кіраўніка.
Таварыш Міленькі згроб сваёй вопытнай рукою ўсю раскошу ў гаспадарніцкі вынослівы партфель. Я.Брыль.

Гаспадарскі.
1. Які мае адносіны да гаспадара, належыць яму.
Гаспадарскі сын. Гаспадарскі пакой.
2. Характэрны для гаспадара; клапатлівы, руплівы.
Без патрэбы снаваў [Хвошч] па двары, заходзіў у клець, акідваў дабро гаспадарскім вокам і ўсё думаў, думаў. М.Лупсякоў.
3. Уласцівы гаспадару; упэўнены, уладны.
Жыгар ішоў няспешным, гаспадарскім крокам, як чалавек, які таксама не спіць і робіць работу, не тое што іншыя. А.Жук.

Гаспадарны. Тое, што і гаспадарлівы.
Каб я князем быў ўладарным гэтых ніў і хат, - быў бы князем гаспадарным, вёў бы добры лад. Я.Купала.

Гаспадарчы.
1. Які звязаны з вядзеннем гаспадаркі, з эканамічным, вытворчым бокам справы.
Ён завіхаўся ля чыгуннай печкі, шчапаў лучыну, адным словам, займаўся мірнымі гаспадарчымі справамі. М.Лупсякоў.
2. Які звязаны з прыладамі дамашняй гаспадаркі, неабходны для яе вядзення.
Шырокі двор акружалі гаспадарчыя пабудовы; у кутку двара, як бусліная шыя, падымаўся над калодзежам асвер. Т.Хадкевіч. @

гасцінічны // гасцінны

Гасцінічны. Які мае адносіны да гасцініцы.
У гасцінічным нумары не спынялася напружаная творчая работа. Пісаў Чорны раніцаю і не любіў парушаць гэты распарадак. М.Лужанін.

Гасцінны. Які любіць прымаць і частаваць гасцей.
Хто б ні з'явіўся з больш паважаных у ваколіцы людзей, ён стараецца быць гасцінным гаспадаром. М.Машара. @

генеральны // генеральскі

Генеральны.
1. Галоўны, асноўны, вядучы.
Пры правядзенні гэтай аперацыі ўзялі ў палон гітлераўскага палкоўніка, прадстаўніка генеральнага штаба. М.Лынькоў.
2. Усеагульны, грунтоўны.
Учора вынялі падвойныя рамы, адчынілі ўпершыню вокны, зрабілі ва ўсіх пакоях генеральную ўборку. М.Ткачоў.

Генеральскі. Які мае адносіны да генерала, належыць яму.
У гардэробе і вузкіх калідорах я аж зажмурыўся ад бляску генеральскіх пагонаў, гузікаў, ордэнаў і лампасаў, ад Зорак Герояў, ад кідкіх жаночых убораў. С.Грахоўскі. @

гімназісцкі // гімназічны

Гімназісцкі. Які мае адносіны да гімназіста, належыць яму; характэрны для гімназіста.
Гімназісцкія паводзіны. Гімназісцкія мары.

Гімназічны. Які мае адносіны да гімназіі.
Гімназічная форма. Гімназічнае выкладанне. @

глазураваны // глазурны // глазуровачны

Глазураваны. Пакрыты глазурай.
Глазураваная міска. Глазураваная плітка.

Глазурны. Які мае адносіны да глазуры; зроблены з глазуры.
Глазурная маса. Глазурнае пакрыццё.

Глазуровачны. Які мае адносіны да глазуравання; прызначаны для яго.
Глазуровачная машына. Глазуровачныя работы. @

гліністы // гліняны

Гліністы.
1. Які мае ў сабе прымесь гліны.
Коні скрануліся з месца, дробна затупалі нагамі, выбіраючы ся на гліністы ўзгорак. М.Лынькоў.
2. Колерам падобны на гліну.
На страсе побач з беласнежна-белым сядзіць прыгожы гліністы голуб. ЛіМ.

Гліняны. Зроблены з гліны; пакрыты слоем гліны.
У невялікай хаце з глінянаю падлогай было цёпла і чыста. П.Пестрак.
Няправільна. І справа і злева ад дарогі ўзвышаецца гліняны (трэба: гліністы) бераг. М.Лупсякоў. @

глушак // глушэц

Глушак. Абл. Глухі чалавек; глушэц (у 2 знач.).
Размаўляючы, глушак заўсёды крычыць, бо сам не ўсё чуе.

Глушэц.
1. Вялікая лясная птушка сямейства цецерукоў.
Глушэц такуе на досвітку. Ён, такуючы, нічога не заўважае вакол і не чуе, акрамя свайго спеву. Нездарма ў народзе яго назвалі глушцом. А.Курскоў.
2. Разм. Глухі чалавек; глушак.
Стары крыўдзіўся, калі яго называлі глушцом. @

глыбінны // глыбозны // глыбокі

Глыбінны.
1. Які знаходзіцца (дзейнічае) на вялікай глыбіні; які выражае сутнасць, унутраны змест чаго-н.; істотна важны.
Драматург як бы намякае толькі на глыбінны сэнс фразы або метафары, дае штуршок нашаму ўяўленню, і яно само дамалёўвае карціны і вобразы. Р.Шкраба.
2. Які знаходзіцца ў глыбіні краіны, вобласці і г.д.
Абком выдзеліў ім на два тыдні аўтобус, і яны вырашылі з'ездзіць у самы глыбінны раён. Маладосць.

Глыбозны. Разм. Вельмі глыбокі.
Паветра стаяла ціхае, нібы налітае ў глыбозны сасуд. В.Карамазаў.

Глыбокі.
1. Які мае вялікую глыбіню; знаходзіцца на такой глыбіні.
Дзесяткі паўнаводных і глыбокіх рэк выцякаюць з топкай лясной багны. В.Вольскі.
2. Змястоўны, важны, грунтоўны; які характарызуецца глыбінёй.
Майстэрства сатырыка выявілася перш за ўсё ў глыбокім разуменні народнага жыцця. Я.Казека.
3. Які дасягнуў высокай ступені: поўны (пра пачуцці, стан і пад.).
Хлапца апанаваў такі глыбокі сум, што ён з хвіліну не мог прамовіць слова. І.Навуменка. @

глянцавальны // глянцаваны // глянцавіты / глянцавы

Глянцавальны. Прызначаны для глянцавання.
Цяпер гэты цэх поўнасцю забяспечан глянцавальнымі машынамі. Звязда.

Глянцаваны. З наведзеным бляскам; пакрыты глянцам.
У кароткім, да кален, футэрку, з кенгуровым каўняром, у каракулевай шапцы і глянцаваных ботах з галошамі, Сёмка Фартушнік вёў пад руку Амілію Снацкую. К.Чорны.

Глянцавіты. Тое, што і глянцавы.
З зямлі прабіваліся глянцавітыя трубкі ландышаў. В.Хомчанка.

Глянцавы. Пакрыты глянцам; бліскучы.
За мундзірам ішлі боты, Энрыка чысціў іх аж да таго часу, пакуль у глянцавай іхняй паверхні не адлюстроўваўся яго твар. Б.Мікуліч. @

гнеўны // гняўлівы

Гнеўны. Ахоплены гневам; раззлаваны; з гневам.
Па лагеры купкамі ходзяць людзі, сумныя, заплаканыя, гнеўныя. У кожнага тут сваё гора, свой боль. І.Мележ.

Гняўлівы. Схільны гневацца; які лёгка прыходзіць у стан гневу; крыўдлівы.
Ён стаяў на вечавой плошчы, кідаў рэзкія гняўлівыя словы ў твар вечу. Л.Дайнека. @

гніенне // гніласць / гнілата // гніліна // гніллё // гнілушка // гніль // гніляк

Гніенне. Працэс разбурэння арганічных рэчываў пад уздзеяннем мікраарганізмаў.
Правая нага, на якой вышэй калена гнаілася рана, распухла і пакрылася фіялетавымі плямамі, быў моцны пах гніення. І.Мележ.

Гніласць. Стан распаду, разлажэння, разбурэння гніеннем; затхласць.
Паражэнне царызму ў Крымскай вайне, нягледзячы на гераізм расейскіх салдат, паказала гніласць і бяссілле прыгоннай Расеі. Р.Шкраба.

Гнілата. Разм. Тое, што і гніль.
Гэта быў стары, разбураны і даўно закінуты склеп. З яго заўсёды, нават у гарачыя, спякотныя дні лета, патыхала холадам і гнілатою. Б.Сачанка.

Гніліна. Разм. Што-н. гнілое (звычайна пра старую будыніну).
Кватараваў [Кузьма] у такой гніліне, што сцены зямлёй пахлі, трава на даху расла. Я.Ермаловіч.

Гніллё. зб. Разм. Гнілыя прадметы, рэчы.
Страха яе [лазні] зусім абсунулася, сцены ледзь трымаліся. Не будыніна, а гніллё. А.Чарнышэвіч.

Гнілушка.
1. Абломак гнілога, спарахнелага дрэва; гніляк.
Адчыніў стрэшку вулля, рассунуў рамкі, каб быў вольны праход пчолам, насыпаў у дымар сухіх гнілушак і падпаліў іх, надзеў сетку. А.Якімовіч.
2. Спелая груша-дзічка (звычайна ляжалая - пацямнелая і мяккая).
Узрушана шалахцела дзедаўская груша-дзічка, самотныя пчолы ляталі, кружыліся вакол спелых груш-гнілушак. М.Лынькоў.

Гніль.
1. Што-н. гнілое, сапсаванае гніеннем; гнілы пах, затхласць.
Марыля ўлезла ў яму, наскрэбла першы кошык з бульбяной гніллю і кастрыцай і, падаючы яго свякрові, - раптам войкнула, кінула кошык і села. Я.Брыль.
2. Цвіль, грыбок.
Сукі - што скабы: засмаліліся на сонцы, іх ужо ніколі не возьме гніль. І.Пташнікаў.

Гніляк.
1. Абломак гнілога, спарахнелага дрэва; гнілушка (у 1 знач.).
Пень трэба ... узяць на падпалку: сухі гніляк і бяроста стануць гарэць, як смаляк. І.Пташнікаў.
2. перан. Хваравіты, слабы чалавек.
Не падобна гэта на Андрэя - даць па зубах, тым больш таму старому гніляку, пра якога ён збіраецца расказаць. Я.Брыль. @

гнуткі // гнуты

Гнуткі. Здольны лёгка гнуцца і не ламацца.
Сінонім: гібкі.
Марат выразаў гнуткую лазінку, на таўсцейшым яе канцы завязаў вузельчык і спакойна пачаў збіраць уздоўж сцежкі маладыя баравічкі. С.Шушкевіч.

Гнуты. Зроблены згінаннем, выгінаннем; які мае выгнутую форму.
У пакоі стол з букетам палявых кветак, гнутыя крэслы. К.Чорны. @

гоначны // гончы

Гоначны. Прызначаны для гонак.
Гоначная лодка. Гоначны аўтамабіль.

Гончы. Шпаркі ў бегу, прывучаны гнаць звера (пра пароду паляўнічых сабак).
Сінонім: ганчак.
І пайшлі аднойчы мы на высокі груд з выжламі і гончымі - паглядзець на цуд. П.Глебка. @

горан // горн

Горан. Спецыяльная печ з мяхамі і паддувалам для награвання металу ў кузні; печ для абпальвання керамічных вырабаў.
У кузні пры майстэрні гулка стукаў аўтаматычны молат і гудзеў горан. І.Шамякін.

Горн. Духавы медны музычны інструмент для падачы сігналаў.
Прагучаў горн. Ён клікаў нас на першую ў гэтым годзе лінейку. Я.Бяганская. @

грабарны // грабарскі

Грабарны. Прызначаны для земляных работ.
Грабарны інструмент.

Грабарскі. Які мае адносіны да грабара, належыць яму.
Грабарскае ўменне. Грабарская сумка. @

гравіравальны // гравіраваны

Гравіравальны. Які мае адносіны да гравіравання; прызначаны для гравіравання.
Гравіравальнае мастацтва. Гравіравальныя інструменты.

Гравіраваны. З выразанымі ўзорамі, надпісамі на метале, шкле і інш.; з гравіроўкай.
Гравіраваныя вырабы. @

грам // гран

Грам. Адзінка вагі ў метрычнай сістэме мер, роўная вазе аднаго кубічнага сантыметра вады; тысячная доля кілаграма.
Дзед Вячэра ўжо аж надта прывык да гэтай куплі на вока: ён памыляўся толькі на грамы. Я.Брыль.

Гран. Адзінка аптэкарскай вагі, роўная 0,062 грама (звычайна ў выразе: ні   грана - ніколькі, зусім нічога).
Купалаўскае асэнсаванне былога не мела ў сабе ні грана музейнага рэстаўратарства. Р.Бярозкін. @

грамадзянскі // грамадскі

Грамадзянскі.
1. Які мае адносіны да прававога становішча грамадзян; уласцівы свядомаму грамадзяніну.
Адразу кінуўся ў фанабэрыю, забыўшыся на справу, на сяброўства, нават на звычайную грамадзянскую годнасць. Я.Скрыган.
2. Неваенны, цывільны, штатны.
Грамадзянская вопратка не магла схаваць ад вопытнага вока бездакорную выпраўку прафесіянальнага вайскоўца. І.Новікаў.

Грамадскі.
1. Які мае адносіны да грамадства; звязаны з дзейнасцю людзей у грамадстве.
На новым этапе грамадскага жыцця будзе развівацца далей і форма мастацкіх твораў. В.Каваленка.
2. Калектыўны, непрыватны; які належыць усяму грамадству.
Між грамадскіх палёў застаўся стаяць у лагчыне адзінокі хутар. І.Грамовіч.
3. Звязаны з работай па добраахвотнаму абслугоўванню палітычных, культурных, прафесіянальных патрэб калектыву.
Старшынёй нашага сельсавета пры маім сакратарстве быў малапісьменны, але разумны чалавек. Пры ім я прайшоў першую школу грамадскай работы. П.Глебка. @

гранатавы1 / гранатавы2 // гранатны

Гранатавы1. Які мае адносіны да граната - паўднёвага фруктовага дрэва або да яго плода.
Мабед гучна, трымаючы ў левай руцэ стос гранатавых галінак, чытаў літанію. В.Іпатава.

Гранатавы2. Які мае адносіны да гранату - каштоўнага каменя.
Гранатавы пярсцёнак. Гранатавы бранзалет.

Гранатны. Які мае адносіны да гранаты.
Гранатны выбух. Гранатны асколак. @

гранёны // гранільны

Гранёны. З абточанымі, шліфаванымі гранямі. Ён перакінуў нагу праз заслончык, нібы знарок паказваючы свой новы чаравік у блішчастых гранёных шыпах і падкоўцы на абцасе. В.Адамчык.

Гранільны. Які мае адносіны да гранення - абточвання, шліфоўкі чаго-н.; прызначаны для гранення.
Гранільная майстэрня. Гранільны інструмент. @

грог // грот1 / грот2

Грог. Моцны напітак з каньяку або рому, разбаўленых салодкай гарачай вадой.
Здзіўлены перашэпт ззаду - столік, вядома, шчыльна абкружаны - асалода штабс-капітану. Як келіх гарачага грогу пасля цяжкага зімовага пераходу. У.Мехаў.

Грот1. Штучная або натуральная пячора.
Пятрусь пражыў у Артэку многа дзён. Ён мог бы з завязанымі вачыма знайсці цудоўны грот Пушкіна. М.Даніленка.

Грот2. Ніжні вялікі парус на грот-мачце - самай высокай мачце на парусных суднах.
Я сказаў ставіць грот, і парус пачаў падымацца. Б.Жыткоў. @

грош // грошы

Грош. Даўнейшая срэбная і медная манета ў ВКЛ; у Расеі - медная з 1657 да 1917 г. (да 1838 г. двухкапеечная, а пасля паўкапеечная).
Спачатку ён [бацька] расклаў па слупочках медную драбязу - грашы, капейкі, двушкі, тройкі, пятачкі, потым сярэбраную, а ўжо затым пералічыў папяровыя грошы. А.Асіпенка.

Грошы. адз. няма. Металічныя ці папяровыя знакі, якія служаць мерай вартасці пры куплі-продажы; сродкі, капітал.
Грошы лік любяць. Прымаўка. @

груд // груда

Груд.
1. Невялічкая горка, узгорак; сухадол.
На сухім грудзе пасярод густога лесу напаткалі мноства вялікіх і малых камянёў, якія стаялі і ляжалі асобнымі купкамі. Л.Дайнека.
2. Тое, што і груда (у 1 знач.).
З двух грузавікоў у вялікі груд згружаюць цэглу. І.Шамякін.
3. Абл. Куча галля, хворасту; лоўж.
Пад зацішным кустом або ў грудзе ламачча вывела на свет першы вывадак даўгавухая зайчыха. Звязда.

Груда.
1. Куча зваленых у беспарадку прадметаў, рэчаў.
Быццам вузей стала вуліца, заваленая грудамі бярвення. А.Васілевіч.
2. Замёрзлая ці засохлая гразь.
Начы са дзве ці са тры ў лагчынах ля грэблі і ў аселіцах ля ракі ляжаў іней, на двары ля хлява ўзялася грудай растаптаная гразь. І.Пташнікаў.
3. Бясформенны кусок цвёрдай зямлі.
Сінонім: камлыга.
Збіваючы да крыві аб каменне і груды босыя ногі, бяжыць цыбаты Гараська Бусел. Б.Сачанка. @

грунтавы // грунтовачны // грунтоўны

Грунтавы.
1. Які мае адносіны да грунту - верхняга пласта зямлі.
Грунтавыя воды.
2. Які мае адносіны да грунту - саставу, якім пакрываюць палатно, рыхтуючы яго для малявання.
Грунтавыя фарбы.

Грунтовачны. Які служыць для грунтоўкі - пакрыцця грунтам.
Грунтовачны састаў.

Грунтоўны. Трывалы, глыбокі; сур'ёзны, падрабязны; абгрунтаваны.
Лабановіч здзівіўся, калі на цэлы рад яго запытанняў вучань даваў дакладныя і грунтоўныя адказы. Я.Колас. @

грызня // згрызота

Грызня.
1. Кусанне адзін аднаго зубамі (пра жывёл).
Чутно, схопяцца там [ганчак з ваўком] - грызня, гіркат, трэск - і зноў загулялі па лесе далей. М.Ракітны.
2. перан. Сварка, спрэчка, лаянка.
Увесь трагізм вясковага побыту, грызня за зямлю і ўласнасць добра адлюстравана ў апавяданні С.Бірылы «Стражнік». С.Александровіч.

Згрызота. Разм.
1. Душэўныя мукі, перажыванні.
На Максімавым твары не заўважалася нічога такога, што сведчыла б аб згрызотах і трывогах душы. Я.Колас.
2. звычайна мн. Спрэчкі, звадкі.
Добра было б жыць на свеце людзям, калі б яны маглі чытаць думкі другіх. Тады б мо не было паміж імі ні згрызот, ні непаразуменняў. Р.Сабаленка. @

грымлівы // грымотны // грымучы

Грымлівы. Які стварае моцны шум, грукат; з громам, грымотамі.
Парожняя фурманка больш грымлівая, чым з паклажай.

Грымотны.
1. Які стварае гром, грымотны; з грымотамі.
І шугнуў дождж налётам смелым, павіс абрусам густа-белым над гэтым лугам, над палямі і льецца коса ручаямі, бы невад цягнецца грымотны, і б'юцца кроплі ў пыл вільготны. Я.Колас.
2. Вельмі гучны, аглушальны; падобны па гучанню на гром.
А там, у далечыні за лесам, пачыналася грымотная начная бойка. В.Быкаў.

Грымучы. Які моцна грыміць; шумны, гучны.
Млын меле, млын меле ячмень гэты зорны, аж ходарам ходзяць грымучыя жорны. М.Танк. @

грэцкі // грэчаскі // грэчкавы

Грэцкі. Прыгатаваны з зерня грэчкі.
Да мачанкі маці пякла яшчэ і бліны з грэцкай або ячнай мукі. А.Якімовіч.
Няправільна. Над галавой гулі пчолы - у іх была тут дарога, па якой яны ляталі з вулляў на грэцкае (трэба: грэчкавае) поле. І.Чыгрынаў.

Грэчаскі. Які мае адносіны да Грэцыі, грэкаў, характэрны для іх.
Грэчаскія словы, або так званыя грэцызмы, пачалі пранікаць у мову ўсходніх славян з вельмі старажытных часоў. П.Юргелевіч.

Грэчкавы. Які мае адносіны да грэчкі, звязаны з грэчкай.
Гудуць, бзынкаюць, перавальваючыся з гронкі на гронку грэчкавага цвету, пчолы. Я.Ермаловіч. @

губіць // губляць

Губіць.
1. Нішчыць, псаваць, рабіць непрыгодным.
Ад лясоў, як даведаўся Петрык, і клімат робіцца мякчэйшым, і знікаюць засухі, што губяць пасевы. А.Якімовіч.
2. Зводзіць са свету, забіваць.
Маці заўсёды наказвала нам, каб мы не губілі нічога жывога.

Губляць.
1. Пазбаўляцца чаго-н., пакідаючы дзе-н. па няўважлівасці; скідваць, атрасаць з сябе (лісце, пер'е і пад.).
Часам адна з птушак губляла пёрка, і яно, успыхваючы на сонцы, кружачыся, павольна падала ўніз, у сінюю бездань. Л.Дайнека.
2. Пазбаўляцца часткова ці поўнасцю якіх-н. уласцівасцей, якасцей, стану.
Хлапчук глядзеў на жоўты, высушаны дашчэнту твар, які губляў свой звычайны, знаёмы выраз. Э.Самуйлёнак. @

гузаваты // гузасты

Гузаваты. Няроўны, з гузамі і пукатасцямі.
Гузаваты ствол бярозы. Гузаваты лоб.

Гузасты. З вялікімі гузамі.
Дзед Талаш падняў вочы на ... каржакаваты гузасты дуб з магутнымі лапамі, як бы чакаючы адказу на свае сумненні. Я.Колас. @

гульня // гулянка

Гульня. Занятак, які служыць для забавы, баўлення часу або з'яўляецца відам спорту.
У цікавай гульні, як і ў шчырай працы, непрыкметна бяжыць час. А.Пальчэўскі.

Гулянка.
1. Забава, баўленне часу; гульня.
І стаяць, сумуюць санкі, не знайсці хлапцам гулянкі, бо не выпаў снег. К.Кірэенка.
2. Разм. Вечарынка з песнямі, танцамі, гульнямі.
Эх, чаму я не скрыпач, не Янка, што заўсёды Зою праважае, што заўсёды ў клубе, на гулянках песні ёй лірычныя іграе. М.Танк.
3. Разм. Вясёлае застолле з частаваннем.
Вятох праплыў паўнеба, калі нарэшце пачала сціхаць у харомах гулянка. С.Тарасаў. @

гультайскі // гультаяваты

Гультайскі. Характэрны для гультая; такі, як гультай.
Гультайскі характар. Гультайскае жыццё.

Гультаяваты. Схільны да гультайства, крыху лянівы; ленаваты.
Лідзія Яўсееўна - выдатны педагог-універсал. Яна падцягвае па ўсіх прадметах гультаяватых дзетак мясцовага начальства, піша кантрольныя работы завочнікам, на тое і жыве. С.Грахоўскі. @

гуманістычны // гуманны

Гуманістычны. Які мае адносіны да гуманізму, гуманіста.
Гуманістычныя ідэі.

Гуманны. Прасякнуты павагай да людзей; чалавечны, чулы, спагадлівы.
Высакароднасць працы лесаводаў, што стараюцца для людзей будучага, робіць нашу прафесію вельмі гуманнай, чалавечнай. У.Мяжэвіч. @

гумар // гумор

Гумар. Дабрадушна-насмешлівыя, камічныя адносіны да каго-чаго-н.
З адценнем цёплага гумару малюе аўтар вобразы станоўчых сваіх герояў. Л.Арабей.

Гумор. Душэўны стан, настрой.
Калі Міхайла Іванавіч быў не ў гуморы, то Ксеня Паўлаўна прымала ўсе меры, каб вярнуць мужу спакой душы і адагнаць яго ліхія думкі. Я.Колас. @

гуслярны // гуслярскі

Гуслярны. Які мае адносіны да гусляў - музычнага інструменту.
Гуслярныя струны. Гуслярны звон.

Гуслярскі. Які мае адносіны да гусляра, належыць яму; гусляроў.
Гуслярскі спеў. Гуслярская песня. @

гутарковы // гутарлівы

Гутарковы. Якім карыстаюцца ў гутарцы, размове; уласцівы вуснай народнай мове.
Сінтаксіс Багушэвіча блізкі да сінтаксісу гутарковай мовы Л.Шакун.

Гутарлівы. Схільны да размоў, ахвочы пагаварыць.
Сінонім: гаваркі.
Заўсёды гутарлівы Іван Мацвеевіч цяпер упарта маўчаў. З.Бядуля. @

гушча // гушчар / гушчарнік / гушчарня / гушчыня

Гушча.
1. Густы асадак (стравы, раствору і г.д.) на дне пасудзіны.
Валянцін, праўда, разабраўся ў гэтай смакаце трошкі пазнавата - калі ўжо вышмароўваў дно бляшанкі мякішам калача, падбіраючы апошнія кроплі таматнай гушчы. Б.Стральцоў.
2. Разм. Тое, што і гушчар.
Згаладнелая вавёрка скача ў гушчы сасняку. В.Іпатава.
3. перан. Глыбіня, асяроддзе чаго-н.
Цягнула ... пабыць у гушчы людзей, сабраць матэрыял для наступных уласных твораў і выканаць некаторыя планы рэдакцыі. А.Кулакоўскі.

Гушчар. Густы ўчастак лесу; густы зараснік чаго-н.
Глухі шолах у лесе прымусіў дзеда прыслухацца і разгледзецца. І бачыць дзед Талаш - вялізны дзікі кабан павольна выходзіць з ляснога гушчару і брыдзе па чэрава ў снезе, не зважаючы на дзеда. Я.Колас.

Гушчарнік. Разм. Тое, што і гушчар.
У гушчарніку спявалі птушкі, свісталі рабчыкі, шапацелі лісцем асіны і бярозы. А.Чарнышэвіч.

Гушчарня. Разм. Тое, што і гушчар.
Закаўкалі каўкі на ўзвышшы. Затрэслася лісце ў гушчарні. Я.Купала.

Гушчыня.
1. Уласцівасць і стан густога.
Усюды прабіваюцца кусты арэшніку і каліны, павялічваючы яшчэ больш гушчыню і непраходнасць лесу. В.Вольскі.
2. Тое, што і гушчар.
Узыходзіла сонца, і яго зыркія промні пранікалі ў гушчыню дрэў і кустоў, высвечвалі кару на камлях, мох, пні. Б.Сачанка. @

давераны // даверлівы // даверны

Давераны. Які карыстаецца давер'ем або дзейнічае па чыйму-н. даручэнню; надзелены даверам.
Да траўня сорак другога года мы карысталіся пераважна сувяззю праз нашых давераных людзей. В.Казлоў.

Даверлівы. Схільны аказваць давер'е; які лёгка давярае каму-н.
Ліда сустрэла настаўніка, паздароўкалася, абняла яго руку, прытулілася да яе, як даверлівае дзіця. Я.Колас.

Даверны. Які сведчыць аб даручэнні каму-н. чаго-н.
Яму зноў прапанавалі дыпламатычную работу, а неўзабаве ўручылі і даверную грамату. Звязда. @

давер'е // даверлівасць

Давер'е. Пераконанасць у чыёй-н. чэснасці; поўная вера ў добрасумленнасць і шчырасць каго-н.
Лабановіч шырока праводзіць растлумачальную работу сярод сялян і ўваходзіць у іх давер'е. Л.Фіглоўская.

Даверлівасць. Вельмі даверлівыя адносіны да іншых; адносіны, якія не дапускаюць магчымасці падману, ашуканства ці хлусні.
У голасе яго, у словах адчуваліся ноткі чалавечай даверлівасці, чалавечай спагады. М.Лынькоў. @

дагавор // дагаворанасць

Дагавор. Пісьмовае або вуснае пагадненне, умова аб узаемных абавязацельствах.
Дагаворы страхавання заключаюцца інспектарамі Дзяржстраха. Звязда.

Дагаворанасць. Пагадненне на аснове папярэдніх перагавораў.
У гэтай сувязі неабходна перш за ўсё падкрэсліць выключна важнае значэнне дагаворанасці. Звязда. @

дагматызм // дагматычнасць

Дагматызм. Некрытычнае мысленне, якое апіраецца толькі на догмы - палажэнні, што прымаюцца за бясспрэчную ісціну для ўсіх часоў і ўсякіх умоў.
Сапраўдны вучоны не можа мірыцца з дагматызмам у навуцы.

Дагматычнасць. Адцягненасць, абстрактнасць, схематычнасць, адарванасць ад жыцця.
Так праяўлялася, між іншым, дагматычнасць формулы: як толькі паўсталі канкрэтныя пытанні творчасці, узнікла патрэба ў старых паняццях. Н.Перкін. @

дадатковы // дадатны

Дадатковы. Які з'яўляецца дадаткам, дабаўкай да чаго-н. асноўнага.
Некалькі дзён яго не вадзілі на допыт, і ён зразумеў, што следчы рыхтуе дадатковыя матэрыялы па справе. М.Лынькоў.

Дадатны.
1. Які заслугоўвае або выражае адабрэнне; станоўчы, добры.
Але былі і дадатныя бакі ў гэтых вандроўках: па дарозе добра абмяркоўваўся даклад. Я.Колас.
2. У матэматыцы: большы за нуль.
Лік са знакам плюс (які, між іншым, прынята апускаць) называецца дадатным. Алгебра.
3. У фізіцы: пра від электрычнасці, часцінкамі якой з'яўляюцца пратоны, пазітроны і інш.
Пратоны маюць дадатны зарад. Маладосць. @

дажджавальны // дажджавы // дажджлівы / дажджысты

Дажджавальны. Прызначаны для дажджавання - штучнага арашэння.
Затраты на будаўніцтва вадаёма і дажджавальнай устаноўкі акупяцца за паўтара-два гады. Звязда.

Дажджавы. Які паходзіць з дажджу, утвораны дажджом.
Дажджавая вада застаецца на паверхні зямлі, а часткова прасочваецца ў зямлю. Я.Колас.
|| Які нясе дождж; багаты дажджом. Вецер за ноч разагнаў дажджавыя хмары, неба над лесам ззяла незвычайнай чысцінёй. Я.Курто.
|| Прызначаны для засцярогі ад дажджу; дажджавік. Лысы чалавек у дажджавым плашчы прынёс Міколку пасылку ад бацькі. З.Бядуля.
У выразе: дажджавы   чарвяк - чырвоны земляны чарвяк.
Гэтакай мясціне рады мы з табой, рыбак. У нас добрая прынада - дажджавы чарвяк. А.Вялюгін.

Дажджлівы. Шчодры на дождж, з частымі дажджамі.
Пачатак чэрвеня быў дажджлівы і халодны. С.Грахоўскі.
Няправільна. Ліхтары зусім патанулі ў дажджлівай (трэба: дажджавой) ігмле. П.Пестрак.

Дажджысты. Разм. Тое, што і дажджлівы.
Ды што паробіш, надта ж ранняй і дажджыстай была вясна гэтая. М.Вышынскі. @

даказальны // даказаны // доказны

Даказальны. Які можа быць даказаны; доказны (у 1 знач.).
Даказальнае палажэнне.

Даказаны. Пацверджаны фактамі, пераканаўчымі довадамі; выяўлены.
Даказанае злачынства.

Доказны.
1. Які можа быць даказаны; даказальны.
Доказная тэарэма.
2. Які з'яўляецца добрым доказам, пацвярджае што-н.; пераканаўчы, грунтоўны.
Доказная аргументацыя. @

далечыня // далёкасць / даль

Далечыня.
1. Далёкі прастор, бачны вокам; прасцяг, шыр; даль.
На ўсёй далечыні ўнізе і па баках імчаў, клубіўся, ірваўся золкі імклівы туман. В.Быкаў.
2. звычайна з азначэннем. Далёкае месца, даль; вельмі аддаленае штосьці.
Вочы Андрэя глядзелі сур'ёзна, як заўсёды, у нейкую далечыню. А.Васілевіч.

Далёкасць. Значная працягласць чаго-н.; аддаленасць.
Савецкія стратэгічныя ракеты маюць практычна неабмежаваную далёкасць палёту. Звязда.

Даль.
1. Далёкі прастор, бачны вокам; прасцяг, шыр; далечыня.
За лясочкамі, за гаем далі, лёгшы сінім морам, вабяць душу мне прасторам. Я.Колас.
2. звычайна з азначэннем. Далёкае месца; вельмі аддаленае штосьці.
З далёкай прыамурскай далі хацеў я ўбачыць бераг свой. С.Гаўрусёў. @

далікатнець // далікатнічаць

Далікатнець. Разм. Станавіцца больш далікатным, ветлівым.
Міша і раней быў ветлівы, уважлівы, але цяпер ён далікатнеў проста на вачах.

Далікатнічаць. Разм. Быць залішне далікатным; выказваць празмерную далікатнасць.
У такія моманты сярод сваіх Шабуніха станавілася рэзкай, нават грубай, не далікатнічала. І.Мележ. @

далікатны // далікатэсны

Далікатны.
1. Ветлівы, ласкавы ў абыходжанні з людзьмі; уважлівы.
Рашчэня, па характару чалавек далікатны, упершыню гаварыў галоўнаму ў вочы такую суровую праўду. І.Шамякін.
2. Разм. Які патрабуе асцярожных, тактоўных адносін.
Актывісты адмоўчваліся. Відаць, ім таксама не хацелася брацца за гэтую далікатную справу. А.Асіпенка.
3. Кволы, тонкі; выпеставаны.
Ваенрук узяў адразу два яйкі, стукнуў адно аб адно, тонкімі далікатнымі пальцамі спрытна абабраў іх, але есці не стаў, паклаў у шапку. А.Асіпенка.

Далікатэсны. Які мае адносіны да далікатэсаў - рэдкай, прыемнай на смак ежы.
Шырока развіваць вытворчасць паштэтных, языковых, фаршавых, курыных, вяндлінных і іншых далікатэсных мясных кансерваў. Звязда. @

далучальны // далучаны

Далучальны. Які служыць для далучэння, з'яўляецца далучэннем, дадаткам да чаго-н.; прызначаны для далучэння.
Словы, якія выражаюць дадатковае паведамленне да сказанага з мэтай дапаўнення яго зместу або ўзмацнення, называюцца далучальнымі словамі. Беларуская мова.

Далучаны. Злучаны з чым-н., прыбаўлены да чаго-н.
У другой палове XVI стагоддзя Беларусь была далучана да Рэчы Паспалітай і трапіла пад цяжкі прыгнёт польскіх феадалаў. А.Залескі. @

дамавіна // даміна

Дамавіна. Спецыяльная скрыня, у якую кладуць нябожчыка для пахавання; труна.
Калі спускалі дамавіну ў зямлю, не верылася, што Іны больш няма, што вот закідаюць яе сырой зямлёй - і ўсё... І.Капыловіч.

Даміна. Разм. Вялізны дом.
Шкада, канечне, хаты. Што тыя пятнаццаць тысяч? Разыдуцца туды-сюды - агледзецца не паспееш, а стаяла б даміна, то не-не ды і адскочылі б калі ўсім сямейным гамузам... І.Капыловіч. @

дамавы // дамашні

Дамавы. Які мае адносіны да дома.
Дамавое кіраўніцтва. Дамавы камітэт.
У выразе: дамавая   кніга - кніга для рэгістрацыі жыльцоў дома.
Праз хвіліну з'явілася Ева Аўсееўна і, падаючы дамавую кнігу, суха спытала, чым яна абавязана такому ранняму візіту. М.Машара.

Дамашні.
1. Звязаны з домам, сям'ёй, бытам; сямейны; не куплены.
Бацька пазнаў мяне па дамашняй хустцы. М.Танк.
2. У знач. наз., (мн. дамашнія) - члены сям'і.
Як бы зарадаваўся, калі б пачуў пра сваіх дамашніх. А.Кулакоўскі. @

дамаўленне // дамоўленасць

Дамаўленне. Узаемнае пагадненне пры перагаворах; сам працэс узгаднення.
Пракурор злёгку кіўнуў ім галавой у знак, што дамаўленне закончана. М.Машара.

Дамоўленасць. Пагадненне, згода як вынік папярэдніх перагавораў.
Паміж старымі была маўклівая дамоўленасць - пра справы без патрэбы нічога не пытаць. І.Новікаў. @

дапаўняльны // дапоўнены

Дапаўняльны. Які выконвае ролю дапаўнення.
Даданыя дапаўняльныя сказы адказваюць на пытанні ўскосных склонаў. Беларуская мова.

Дапоўнены. Які папоўнілі чым-н.; больш поўны, пашыраны.
Адказ вучня дапоўнены настаўнікам. @

дапушчальны // дапушчаны

Дапушчальны. Які можна дапусціць, дазволіць; магчымы, дазволены.
Ён заўважыў, што разумная крытыка - не вышэй дапушчальнай нормы - выклікае прыхільнасць начальніка, калі ён не дурань, да таго, хто крытыкуе. У.Караткевіч.

Дапушчаны.
1. Які адбыўся; зроблены, здзейснены.
За дапушчаныя парушэнні вадзіцель быў прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці. Звязда.
2. Прыладжаны, падагнаны так, каб дакладна падышло адно да аднаго па размерах, шчыльна прыстала.
Аконныя рамы так добра дапушчаны, што на зіму і ўцяпляць не трэба. @

дапытаны // дапытлівы

Дапытаны. Той, каго дапыталі; які прайшоў допыт.
Дапытаны былі не толькі Павел, але таксама Магнушэўскі, Арлоўскі і Парфімовіч. Маладосць.

Дапытлівы.
1. Які ўсім цікавіцца; які імкнецца ўсё зразумець, пазнаць.
Майму дапытліваму спадарожніку хацелася як мага болей убачыць, пачуць, пагаварыць з кожным новым знаёмым. В.Вітка.
2. Праніклівы, вельмі ўважлівы, цікаўны (пра позірк).
Ніна гаварыла гучна, не зважаючы на дапытлівыя погляды прахожых. А.Савіцкі. @

дапытванне // дапытлівасць // допыт

Дапытванне. Настойлівае, падрабязнае распытванне пра што-н.
Нарэшце, ён, здаецца, уведаў пра ўсё, што яго цікавіла, і гэта даволі надакучлівае дапытванне, відаць, ужо канчалася. ЛіМ.

Дапытлівасць. Імкненне ўсё зразумець, пазнаць, набыць новыя веды; цікаўнасць.
Ярмоленку здалося, што ў гэтым пытанні было не то дзівацтва, не то кплівасць, не то як бы нават звычайная дзіцячая дапытлівасць. І.Сіўцоў.

Допыт. Апытанне падследнага ці сведкі для высвятлення абставін справы; дазнанне.
Кожны дзень кагосьці выводзілі з камеры на допыт, кагосьці прыцягвалі напаўжывога. І.Новікаў. @

даравальны // дараваны

Даравальны.
1. Які можна дараваць, прабачыць, апраўдаць.
Вельмі часта рэцэнзіі заканчваюцца даравальнымі словамі: «Аднак, нягледзячы на пералічаныя недахопы...». В.Рагойша.
2. Які сведчыць, пацвярджае дар, падарунак.
На Коласавай аповесці быў даравальны надпіс, зроблены ўласнай рукою аўтара. М.Лужанін.

Дараваны.
1. Які прабачылі, не паставілі ў віну.
Смех і самыя словы здаліся Васілю ненатуральнымі, і ад гэтага пачуццё насцярожанасці мацнела, і побач з ёю вырастала старая, дагэтуль не дараваная крыўда. А.Савіцкі.
2. Падораны, прынесены ў дар каму-н. кім-н.
У яго асабістай бібліятэцы было нямала кніг, дараваных у розныя часы самімі аўтарамі. @

дараваць // дарыць

Дараваць.
1. што. Прабачыць каму-н., апраўдаць каго-н.; не палічыць за віну чаго-н.
З гартаванаю зброяй паўстануць сыны. Не даруюць за матчыны слёзы яны. У.Дубоўка.
2. што. Падарыць што-н. каму-н.
У дзень нараджэння яму даравалі сябры прыгожы сувенір.
3. Даруй(це). Ужываецца пры звароце да каго-н. для папярэджання аб чым-н. ці для выражэння просьбы прабачыць у чым-н.
Я ў людзей не папрашу: даруйце! Бо ў песнях не хлусіў. Не мог хлусіць. П.Панчанка.

Дарыць. Рабіць падарунак.
Табе, Каўказ, паэты спеў дарылі, сягоння й я акорды падару. П.Трус. @

дарэктар // дырэктар

Дарэктар. Уст. Дамашні настаўнік.
Трахім шкадаваў свайго адзінага сына і вучыў яго спачатку ў вандроўных настаўнікаў, так званых «дарэктараў», потым павёз у Строчын і аддаў у двухкласнае вучылішча. А.Чарнышэвіч.

Дырэктар. Кіраўнік прадпрыемства, установы.
Галаўбух Варанецкі падпіша ўсё гэта, занясе на подпіс дырэктару. Я.Скрыган. @

даследчык // доследнік

Даследчык. Той, хто вывучае, даследуе што-н.; вучоны.
Я, напрыклад, не ведаю ніводнага іншага даследчыка беларускай літаратуры, які б так глыбока, з такім тонкім і дакладным адчуваннем разнастайных нюансаў пісаў пра расейскіх і зарубежных класікаў, як А.Адамовіч. Д.Бугаёў.

Доследнік. Той, хто займаецца доследамі (звычайна па вырошчванню якіх-н. раслін, вывядзенню новых гатункаў і г.д.).
Старэйшы доследнік нашага інстытута паспяхова працуе над вывядзеннем новага гатунку беларускай бульбы. @

даследчыцкі // даследчы // доследніцкі // доследны

Даследчыцкі. Які мае адносіны да даследчыка, вучонага.
Ян Чачот - першы пісьменнік, які ў цэнтры ўвагі сваёй творчасці і даследчыцкай дзейнасці паставіў беларускага мужыка з яго мовай і духоўным светам. У.Казбярук.

Даследчы. Звязаны з навуковым даследаваннем.
Навуковыя аграрныя арганізацыі па выдзеленых сродках на адзінку прадукцыі па-ранейшаму адстаюць ад даследчых цэнтраў прамысловасці, будаўніцтва, транспарту. Полымя.

Доследніцкі. Які мае адносіны да доследніка (звычайна пра вырошчванне якіх-н. раслін, вывядзенне новых гатункаў і г.д.).
Біялагічны гурток праводзіць вялікую доследніцкую работу на прышкольным участку.

Доследны. Прызначаны для правядзення доследаў.
Вывядзеннем новых гатункаў займаюцца спецыяльныя навуковыя інстанцыі ў сваіх доследных гаспадарках. Я.Ермаловіч. @

даспелены // даспелы

Даспелены. Такі, якому далі магчымасць выспець, даведзены да поўнай спеласці.
Сінонім: выспелены.
Здаецца, нахіліўся б і набраў у акіяне чыстага блакіту з лясных азёр - жывога серабра і золата - з даспеленага жыта. С.Грахоўскі.

Даспелы. Які даспеў, стаў спелым.
Сінонім: паспелы.
Імжыў цёплы дожджык, шапацелі даспелыя аўсы, а недзе на захадзе вуркатаў гром. С.Грахоўскі. @

дастасавальны // дастасаваны

Дастасавальны. Які можна скарыстаць, прывесці ў адпаведнасць з чым-н.
Да акцёрскай работы дастасавальны цалкам словы Ўл.Маякоўскага: «Изводишь единого слова ради тысячи тонн словесной руды». Маладосць.

Дастасаваны. Скарыстаны пэўным чынам; прыведзены ў адпаведнасць з чым-н.
Усё тут узважана і дастасавана адно да другога. Д.Бугаёў. @

дасягальнасць // дасягненне / дасяжнасць

Дасягальнасць. Магчымасць дасягнуць чаго-н.
Дасягальнасць гэтых жывых істот абуджае ў чалавеку дзіўныя інстынкты. Маладосць.

Дасягненне. Станоўчы вынік працы, дзейнасці, якіх-н. намаганняў; здабытак, поспех.
Вера і старанне - асноўнае ў дасягненні пастаўленай мэты. А.Васілевіч.

Дасяжнасць. Тое, што і дасягальнасць.
Будуем заводы - машыны, машыны - усё бліжэй дасяжнасць пастаўленых мэт. А.Гурло. @

даходлівы // даходны

Даходлівы. Які лёгка ўспрымаецца, даходзіць да свядомасці; зразумелы.
Сінонім: даступны.
Манера пісьма Хв. Шынклера вельмі простая, даходлівая. Л.Арабей.

Даходны. Які дае прыбытак, даход.
Сінонім: прыбытковы.
А дзядзька і гаворыць: «Надумаў я цябе, Ляксей, на парыкмахера вывучыць. Даходнае месца. Кліентуру сваю будзеш мець». І.Чыгрынаў. @

дваісты // двайны // падвойны

Дваісты.
1. Які сумяшчае ў сабе дзве розныя якасці.
Сінонім: супярэчлівы.
Ганна слухала яго з дваістым пачуццём: павагі да смеласці, рашучасці яго і - трывогі. І.Мележ.
2. Які праяўляецца ў двух відах, формах.
Сінонім: двурушніцкі.
Устурбаваны чэрствасцю, пішу пра тых, што набылі душу дваістую, прыстасаванцаў коўзкую душу. П.Панчанка.

Двайны.
1. У два разы большы; падвоены.
І, як ніколі, стала ясна Рыгору: жыць яму будзе нашмат горай, чым было дасюль. Баба без мужыка сірата, а мужык без бабы - двайная сірата. А.Кудравец.
2. Які складаецца з дзвюх аднародных ці падобных частак.
У двайным, вырваным са сшытка лісце, мноства граф, графачак, якія Іван, нібы бухгалтар, запаўняе дробнымі, акуратна выведзенымі лічбамі. І.Навуменка.
3. Які праяўляецца ў двух відах, формах.
Сінонім: двурушніцкі.
Задача пераарыентацыі грамадскай думкі на барацьбу з крывадушнасцю і двайной мараллю, распушчанасцю і цынізмам як ніколі актуальная сёння. Звязда.

Падвойны. Які складаецца з дзвюх аднолькавых, аднародных частак; двайны.
Мы з таварышам пасля работы і ў святочныя дні падрыхтавалі дом для сябе. Уцяплілі яго, насыпалі прызбы, нацягалі на столь моху і пяску, зрабілі падвойныя рамы. А.Чарнышэвіч. @

дваранскі // дваровы // дварцовы // дварэцкі // дворніцкі

Дваранскі. Які мае адносіны да двараніна, дваранства.
Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Я.Колас.

Дваровы.
1. Які звязаны з дваром, знаходзіцца на двары; дворны.
На вялікія дваровыя драбіны мужыкі кладуць снапы. З.Бядуля.
2. Прыгонны селянін, узяты ў панскі двор для паслуг.
Увесь дзень прастаяў пан каля дрэва, пакуль не знайшлі яго там дваровыя людзі. А.Якімовіч.

Дварцовы. Які мае адносіны да дварца, палаца.
Дварцовай змовай буржуазія спрабавала больш трывала ўмацавацца ва ўладзе і працягвала вайну. І.Саладкоў.

Дварэцкі. Старшы лакей, які загадваў дамашняй гаспадаркай і кіраваў прыслугай у панскім доме.
Ні пан, ні дварэцкі, ні цівун не цікавіліся дзедавым ножыкам. А.Якімовіч.

Дворніцкі. Які мае адносіны да дворніка ці належыць яму.
Я калі ўвайшоў у тую дворніцкую кватэру, дык мне як зробіцца нядобра! К.Чорны. @

дзедаўскі // дзядоўскі

Дзедаўскі. Які мае адносіны да дзеда; атрыманы ў спадчыну ад продкаў.
Ваяводам на Палессе трэба паслаць пана Даўнаровіча. Ён мясцовы, мае там дзедаўскія маёнткі. П.Пестрак.

Дзядоўскі. Характэрны для дзядоў; такі, як у дзядоў; старэчы.
Тодар лажыцца на бок і пачынае набіваць тытунём сваю дзядоўскую прасмаленую піпку. М.Лупсякоў. @

дзейны // дзейсны

Дзейны. Надзвычай энергічны, актыўны.
Цётка - з выгляду камлюкаватая, някідкая, з нявідным, нібы высечаным са звычайнага кавалка дрэва тварам - вельмі дзейная і працавітая. І.Навуменка.

Дзейсны. Здольны актыўна ўздзейнічаць на што-н.
Сінонім: эфектыўны.
Мы вядзём сваю работу так, каб ніводзін выпадак браку не застаўся па-за ўвагай калектыву, каб яго рэакцыя на любое парушэнне была найбольш актыўная і дзейсная. Полымя.
Няправільна. Яго погляд, манера гаварыць выдавалі ў ім чалавека энергічнага, дзейснага (трэба: дзейнага). Л.Арабей. @

дзелавіты // дзелавы

Дзелавіты. Старанны і ўмелы ў рабоце, талковы; вопытны, спрактыкаваны ў справах.
Ён, Францыск Скарына, хоць не багаты, але здольны і вучоны, настойлівы і дзелавіты, ён той, хто сваёю працай, воляй адолеў цяжкасці і перашкоды і ўзняўся да вышынь тагачаснай адукацыі. А.Петрашкевіч.
Няправільна. Аляксею падабалася простая, дзелавітая (трэба: дзелавая) гутарка падпалкоўніка. І.Мележ.

Дзелавы.
1. Звязаны з работай, службай, якой-н. справай.
Толік дабавіў, што пісаць у газету трэба толькі што-небудзь дзелавое. В.Мыслівец.
2. Які раскрывае сутнасць справы, практычна карысны; істотны.
Гэта былі дзелавыя заўвагі, запытанні на сходах. А.Якімовіч.
3. Які ведае сваю справу, сур'ёзна ставіцца да яе.
І лёс чалавека залежыць не заўсёды ад яго дзелавых і чалавечых якасцей. Б.Сачанка.
Няправільна. Спявалі жаўранкі, бегалі па полі надта ж шустрыя і дзелавыя (трэба: дзелавітыя) шпакі. Б.Сачанка. @

дзівакаваты // дзівацкі // дзівосны // дзіўны

Дзівакаваты. Крыху дзівацкі, з адзнакамі дзівацтва.
Невялічкае і крыху дзівакаватае пісьмо павярнула зусім у іншы бок думкі Лабановіча. Я.Колас.

Дзівацкі. Характэрны для дзівака; здзіўляючы незвычайнасцю.
У групе ішлі і дзве жанчыны: адна маладая ў саламяным капелюшы з дзівацкім заломам наперадзе. П.Пестрак.

Дзівосны.
1. Небывалы, незвычайны; казачна дзіўны, фантастычны.
..Што недзе за блакітнымі лясамі, вядомы толькі з кніжак і газет, гукае нас жывымі галасамі яшчэ не знаны і дзівосны свет. С.Грахоўскі.
2. Вельмі добры, выдатны; цудоўны.
Невялікі звярок бабёр, а якія дзівосныя па сваёй велічыні і трываласці пабудовы ён узводзіць. В.Вольскі.

Дзіўны. Які выклікае здзіўленне; незвычайны; чароўны.
Аддаў бы я край самы райскі і дзіўны за цень ад сасны на далёкай Радзіме. П.Панчанка. @

дзірваністы // дзярністы // дзярновы

Дзірваністы. Пераплецены карэннем травы; пакрыты дзірваном.
За Парэччам, на дзірваністым, гладкім, як талерка, выгане прырода сама стварыла пасадачную пляцоўку. І.Навуменка.

Дзярністы. Густа парослы карэннем травы; удзірванелы.
І рухне [дрэва] на дзярністы дол, аж бор здрыгнецца векавечны. С.Гаўрусёў.

Дзярновы. Які мае адносіны да дзёрну; пакрыты дзёрнам; зроблены з дзёрну.
Дзеці абагнулі палац, горку, на якой распараджаўся гарматамі Кірдун, карцінны павільён і спыніліся ў гушчары парку, дзе была дзярновая лаўка. У.Караткевіч. @

дзяцінець // дзяцініцца

Дзяцінець. Разм. Траціць развагу, выжываць з розуму (звычайна пра старых).
Дзяцінець ужо стаў стары, нічога не зробіш - гады...

Дзяцініцца. Разм. Паводзіць сябе несур'ёзна, па-дзіцячаму.
- Вот абы-што робіць. І час мае. А кол свінчо адарвала - тыдзень прыбіць не можа. Трэба ж дзяцініцца на старасць - пісацелем захацеў стаць. А.Жук. @

добраахвотніцкі // обраахвотны

Добраахвотніцкі. Які мае адносіны да добраахвотніка; з добраахвотнікаў.
У Беларусі фарміраваліся добраахвотніцкія атрады Чырвонага Крыжа для адпраўкі ў Балгарыю. Звязда.

Добраахвотны. Які робіцца, ажыццяўляецца па ўласнаму жаданню, па сваёй волі, без прымусу.
Лукаш, зразумела, праходзіўся па дварах, збіраў статак і браў добраахвотныя падаткі. Я.Колас. @

догма // догмат

Догма. Палажэнне, якое прымаецца за бясспрэчную ісціну, нязменную для ўсіх часоў і розных умоў.
Сапраўдная навука не можа грунтавацца на догмах.

Догмат. Асноўнае палажэнне ў рэлігійным веравучэнні, якое прымаецца на веру і не падлягае крытыцы.
Схаластычнасць і бязглуздасць гэтых сцвярджэнняў самі па сабе сведчаць аб ілжывасці рэлігійных догматаў. А.Залескі. @

домбра // домра

Домбра. Казахскі народны струнны музычны інструмент (на дзве струны) з корпусам акруглай формы.
Домбра акына і яго песні славяць працу казахскага народа на сваёй зямлі.

Домра. Расейскі народны струнны музычны інструмент (на тры-чатыры струны), падобны на мандаліну.
Ён [І.Любан] даў мне домру і, праверыўшы маё ўмельства ў валоданні ёю, дазволіў наведваць заняткі аркестра. А.Астрэйка. @

драбната // драбніца // драбяза // дробязь

Драбната. зб. Дробныя істоты, прадметы.
Заспявала, загаманіла лясная птушыная драбната. М.Ваданосаў.
|| Пра дзяцей. - На руках у яе засталося чацвёра дзяцей, усё драбната. І.Мележ.

Драбніца. Падрабязнасць, дэталь; дробязь (у 3 знач.).
Кожная паваротка дарогі да драбніцы вядомая, кожны камень ці дарожны слуп як стары знаёмы. Р.Шкраба.

Драбяза.
1. зб. Невялікія прадметы; дробныя рэчы.
На возе стаяў куфар, калыска і посцілка ўсякай драбязы, завязаная на рагі. М.Лобан.
|| Пра дробных жывых істот (і малых дзяцей). Цвіркун заганарыўся і звысака пазіраў на розную драбязу. Я.Колас.
2. Нешта неістотнае, нязначнае, не вартае ўвагі.
Усе нягоды, усе цяжкасці забываліся, усе перашкоды здаваліся драбязою пасля такой весткі. П.Кавалёў.

Дробязь.
1. зб. Невялікія прадметы; дробныя рэчы.
Уласнай крамы ён не меў, але ездзіў па вёсках і прадаваў сярнічкі і іголкі, сіньку і соду, гузікі і іншую дробязь. М.Хведаровіч.
2. зб. Дробныя манеты.
[Хлопчык] дастаў жменю дробязі і адлічыў некалькі манет. Я.Курто.
3. Падрабязнасць, дэталь; драбніца.
Паэта цікавілі і хвалявалі ўсе дробязі вясковага жыцця. С.Кухараў. @

драбнець // драбніць

Драбнець. Станавіцца драбнейшым, памяншацца.
Дождж драбнеў, далёка над ракой успыхвалі чырвоныя, што ноччу, сполахі. І.Пташнікаў.

Драбніць.
1. Дзяліць на драбнейшыя часткі; расчляняць.
Сінонім: драбіць.
- Я не схільны, таварыш Сініца, каб ты камандаваў атрадам, ды яшчэ такім маленькім, як у цябе. Нашто драбніць вашы сілы? М.Лынькоў.
2. Рабіць драбнейшым, часцейшым, чым звычайна.
Яна была маленькая, Люся, толькі па плячо мне, і мне прыходзілася трошкі драбніць крок, каб ісці з ёй у нагу. І.Навуменка. @

драматургічны // драматычны

Драматургічны. Які мае адносіны да драматургіі.
Выкарыстоўваючы ўжо набыты вопыт, пісьменнікі ў пасляваенныя гады разгарнулі працу ў розных драматургічных жанрах і дабіліся пэўных поспехаў. М.Ярош.

Драматычны.
1. Які мае адносіны да драмы - літаратурнага твора.
Было ў яго нешта ад драматычнага акцёра, які ведае сабе цану. І.Шамякін.
2. Поўны драматызму - напружанасці, духоўных пакут, складанасці чаго-н.
Я адразу адчуў давер і сімпатыю да яго і шчыра пачаў расказваць сваю драматычную біяграфію. С.Грахоўскі.
3. Разлічаны на эфект, напышлівы; ненатуральны.
- Жывы! - стукнуў ён кулаком у грудзі. - Без драматычнай дэкламацыі я магу сёння паабедаць? М.Ваданосаў.
4. Моцны, крыху рэзкі па тэмбру (пра голас спевака).
Драматычны тэнар. @

драмлівы // дрымотны // дрымучы

Драмлівы. Схільны да дрымоты; паўсонны, санлівы.
На іх [стагах], асветленых надвячоркавым сонцам, закалыханыя цеплынёй, сям-там драмліва стаялі буслы. А.Ліс.

Дрымотны. Агорнуты дрымотай; паўсонны, санлівы.
Доўга прыслухоўваўся чалавек да тонкага срэбранага звону і ўсё не мог уцяміць, ці наяве ён чуе яго, ці ў дрымотным сне далятаюць да яго меладычныя гукі. М.Лынькоў.

Дрымучы. Стары, непраходны, густы (пра лес).
Рэха перакочвалася па дрымучым лесе з краю ў край П.Пестрак. @

драпежніцкі // драпежны

Драпежніцкі.
1. Які мае адносіны да драпежных жывёл.
Драпежніцкія звычкі ваўкоў.
2. Накіраваны на захоп, аграбленне каго-чаго-н.
У нас усе Ладымера Стальмаховіча любяць і шануюць. Ён практык, увішны ў рабоце, не меў ніколі драпежніцкай хцівасці. К.Чорны.
3. Заснаваны на асабістай выгадзе; негаспадарлівы, шкодніцкі.
Танк выразна бачыць драпежніцкі нораў сістэмы, хоць і асуджанай, але дастаткова моцнай, каб праглынуць яшчэ не адну калонію. Р.Бярозкін.

Драпежны.
1. Які корміцца іншымі жывёлінамі (пра звяроў, птушак і інш.).
Вадзіліся ў гэтым лесе мядзведзі, ласі і нават такі драпежны звер, як рысь. М.Лупсякоў.
2. перан. Поўны імкнення да нажывы; прагны (пра чалавека).
Заўсёды сціплы і прыемны выраз дзедавага твару здаецца цяпер не проста злосным, а нават драпежным. Я.Брыль. @

драўляны // драўнінны // драўняны // дрывяны // дрэвавы

Драўляны. Зроблены з дрэва; дзеравянны.
На літую сталёвую матрыцу, якая ўжо мела неабходны малюнак-узор, Белавод накладваў ліст медзі або срэбра, прыціскаў ліст круглай свінцовай падушкаю і асцярожна, лёгка біў па ёй драўляным малатком. Л.Дайнека.
Няправільна. Ён сам расказваў у класе, што вы яму зрабілі ў прыбудоўцы лабараторыю, што вы яму прыносілі з фабрыкі драўляны (трэба: драўнінны) вугаль і саляную кіслату для вопытаў. Полымя.

Драўнінны. Атрыманы з дрэва, з драўніны.
Драўнінны вугаль. Драўнінны спірт.

Драўняны. Які мае адносіны да драўніны.
Драўняныя валокны.

Дрывяны. Які мае адносіны да дроў.
Дрывяны попел.
|| Прызначаны для дроў. На дрывяных складах выстройваліся доўгімі штабелямі кубаметры нарыхтаваных дроў. У.Мехаў.

Дрэвавы. Які мае адносіны да дрэва, з'яўляецца дрэвам.
Дрэвавыя пароды. Дрэвавыя расліны. @

дробавы // дробны // дробязны

Дробавы. Які складаецца з дробаў - частак адзінкі.
Дробы і змешаныя лікі называюцца дробавымі лікамі, у адрозненне ад цэлых лікаў, складзеных з цэлых адзінак. Алгебра.

Дробны.
1. Невялікі па памерах, велічыні ці кошту; маларослы.
Каб паправіць свае справы, ён за пазычаныя грошы стаў перакупшчыкам дробнай жывёлы. К.Чорны.
2. Які складаецца з маленькіх аднародных часцінак.
Церушыць дробны цёплы дожджык. В.Вольскі.
3. Эканамічна слабы; з малымі матэрыяльнымі магчымасцямі.
Яшчэ праз два гады [Лагіза] заарандаваў дробны фальварак і на гэтым прагарэў. К.Чорны.
4. Які займае невысокае грамадскае або службовае становішча.
У Беларусі з яе спецыфічнымі ўмовамі ролю разначынцаў выконвалі дзеці дробнай шляхты. І.Навуменка.
5. Нязначны; неістотны.
Касцюк яшчэ не вярнуўся ў кабінет, на хаду вырашаў дробныя пытанні, з якімі да яго падыходзілі. А.Жук.
6. перан. Пазбаўлены ўнутранай значнасці; нікчэмны, нізкі.
Хто ўваходзіць у дачыненні з дробнымі людзьмі, сам не з буйных або неўзабаве здрабнее сэрцам. М.Лужанін.

Дробязны.
1. Нязначны, неістотны; дробны (у 5 знач.).
Нарады ў канторы выпісваліся на дробязныя работы, на якіх і спіны не наломіш, але і зарабіць не заробіш. Я.Ермаловіч.
2. Які надае занадта вялікае значэнне дробязям, неістотнаму, нязначнаму.
Недарэчнай будзе дробязная матчына апека, айчым не адважыцца ўжо, як хлапчуку, рабіць заўвагі. У.Карпаў. @

дрэйфаваць // дрэйфіць

Дрэйфаваць. Адхіляцца ад узятага курсу (або рухацца) пад уздзеяннем ветру, цячэння вады.
Карабель астаўся без кіравання і, ахоплены полымем, пачаў дрэйфаваць да берага. Эстафета пакаленняў.

Дрэйфіць. Разм. Адступаць перад цяжкасцямі, небяспекай; баяцца.
- І страшнавата робіцца, як успомню... Але ў баі не дрэйфіў, трымаўся... Потым паспакайнеў, паступова абвыкся. І.Мележ. @

дрэўка // дрэўца

Дрэўка. Доўгая круглая палка, да якой прымацоўваецца сцяг.
Крочылі сцяганосцы, высока ўзняўшы на дрэўках палотнішчы сцягоў з надпісамі рабочых арганізацый горада. П.Пестрак.

Дрэўца. Невялічкае (звычайна маладое) дрэва.
Стаялі яны [будынкі] не ўпрытык, а аддзеленыя адзін ад аднаго прагаламі, засаджанымі маладымі дрэўцамі. Т.Хадкевіч. @

дубець // дубіць

Дубець. Мерзнуць, калець; цвярдзець, лубянець ад холаду.
Колькі ні мёрз, колькі ні дубеў у мокрай адзежы на лютым марозе, ні правальваўся ў лапцях на тоненькую парцяначку ў заледзянелыя лужыны, ніякая хвароба не брала. С.Грахоўскі.

Дубіць. што. Апрацоўваць шкуры вымочваннем у спецыяльных растворах; падвяргаць дубленню.
Міхась папрасіў Леаніда, каб той напісаў, якія матэрыялы спатрэбяцца для чучала і якім спосабам выдубіць заячую шкурку. М.Аўрамчык. @

дубальт // дублет // дуплет // дублікат // дубль

Дубальт. Абл. Зроблены з дзвюх аднародных ці падобных частак; падвойны.
Каб, не дай божа, з крамай што не здарылася, гаспадар закрываў дзверы жалезнымі дубальтамі, а вокны - жалезнымі аканіцамі. М.Лобан.

Дублет.
1. Адзін з двух аднолькавых прадметаў; другі экземпляр якой-н. рэчы ў калекцыі, бібліятэцы і г.д.
У помніках трапляюцца некаторыя польскія словы, якія з'яўляюцца лексічнымі дублетамі адпаведных беларускіх слоў і на першых парах ужываліся паралельна з імі. А.Жураўскі.
2. Адначасовы выстрал па адной цэлі з двух ствалоў паляўнічай стрэльбы; дуплет (у 2 знач.).
Стрэл з двухстволкі дублетам.

Дуплет.
1. У більярднай гульні: удар шаром у другі шар, які, стукнуўшыся аб борт і адскочыўшы ад яго, трапляе ў лузу.
З усіх бакоў падыходзіў ён да гэтага шара, прыглядаўся, прымерваўся кіем і, нарэшце, прыгожым дуплетам паслаў яго ў лузу. ЛіМ.
2. Адначасовы выстрал па адной цэлі з двух ствалоў паляўнічай стрэльбы; дублет (у 2 знач.).
Недзе пекануў стрэл. Глуха, далекавата. І яшчэ два - дуплетам. У тым жа месцы. В.Карамазаў.

Дублікат. Другі экземпляр якога-н. дакумента, які мае аднолькавую юрыдычную сілу з арыгіналам.
Я прыйшла прасіць вас, каб выдалі дублікат ці новую даведку на атрыманне пашпарта. І.Грамовіч.

Дубль. Разм.
1. Другая, дубліруючая каманда спартыўнага калектыву, якая служыць рэзервам для асноўнай каманды.
Дубль футбалістаў лепшай каманды ўкамплектаваны няблага.
2. Адзін з дублетных кадраў пры кіназдымцы.
Пры здымцы найбольш адказных кадраў фільма амаль заўсёды рабілі і дубль. @

дубільны // дублёны

Дубільны. Які мае адносіны да дублення - апрацоўкі шкур вымочваннем у спецыяльных растворах.
Цемра востра, па-начному пахнула грыбамі, вільготнай лістотай, моцным дубільным духам дубовых хмызоў і трошкі душным, лазенным водарам бяроз. У.Караткевіч.

Дублёны. Выраблены дубленнем; зроблены са шкур, апрацаваных дубленнем.
Ён быў у добрым дублёным кажусе, і мароз, здаецца, адскокваў ад яго. Маладосць. @

дужаць // дужэць / дужаць

Дужаць. каго-што. Разм. Асільваць, перамагаць каго-што.
У васемнаццаць гадоў не сустракаў [Адам] па сіле роўнага, усіх дужаў - і аднагодкаў і старэйшых. А.Чарнышэвіч.

Дужэць. Разм. Станавіцца дужэйшым, набірацца сіл; мацнець, узмацняцца.
Ён рос, дужэў, набываў сілы, каб у пэўны час цвёрдай нагой ступіць на сваю дарогу. Э.Самуйлёнак.

Дужаць. Разм. Тое, што і дужэць.
Гул набліжаецца, дужае, аж угінаецца зямля. Я.Колас. @

дураслівы // дурманлівы

Дураслівы. Схільны да свавольства, дураслівасці; гарэзлівы, дуроны.
Вясёлая, жывая, дураслівая, свавольніца і першая штукарка на розныя забаўкі і выдумкі, - вось якая была Кублікавых Аўгіння. Я.Колас.

Дурманлівы. Які дурманіць, ап'яняе.
Для нас, маладых, засталіся ў лугах яе несабраныя краскі, і белай чаромхі дурманлівы пах, і сонца гарачыя ласкі. Н.Гілевіч. @

дурнець // дурыцца // дурыць // дурэць

Дурнець. Разм. Страчваць разумовыя здольнасці, станавіцца дурным; проціл. разумнець.
А стары ўжо, бач, дурнее, як за семдзесят залез. Я.Колас.

Дурыцца. Разм. Дурэць, сваволіць; блазнаваць.
- Пакінь дурыцца, Андрэй, - стаў строгім Пятро. - Не люблю такіх фокусаў. У.Шахавец.

Дурыць. Разм.
1. каго-што. Уводзіць у зман, разлічваючы на даверлівасць.
Сінонімы: марочыць, маніць.
Пакуль пляскалася ў кузні жалеза, цыганкі дурылі вясковых жанчын і забіралі апошнія яйкі. І.Чыгрынаў.
2. Рабіць недарэчныя ўчынкі.
- Не дуры, хлопец, паслухай бацькоў і ўсё будзе добра.

Дурэць.
1. Забаўляцца, сваволіць, гарэзаваць.
Мурзік дурэе ад радасці, бегае вакол мяне, ружовы язык ледзь не па зямлі валочыцца. П.Місько.
2. Разм. Прыходзіць у стан адурэння; ачмурацца.
Дурэць ад моцных пахаў кветак. @

духата / духмень // духмянасць

Духата. Гарачае душнае надвор'е; душнае паветра.
Духата і пыл гарадскіх вуліц гналі людзей у поле, да мора, на чыстае паветра. Ц.Гартны.

Духмень. Разм. Тое, што і духата.
Ад сонечнага ўгрэву ў палатках густая духмень. М.Лынькоў.

Духмянасць. Прыемны пах, водар.
Паветра цякло шырокімі струменямі: то цёплае, напоенае пахам смалы і духмянасцю траў, то вільготнае. І.Шамякін. @

духавіты // духавы // духмяны // духоўны // душэўны // душавы // душны

Духавіты. Разм. Тое, што і духмяны.
У мяне за плячыма рэчавы салдацкі мяшок, а ў ім для бабулі два брусочкі духавітага мыла, якія былі выдадзены мне для ўмывання. І.Сяркоў.

Духавы. Які дзейнічае праз удзіманне паветра (пра музычныя інструменты); які складаецца з духавых інструментаў.
З парку даляталі гукі духавога аркестра, а над возерам разлягалася чароўная песня. М.Ваданосаў.

Духмяны. З прыемным моцным пахам; пахучы.
І дуб-крапак і куст малы стаяць у мудрым задуменні. А сосны сочаць і струменяць густы, духмяны пах смалы. Я.Колас.

Духоўны.
1. Звязаны з унутраным станам, псіхічнымі здольнасцямі чалавека, яго свядомасцю; душэўны (у 1 знач.).
Сапраўды-такі здараюцца духоўныя перавароты ў маладых людзей, здаецца часам, што перайначваецца ў чалавека натура. К.Чорны.
2. Звязаны з рэлігіяй, царквой.
Няхай злуе айцец духоўны, няхай суліць мне пекла ён, - люблю я больш, як звон царкоўны, скаварады аб прыпек звон. Я.Колас.

Душэўны.
1. Звязаны з унутраным, псіхічным станам чалавека; духоўны (у 1 знач.).
Ядвіся, добра разумеючы сумленнасць і душэўную чысціню Лабановіча, як бы баіцца раскрыць перад ім сваю душу. Р.Шкраба.
2. Шчыры, адкрыты, сардэчны; чулы, спагадлівы.
Адразу завязалася душэўная размова, у якой усё было адкрыта і зразумела. М.Ваданосаў.

Душавы. Які мае адносіны да душа.
У кватэрах прадугледжаны і газавыя пліты, і прасторныя балконы, і душавыя пакоі, і зручныя сцянныя шафы. С.Грахоўскі.

Душны. Гарачы, насычаны выпарэннямі; з цяжкім паветрам.
І калоссі мнагазначна хіляць, гнуць галовы, нібы іх чым устрывожыў душны дзень ліпнёвы. Я.Колас. @

дывізіён // дывізія

Дывізіён. Вайсковае падраздзяленне ракетных войск і артылерыі; атрад ваенных караблёў аднаго класа.
На паўночным схіле вялікага пагорка, добра замаскіраваныя на ўскрайку невялічкага і негустога лесу, схаваліся батарэі дывізіёна. У.Дамашэвіч.

Дывізія. Буйная вайсковая часць з некалькіх палкоў.
Ён прыехаў у дывізію са штаба арміі, калі палкі ўжо ледзь стрымлівалі націск танкавай групы праціўніка. І.Чыгрынаў. @

дымлівы / дымны // дымчасты / дымчаты

Дымлівы. Які дыміцца, дыміць, вылучае многа дыму; ахутаны дымкай.
Адкінуў агарак дымлівы, нагой прытаптаў. М.Калачынскі.

Дымны. Які дыміцца, дыміць, вылучае многа дыму; з дыму.
Капцілак у вёсках не стала, не стала і дымнай лучыны. М.Машара.

Дымчасты. Тое, што і дымчаты.
Дымчастая сурвэтачка пакрывала абажур настольнай лямпы. Т.Хадкевіч.

Дымчаты. Шараваты, колерам падобны на дым; попельна-шэры.
У прасторнай машыне з дымчатым шклом і кандыцыянерам ехалі праз увесь Токіо. А.Дзялендзік. @

дыпламат // дыпламант // дыпломнік

Дыпламат.
1. Службовая асоба, упаўнаважаная ўрадам для зносін з замежнымі краінамі.
Нашым дыпламатам трэба было прыкласці нямала сіл, энергіі і вытрымкі, каб паказаць міжнародныя падзеі ў іх сапраўдным святле. І.Новікаў.
2. перан. Чалавек, які тонка і ўмела дзейнічае ў адносінах з іншымі.
Пракоп, як і кожны селянін, крыху дыпламат. Я.Колас.

Дыпламант.
1. Пераможца конкурсу, узнагароджаны дыпломам.
Хор створаны васемнаццаць гадоў назад. Ён не аднойчы з'яўляўся дыпламантам абласных конкурсаў харавых калектываў. ЛіМ.
2. Устар. Тое, што і дыпломнік.
- Я студэнт Ленінградскага архітэктурнага. Дыпламант. Гэта мой дыпломны праект. І.Шамякін.

Дыпломнік. Студэнт, які працуе над дыпломнай работай.
Ты ўжо не Павел, не дыпломнік, а Павел Мікалаевіч, настаўнік, будзь крыху болей салідны. Г.Далідовіч. @

дыскант / дысконт

Дыскант. Высокі хлапечы голас.
Пераклікаюцца гудкі паравозаў, нібы жывыя людзі, то басам, то тэнарам, то дыскантам... П.Броўка.

Дысконт. Купля банкам вэксаля або іншага пазыковага абавязацельства да заканчэння іх тэрміну; працэнт, які ўтрымліваецца пры гэтым.
Вучыцца на курсах было нялёгка. Асабліва мучылі нас шматлікія дэбеты, крэдыты, сальда, дысконты і іншыя бухгалтарскія прамудрасці. ЛіМ. @

дыскрымінацыя // дыскрэдытацыя

Дыскрымінацыя. Абмежаванне ў правах, нераўнапраўнае становішча.
У нас не могуць развівацца актыўныя эканамічныя адносіны з тымі дзяржавамі, кіруючыя колы якіх праводзяць агрэсіўную палітыку, палітыку дыктату і дыскрымінацыі. К.Мазураў.

Дыскрэдытацыя. Падрыў давер'я да каго-чаго-н., прыніжэнне чыйго-н. аўтарытэту, значэння.
Дыскрэдытацыя ідэі. Дыскрэдытацыя асобы. @

дыстыляваны // дыстыляцыйны

Дыстыляваны. Ачышчаны перагонкай.
Праз два дні я ўжо стаяў на беразе Анежскага возера. Ля прыбярэжных валуноў гайдалася вада - ужо не тая рудая, што ў лесе, а чысцюткая, пра якую ў даведніках пішуць, што яна ў два разы чысцейшая за дыстыляваную. В.Карамазаў.

Дыстыляцыйны. Які мае адносіны да дыстыляцыі - ачышчэння перагонкай.
Дыстыляцыйны апарат. @

дысцыплінаваны // дысцыплінарны

Дысцыплінаваны. Прывучаны да захавання дысцыпліны, парадку; арганізаваны, вытрыманы.
Вартавы быў самым звычайным салдатам, дысцыплінаваным, вытрыманым. М.Лынькоў.

Дысцыплінарны. Які мае адносіны да дысцыпліны; звязаны з парушэннем дысцыпліны.
Я лічыў, што нашых хлопцаў ... не трэба падганяць у вучобе, што да іх непатрэбны нейкія дысцыплінарныя меры. І.Мележ. @

дыэтны / дыэтычны // дыэтэтычны

Дыэтны. Тое, што і дыэтычны.
Дыэтнае харчаванне. Дыэтны рацыён.

Дыэтычны. Які мае адносіны да дыэты.
Дыэтычныя прадукты. Дыэтычная сталовая.

Дыэтэтычны. Які мае адносіны да дыэтэтыкі - навукі аб рацыянальным харчаванні.
Дыэтэтычныя патрабаванні. Дыэтэтычная праблема. @

дыяганалевы // дыяганальны

Дыяганалевы. Зроблены з тканіны дыяганалю.
Ён узначальваў цяпер раённую кантору сувязі, насіў шапку з какардай, форменны дыяганалевы касцюм і бліскучыя хромавыя боты. І.Навуменка.

Дыяганальны. Які мае адносіны да дыяганалі - прамой лініі, якая злучае вяршыні двух несумежных вуглоў многавугольніка, дзвюх вяршынь шматгранніка.
Плоскасць, праведзеная праз якія-небудзь канты, не прылеглыя да адной бакавой грані прызмы, называецца дыяганальнай плоскасцю. Геаметрыя. @

дыялект // дыялектызм

Дыялект. Гаворка, пашыраная на пэўнай тэрыторыі; мясцовая разнавіднасць мовы.
А старая гаварыла, усплёскваючы рукамі, і гучаў, пераліваўся, звінеў у яе вуснах пявучы палескі дыялект. У.Караткевіч.
Няправільна. Сакавітыя літаратурныя словы мяжуюцца з гутарковымі, народнымі. Многа дыялектаў (трэба: дыялектызмаў), бытавой лексікі. ЛіМ.

Дыялектызм. Слова або моўны зварот якога-н. дыялекту ў літаратурным творы.
К.Чорны перасцерагаў пісьменнікаў ад празмернага захаплення дыялектызмамі і жаргонамі, якія засмечваюць мову твора. І.Кудраўцаў. @

дыялекталагічны // дыялектны // дыялектычны

Дыялекталагічны. Які мае адносіны да дыялекталогіі.
Я.Карскі падаў і абгрунтаваў ідэю стварэння беларускага дыялекталагічнага атласа. Беларуская дыялекталогія.

Дыялектны. Які мае адносіны да дыялекту.
Дыялектныя асаблівасці ствараюць цяжкасці пры перакладзе твораў пісьменніка. Полымя.

Дыялектычны. Які мае адносіны да дыялектыкі; заснаваны на дыялектыцы.
Дыялектычны метад. Дыялектычная філасофія.
Няправільна. Колькасная перавага коласаўскага слоўніка [перад «Слоўнікам мовы Пушкіна»] тлумачыцца тым, што ў ім шмат слоў дыялектычных (трэба: дыялектных), мясцовых, абласных. І.Навуменка. @

дэбет // дэбіт // дэбют

Дэбет. Левая старонка прыходна-расходных кніг, куды заносяцца ўсе паступленні, а таксама даўгі і расходы па дадзенаму рахунку; проціл. крэдыт.
Тое, што Дудка паспеў запісаць за паўгода баявой дзейнасці, заняло дзве тоўстыя бухгалтарскія кнігі, разграфленыя па старонках на крэдыт і дэбет. І.Навуменка.

Дэбіт. Колькасць вадкасці (нафты, вады і пад.) або газу, якая даецца свідравінай за адзінку часу.
Штучную інтэнсіфікацыю здабычы трэба весці вельмі асцярожна, бо празмерна высокая закачка вады можа спачатку даць вялікі дэбіт паліва, а потым яго рэзка знізіць і сапсаваць. Р.Гарэцкі.

Дэбют.
1. Першае выступленне артыста на сцэне.
Для дэбюту мне далі ролю прынца ў інсцэніраванай казцы Андэрсена «Прынц і жабрак». Я.Рамановіч.
|| Першае публічнае выступленне ў якой-н. галіне дзейнасці. Хоць мае літаратурныя дэбюты на расейскай мове былі досыць удалыя, я ўсё ж перайшоў на беларускую мову. З.Бядуля.
2. Пачатак шахматнай ці шашачнай партыі; першыя хады.
З самага пачатку гульні, яшчэ ў дэбюце, грасмайстар захапіў ініцыятыву і захаваў яе да канца партыі. Звязда. @

дэбітор // дэбютант

Дэбітор. Даўжнік прадпрыемства, арганізацыі, установы.
Адны плацілі акуратна, другія цягнулі бог ведае колькі, і мы ніяк не маглі збавіцца ад даўжнікоў, ці як у нас казалі, дэбітораў. Я.Скрыган.

Дэбютант. Той, хто дэбютуе, упершыню выступае на сцэне.
Пад пільным позіркам касіра-чыгуначніка я адчуваў сябе, як артыст-дэбютант на сцэне. С.Анісаў. @

дэгенератыўнасць // дэгенерацыя

Дэгенератыўнасць. Наяўнасць прымет выраджэння, дэгенерацыі.
З першага ж погляду нельга было не заўважыць, што чалавек гэты з яўна выражанай дэгенератыўнасцю.

Дэгенерацыя. Пагаршэнне біялагічных і псіхічных прымет арганізма.
Сінонім: выраджэнне.
Паняцце агульнай і частковай дэгенерацыі ўведзена акадэмікам А.М.Северцавым. БелСЭ. @

дэзінсекцыя // дэзінфекцыя

Дэзінсекцыя. Знішчэнне шкодных насякомых спецыяльнымі сродкамі.
Дэзінсекцыю робяць супраць узбуджальнікаў і пераносчыкаў інфекцыйных хвароб чалавека, жывёл і раслін, свірнавых шкоднікаў і інш. БелСЭ.

Дэзінфекцыя. Знішчэнне заразных мікробаў спецыяльнымі сродкамі.
Сінонім: абеззаражванне.
Удзень Сцяпан зрабіў агляд у яслях, праверыў усіх суседніх дзяцей, дапамог фельшарыцы зрабіць дэзінфекцыю і акуратна цераз тры гадзіны наведваў хворага. І.Шамякін. @

дэкаданс // дэкадэнт // дэкадэнцтва

Дэкаданс. Тое, што і дэкадэнцтва.
Сатырычныя вершы [Крапівы] былі накіраваны супраць тых, хто спрабаваў перанесці ў нашу паэзію прыёмы паэтыкі дэкадансу. Ю.Пшыркоў.

Дэкадэнт. Прадстаўнік, прыхільнік дэкадэнцтва.
Ацэнка Купалы і Коласа даецца Горкім у плане проціпастаўлення іх народна-дэмакратычнай паэзіі ўпадніцкай, антыграмадскай паэзіі дэкадэнтаў і сімвалістаў. В.Івашын.

Дэкадэнцтва. Упадніцкі кірунак у мастацтве і літаратуры канца 19 і пачатку 20 ст., які характарызуецца крайнім індывідуалізмам, фармалізмам, пропаведдзю «чыстага мастацтва».
У беларускай літаратуры дэкадэнцтва як асаблівая ідэйна-мастацкая з'ява ці плынь не выявілася. @

дэкаратыўны // дэкарацыйны

Дэкаратыўны.
1. Які служыць для ўпрыгожвання; звязаны з афармленнем сцэны.
Дэкаратыўныя тканіны. Дэкаратыўнае афармленне.
2. перан. Разм. Ненатуральны, штучны; паказны.
Сіратліва, як бы яно не натуральнае, а зробленае, дэкаратыўнае, вісіць над сопкамі халоднае сонца. І.Шамякін.

Дэкарацыйны. Які мае адносіны да дэкарацыі.
Дэкарацыйны склад. @

дэкламатарскі // дэкламацыйны

Дэкламатарскі. Які мае адносіны да дэкламатара.
Дэкламатарскія здольнасці.

Дэкламацыйны. Які мае адносіны да дэкламацыі.
Андрэй таксама спяваў у хоры, удзельнічаў у дэкламацыйным гуртку. М.Хведаровіч. @

дэмабілізаваны // дэмабілізацыйны

Дэмабілізаваны. у знач. наз. Звольнены з арміі па дэмабілізацыі.
У Гомелі што ні дзень, што ні гадзіна - радасць: вяртаюцца дахаты дэмабілізаваныя. А.Пальчэўскі.

Дэмабілізацыйны.
1. Звязаны з правядзеннем дэмабілізацыі.
У штабе батальёна ўсе былі заняты новымі, прыемнымі клопатамі - дэмабілізацыйнымі. Звязда.
2. перан. Які характарызуецца паніжэннем актыўнасці, пільнасці, спадам энергіі.
Дэмабілізацыйны настрой. @

дэманстратыўны // дэманстрацыйны

Дэманстратыўны.
1. Задзірлівы, знарок падкрэслены; дэманстрацыйны (у 3 знач.).
Дэманстратыўны адказ. Дэманстратыўныя паводзіны.
2. Звязаны з дэманстрацыяй - ваеннай аперацыяй, якая мае на мэце адцягнуць увагу праціўніка ад месца галоўнага ўдару.
Адна рота трэцяга батальёна, якім камандаваў старшы лейтэнант Гусеў, агнём і дэманстратыўнымі дзеяннямі скавала праціўніка з фронту, а тым часам астатнія дзве абышлі з флангаў і ўдарылі ў тыл. А.Капусцін.

Дэманстрацыйны.
1. Які мае адносіны да дэманстрацыі - масавага шэсця.
Дэманстрацыйная калона. Дэманстрацыйныя лозунгі, заклікі.
2. Заснаваны на паказе, дэманстрацыі - наглядным азнаямленні з чым-н., публічным паказе чаго-н.
Дэманстрацыйная зала. Дэманстрацыйная ўстаноўка.
3. Задзірлівы, знарок падкрэслены; дэманстратыўны (у 1 знач.).
Дэманстрацыйныя паводзіны. Дэманстрацыйная абыякавасць. @

дэфектны // дэфектыўны

Дэфектны. Пашкоджаны, сапсаваны; з дэфектам.
Значна палепшылася паліграфічнае афармленне друкаванай прадукцыі, знізілася колькасць дэфектных экземпляраў кніг, якія паступаюць у гандлёвую сетку. Звязда.

Дэфектыўны. Ненармальны; з фізічнымі або псіхічнымі недахопамі.
Было модна насіць міні-спадніцы - і асобы жаночага полу, як на нейкіх дэфектыўных людзей, пазіралі на тых, хто хадзіў у доўгай спадніцы. ЛіМ. @

евангелічны // евангельскі

Евангелічны. Які апіраецца на евангелле, зыходзіць з яго.
Евангелічная секта. Евангелічная абшчына.

Евангельскі. Які мае адносіны да евангелля, заснаваны на ім.
З-за боязі, што гэтая нянавісць магла б прывесці да злачынства, за якое была б «вышка», ён і пацягнуўся да бога, да евангельскіх запаветаў, да вучэння Ісуса Хрыста. І.Шамякін. @

едкі // ядкі

Едкі.
1. Які раз'ядае, разбурае што-н. хімічна; які выклікае моцнае фізічнае раздражненне.
Абапал дарогі дагаралі хаты, і ўдушлівы едкі смурод пажарышчаў раздзіраў грудзі. В.Быкаў.
2. перан. З'едлівы, калючы.
І смех там быў, былі і жарты, і кпіны едкія, і злосць. Я.Колас.

Ядкі. Разм. Які са смакам есца, ахвотна паядаецца; смачны, пажыўны.
Атава там ужо адрастаць пачала, а трава ядкая, спажыўная. Я.Колас. @

еднасць // яднанне

Еднасць. Адзінства; агульнасць, супольнасць; суцэльнасць, непадзельнасць.
Вялічка - ціхі, ураўнаважаны, засяроджаны ў самім сабе, моцны разуменнем сваёй праваты, сваёй еднасцю з роднай зямлёй. Полымя.

Яднанне. Цесная сувязь; адзінства; згуртаванасць.
Вялікая Айчынная вайна, узнятая нямецкімі фашыстамі, навочна паказала нам, што ў нашай дружбе, у яднанні славянскіх народаў - наша непераможная сіла. Я.Колас. @

ёдзісты // ёдны

Ёдзісты. Які ўтрымлівае ў сабе ёд.
А ты ляжыш на пляжы і поўнымі грудзьмі ўдыхаеш ёдзіста-салёны пах водарасцей, выкінутых на бераг марскім прыбоем. М.Чавускі.

Ёдны. Які мае адносіны да ёду.
Ён у спіртавым растворы пад назвай ёдная настойка прымяняецца ў медыцыне як добры абеззаражваючы сродак. Хімія. @

елка // ёлка // яліна

Елка. Вечназялёнае хваёвае дрэва з конусападобнай кронай.
Тут верх асіны круглалісты сплятаўся з хвоямі, з дубамі, а елкі хмурымі крыжамі высока ў небе выдзялялісь, таемна з хвоямі шапталісь. Я.Колас.

Ёлка.
1. Тое, што і елка.
Башлыкі адзелі ёлкі з снегу і стаяць сплючы. П.Панчанка.
2. Елка, ссечаная і ўпрыгожаная к Новаму году.
Весяліцца каля ёлкі дзетвара шчаслівая. Н.Гілевіч.

Яліна. Высокая елка.
Старыя хвоі і яліны, высока кінуўшы галіны, глядзелі хораша, любоўна. Я.Колас. @

ёлачны // яловы // ядлоўцавы

Ёлачны. Які мае адносіны да навагодняй ёлкі.
Колькі гоману, радасці, вясёлай мітусні! І ў кожнага ў вачах гараць, пераліваюцца ёлачныя агні. М.Лынькоў.

Яловы.
1. Які мае адносіны да елкі (яліны).
І такая цішыня стаяла ў лесе, што, здавалася, чуваць было, як шарахцяць на яловых лапках сняжынкі. М.Лынькоў.
2. Зроблены з елкі (яліны).
На даху толькі што паставілі сухія яловыя кроквы. С.Грахоўскі.

Ядлоўцавы. Які мае адносіны да ядлоўцу.
Мінку і Янку я знайшоў на тым самым умоўленым месцы. Толькі добра ведаючы, можна было папасці на яго паміж густых ядлоўцавых кустоў. П.Броўка. @

ёмісты // ёмкі

Ёмісты. Здольны змясціць у сабе вялікую колькасць чаго-н.
Сінонім: умяшчальны.
У вялікай, ёмістай карзіне ён носіць цётцы соль, газу, брускі зеленаватага мыла. І.Навуменка.

Ёмкі.
1. Якім добра і прыемна карыстацца.
Сінонім: зручны.
Адзін з валуноў нагадвае шыракагрудага скакуна, які праваліўся нагамі ў зямлю, і я саджуся на яго, нібыта ў ёмкае сядло. В.Карамазаў.
2. Зграбны, спрытны.
Сінонім: лоўкі.
А пуга дужа ж ужо ёмкая была... Я.Сіпакоў. @

жадзён // жадлівы // жадны

Жадзён. чаму. Разм. Які церпіць нястачу ў самым неабходным; ахвочы да чаго-н.
У тыя дні былі жадны скарынцы чэрствай хлеба. П.Глебка.

Жадлівы. Разм. Зайздросны; прагны.
Жадлівы чалавек.

Жадны. Абл. Ніякі, ніводны.
Наблізіўшыся, ён заўважыў над страхою шары слупок дыму і адчуў, як пацягнула раптам зайсці ў тую хату. Проста так без жаднай патрэбы. Х.Лялько. @

жаласлівы // жаласны / жаллівы // жалобны

Жаласлівы. Схільны да жаласці, спачування; жаласны (у 2 знач.).
Сінонімы: спагадлівы, чуллівы.
На іх тварах была напісана жаласлівая спагада. І.Навуменка.

Жаласны.
1. Які выклікае жаласць, спачуванне.
Сінонімы: журботны, сумны.
Ветру не было, а дрот бесперапынку гуў прыемным звонам, ціхім, аднатонным і жаласным. Я.Колас.
2. Схільны да жаласці, спачування; жаласлівы.
Сінонімы: спагадлівы, чуллівы.
Вочы старой пацяплелі, і ўсе рысы яе твару расплыліся ў жаласную ўсмешку. М.Лынькоў.

Жаллівы. Разм. Тое, што і жаласлівы; жаласны (у 2 знач.).
Пачынаў Алёша часцей за ўсё з песень, і песні любіў найбольш сумныя, жаллівыя. І.Мележ.

Жалобны.
1. Які мае адносіны да жалобы, смутку.
Сцяг схіліўся чырвоны з жалобнай каймой. А.Куляшоў.
2. Сумны, тужлівы, журботны.
Стаю я маўкліва і чую, як бура жалобную песню заводзіць. М.Чарот. @

жалезісты // жалезны

Жалезісты. Які ўтрымлівае ў сабе жалеза, багаты жалезам.
У глыбокіх пластах воды нярэдка бываюць засоленымі, жалезістымі або жорсткімі (насычанымі вапнаю). Геаграфія БССР.

Жалезны.
1. Зроблены з жалеза; металічны.
Пасярэдзіне вагона стаяла жалезная печка, і ад яе ва ўсе бакі разыходзілася цяпло. М.Лобан.
2. Які ўтрымлівае ў сабе многа жалеза, багаты жалезам; жалезісты.
Жалезная руда. Жалезны калчадан.
3. перан. Моцны, дужы.
І не паспеў Сяргей зрабіць і аднаго руху, як на яго ззаду навалілася нейчае, як дуб, крэпкае цела, і жалезныя рукі, як абцугі, здушылі плечы і рукі. Я.Колас.
4. перан. Неадступны, паслядоўны; цвёрды, стойкі.
Гушчык гаварыў да таго павольна, што складалася ўражанне, нібы ён выціскае слова. Але ў яго была жалезная логіка. І.Гурскі. @

жалоба // жальба

Жалоба.
1. Смутак па памершым або ў сувязі з народным горам, бедствам.
Жалоба па бацьку яшчэ не адышла, а з Зоськай такое няшчасце прылучылася... Я.Купала.
2. Чорнае адзенне, павязка як сімвал смутку.
Чырвоны і чорны колеры - колер рэвалюцыі і колер жалобы ў гонар яе ахвяр. Л.Арабей.

Жальба. Смутак, туга, бедаванне.
Смутак жнеек тых апране, разагнуцца і стаяць, як Сымон на дудцы стане жальбу сэрца выяўляць. Я.Колас. @

жамчужніца // жамчужына

Жамчужніца. Малюск, у ракавіне якога ўтвараецца жэмчуг.
Марская жамчужніца здабываецца ў цёплых водах, каля берагоў Чырвонага мора, Індыйскага і Ціхага акіянаў. Заалогія.

Жамчужына.
1. Асобнае зерне жэмчуга; упрыгожанне з яго.
Прагныя вочы гасцей міжволі спыняліся на цудоўнай жамчужыне, якая вісела на грудзях у гэтай жанчыны. М.Яфімава.
2. перан. Непаўторны скарб, лепшае ўпрыгожанне чаго-н.
Яшчэ шырэйшая гама пачуццяў у вершы «Хлопчык і лётчык», сапраўднай жамчужыне нашай паэзіі. І.Навуменка. @

жаноцкі // жаночы

Жаноцкі. Характэрны для жанчыны; пяшчотны, ласкавы, прывабны.
Жанчына з твару не была прыгожая, але ва ўсёй ёй была тая жаноцкая дужасць, якая робіць жанчыну прывабнай. І.Чыгрынаў.

Жаночы. Які мае адносіны да жанчыны; які належыць жанчыне; прызначаны для жанчын; проціл. мужчынскі.
Нічога няма прыгажэй за жаночы твар у прыцемку. У.Караткевіч. @

жартаўлівы // жартоўны

Жартаўлівы.
1. Схільны да жартаў, ахвочы пажартаваць (пра чалавека).
На платформе мы сустрэлі Івана Дамінікавіча, вясёлага і, як заўсёды, жартаўлівага. М.Хведаровіч.
2. Які мае характар жарту; вясёлы, гарэзлівы.
Часам жартаўлівыя словы - самыя сур'ёзныя і самыя красамоўныя. І.Шамякін.

Жартоўны. Вясёлы, забаўны; які мае характар жарту.
Потым спявак выканаў жартоўную народную песню. П.Кавалёў. @

жаўцець // жаўціць

Жаўцець.
1. Вылучацца сваім колерам, віднецца.
Бераг быў высокі, жаўцеў глінаю, зелянеў лазовымі кустамі. М.Лупсякоў.
2. Станавіцца жоўтым, набываць жоўты колер.
Злева ляжалі яшчэ зялёныя гароды, рана пачыналі жаўцець і асыпацца сады. В.Карамазаў.

Жаўціць. што. Рабіць што-н. жоўтым, афарбоўваць у жоўты колер.
Кепска, аднак, рысаваць пры лямпе: святло жаўціць і цені вельмі вострыя, густыя. Я.Брыль. @

жнейка / жняя // жняярка

Жнейка.
1. Тое, што і жняя.
Спорна ўвіхаюцца жнейкі, кожная за сваім канцом. Але яшчэ і па снапу не нажалі. Р.Мурашка.
2. Тое, што і жняярка.
На двары, пад дашчатым навесам, у рад стаяць новенькія, толькі што прывезеныя жнейкі, касілкі, малацілкі. У.Краўчанка.

Жняя. Жанчына, што жне сярпом збожжа на полі.
Свайго поля было ў іх няшмат: для такой жняі, як Данікава мама, няма дзе і разгарнуцца. Я.Брыль.

Жняярка. Машына, што жне збожжа.
Камбайн сюды не дойдзе па каменнях, жняярка можа паламаць крылле аб карчы, што засталіся яшчэ тырчаць на полі, аж пакуль не згніюць. І.Пташнікаў. @

жнівеньскі // жніўны

Жнівеньскі. Які бывае ў жніўні.
Ціхая, млявая, плыве месячная жнівеньская ноч над зямлёю, асветленай ззяннем Млечнага Шляху. С.Кухараў.

Жніўны. Які мае адносіны да жніва, звязаны з ім.
Асабліва ў часе жніва захаплялі мяне мелодыі жніўных песень, якія, здавалася, коцяцца і коцяцца з шумам спелых жытніх каласоў у чыстыя блакітныя далі. Я.Пушча. @

жулікаваты // жульніцкі

Жулікаваты. Схільны да жульніцтва, ашуканства, махлярства; хітры.
Свайго жулікаватага шафёра Толіка Сухі інакш і не называў, як Свісцёлік. А.Жук.

Жульніцкі. толькі з неадуш. наз. Характэрны для жуліка; заснаваны на жульніцтве.
Сінонім: махлярскі.
Жульніцкі прыём. Жульніцкая здзелка. @

журавінавы / журавінны // жураўліны

Журавінавы. Які мае адносіны да журавін; багаты журавінамі; прыгатаваны з журавін.
Пакуль мы былі ў школе, даглядаў і забаўляў яе дзед, Ганна Якаўлеўна прыносіла журавінавы і чаромушны кісялі, чытала і расказвала казкі, мерала тэмпературу і давала лекі. С.Грахоўскі.

Журавінны. Тое, што і журавінавы.
Поле ахутваў змрок. Толькі вузкая палоска журавіннай чырвані распаўзалася па небасхіле. С.Грахоўскі.

Жураўліны. Які мае адносіны да жураўля - вялікай балотнай птушкі.
У туманным полі трывожна крычалі гусі. Можа чулі ў высокім небе шэлест крылаў сваіх вольных родзічаў, трубную тугу жураўліных ключоў, што адплывалі ў вырай з таежных балацін і прырэчных плёсаў. С.Грахоўскі. @

журналісцкі // журнальны

Журналісцкі. Які мае адносіны да журналіста, журналістыкі.
Гістарычнае развіццё жанраў абумоўлена практычнымі задачамі, якія стаялі на розных этапах перад журналістыкай, і самім характарам журналісцкай дзейнасці. Б.Стральцоў.

Журнальны. Які мае адносіны да журнала.
Журнальныя запісы. @

жывінка // жывіца

Жывінка. Тое, што надае каму-чаму-н. жывасць, прывабнасць, своеасаблівасць.
Чалавек з жывінкай. Працаваць з жывінкай.

Жывіца. Празрыстая смала, што выцякае з хвойных дрэў пры іх пашкоджанні.
На смалістых суках свяціліся застылыя кроплі жывіцы. П.Кавалёў. @

жыллёвы // жылы

Жыллёвы. Які мае адносіны да жылля, звязаны з яго выкарыстаннем.
Жыллёвы: фонд, аддзел; жыллёвая: камісія, праблема; жыллёвыя: умовы, нормы і г.д.
Істотнай умовай уздыму народнага дабрабыту з'яўляецца паляпшэнне жыллёвых умоў працоўных. Звязда.

Жылы. Прызначаны, прыстасаваны для жылля людзей; населены.
Жылы: дом, будынак, масіў, раён; жылое: памяшканне і г.д.
Відны былі з лесу і бліжэйшыя жылыя будынкі. А.Кулакоўскі. @

жытнік // жытніца // жытняк

Жытнік. Абл. Хлеб з жытняй мукі.
Наўрад ці ёсць што на свеце смачнейшае за свежы жытнік! А.Савіцкі.

Жытніца.
1. Разм. Жытняя салома.
Волька па-мужчынску падхоплівала ... [віламі] жытніцу і кідала яе ў тарпу. А.Васілевіч.
2. перан. Хлебаробная вобласць краіны, якая забяспечвае хлебам іншыя мясцовасці.
Паўднёвыя вобласці заўсёды былі жытніцай усёй краіны.

Жытняк. Стэпавая кармавая расліна.
Зялёны жытняк. Малады жытняк. @

заахвочаны // заахвочвальны

Заахвочаны. Такі, якому прывілі ахвоту, цягу да чаго-н.; прыахвочаны да чаго-н.; адзначаны, ухвалены.
А ён, заахвочаны ўвагаю, усё больш запальваўся. Л.Арабей.

Заахвочвальны. Прызначаны для заахвочвання.
Дзевяць кніг і альбомаў выдавецтва «Беларусь» адзначаны заахвочвальнымі дыпломамі конкурсу. ЛіМ. @

забавіцца // забаўляцца

Забавіцца. зак. Затрымацца дзе-н. даўжэй, чым меркавалася; зацягнуць, прамарудзіць з чым-н.
Аляксей выцягнуў з-пад мокрай травы ў перадку яе чамадан і пакунак з пасцеллю, панёс у хату і забавіўся. С.Грахоўскі.

Забаўляцца. незак. Пацяшацца, праводзіць час у забавах, гульнях; гуляць з кім-чым-н.
Доўгімі гадзінамі я праседжваў у скверы каля агароджанае пляцоўкі, дзе ў пяску забаўляюцца дзеці. Я.Скрыган. @

забаранаваць // забараніць

Забаранаваць. што. Апрацаваць глебу бараной.
Сінонім: заскародзіць.
Пасля таго як дзед забаранаваў загончык пад грэчку, Яша павёў пасвіць буланага. І.Навуменка.

Забараніць. што і з інф. Не дазволіць што-н. рабіць.
Трэба забараніць вываз дэфіцытных тавараў на экспарт да таго часу, пакуль імі не будзе насычаны ўнутраны рынак. Звязда. @

забаронены // забаронны

Забаронены. На які накладзена забарона; які забаранілі.
Сінонім: недазволены.
На працягу больш двух стагоддзяў беларуская мова была забароненай у якасці дзяржаўнай і літаратурнай. Ю.Пшыркоў.

Забаронны. Які з'яўляецца забаронай, забяспечвае забарону; якім забаронена карыстацца.
Забаронная зона. Забаронныя дарожныя знакі. @

забеспячэнне // забяспечанасць

Забеспячэнне. Грошы, матэрыяльныя сродкі для жыцця; тое, чым забяспечваюць каго-што-н.
Шаройка застаўся пры штабе намеснікам начальніка па забеспячэнню. І.Шамякін.

Забяспечанасць. Ступень забеспячэння чым-н.; матэрыяльны дабрабыт.
Сінонім: дастатак.
У выразах твараў людзей адчуваўся супакой, супакой сытнасці і забяспечанасці. З.Бядуля. @

забурыць // забурэць

Забурыць. што. Разм. Пабурыць, паламаць; абваліць.
Сінонім: абрушыць.
Забурыць плот. Забурыць будан.

Забурэць. Разм. Пачаць бурэць, стаць бурым; паказацца, вылучыцца сваім бурым колерам.
Сінонім: забурэцца.
Твар забурэў ад загару. Жыта забурэла. @

забыты // забыўчывы

Забыты.
1. Які не захаваўся ў памяці; пакінуты без увагі.
Ад снапа пахла паспелай збажыной - забыты за вайну і таму асабліва прыемны пах. А.Асіпенка.
2. Незнарок, па забыўчывасці пакінуты дзе-н.
На падлозе рассыпаны былі падраныя паперы, а на стале ляжаў грудок кніг - можа забыты, а можа наўмысля пакінуты тут. М.Зарэцкі.

Забыўчывы. Які лёгка і хутка забывае.
Страчаў і я згаворчывых, ласкавых і забыўчывых. М.Лужанін. @

заваблены // заваблівы / завабны

Заваблены. Захоплены, зачараваны хараством каго-чаго-н.
Сінонім: прываблены.
Усе турысты, якія ўпершыню ўбачылі Нарач, былі заваблены непаўторнай прыгажосцю возера.

Заваблівы. Які заваблівае.
Сінонім: прывабны.
Заваблівыя вочы. Заваблівыя планы.

Завабны. Разм. Тое, што і заваблівы.
Завабная будучыня. Завабная прапанова. @

заваёваны // заваёўніцкі // заваявальны // заваяваны

Заваёваны. Тое, што і заваяваны.
Заваёваная свабода. Заваёваны аўтарытэт.

Заваёўніцкі. Звязаны з захопам чужых зямель.
Сінонім: захопніцкі.
Заваёўніцкія намеры. Заваёўніцкія паходы.

Заваявальны. Накіраваны на заваяванне, звязаны з заваяваннем.
Сінонім: захопніцкі.
Заваявальныя войны.

Заваяваны. Пакораны, захоплены ўзброенай сілай; здабыты настойлівасцю, барацьбой.
Сінонім: заваёваны.
Заваяваныя землі. Заваяванае давер'е. @

завал // завала // заваліна

Завал. Штосьці скіданае, зваленае ў беспарадку; штучная перашкода з дрэў, бярвён і г.д.
Па ўсіх правілах былі выкапаны глыбокія акопы, пракладзены траншэі, зроблены завалы. Б.Сачанка.

Завала.
1. Прыстасаванне для запірання дзвярэй, для перакрыцця.
Казлейка пачакаў, пакуль самы апошні дзік увойдзе ў пастку, і махнуў рукой. Княжыя асочнікі і палясоўшчыкі з грукатам апусцілі цяжкія завалы. Л.Дайнека.
2. перан. Лянівы чалавек.
Сінонім: лежабок.
- Ну і народ, каб ён апрогся! Так запусціць зямлю нядбала? Не гаспадар быў, а завала! - Антось стаіць, штось разважае. Я.Колас.

Заваліна. Абл. Прызба.
Хто на заваліну ўсеўся, хто проста апёрся на плот. В.Макарэвіч. @

завіруха // завірушка

Завіруха.
1. Моцны вецер розных напрамкаў з сухім снегам.
Сінонім: завея.
Завіруха бушавала ўсю ноч і ўвесь дзень. Здавалася, не будзе канца яе лютай сіле, яе злоснаму завыванню. Я.Колас.
2. перан. Разм. Неспакой, сумятня, бязладзіца.
Ваенная завіруха падхапіла і Ганну, закінула яе ў далёкі ўральскі горад. А.Марціновіч.

Завірушка. Невялічкая пералётная птушка з шараватым апярэннем.
Месца для гнязда завірушка выбірае звычайна ў зарасніках, невысока над зямлёй. @

завужаны // завузкі

Завужаны. Зроблены вузей, чым трэба; звужаны.
Завужаны касцюм. Завужаны рукаў.

Завузкі. Разм. Вузкаваты, вузейшы, чым трэба.
[Лёдзі] не падабалася плацце - завузкае, хоць і перашытае. У.Карпаў. @

завусеніца // завушніца

Завусеніца. Востры выступ, шурпатасць, няроўнасць на паверхні чаго-н.
Разец нібы ступіўся і рабіў на дрэве завусеніцы. Так працаваць нельга. Так можна ўсё сапсаваць. І.Шамякін.

Завушніца. Упрыгожанне, звычайна ў выглядзе кальца, якое прымацоўваецца да мочкі вуха.
Андрушка пабліскваў вачыма то на пярсцёнак з бліскучым сінім каменьчыкам у Раісы на руцэ, то на завушніцу ў правым вуху. М.Лобан. @

загадкавы // загадны

Загадкавы. Незразумелы, непазнаны, таямнічы.
Гэта былі ўжо не кусты і не дрэўцы, а загадкавыя белыя здані, ні на што не падобныя. А.Чарнышэвіч.

Загадны. Які выражае загад.
У полі стрэлы сціхлі, чуліся толькі фырканне матораў, ляскат гусеніц ды загадныя воклічы. І.Мележ.
У граматыцы: загадны   лад - катэгорыя дзеяслова, якая выражае загад, просьбу, чыю-н. волю.
Загадны лад выражае пабуджэнне да выканання дзеяння. Граматыка беларускай мовы. @

загаловачны // загалоўны

Загаловачны. Які мае адносіны да загалоўка.
Загаловачны шрыфт.

Загалоўны. Які пішацца ў слове на пачатку тэксту, раздзела, абзаца; вялікі.
Загалоўная літара. @

загартаваны / загартованы // загартовачны

Загартаваны.
1. Такі, якому надалі большую цвёрдасць і моц награваннем да высокай тэмпературы, а затым хуткім ахаладжэннем.
Загартаваная сякера.
2. Стойкі, вынослівы, здольны пераносіць цяжкасці, неспрыяльныя ўмовы.
Загартаваны ў суровых умовах чалавек не збаіцца цяжкасцей.

Загартованы. Тое, што і загартаваны.
Загартованы ў кузні серп. Загартованы ў паходах юнак.

Загартовачны. Прызначаны для загартоўкі.
Загартовачны працэс. Загартовачны агрэгат. @

загружаны // загрузачны

Загружаны.
1. Запоўнены грузам; нагружаны.
Гарэў вялікі крыты пакгаўз, загружаны збожжам. М.Лынькоў.
2. перан. Разм. Забяспечаны работай на поўную сілу.
Бывае хвіліна загружанай, нібы век, што заўжды гістарычны. У Нядзведскі.

Загрузачны. Які служыць, прызначаны для загрузкі.
Мадэль гэта мела недахоп у загрузачным бункеры. Беларусь. @

загусцець // загусціць

Загусцець. Зрабіцца больш густым, гусцейшым.
Быў канец траўня, вясна губляла свае блакітныя, салатна-срабрыстыя, ружова-жаўтлявыя таны, паветра нагрэлася і загусцела, сонечнае святло страчвала далікатнасць, лагоду. В.Карамазаў.

Загусціць. што. Разм. Зрабіць густым або занадта густым.
Залішне прарэдзіш - не дабярэш увосень ураджаю, загусціш - зноў жа толку будзе мала. В.Палтаран. @

задзёрты // задзёрысты / задзірлівы / задзірысты

Задзёрты. Падняты ўгору.
Нос быў трошачку задзёрты, але кірпатым яго нельга было назваць. Я.Васілёнак.

Задзёрысты. Тое, што і задзірысты.
Задзёрысты певень на плоце, распасцёршы крылы, так грозна заліваўся, як бы крычаў: «Не падыходзь!» П.Броўка.

Задзірлівы. Тое, што і задзірысты.
Дый характарам ён удаўся ў Ігнася - нахабны, задзірлівы і шкадлівы, як брыдкі кот. І.Канановіч.

Задзірысты. Схільны, ахвочы да боек, сварак; задзірлівы.
Волька, нібы дзяўчына, кідае час ад часу на Федзю свой задзірысты погляд, смяецца да яго, жартуе. А.Васілевіч. @

заднець // задніць

Заднець. безас. Пра надыход світання; заднецца.
Калі ж заднела, заўважыў Калістрат суседа Янука. У.Корбан.

Задніць. што. Абл. Уставіць дно.
Астаецца толькі задніць, і дзежка гатова для адпраўкі. Р.Мурашка. @

задораны // задорлівы / задорны

Задораны. Адораны мноствам падарункаў.
Задораныя маладажоны. Задораны імяніннік.

Задорлівы. Тое, што і задорны.
Усё радавала, бадзёрыла: і стомленасць, што ўчэпіста трымалася, і задорлівы смех моладзі. І.Сіўцоў.

Задорны. Поўны задору; палкі, бадзёры.
Вясёлыя, задорныя прыпеўкі рэхам адгукаліся ў бары. М.Ваданосаў. @

задуманы // задуменны / задумлівы / задумны

Задуманы.
1. Вырашаны ў думках.
Усё задуманае раней ужо зроблена.
2. Агорнуты думкамі; заклапочаны.
Я запяю пра жыццё маладое, больш я не буду задуманым, сумным. М.Танк.

Задуменны. Паглыблены ў думкі, разважанні.
Сінонім: задумлівы.
Марынка сядзела задуменная, негаваркая, ні да чаго не дакраналася. Т.Хадкевіч.

Задумлівы. Тое, што і задуменны.
Часам ён кідаў ручку, складваў на грудзях рукі ... і глядзеў некуды ў адну кропку, не варухнуўшыся, задумлівы, засяроджаны. В.Хомчанка.

Задумны. Разм. Задуменны, задумлівы.
Незвычайны агонь у задумных вачах, на каленях ляглі гуслі-баі. Я.Купала. @

заезджаны // заезджы // заезны

Заезджаны. Знясілены частай і працяглай яздой, работай без адпачынку.
Заезджаны конь.
|| перан. Даўно ўсім вядомы; збіты, зацяганы. Заезджаны анекдот. Заезджаны жарт.

Заезджы. Які заехаў куды-н. мімаходам, на кароткі час.
Сінонім: прыезджы.
Рэгіну запрасіў на танец нейкі заезджы хлопец, але Міцька на гэта і ўвагі не звярнуў. М.Лупсякоў.

Заезны. У выразе: заезны   двор (дом) (уст.) - памяшканне для начлегу з дваром для коней і фурманак, а таксама карчмой.
Аднойчы прыехаў у заезны дом, што побач з нашай вёскаю, багаты купец. Л.Дайнека. @

зазнацца // зазнаць

Зазнацца. Заганарыцца, заважнічаць.
Зазнаўся, ой, мароз, зазнаўся! Ды дзень яшчэ не пачынаўся: пастой, мароз, пастой хваліцца - мо і цябе хто не збаіцца! Я.Колас.

Зазнаць. Зведаць на ўласным вопыце; перажыць, адчуць.
Нямала ўсякіх бед зазнаў стары за сваё доўгае жыццё. @

займенны // заменны

Займенны. Які мае адносіны да часціны мовы займенніка.
Займенная форма прыметніка - гэта тое ж самае, што і поўны прыметнік.

Заменны. Які падлягае замене, можа быць лёгка заменены.
Лес - гэта ... нічым не заменная сыравіна для нашай айчыннай хіміі. Б.Сачанка. @

закругленасць // закругленне

Закругленасць. Акругласць, круглявасць; закончанасць, завершанасць.
У Івана матэматычнае мысленне - любіць закругленасць. І.Навуменка.

Закругленне.
1. Наданне чаму-н. акруглай формы.
Суправаджэнне дзвюх ліній (прамой з дугой або дзвюх дуг) робіць пераход з адной лініі на другую плаўным, без выступаў; яно практыкуецца, напрыклад, пры пабудове закругленняў чыгуначных або трамвайных шляхоў. Геаметрыя.
2. Адхіленне ўбок па крывой; выгіб.
Чыгунка рабіла тут паварот направа, само закругленне ішло па высокім насыпе. М.Лынькоў. @

закульгавець // закульгаць

Закульгавець. Разм. Стаць кульгавым.
- Конь мой белы закульгавеў, то няма як ехаць мне сягоння. К.Чорны.

Закульгаць.
1. Пайсці, пабегчы кульгаючы.
Салдат закульгаў шпарчэй. К.Чорны.
2. Стаць кульгавым; закульгавець.
- Кашаварам я не быў, а што нага ў мяне крывая, то гэта праўда, толькі ж закульгаў я ад ранення, а не так сабе ад чаго. А.Кулакоўскі. @

закурыць1 / закурыць2 // закурэць

Закурыць1. каго-што. Пакрыць сажай; задыміць.
- Цябе ж тут закурыць, матка родная не пазнае, - сказаў машыніст. Л.Арабей.

Закурыць2. Запаліўшы папяросу, люльку, пачаць курыць, зацягвацца дымам; пачаць курыць, стаць курцом.
Дзед закурыў люльку і доўга кашляў ненатуральным кашлем. А.Якімовіч.

Закурэць.
1. Пакрыцца сажай; пацямнець ад сажы, дыму; задыміцца.
Столь, цёмная ад часу, пад абразамі аж чорная - закурэла, па вуглах - павуціна. ЛіМ.
2. Узняцца воблакам, слупам (пра пыл і пад.).
Дырэктар хвастануў каня ляйчыной, і толькі пыл закурэў з-пад капытоў. С.Грахоўскі. @

залацець // залаціць

Залацець. Разм. Набываць адценне, колер золата; блішчаць, як золата.
Лістота на дубах, нягледзячы на жаўцізну, была яшчэ моцнай, вяршаліны пераможна залацелі ў яркім святле, і дзе-нідзе чырванелі кусты глогу. В.Іпатава.

Залаціць. што.
1. Пакрываць золатам, пазалотай.
У гарадку бурылі сабор, расцягвалі абразы, скідалі крыжы, залачоныя (дзеепрысл.) Рыгорам Трахімавічам, у гразь са званіцы скінулі звон. В.Карамазаў.
2. перан. Асвятляючы, надаваць чаму-н. залацісты колер.
Сонца ўжо амаль схавалася за лес і толькі залаціла верхавіны дрэў. У.Корбан. @

залівачны // залівісты // заліўны

Залівачны. Прызначаны для заліўкі чаго-н.
Спецыяльныя электрацялежкі дастаўляюць каўшы да залівачных участкаў канвеера. Беларусь.

Залівісты. Гучны, звонкі, з пералівамі.
Недзе далёка - то ападаючы, то зноў падымаючыся - чутна залівістая песня начлежнікаў. Я.Скрыган.

Заліўны.
1. Які затапляецца ў паводку вадой.
Ручай быў неглыбокі і гаманкі - шырокі паток ледзяной вады з гор шалёна імчаў па камянях, віруючы пенай і размашыста плёскаючы на нізкія заліўныя берагі. В.Быкаў.
2. Вельмі моцны, густы, праліўны (пра дождж).
Раптам каментатар з нейкім жалем, з нейкім унутраным шкадаваннем паведаміў, што над стадыёнам пайшоў заліўны дождж. Р.Сабаленка.
3. Заліты густым студзяністым наварам і астуджаны (пра стравы).
На стале была чырвоная ікра, заліўная курыца, паштэт, адмыслова ўпрыгожаная смажаная рыба. Л.Арабей. @

заможніцкі // заможны

Заможніцкі. Разм. Які мае адносіны да заможніка, належыць яму.
Скрозь мясцовасць то драбілася на яшчэ меншыя загончыкі, то збіралася ў асадніцкія фальваркі і заможніцкія хутары. К.Чорны.

Заможны. Матэрыяльна добра забяспечаны, даволі багаты.
Бацькі Анежкі не такія ўжо заможныя людзі, каб гадаваць са свайго дзіцяці толькі ляльку. П.Броўка. @

замураваць // замуравець

Замураваць. каго-што. Закласці наглуха муроўкай.
Апавядаў ён, як дзяўчыну замуравалі ў склеп каменны. У.Дубоўка.

Замуравець. Зарасці муравой - зялёнай травой.
Замуравелі партызанскія сцежкі. Маладосць. @

замутнець // замутніць / замуціць

Замутнець. Разм. Замуціцца, памутнець; стаць мутным.
Вада замутнела. Вочы замутнелі.

Замутніць. што. Разм. Тое, што і замуціць.
Замутніць рэчку. Замутніць ваду.

Замуціць. што. Зрабіць мутным.
Жучок-плывунец спрытна даў нырца і замуціў з дна ваду М.Даніленка. @

запаведны // запаветны

Запаведны. Які знаходзіцца пад аховай; непарушны, недатыкальны.
Створана аўтарытэтная камісія, якая абавязана распрацаваць навукова абгрунтаваныя прапановы аб раздзяленні [Белавежскай] пушчы на запаведную і паляўнічую зоны. В.Ждановіч.

Запаветны.
1. Які асабліва цэніцца, старанна аберагаецца; самы дарагі.
Кожнаму чалавеку рады ў гады хочацца расказаць пра самае запаветнае. С.Грахоўскі.
2. Атрыманы ў спадчыну ад мінулых пакаленняў; старадаўні.
Серадзібор можа нават пахваліцца, што там ніхто не замыкае дзвярэй нанач.. Так гэты запаветны звычай пачаў вяртацца і пасля вайны. П.Пестрак. @

запазычанасць // запазычанне // запазычванне

Запазычанасць. Наяўнасць даўгоў.
Вялікая запазычанасць.
|| Разм. Адставанне па вучэбнай праграме; не здадзены студэнтам экзамен, залік і г.д. У [Юркі] зноў запазычанасць па ангельскай мове, і ён пакуль ліквідаваў яе, адстаў ад хлопцаў. У.Карпаў.

Запазычанне. Тое, што запазычана, перанята, узята адкуль-н.
Лексічныя запазычанні старабеларускай мовы вывучаны пакуль што зусім слаба. А.Жураўскі.

Запазычванне. Перайманне, засваенне чаго-н. чужога.
Празмернае запазычванне чужаземных слоў не прыносіць карысці сваёй мове. @

запаленчы // запалены // запалёны // запальны

Запаленчы. Звязаны з запаленнем, які суправаджаецца запаленнем (пра хваробу).
Вакол паранення ўзнікае запаленчы працэс і ўтвараецца нарыў. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Запалены. Які запалілі; падпалены.
Праз хвіліну яна вярнулася з запаленаю свечкаю. Ц.Гартны.

Запалёны.
1. Хворы на запаленне; прыпухлы, пачырванелы.
Саша, якая запалёнымі вачамі напружана сачыла за кожным рухам камандзіра, устрапянулася, імкліва села на ложку. І.Шамякін.
2. Узбуджаны, разгарачаны.
Але, запалёны, ён усё ж шчыра, ад душы расказваў усё, што паліла яго. Ён гаварыў горача, глядзеў у вочы Тураўца з надзеяй і верай. І.Мележ.

Запальны.
1. Які мае адносіны да запалу; прызначаны для запальвання.
Спачатку Міхась не звярнуў увагі на гэты стрэл. Толькі калі задыміла і загарэлася страха, яму стала зразумела, што немец стрэліў у яе запальнай куляю. М.Аўрамчык.
2. Гарачы, хвалюючы.
Кажуць, Слава перадала ёй частку сваёй сілы, і хто ідзе міма бярозкі, той чуе, якім запальным заклікам да помсты прасякнут яе шум. Т.Хадкевіч. @

запалоханасць // запалохванне

Запалоханасць. Нясмеласць, баязлівасць каго-н. з-за пастаянных пагроз, пакаранняў; боязь усяго.
Адчувалася ў ім вечная запалоханасць, забітасць, якая спадарожнічала ўсяму яго жыццю. П.Пестрак.

Запалохванне. Унушэнне каму-н. страху, боязі чаго-н. з мэтай зрабіць яго баязліўцам, нясмелым.
Ён вучыўся расейскай мове, усім спосабам шпіянажу, допыту, запалохвання, стварэння фальшывых чутак. К.Чорны. @

запаслівы // запасны

Запаслівы. Які любіць і ўмее запасаць, ствараць запас.
Мы бачылі невялікія хлеўчукі, у якіх запаслівыя гаспадары складалі на зіму сена для сваіх кароў. М.Даніленка.

Запасны.
1. Зроблены, пакінуты на ўсякі выпадак, пра запас.
Прывязаўшы лодку да лазняку, Сашка паставіў каля ног бляшанку з запаснымі блёснамі. Б.Стральцоў.
2. у знач наз. Ваеннаабавязаны запасу; які знаходзіцца ў запасе; запаснік.
Павалілі грамадою запасныя, дзержучы кірунак на бліжэйшыя чыгуначныя станцыі. Я.Колас. @

запражны // запрэжаны

Запражны. Прыгодны для запрэжкі; які ходзіць у запрэжцы.
У час сяўбы заўсёды трэба было лепш пакарміць запражных, рабочых коней, а не маладняк. Звязда.

Запрэжаны. Такі, якога запрэглі (у калёсы, сані і г.д.).
Пасярод Зазыбавага двара стаяў запрэжаны ў калёсы на жалезным хаду буланы конь - з тых, што пакінулі калгасу ўзамен артылерысты. І.Чыгрынаў. @

зараджаны // зарадны

Зараджаны. З устаўленым зарадам, гатовы да дзеяння (пра агнястрэльную зброю, міну і інш.).
Кандрат загадаў дома добра завешваць вокны і клаў на ноч каля сябе зараджаную карабінку і пад падушкі наган. М.Лобан.

Зарадны.
1. Які мае адносіны да зарада (пра снарад, патрон і пад.).
Разлікі кінуліся рыхтаваць гарматы да бою, паспешна забіваючы сашнікі ў зямлю і вымаючы з зарадных скрыняў на перадках латкі са снарадамі. І.Чыгрынаў.
2. Які служыць для зарадкі чаго-н. якой-н. энергіяй.
Неабходна адрэгуляваць зараднае прыстасаванне на машыне згодна патрабаванню сезона работы. В.Ягорушкін. @

заражаны // заразлівы // заразны

Заражаны. З хваробатворнымі мікробамі або шкоднымі рэчывамі, насякомымі.
Сяльчонак схадзіў у хлявок, насыпаў у марлевую анучку дусту, павязаў мяшочак на доўгую палку і пачаў апыляць заражаныя вусенем сучкі. А.Асіпенка.

Заразлівы.
1. Тое, што і заразны.
Кожны тып туберкулёзных бактэрый з'яўляецца найбольш заразлівым для таго віду жывёл, да паразітавання ў арганізме якіх ён прыстасаваўся. Ф.Бухцілаў.
2. перан. Які лёгка перадаецца іншым, пераймаецца іншымі.
Яшчэ ў калідоры ён пачуў выбухі дружнага заразлівага смеху. М.Гамолка.

Заразны. Які мае адносіны да заразы, нясе ў сабе заразу.
Сінонім: інфекцыйны.
Над больніцай калыхалася зарава: гарэў заразны барак. М.Лынькоў. @

зараніца / заранка1 // заранка2 // зарніца

Зараніца. Паэт. Тое, што і заранка1.
Зара-зараніца гарыць у паднябессі, залоціць красою разлогі. Я.Пушча.

Заранка1. Яркая афарбоўка гарызонта пры захадзе і ўсходзе сонца.
Далёка наперадзе над дарогай успыхвалі густыя, чырвоныя заранкі. І.Пташнікаў.

Заранка2. Невялікая светла-шэрая пеўчая птушка: малінаўка.
Івалгі аспрэчвалі першынство па мастацкаму свісту ў чырванагрудых заранак, жаваранкі не ўступалі па спевах чарнапёрым драздам. Л.Вірня.

Зарніца. Светлавая ўспышка на небе, без грому - водбліск далёкай навальніцы.
Бывае часам, калі пасля доўгіх тыдняў духаты і спёкі загараюцца на далёкім вячэрнім небасхіле палахліва-мітуслівыя зарніцы. М.Паслядовіч. @

засек // засека // засечка

Засек. Адгароджанае месца ў свірне, клеці для захавання збожжа, мукі.
Тады яны ... панасыпалі насенне ў мяшкі і развезлі па кустах - абы ў засеках не ляжала. Я.Сіпакоў.

Засека. Штучнае ўмацаванне са ссечаных дрэў, звернутых верхавінамі ў бок непрыяцеля.
На ўсім стэпавым парубежжы Русь насыпала земляныя валы, рабіла засекі з дрэў, ставіла сігнальныя вышкі. Л.Дайнека.

Засечка. Знак, метка на чым-н., зробленая сякерай, нажом і г.д.
Сталовым нажом бацька ўрачыста робіць на вушаку засечку. І.Хадановіч. @

засланка // заслон // заслона // заслонка

Засланка.
1. Бляшаны ліст з ручкай, якім закрываюць топку печы.
Ён ускочыў, замітусіўся, чамусьці зазірнуў у печ, але тут жа і прыкрыў чалеснікі засланкай. А.Асіпенка.
2. Прыстасаванне для закрывання якіх-н. адтулін.
Адзін з асобаатрадчыкаў пазваніў, за кратамі адсунулася засланка, нехта глянуў адтуль. Э.Самуйлёнак.

Заслон. Абл. Пераносная лаўка.
Сінонім: услон.
Ён прысеў на заслон, маўчучы паўзіраўся на самаробны фанерны куфэрак, што ляжаў пры нагах. В.Адамчык.

Заслона.
1. Тое, што прыкрывае, засланяе сабой што-н.
Дажджавая заслона схавала ўсе горы, толькі бліжэйшыя скалы невыразна чарнеюцца. Я.Маўр.
2. Шырокае палотнішча, якое закрывае сцэну ад глядзельнай залы.
На сцэне, за заслонай, ішла дзейсная падрыхтоўка да канцэрта. А.Чарнышэвіч.

Заслонка. Тое, што і засланка.
Адчыніць заслонку ў печы. Зачыніць заслонку. @

засмаглы // засмажаны // засмяглы

Засмаглы. Сухі, перасохлы; засмяглы.
[Байцы] дзялілі матчын хлеб счарсцвелы, пілі, абцёршы на хаду з засмаглых вуснаў пыл. А.Лойка.

Засмажаны. Прыгатаваны для яды смажаннем.
Апетытна ззяюць залацістым тлушчам засмажаныя, начыненыя яблыкамі індычкі. І.Навуменка.

Засмяглы. Сухі, перасохлы; засмаглы.
Дзяды, дзяўчаты, хлапчукі, кабеты, засмяглыя на сонцы і вятрах, прайшоўшы войны, беды і камбеды, упершыню сабе брукуюць шлях. С.Грахоўскі. @

засмечанасць // засмечванне

Засмечанасць. Забруджанасць смеццем, непатрэбнымі рэчамі.
Засмечанасць насення пустазеллем.

Засмечванне. Забруджванне смеццем, непатрэбнымі рэчамі.
Засмечванне тэрыторыі адыходамі вытворчасці. @

засмуткаваць // засмуціцца // засмуціць

Засмуткаваць. Пачаць смуткаваць.
Так засмуткавала яго душа па працы, мірнай, стваральнай працы, што, ведаў Мікола, не вытрымае ён і тыдня без справы. У.Краўчанка.

Засмуціцца. Засумаваць, замаркоціцца.
Засмуціцца па родных. Засмуціцца ад гора.

Засмуціць. каго-што. Выклікаць у каго-н. пачуццё смутку, суму; азмрочыць што-н.
Рэдка якая трывога ці небяспека магла вывесці яго з раўнавагі і засмуціць настрой. А.Кулакоўскі. @

заспакаяльны // заспакоены // заспакойлівы

Заспакаяльны. Які памяншае ўзбуджанасць або знімае боль.
Заспакаяльныя кроплі. Заспакаяльныя сродкі.

Заспакоены. Прыведзены ў стан спакою; супакоены.
Заспакоенае дзіця. Заспакоены пасажыр.

Заспакойлівы. Які прыносіць заспакаенне, заспакойвае.
Заспакойлівыя ўгаворы. Заспакойлівыя словы. @

застары // застарэлы

Застары. Разм. Стараваты для каго-чаго-н.
- Кастусь Серада - застары для старшыні, - сказаў Піліпёнак са шкадаваннем. У.Шахавец.

Застарэлы. Разм.
1. Даўні па часу ўзнікнення; стары, састарэлы.
Застарэлы мазоль. Застарэлая хвароба.
2. Які не адпавядае сучасным патрабаванням, нормам; устарэлы.
Застарэлае абсталяванне. Застарэлыя звесткі. @

застаялы / застоены // застойны

Застаялы.
1. Які доўгі час прастаяў, не рухаўся (пра каня).
Калёсы між тым ужо каціліся па шляху, застаялыя коні ірваліся як не галопам. М.Лупсякоў.
2. Які страціў свежасць ад працяглай нерухомасці.
Застаялая вада. Застаялае паветра.
|| перан. Закаснелы, нязменны. Гэта быў ... пратэст супраць застаялага патрыярхальнага быту. Р.Сабаленка.

Застоены. Разм. Тое, што і застаялы.
Добра бяжыць па прымятай дарозе застоены за ноч конь. М.Машара. [Венька] зайшоў у пакой. У нос дало кіслым, застоеным паветрам. І.Навуменка.

Застойны. Які мае адносіны да застою.
Крытыя саломай і чаротам некалькі вясковых хатак, лясы, пералескі, рукатворчасць застойнага часу - меліярацыйныя канавы з застойнай і сёння гнілой вадой. В.Казько. @

засушаны // засушлівы

Засушаны.
1. Высушаны, сухі.
Засушаны бярозавы лісток.
2. перан. Разм. Пазбаўлены жывасці, яркасці.
Засушаны спектакль.

Засушлівы. Які суправаджаецца засухамі; у якім бываюць засухі.
Засушлівы год. Засушлівы раён. @

заточаны // заточны

Заточаны. Завостраны.
Заточаны аловак.

Заточны. Прызначаны для заточкі, заточвання.
Заточны станок. @

затрыманне // затрымка

Затрыманне.
1. Пакіданне чаго-н. дзе-н.
Калгас пачаў рыхтавацца да затрымання снегу на палях. І.Дуброўскі.
2. Узяцце пад варту; арышт.
Знойдзеныя пры затрыманні грошы адразу навялі паліцыю на след злачынства. М.Лынькоў.

Затрымка. Часовае спыненне чаго-н.; зацяжка, замінка.
Калі здарылася затрымка руху на вуліцы, я, стоячы ля краю тратуара якраз перад операй, зрабіў здымак. І.Мележ. @

захаванасць // захаванне

Захаванасць. Цэласць, непашкоджанасць.
Захаванасць рэчаў гарантуецца.

Захаванне. Зберажэнне ў цэласці чаго-н.
Беражлівае захаванне кнігі з аўтографам. @

захваральнасць // захворванне

Захваральнасць. Адносная колькасць захворванняў за пэўны прамежак часу.
Захваральнасць насельніцтва горада знізілася.

Захворванне. Парушэнне нармальнай жыццядзейнасці арганізма; узнікненне хваробы; хвароба.
Галоўная задача медыкаў - прадухіліць захворванні. @

зацяжкі // зацяжны

Зацяжкі. Разм. Залішне цяжкі; не пад сілу.
Касянок вымушаны быў пайсці на новую, мо і зацяжкую для яго работу. Р.Сабаленка.

Зацяжны. Працяглы; які доўга цягнецца.
Вясна таго года была зацяжная, халодная, спачатку, у красавіку, сухая, а потым дажджлівая. І.Шамякін. @

зацямніць // зацяніць

Зацямніць. каго-што.
1. Зрабіць цёмным, засланіўшы святло.
Вячэрнія змрокі, што шпарчэй, чым звычайна, згушчаліся ў непагадзь, зацямнілі далягляд. І.Шамякін.
2. перан. Зацьміць, адсунуць каго-што-н. на задні план; зрабіць незразумелым, заблытаць.
Аўтар высунуў на першы план няўдалае каханне юнакоў да Тані, якое зацямніла ўсё астатняе. ЛіМ.

Зацяніць. каго-што. Засланіць святло, пакрыўшы ценем; схаваць у цені.
Павалокаю белай туман не заценіць дзявочай красы. П.Глебка. @

збродлівы // збродны

Збродлівы. Разм. Шкадлівы, памаўзлівы.
Збродлівы кот. Збродлівая карова.

Збродны. Разм. Выпадкова сабраны; разнародны, разнамасны.
Збродная кампанія. Збродная шайка. @

звадлівы / звадны // зводніцкі // зводны

Звадлівы. Разм. Які мае адносіны да звадкі - склокі, сваркі; схільны да звадкі.
Выходзіць, каб Адам не паслухаў сваёй звадлівай жонкі ды не паспытаў яблыка з забароненага богам райскага дрэва - усё было б добра. А.Якімовіч.

Звадны. Тое, што і звадлівы.
Пакінь брыдоту, не муці, змяні натуру звадную. П.Броўка.

Зводніцкі. Які мае адносіны да зводніка, зводніцтва.
Такая ўжо ў яе натура зводніцкая: яе хлебам не кармі, а дай толькі каго звесці, ажаніць. ЛіМ.

Зводны.
1. Які з'яўляецца зводкай чаго-н.; які аб'ядноўвае, падсумоўвае якія-н. даныя.
Зводная ведамасць. Зводная справаздача.
2. Сфарміраваны з некалькіх самастойных частак, адзінак.
Зводны паліцэйскі батальён, пастаўлены, каб перагарадзіць нам дарогу ў вялікі лес, быў разгромлены ўшчэнт. І.Шамякін.
3. Які даводзіцца братам ці сястрой па мачасе або айчыму.
Хоць былі яны і зводнымі братамі ў сям'і, але іх сяброўству маглі б пазайздросціць многія родныя браты. ЛіМ. @

званар // званец

Званар. Царкоўны служыцель, які звоніць у званы.
Званару ж было строга загадана не спяшыць і не спазняцца, а біць у звон дакладна тады, калі будзе гаварыць навагародскі князь-хрысціянін. Л.Дайнека.

Званец. Травяністая расліна з жоўтымі кветкамі і плодам-каробачкай.
Цвіла вятроўніца, цвілі ключыкі, грамкі, смактушкі, цвіў званец, нівяннік, чысцік, цвілі герань лугавая і лісахвост.. Я.Сіпакоў. @

званіць // звінець

Званіць.
1. Ствараць звон; падаваць сігнал званком.
Зазвінеў званок. Гэта званіў наш маўклівы вартаўнік. В.Адамчык.
2. перан. Разносіць чуткі, плёткі, пагалоску.
Па ўсёй вёсцы званіла Раманава цётка: - Гэта ж радачкі дайце, людзі добрыя! Якое малое - і такое ўпраўнае. І.Кірэйчык.
3. Выклікаць званком да тэлефона; гаварыць па тэлефоне.
Дадому Алесь ехаў адзін: Кібрык пайшоў некаму званіць па тэлефоне. У.Шыцік.

Звінець. Утвараць тонкі металічны гук; звонка гучаць.
Хаім біў малатком па агністай падкове, і малаток гучаў то глуха, то звінеў, ападаючы на пустое кавадла жывым, дрыготкім перазвонам. Я.Брыль.
|| перан. Поўніцца чым-н. звінючым. К вечару пакідае звінець неабдымная шырыня летняга дня, і кладзецца цішыня на зямлю. К.Чорны. @

званічны // званковы

Званічны. Які мае адносіны да званіцы.
Званічнае акно.

Званковы. Які мае адносіны да звонак - картачнай масці.
Званковы туз. @

звараны // зварачны // зварны

Звараны.
1. Прыгатаваны ці атрыманы пры дапамозе варкі.
Яна [юшка] астывала ў вядры, што стаяла на роснай траве, і прываблівала такімі прыемнымі пахамі, якія могуць быць толькі ў юшкі, зваранай са свежай рыбы. У.Шахавец.
2. Злучаны, змацаваны шляхам зваркі.
Звараныя трубы. Звараныя рэйкі.

Зварачны. Які мае адносіны да зваркі, прызначаны для зваркі.
- Адкуль гэта, хлопцы, перацягваеце зварачны апарат? - пытаецца начальнік у трох потных, ружовых у твары хлопцаў. - З падстанцыі. В.Мыслівец.

Зварны. Які атрымліваецца шляхам зваркі.
Зварныя канструкцыі - гэта не простыя копіі старых кляпаных канструкцый, дзе замест заклёпак накладзены швы. Звязда. @

звераваты // зверскі // звярыны

Звераваты. Падобны з выгляду на звера; грубы, страшны.
У вёску завітаў бургамістр воласці Бадзягін. Сярэдніх год мужчына, звераваты на выгляд. У.Федасеенка.

Зверскі. Характэрны для звера; жорскі, люты, дзікі.
Немцы шалелі, наладжвалі зверскія кары. М.Лынькоў.

Звярыны.
1. Які мае адносіны да звера; такі, як у звера.
Звярыны след. Звярыны твар.
2. перан. Жорсткі, бязлітасны.
Звярыная крыважэрнасць. @

звыклы // звычаёвы // звычайны // звычны

Звыклы. Які ўвайшоў у прывычку, стаў прывычкай; добра знаёмы.
Звыклым рухам хуценька зашчоўкнуў замок прывязных рамянёў. А.Алешка.

Звычаёвы. Які мае адносіны да звычаю, звязаны са звычаямі.
Паводле норм звычаёвага права, у адведкі нельга было ісці з пустымі рукамі, таму жанчыны неслі з сабой яешню, хлеб, кашу, сыр, мёд, масла. Т.Кухаронак.

Звычайны. Які не вылучаецца сярод іншых, нічым не знамянальны.
Звычайная вёска стаяла, а ў вёсцы - звычайная хата, якіх і на свеце нямала, і ў Беларусі багата. У.Дубоўка.

Звычны. Які прывык да чаго-н., звыкся з чым-н.; прывычны.
Да баявой прыгоды звычны, без меркаванняў і разваг, шынель скідае пагранічнік, бяжыць з вінтоўкай па слядах. П.Глебка. @

звязаны // звязны

Звязаны.
1. Змацаваны, злучаны адзін з адным; збліжаны агульнымі справамі.
Сабралася дружная кампанія добрых сяброў, звязаных нечым большым, чым звычайная дружба. І.Шамякін.
2. Пазбаўлены свабоды, лёгкасці, натуральнасці.
Лабановіч усе гэтыя дні чуў сябе як бы чымся звязаным, як бы на ім была надзета цесная адзежына. Я.Колас.
3. Звязаны з якім-н. хімічным рэчывам; несвабодны.
Кожная тона звязанага азота, унесеная ў глебу ў выглядзе мінеральнага ўгнаення, павышае ўраджай бульбы ў сярэднім на 100 тон. Р.Гацко.

Звязны. Добра выкладзены, паслядоўны, лагічна стройны.
Вучыць звязнаму расказу па малюнку рэкамендуецца пачынаць з адказаў на пытанні, якія ставяцца дзецям у лагічнай паслядоўнасці. М.Марчанка. @

згадка // здагадка // здагадлівасць

Згадка. Разм. Успамін пра што-н. між іншым; беглая заўвага.
Зорка Венера ўзышла над зямлёю, светлыя згадкі з сабой прынясла... М.Багдановіч.

Здагадка.
1. Думка, меркаванне, заснаваныя на верагоднасці, магчымасці чаго-н.
Валя зусім разгубілася і не ведала, што рабіць, што яшчэ сказаць: здагадкі, адна страшнейшая за другую, апанавалі яе. І.Шамякін.
2. Здольнасць улоўліваць сутнасць чаго-н; кемлівасць, здагадлівасць.
Але дзе не хапае сілы, там выручае здагадка. М.Лынькоў.

Здагадлівасць. Здольнасць хутка разумець што-н., разбірацца ў чым-н.; кемлівасць.
Аўсееў сваёй хітрасцю, празмернай здагадлівасцю і кемнасцю наконт розных ходаў-выхадаў не падабаўся старшыні. В.Быкаў. @

згодлівы // згодніцкі // згодны

Згодлівы. Які лёгка згаджаецца, паддаецца ўплыву, угавору; згаворлівы, уступчывы, памяркоўны.
Стаў даводзіць селяніну нехта нейкі ў чорным: як павінен быці ўслужным, згодлівым, пакорным. Я.Купала.

Згодніцкі. Які мае адносіны да згодніка, згодніцтва.
Згодніцкая тактыка. Згодніцкая палітыка.

Згодны. Які выражае згоду, прытрымліваецца адной думкі; аднадушны.
Сцяпан, хоць і не браў удзелу ў той іхняй гаворцы, але быў згодны са сваімі аднавяскоўцамі. П.Кавалёў. @

згублены // згубны

Згублены. Страчаны; забыты па няўважлівасці; знішчаны.
Згублены марна час. Згубленыя ключы.

Згубны. Які вядзе да згубы, пагражае згубай; пагібельны.
Згубны ўплыў. Згубны намер. @

здавальняючы // здаволены

Здавальняючы. Які адпавядае пэўным патрабаванням; даволі поўны, правільны.
Колькі не было прапанавана азначэнняў віду, ні адно з іх не можа быць здавальняючым. К.Ціміразеў.

Здаволены. Які адчувае поўнае задавальненне; задаволены.
Дзядзька быў надзвычайна здаволены сваім спрытным пляменнікам. З.Бядуля. @

здзейснены // здзяйсняльны

Здзейснены. Ажыццёўлены; які стаў рэальнасцю; выкананы.
Здзейснены план. Здзейсненая задума.

Здзяйсняльны. Такі, які можна здзейсніць, які можа здзейсніцца.
Здзяйсняльныя мары. Здзяйсняльныя жаданні. @

здзіўлены // здзіўляючы

Здзіўлены. Які выражае здзіўленне; прыведзены ў здзіўленне.
У Зосі вочы крыху расплюшчаны, на шчоках ямачкі, на вачах здзіўленая ўсмешка. В.Хомчанка.

Здзіўляючы. Які выклікае здзіўленне; незвычайны.
Шафёр круціць баранак, думае аб здзіўляючай упартасці хлапца і, азірнуўшыся, ківае на яго забінтаваныя рукі. М.Ракітны. @

здзяйсненне // здзяйсняльнасць

Здзяйсненне. Ажыццяўленне, правядзенне ў жыццё; выкананне намеру.
Цяпер яго мара была блізка да здзяйснення. І.Навуменка.

Здзяйсняльнасць. Магчымасць ажыццяўлення чаго-н.
У яго не было ніякага сумнення ў здзяйсняльнасці гэтых смелых планаў. Звязда. @

здрабнелы // здробнены

Здрабнелы.
1. Які здрабнеў, стаў дробным.
Пусцеў бераг, знікалі з вачэй здрабнелыя кропкі баркасаў за Марвенчынай касою, а Бамбака ўсё стаяў ля збуцвелага плота, паклаўшы на яго шырокія далоні. В.Карамазаў.
2. перан. Які страціў унутраную значнасць, стаў менш глыбокім.
Мастак адказвае за кожнае слова, за кожную коску, ён павінен помніць, што літаратура не церпіць дробных тэм, здрабнелых пачуццяў, бяздумнага апісальніцтва. С.Грахоўскі.

Здробнены. Раздроблены на частачкі, скрышаны; менш значны.
Два чалавекі, якія былі ў кузаве, ледзь паспявалі разраўноўваць здробненую зялёную масу. Звязда. @

здрадлівы // здрадніцкі // здрадны

Здрадлівы.
1. Які заключае ў сабе здраду, з'яўляецца здрадай; такі, на які нельга спадзявацца; прадажны, вераломны.
[Ворагам] удаецца мець уплыў толькі на здрадлівых і нікчэмных людзей. М.Хведаровіч.
2. Ненадзейны, падманлівы.
Здрадлівая дрыгва пагражала зацягнуць у сваю багну кожнага, хто аступіцца або зробіць неасцярожны крок. Я.Колас.
3. перан. Які выдае тое, што хацелася б утаіць.
На апалых лісцях ляжала начная шэрань, на растаптанай намаразі заставалася ад ног здрадлівая сцежка. І.Шамякін.

Здрадніцкі. Які мае адносіны да здрадніка; уласцівы здрадніку.
У Аўгінні ніякіх сумненняў цяпер не заставалася: Саўку нанялі, купілі за грошы і ставілі на цёмную, здрадніцкую справу. Я.Колас.

Здрадны. Тое, што і здрадлівы.
Здрадны чалавек. Здрадная ўсмешка. @

здураваць // здурнець // здурэць

Здураваць. Разм. Сказаць, зрабіць, дапусціць якое-н. глупства, дурасць.
Ладымер думаў: да чаго яго прыставіць? Здураваў, што з самай вясны не пайшоў ён у мяне чараду ганяць у поле. К.Чорны.

Здурнець. Разм. Страціць розум; стаць дурным.
«Здурнеў ужо зусім», - каб было чутна, гаварыла Параска, папраўляючы хустачку і адводзіла адтуль Кандрата. М.Лобан.

Здурэць. Разм. Зрабіць якое-н. глупства, дурасць.
Раз перад земскім шапкі, здурэў, забыўся зняць. Я.Купала. @

здымачны // здымны

Здымачны. Які мае адносіны да здымкі; прызначаны для здымкі.
Ён павінен своечасова забяспечыць здымачную групу тэхнікаю, машынамі, стужкамі, своечасова зрабіць апрацоўку знятага матэрыялу. В.Гігевіч.

Здымны. Такі, які можна зняць; не замацаваны наглуха.
Здымная рама. Здымная сетка. @

зелянець // зеляніць

Зелянець. Станавіцца зялёным; вылучацца зялёным колерам.
Каля плоту пачынаў зелянець чорны куст агрэсту. В.Адамчык.

Зеляніць. што. Рабіць зялёным, афарбоўваць у зялёны колер.
Якую хочаш працу дай: ён [Дняпро] можа зеляніць галіны, паіць калгасны ўраджай. М.Лужанін. @

земляны // зямельны // зямлісты // зямны

Земляны.
1. Які мае адносіны да зямлі - глебы, грунту.
А калодзеж ля гары, там, дзе мы стаялі, земляных работ майстры доўгі час капалі. М.Калачынскі.
2. Зроблены з зямлі.
Расце земляны вал, ніжэй у дол уваходзяць землякопы. Я.Колас.
3. Які жыве, расце або знаходзіцца ў зямлі.
Арахіс, або земляны арэх, культывуецца ў нас на Каўказе і ў Сярэдняй Азіі. Звязда.

Зямельны. Які мае адносіны да землеўладання ці землекарыстання.
Не дапамагла немцам і так званая зямельная рэформа, якую яны шырока разрэкламавалі і ў плакатах, і ў газетах, і па радыё. М.Лынькоў.

Зямлісты.
1. Такі, у якім многа зямлі; з зямлёю.
Зямлісты торф. Зямлістая гліна.
2. Шаравата-бледны (звычайна пра колер твару).
Твар яго быў худы, сухарлявы, з глыбокімі ўпадзінамі шэрых зямлістых шчок. М.Лынькоў.
Няправільна. Тут, у засені густой травы, поўзалі слізкія і слюнявыя слімакі, вадзіліся гадзюкі і зямлістыя (трэба: земляныя) жабы-рапухі. Б.Сачанка.

Зямны.
1. Які мае адносіны да планеты Зямля.
Зямная кара. Зямная вось.
2. Які мае адносіны да зямлі як месца жыцця і дзейнасці чалавека.
Усё яшчэ хацелася спаць, але ён зразумеў, што гэта быў апошні ягоны зямны сон, што неўзабаве, магчыма, праз некалькі імгненняў, ён засне навекі. Л.Дайнека. @

земства // земшчына

Земства. Даволі абмежаванае ў правах мясцовае самакіраванне ў дарэвалюцыйнай Расеі.
Увосень земства не прыслала больш настаўніка, бо не магло, відаць, знайсці, і перастала плаціць за арэнду хаты. А.Пальчэўскі.

Земшчына. Частка Расейскай дзяржавы, выдзеленая Іванам IV (пасля ўвядзення апрычніны) у тэрыторыю з самастойным кіраваннем; жыхары гэтай тэрыторыі (або наогул сельскай мясцовасці).
Уся тэрыторыя дзяржавы была падзелена на дзве часткі: земшчыну, у якой кіраванне заставалася ў руках Баярскай думы, дзеючай пад кіраўніцтвам цара, і апрычніну, г.зн. асабістае ўладанне цара. Гісторыя СССР. @

зімні / зімовы // зімны

Зімні. Тое, што і зімовы.
Ні звер, ні чалавек, ні птушка не парушалі яго [лесу] ранішняга зімняга спакою. Я.Колас.

Зімовы. Звязаны з зімою; які бывае зімой; зімні.
Слупы дыму выцягваліся роўна, стромка, нібы падпіраючы невысокае зімовае неба. М.Лынькоў.

Зімны. Разм. Халодны, сцюдзёны.
Зімны вецер. Зімны дзень. @

зладзейскі // зладзеяваты

Зладзейскі. Характэрны для злодзея, уласцівы яму.
Здагадалася яна, што гэта зладзейская работа, бо ад зладзеяў у іх аколіцы шмат хто бяду меў. А.Якімовіч.

Зладзеяваты. Схільны да зладзейства; жулікаваты, хітры.
Перш за ўсё ён быў не толькі грубаваты, але зусім грубы, вельмі неразумны, бязвольны, баязлівы, крыху падлюкаваты, крыху зладзеяваты. А.Чарнышэвіч. @

злараднасць // зларадства

Злараднасць. Пачуццё радасці пры няшчасці, няўдачы другіх.
«Што, даражэнькі, даездзіўся?!» - сказаў у думках Міхась, і нешта падобнае на злараднасць заварушылася ў яго душы. Я.Васілёнак.

Зларадства. Злая радасць пры няшчасці другіх.
- Не надта ашчэрвайся, Ярмак. Голым пупам як свяціў, так і свяціць будзеш.., - аж прысеў Васіль у зларадстве. І.Дуброўскі. @

зласлівы // злосніцкі // злосны

Зласлівы. Поўны злосці, варожасці.
Не йдзі да палаца шукаці пацехі - там толькі пачуеш зласлівыя смехі. Я.Купала.

Злосніцкі. Які мае адносіны да злосніка, не жадае дабра іншым.
Сінонім: нядобразычлівы.
Злосніцкую натуру гэтай жанчыны ўсе ведалі і нічога добрага ад яе не чакалі. Звязда.

Злосны.
1. Поўны злосці, варожасці, злых намераў.
Жыў некалі адзін пан, ды такі злосны, што бяда: ніхто не мог яму дагадзіць. А.Якімовіч.
2. Сярдзіты, злы, куслівы (пра жывёл).
Кудлаты сабака сустрэў іх злосным брэхам. Я.Колас.
3. Свядома нядобрасумленны; зламысны.
Злосны шкоднік быў раскрыты - заатэхнік той стары. П.Броўка. @

злачыннасць // злачынства

Злачыннасць. Наяўнасць злачынстваў, іх колькасць.
Барацьба са злачыннасцю. Злачыннасць зніжаецца.

Злачынства. Грамадска небяспечнае дзеянне, якое парушае закон і падлягае крымінальнай адказнасці.
Філістовіч яшчэ пэўны час спрабаваў выкручвацца, але вопытны следчы крок за крокам выкрываў усё новыя злачынствы былога гітлераўскага служкі. М.Паслядовіч. @

злучнік // злучок

Злучнік. Службовае слова, якое служыць для сувязі слоў і сказаў.
Калі аднародныя члены сказа звязаны злучнікам і парамі, то кожная пара аднародных членаў аддзяляецца адна ад другой коскай. Беларуская мова.

Злучок. Кароткая рыска, якая злучае два словы ў адно.
Сінонім: дэфіс.
Калі аднаслоўны прыдатак і азначаемы ім назоўнік з'яўляюцца назоўнікамі агульнымі, то яны пішуцца праз злучок. Беларуская мова. @

змардаваны // змарнаваны

Змардаваны. Разм. Вельмі змучаны, знясілены; крайне стомлены.
Змардаваныя, знясіленыя, яны [палонныя] марылі толькі аб тым, каб як вырвацца на волю. І.Новікаў.

Змарнаваны. Марна страчаны, загублены.
А найгоршы хіба - змарнаваны без працы, дзень, які ў адзіноце, у безнадзейнасці страчан. М.Танк. @

зменлівы // зменны

Зменлівы. Які лёгка і часта мяняецца; няўстойлівы, непастаянны.
Але дзіўна зменлівы твар: часам здаецца - зусім стары, суровы, а часам па-юнацку малады і добры, як вось цяпер, калі асвяціўся ўсмешкай. І.Шамякін.

Зменны.
1. Звязаны з работай па зменах.
Значнае перавыкананне зменных заданняў зрабілася ў яго прыемным абавязкам. А.Кулакоўскі.
2. Які можна змяніць, памяняць; які змяняецца.
Прыметнік, як і назоўнік, - зменная часціна мовы. @

змучаны // змушаны

Змучаны. Даведзены да поўнай знямогі; крайне стомлены, знясілены.
Андрэй убачыў апушчаныя вусы бацькі на худым, змучаным твары. П.Пестрак.

Змушаны. Зроблены пад прымусам або па неабходнасці; вымушаны.
Колас насумаваўся ў змушаным расставанні з роднаю зямлёй, сніць і бачыць яе. М.Лужанін. @

знакаміты // знамянальны

Знакаміты. Шырока вядомы; знатны, славуты.
Лапацінскі, вядома, рад быў займець такога знакамітага зяця. А.Якімовіч.

Знамянальны.
1. Важны па свайму значэнню, выдатны.
Самыя раннія навелы Чорнага былі непасрэдным водгукам на знамянальныя падзеі ў жыцці краіны. М.Луфераў.
2. Які мае асаблівы сэнс, асаблівае значэнне.
Усе глядзелі на сцягі як на нейкую знамянальную з'яву. І.Шамякін.
3. Які мае самастойнае значэнне (у граматыцы).
Да разраду назоўнікаў належаць знамянальныя словы, якія маюць прадметнае значэнне. Граматыка беларускай мовы. @

зневажальны // зняважаны // зняважлівы

Зневажальны. Здольны зняважыць, поўны знявагі; зняважлівы.
Колькі ён папачакаў яе, ... поўнячыся нецярпеннем, злосцю, абразай, і адразу забываў усе колкія, зневажальныя словы, як толькі Яніна з'яўлялася. І.Навуменка.

Зняважаны. Пакрыўджаны, абражаны, прыніжаны; зняслаўлены.
Янка Купала ўмеў быць пяшчотным, калі пісаў пра зняважаных і пакрыўджаных. Р.Шкраба.

Зняважлівы. Які зневажае, поўны знявагі.
Барані божа, дайсці да такога стану. Лепш загінуць адразу без зняважлівых пакут. С.Грахоўскі. @

знелюбець // знелюбіць

Знелюбець. Разм. Зрабіцца нялюбым.
Сінонім: абрыднуць.
Гэй, не адлятайце ў вырай, журавы! Хіба знелюбелі нашы паплавы? Е.Лось.

Знелюбіць. каго-што. Разм. Адчуць моцную непрыхільнасць, непрыязнасць да каго-чаго-н.
Сінонім: неўзлюбіць.
Віця за сённяшні дзень знелюбіў Апанаса. Можа, каб не ён, дык усё было б добра... У.Нядзведскі. @

знясілець // знясіліць

Знясілець. Стаць бяссільным; дайсці да знямогі.
Сінонімы: аслабець, знемагчы.
З вялікай натугай вылез з-пад цёплай коўдры, апрануўся, пайшоў па дровы. Трэба прапаліць печ і хоць выпіць чаю. А то зусім можна знясілець. І.Шамякін.

Знясіліць. каго-што. Пазбавіць сілы, зрабіць бяссільным.
Сінонім: аслабіць.
Ты хоць і выздаравеў, а цяжка працаваць не можаш, надта знясіліла цябе хвароба. М.Машара.
Няправільна. Па газетах поўзалі чамусьці чырвона-рабыя божыя кароўкі, і была ў іхніх рухах такая ж марудлівасць, як і ў самім горадзе, які нібы знясіліў (трэба: знясілеў) ад гарачыні, гары і пылу. І.Чыгрынаў. @

золкі // зольны

Золкі. Сыры, пранізліва халодны (звычайна пра дождж, вецер).
Зверху сыпалася імжа, як увосень. Халодная, золкая. І.Пташнікаў.

Зольны. Які мае адносіны да золі - сырога, пранізлівага халоднага надвор'я.
Зольная вільгаць аблеплівала ўсё: і дрэвы, і кусты, і густую ігліцу на зямлі. М.Лынькоў. @

зорны // зорчаты

Зорны. Пакрыты, усеяны зоркамі; з мноствам зорак; які мае адносіны да зоркі, зорак.
Высока ў зорным, чыстым небе вісеў сярпок-месяц. В.Адамчык.

Зорчаты. Які мае форму зоркі.
Сінонім: зоркападобны.
У аснове пакрыцця будынка ляжаць складаныя зорчатыя скляпенні. А.Ліс. @

зразумелы // зразуметы

Зразумелы.
1. Даступны разуменню.
Сінонімы: просты, ясны.
Чаму ў сэрцы беларускім песня Тарасова адгукнулася, запела зразумелым словам? Я.Купала.
2. Небеспадстаўны, абгрунтаваны.
Сінонім: апраўданы.
Пасля доўгага роздуму і зразумелых ваганняў я асмеліўся зірнуць у пісьмо. Я.Васілёнак.

Зразуметы. Асэнсаваны, усвядомлены; які зразумелі.
Думка - найвялікшая, яшчэ не зразуметая намі крыніца сілы. У.Дубоўка. @

зубасты // зубаты // зубны // зубчасты

Зубасты.
1. З вялікімі, вострымі зубамі; з вялікай колькасцю зубоў.
Вялікі зубасты шчупак стаяў у вадзе нерухома, як затопленае палена, падпільноўваючы на мелкім месцы верхаводак, плотак і сяляў. В.Вольскі.
2. перан. Дзёрзкі і востры на язык; з'едліва-насмешлівы.
Ну і тая жанчына зубастая была. «Вы, - кажа, - не забывайцеся, што ў нашай вёсцы ёсць вельмі многа такіх культурных людзей, якім могуць пазайздросціць некаторыя гарадскія». У.Дубоўка.

Зубаты. З вялікімі зубамі; з зубамі наогул.
Акцызнік крычыць і крэкча, падымаючыся з-пад плота, усміхаецца нечага на ўвесь зубаты рот. І.Пташнікаў.

Зубны. Які мае адносіны да зубоў.
Зубны лекар быў у яго ўяўленні нейкім зубатым дзядзькам. З.Бядуля.

Зубчасты. З зубцамі, зуб'ём; з няроўнымі, ломанымі абрысамі.
Усё відаць, як на далоні: і кожнае дрэва на шляху, і калодзежны жураў у дальняй вёсцы, і зубчасты край лесу, і бялявы дымок далёка-далёка, дзе праходзіць чыгунка. М.Лынькоў. @

зыходзячы // зыходны

Зыходзячы.
1. з чаго. Грунтуючыся на чым-н.; беручы за аснову.
Зыходзячы са шматлікіх фактаў, ён і зрабіў такое заключэнне.
2. Які спадае, убывае; які выцякае (пра вадкасць).
Толькі нямногім часцям зыходзячай крывёю дывізіі ўдалося прарваць акружэнне. Звязда.

Зыходны. Пачатковы, адпраўны.
Фальклорныя крыніцы з'явіліся ў некаторай ступені зыходным пунктам, ад якога пісьменнікі адштурхоўваліся. Ю.Пшыркоў. @

зябкі // зяблевы // зяблы

Зябкі. Пранізліва халодны; вельмі адчувальны да холаду.
Ад туману, ад балота павявала зябкай тарфяной сырасцю. І.Мележ.

Зяблевы. Які мае адносіны да зябліва - узаранага восенню поля.
[Лемяшэвіч] перасігнуў цераз плот і пайшоў гародам, па зяблевым ворыве, па светлай дарожцы, вытканай месяцам на белай зямлі. І.Шамякін.

Зяблы. Разм. Змёрзлы, азяблы.
Асцярожна - стук у дзверы зяблаю рукою. Я.Колас. @

зямляк // зямлянін

Зямляк. Ураджэнец адной з кім-н. мясцовасці.
- Дык вядома, землякі! - ледзь не ўскрыкнуў баец. - З адной рэспублікі, значыць, і землякі. А.Кулакоўскі.

Зямлянін. Насельнік, жыхар планеты Зямля.
Той час ужо нам бачыцца, калі вялікае яднанне явай стане, і будуць звацца людзі на Зямлі, усе на ўсёй, па-мірнаму - зямляне. А.Зарыцкі. @

іголачны // іголкавы // ігольчасты // ігольчаты

Іголачны. Які мае адносіны да іголкі.
Іголачнае вушка. Іголачны ўкол.

Іголкавы. Які мае адносіны да іголкі, вырабу іголак.
Іголкавы цэх. Іголкавая вытворчасць.

Ігольчасты. Пакрыты вялікай колькасцю іголак (звычайна пра хвойныя дрэвы, кусты).
Ігольчастая елачка. Ігольчасты кактус.

Ігольчаты. Падобны з выгляду на іголкі; з іголкамі.
Каля варот паміж гладкіх каменняў, якімі быў забрукаваны двор, расла высокая ігольчатая трава. Я.Радкевіч. @

ідэалізаваны // ідэалістычны // ідэальны

Ідэалізаваны. Лепшы, чым у сапраўднасці.
Сінонім: прыхарошаны.
Людзі гэтыя - не так званыя ідэальныя героі і не ідэалізаваныя асобы, а самыя звычайныя, «зямныя» працаўнікі разумовай і часткова фізічнай працы. Полымя.

Ідэалістычны. Які мае адносіны да ідэалізму, ідэалістаў (у філасофіі).
Па прычыне ідэалістычнага светапогляду малады паэт не бачыў у звычайным жыцці прыгожага і ўзнёслага. В.Каваленка.

Ідэальны.
1. Які адпавядае паняццю аб ідэале; які існуе ва ўяўленні, незямны.
Сінонім: узнёслы.
Усім нам Алеся ў тыя гады здавалася ідэальным увасабленнем беларускай дзяўчыны. Я.Рамановіч.
2. Разм. Вельмі добры, выдатны; дасканалы.
Сінонім: узорны.
Вядома, ніводзін з аўтараў не змог сказаць, што ён напісаў ідэальную рэч. М.Паслядовіч. @

ізаляваны // ізалятарны // ізаляцыйны // ізаляцыянісцкі

Ізаляваны.
1. Адасоблены, асобны.
Праўда, у астрозе ён сядзеў на другім паверсе і быў, па яго словах, ізаляваны ад усіх вязняў. М.Машара.
2. Пакрыты ізаляцыяй - матэрыялам, які засцерагае ад рассейвання і ўцечкі энергіі; не аголены.
Лёня выпрасіў у партызанскім атрадзе «Дзядзі Дзімы» метраў дзвесце ізаляванага проваду. І.Новікаў.

Ізалятарны. Які мае адносіны да ізалятара.
Ізалятарны ланцужок складаецца з двух фарфоравых арэшкавых або пальчыкавых ізалятараў. Таваразнаўства.

Ізаляцыйны. Прызначаны для ізаляцыі.
Казачэнка і Сяргей паялі, Алёша нешта абмотваў ізаляцыйнай лентай, а дзяжурны электрык падпільваў ля акна, у цісках, нейкую металічную пласцінку. І.Шамякін.

Ізаляцыянісцкі. Які мае адносіны да ізаляцыянізму - палітыкі дзяржаўнай замкнёнасці, адасобленасці.
Ізаляцыянісцкая палітыка. @

ікраны // ікрысты

Ікраны. Які мае ў сабе ікру; які мае адносіны да ікры.
Ікраная рыба. Ікраная бочка.

Ікрысты. Які мае ў сабе многа ікры.
Ікрыстая плотка. Ікрысты шчупак. @

ілюзіяністычны // ілюзіянісцкі

Ілюзіяністычны. Які мае адносіны да ілюзіянізму - антынавуковага светапогляду, згодна з якім свет з'яўляецца ілюзіяй.
Ілюзіяністычная філасофія.

Ілюзіянісцкі. Які мае адносіны да ілюзіяніста - цыркавога артыста.
Ілюзіянісцкі нумар. @

ілюстраваны // ілюстрацыйны

Ілюстраваны. Які мае ілюстрацыі, з ілюстрацыямі.
Ілюстраваны часопіс. Ілюстраваная кніжка.

Ілюстрацыйны.
1. Які служыць, з'яўляецца ілюстрацыяй.
Ілюстрацыйны матэрыял. Ілюстрацыйныя малюнкі.
2. Пабудаваны на знешнім апісанні без пранікнення ў сутнасць справы (пра творы літаратуры, мастацтва і пад.).
У дыялогах І.Мележа няма таго пустаслоўя, якое часта надараецца сустракаць у творах ілюстрацыйных, не асветленых актыўнай думкай, не сагрэтых узрушанасцю сэрца. У.Юрэвіч. @

імігрант // эмігрант

Імігрант. Перасяленец з якой-н. краіны.
Ёсць у Канадзе шмат імігрантаў, у тым ліку славян. Я.Брыль.

Эмігрант. Чалавек, які перасяліўся са сваёй радзімы ў іншую краіну.
Частка эмігрантаў зрабіла свае вывады з урокаў гісторыі, зразумела свае памылкі, жыве добрымі патрыятычнымі настроямі. І.Мележ. @

імітатарскі // імітацыйны

Імітатарскі. Які мае адносіны да імітатара; пераймальны.
Ён, відаць, быў бы добрым артыстам: імітатарскія здольнасці ў яго проста зайздросныя. ЛіМ.

Імітацыйны. Які мае адносіны да імітацыі - дакладнага ўзнаўлення, падробкі чаго-н.
Пафас гэтых і многіх падобных вершаў вонкавы, імітацыйны, у ім няма той глыбіні, ён непераборлівы ў сродках выяўлення. Р.Бярозкін. @

імправізаваны // імправізатарскі // імправізацыйны

Імправізаваны.
1. Створаны адразу, у час выканання, без папярэдняй падрыхтоўкі.
Верш імправізаваны, лёгкі, нічым «староннім» не заклапочаны. Р.Бярозкін.
2. перан. Зроблены наспех, без папярэдніх прыгатаванняў.
Чатыры грузавікі, пастаўленыя адкрытымі платформамі адзін да аднаго, стваралі імправізаваную эстраду. Я.Рамановіч.

Імправізатарскі. Які мае адносіны да імправізатара.
Як ніколі раней, яго імправізатарскі талент праявіўся на тым памятным вечары самадзейнасці. ЛіМ.

Імправізацыйны. Які мае адносіны да імправізацыі; які ўзнікае ў час выканання, на хаду.
Імправізацыйныя матывы. @

імпульсіўны // імпульсны

Імпульсіўны.
1. Абумоўлены несвядомым, непераадольным матывам; які не залежыць ад волі, свядомасці.
Сінонім: міжвольны.
Дзеці, паступіўшыя ў школу, шмат у чым яшчэ дзейнічаюць пад уплывам першых неўсвядомленых пабуджэнняў, захапленняў. Іх дзеянні часта імпульсіўныя. Педагогіка.
2. Схільны дзейнічаць пад уплывам раптоўнага імпульсу - унутранага штуршка; парывісты (пра чалавека).
Яму часта не хапае цярплівасці, спакою, метадычнасці, рытму ў працы. Гэта натура паэтычная, імпульсіўная. Ф.Куляшоў.

Імпульсны. Які мае адносіны да электрычных імпульсаў, звязаны з імі.
Імпульсная радыёсувязь. Імпульсны генератар. @

імшыць // імшэць

Імшыць. што. Класці мох між бярвення ў новым зрубе; канапаціць мохам.
Вось і хата: дзед яшчэ імшыў зруб яе смалісты, сукаваты. М.Танк.

Імшэць. Зарастаць мохам.
Дзе імшэла гнілое балота - сцяной стаяла густая, высокая пшаніца. А.Якімовіч. @

імянінны // імянны

Імянінны. Які прызначаецца, робіцца ў гонар імянін.
У 1843 годзе быў надрукаваны артыкул Цітовіча, дзе прыводзіўся імянінны верш. Полымя.

Імянны. Памечаны імем уладальніка; выдадзены на чыё-н. імя.
На родны завод ён вярнуўся з падзякамі ад камандавання і імянным гадзіннікам. А.Асіпенка. @

індзейцы // індусы / індыйцы

Індзейцы. Агульная назва карэнных плямён і народнасцей, якія да паяўлення эўрапейцаў насялялі амерыканскі мацярык.
З пачатку 20 ст. [у Бразіліі] вымерла 87 плямёнаў індзейцаў, асталося 143, з іх 33 ізалявана жывуць у глыбіні лясоў. БелСЭ.

Індусы. Устарэлая назва ўсяго карэннага насельніцтва Індыі; індыйцы.
Уяўляю, як гэты «міністр калоній» адносіцца да якога-небудзь негра ці індуса, калі нават сваю суайчынніцу ён не супроць праглынуць. І.Шамякін.

Індыйцы. Агульная назва ўсяго карэннага насельніцтва Індыі незалежна ад нацыянальнай і рэлігійнай прыналежнасці.
Захавалася таксама назва «індзейцы» (хоць яны не маюць нічога агульнага з жыхарамі Індыі - індыйцамі). Геаграфія частак свету. @

індывідуалізаваны // індывідуалістычны // індывідуальны

Індывідуалізаваны. Не падобны на іншых, своеасаблівы.
Важнейшым сродкам характарыстыкі з'яўляецца мова герояў, выразная, строга індывідуалізаваная. Л.Тамашова.

Індывідуалістычны. Які мае адносіны да індывідуаліста, індывідуалізму - светапогляду, згодна з якім інтарэсы адной асобы вышэй за інтарэсы грамадства.
Герой асабістае шчасце мысліць не як індывідуалістычнае, «вырванае» з жыцця, а як звязанае са шчасцем грамадскім, агульным, калектыўным. І.Навуменка.

Індывідуальны. Які мае адносіны да адной асобы ці з'явы.
Сінонім: асабісты.
У кожным такім раёне ёсць свае школы, дзіцячыя сады, крамы, кінатэатры, сталовыя, прадугледжаны і гаражы для індывідуальных машын. С.Грахоўскі. @

інжынерны // інжынерскі

Інжынерны. Звязаны з дзейнасцю інжынера, інжынераў; тэхнічны.
Інжынерны: факультэт; інжынерныя: кадры, разлікі, войскі; інжынерная: прафесія, справа і інш.
Ператварыць інертны камень, а тым больш сталь і шкло, у твор мастацтва - на гэта патрэбна нешта большае, чым інжынерныя разлікі і самыя дасканалыя стандарты. І.Шамякін.

Інжынерскі. Які мае адносіны да інжынера, належыць яму; характэрны для інжынера.
Інжынерскі: дыплом, занятак, дом, сын; інжынерскія: абавязкі, традыцыі; інжынерскае: вока і інш.
Дзве пары вачэй - у гэтым выпадку, вядома ж, лепш, чым адна, - і дзве інжынерскія галавы таксама не на шкоду справе. А.Кулакоўскі. @

ініцыятарскі // ініцыятыўны

Ініцыятарскі. Які мае адносіны да ініцыятара.
Ініцыятарскі пачын юнака горача падтрымалі рабочыя цэха. Чырвоная змена.
Ініцыятарскі пачын. Ініцыятарскія здольнасці.

Ініцыятыўны. Які валодае ініцыятывай, здольны да самастойных актыўных дзеянняў.
Сінонім: прадпрымальны.
Дзе не было ініцыятыўных людзей, там не было і сур'ёзных змен. І.Шамякін. @

інквізітарскі // інквізіцыйны

Інквізітарскі. Які мае адносіны да інквізітара, уласцівы яму.
Інквізітарскія метады. Інквізітарскі суд.

Інквізіцыйны. Які мае адносіны да інквізіцыі, характэрны ёй.
Інквізіцыйны трыбунал. @

інкубатарны // інкубацыйны

Інкубатарны. Які мае адносіны да інкубатара.
Развіццю птушкагадоўлі садзейнічае шырокая сетка інкубатарных станцый, якія забяспечваюць калгасы і саўгасы куранятамі. Геаграфія БССР.

Інкубацыйны. Які мае адносіны да інкубацыі - скрытага перыяду хваробы.
Трапіўшы ў здаровы арганізм, вірус адзёра на працягу некаторага часу нічым сябе не выяўляе. Інкубацыйны перыяд працягваецца ад 7 да 21 дня. Потым з'яўляюцца першыя адзнакі захворвання. Беларусь. @

інспектарскі // інспекцыйны

Інспектарскі. Які мае адносіны да інспектара; які мае на мэце праверку, інспектаванне.
Інспектарская строгасць. Інспектарскі кантроль.

Інспекцыйны. Які мае адносіны да інспекцыі - праверкі чаго-н.
Інспекцыйныя свае абавязкі Бурмістрава выконвала шчыра. Правярала ўсю работу, не даравала прамашак, часам нават грубавата лаялася. І.Шамякін. @

інструктарскі // інструкцыйны

Інструктарскі. Які мае адносіны да інструктара.
У гэты час ён [Я.Колас] знаходзіўся ў Курскай губерні і працаваў настаўнікам, інструктарам па школах, членам інструктарскай калегіі. Л.Фіглоўская.

Інструкцыйны. Які мае адносіны да інструкцыі.
Прадстаўнік з раёна правёў семінарскія заняткі, даў карысныя практычныя нарады і інструкцыйныя ўстаноўкі. Звязда. @

інтрыганскі // інтрыгоўны // інтрыгуючы

Інтрыганскі. Які характэрны для інтрыгана.
Інтрыганскі характар. Інтрыганскія ўчынкі.

Інтрыгоўны. Які мае адносіны да інтрыгі - сюжэтнай лініі ў мастацкім творы, якой характэрны асаблівы драматызм і напружанасць дзеяння.
І ўсюды кожная рыска гэтага малюнка захапляе, хвалюе сама па сабе, з'яўляецца інтрыгоўнай і важнай у сюжэце. М.Клімковіч.

Інтрыгуючы. Які інтрыгуе, зацікаўлівае, узбуджае інтарэс сваёй таямнічасцю.
Інтрыгуючы загаловак артыкула. Інтрыгуючая назва кнігі. @

інтэлігентны // інтэлігенцкі

Інтэлігентны.
1. Характэрны для інтэлігента, інтэлігенцыі.
Інтэлігентны: чалавек, выгляд; інтэлігентная: прафесія, праца, знешнасць, мова; інтэлігентнае: грамадства, аблічча і інш.
Я гляджу на невялікі бюст Янкі Купалы, што стаіць на маім пісьмовым стале, углядаюся ў тонкія, вельмі знаёмыя, інтэлігентныя рысы яго твару. Я.Рамановіч.
2. Адукаваны, культурны.
Камандзірам гэтага ўзвода быў Усевалад Жастоўскі, чалавек вельмі памяркоўны, ветлівы, інтэлігентны. А.Кулакоўскі.

Інтэлігенцкі. Які мае адносіны да інтэлігента, інтэлігенцыі.
Інтэлігенцкія: звычкі, погляды; інтэлігенцкая: бездапаможнасць, мяккацеласць, размова, сям'я і інш.
Тут мела свой уплыў інтэлігенцкае паходжанне Багдановіча, выхаванне таленту паэта на ўзорах класічнай паэзіі. А.Лойка. @

інтэрнацыяналістычны // інтэрнацыяналісцкі // інтэрнацыянальны

Інтэрнацыяналістычны. Які мае адносіны да інтэрнацыяналізму.
Інтэрнацыяналістычная салідарнасць.

Інтэрнацыяналісцкі. Які мае адносіны да інтэрнацыяналізму, інтэрнацыяналіста.
Можна назваць многа твораў, якія ўдала перадаюць інтэрнацыяналісцкія пачуцці беларускага народа. Полымя.

Інтэрнацыянальны. Які мае адносіны да ўсіх народаў і нацый.
Сінонім: міжнародны.
І да нас у атрад пачалі прыходзіць немцы, чэхі, палякі, французы, італьянцы. Праз год у нас ужо быў цэлы інтэрнацыянальны ўзвод. І.Сіняўскі. @

іскравы // іскраны // іскраўскі // іскрысты

Іскравы. Які мае адносіны да іскры.
Іскравых перадатчыкаў цяпер ужо не робяць, але ў фізічных кабінетах яны могуць яшчэ мець прымяненне для дэманстрацыі электрамагнітнага спрамянення. Фізіка.

Іскраны. З іскраў, з іскрамі.
Іскраны слуп.

Іскраўскі. Які мае адносіны да дзейнасці бальшавіцкай газеты «Іскра».
Іскраўскі напрамак. Іскраўская група.

Іскрысты.
1. Які вылучае або мае ў сабе многа іскраў.
Палае агонь іскрысты ля карча. У.Ляпёшкін.
2. Які ззяе, зіхаціць іскрамі; бліскучы.
Да самага гарызонта ляжаў белы іскрысты снег. А.Алешка.
|| Пеністы, шыпучы. Барыс не хацеў ехаць у такую далячынь, дый кіеўскія прыгажуні былі даспадобы і віно, салодкае, іскрыстае, цякло бясконцым ручаём. Л.Дайнека. @

італійскі // італьянскі

Італійскі. Які мае адносіны да італікаў, італійцаў - старажытных плямёнаў Апенінскага паўвострава.
Італійскія плямёны. Італійская культура.

Італьянскі. Які мае адносіны да італьянцаў, Італіі.
Італьянская мова. Італьянская літаратура. @

кабыла // кабыліца // кабылка

Кабыла. Самка каня.
Кожны цыган сваю кабылу хваліць. Прыказка.

Кабыліца. Маладая рослая кабыла; жаробка.
Першая лёгка і размашыста ішла агністая .., з белай мецінкай на лбе кабыліца Зорка. М.Ракітны.

Кабылка.
1. Памянш.-ласк. да кабыла.
Пярэстая кабылка худая, нядужая, а натурыстасць у яе была такая, што ва ўсім жывёльным свеце падобнай не знойдзеш. А.Кулакоўскі.
2. Драўляная падстаўка пад струны ў музычных інструментах (балалайцы, скрыпцы і пад.).
Скрыпічная кабылка. @

кавадла // кувалда

Кавадла. Жалезная падстаўка асобай формы для ручной коўкі металу.
У кузнях глуха гухкаў аб кавадла молат і цяжка соп кавальскі мех. Б.Сачанка.

Кувалда. Цяжкі кавальскі молат.
Не чуў я, як ля чорных катлаванаў узвывалі, глушачы крыкі будаўнікоў, бульдозеры і як бухалі кувалды ў майстэрнях, наспех збітых з дошак. М.Вышынскі.
Няправільна. Бацька ў гэты момант вынес ад горна распалены да чырвані прут, палажыў яго на кувалду (трэба: кавадла). В.Хомчанка. @

каланізаваны // каланізатарскі // каланізацыйны // каланісцкі / каланіялісцкі // каланіяльны

Каланізаваны.
1. Насільна ператвораны ў калонію.
На афрыканскіх землях, каланізаваных эўрапейцамі, карэннае насельніцтва або вынішчалася, або станавілася рабамі. Звязда.
2. Заселены каланістамі, перасяленцамі.
У пачатку XIX ст. ангельцы занялі Капскую зямлю (раён мыса Добрай Надзеі), каланізаваную выхадцамі з Нідэрландаў (бурамі). Геаграфія зарубежных краін.

Каланізатарскі. Які мае адносіны да каланізатара, характэрны для яго.
Каланізатарская палітыка асабліва выразна праяўлялася ў такіх дзікіх формах нацыянальнага прыгнечання, як звальненне са службы, замена мясцовых чыгуначнікаў прывезенымі з карэннай Польшчы і г.д. А.Ліс.

Каланізацыйны. Які мае адносіны да каланізацыі - насільнага ператварэння ў калонію або засялення каланістамі.
Беззваротна прайшоў той час, калі каланізацыйныя мэты імперыялістаў дасягаліся без асаблівых цяжкасцей. Звязда.

Каланісцкі. Які мае адносіны да каланіста - жыхара калоніі.
Каланісцкая гаспадарка. Каланісцкая сям'я.

Каланіялісцкі. Які мае адносіны да каланіяліста, каланізатара; каланізатарскі.
Гарэцкі ... даў аб'ектыўны вобраз беларускага этнасу ў межах Польшчы... Тым самым выбіваў аргументы з рук польскіх буржуазных палітыкаў, адэптаў каланіялісцкіх прэтэнзій. А.Ліс.

Каланіяльны. Які мае адносіны да калоніі.
Не культуру, а рабства і знішчэнне неслі эўрапейцы ў каланіяльныя краіны. Гісторыя сярэдніх вякоў. @

каласавы // каласісты

Каласавы. З суквеццем у выглядзе коласа; які мае адносіны да коласа.
Сцяной узняліся каласавыя, буйным зернем набрыняўшы. Удаліся яны, урадзіліся. Што азіміна, што ярына. ЛіМ.

Каласісты. З мноствам каласоў; з буйным калоссем.
Навокал стаіць густое, каласістае жыта, спакойна дыхаючы смачным гаркаватым пахам. Я.Брыль. @

калгасніцкі // калгасны

Калгасніцкі. Які мае адносіны да калгасніка, належыць яму.
Хілюта з дня ў дзень - ці табе дождж, ці табе снег, - з году ў год ганяў у поле калгасніцкіх кароў. Я.Сіпакоў.

Калгасны. Які мае адносіны да калгаса, належыць яму.
Сінонім: калектыўны.
Недалёка ад хаты, на лужку, пасвіўся невялікі табунок калгасных коней. Е.Лось. @

каледж // калеж

Каледж. Вышэйшая або сярэдняя навучальная ўстанова ў Англіі, ЗША і інш.; з 1992 г. і ў нашай краіне.
На працягу дня мы сустракаліся яшчэ са студэнтамі каледжа, заснаванага Гандзі, былі на спецыяльнай сустрэчы са студэнтамі ўніверсітэта. М.Лынькоў.
|| Савет Міністраў рэспублікі зацвердзіў палажэнне аб навучальных установах новага тыпу: ліцэях, гімназіях, каледжах, вышэйшых прафесіянальных вучылішчах. Звязда.
Няправільна. Нацыянальная адукацыя ў Францыі знаходзіцца ў стане крызісу. Не хапае памяшканняў. Не хапае іх і для пачатковых класаў, і для ліцэяў, і для каледжаў (трэба: калежаў), і для ўніверсітэтаў. Звязда.

Калеж. Сярэдняя навучальная ўстанова ў Францыі, Бельгіі, Швейцарыі і інш.
[У Францыі] дзейнічаюць: 9-гадовая пачатковая школа, 4-гадовая сярэдняя школа (агульнаадукацыйны калеж і калеж сярэдняй адукацыі) на базе 5 класаў пачатковай школы, поўная сярэдняя агульнаадукацыйная школа (7-гадовы ліцэй) на базе 5 класаў пачатковай школы. БелСЭ. @

калектывісцкі // калектыўны

Калектывісцкі. Заснаваны на прынцыпах калектывізму.
Тут можа больш, чым у якой брыгадзе, адчуваецца калектывісцкі, камунарскі дух, зладжанасць у працы. В.Палтаран.

Калектыўны. Які мае адносіны да калектыву; агульны, сумесны.
Вялікую радасць прыносіць рабочаму чалавеку калектыўная праца. @

калекцыйны // калекцыянерскі

Калекцыйны. Які мае адносіны да калекцыі, з'яўляецца калекцыяй.
Складзены ім спіс грунтуецца, галоўным чынам, на калекцыйным матэрыяле і толькі часткова на апытальных даных. Весці АН БССР.

Калекцыянерскі. Які мае адносіны да калекцыянера, уласцівы яму.
Яшчэ ў дзяцінстве ў яго выявілася калекцыянерскае захапленне. Звязда. @

камандзіраваны / камандзірованы // камандзіровачны

Камандзіраваны. Які атрымаў камандзіроўку.
Камандзіраваны (толькі з адуш. наз.): журналіст, інжынер, рэгуліроўшчык апаратуры, настройшчык абсталявання, аграном і г.д.
Аб гасціннасці гатэляў марыць кожны камандзіраваны. Звязда.

Камандзірованы. Тое, што і камандзіраваны.
Камандзірованы адпачываў у сваім гатэльным нумары.

Камандзіровачны. Які мае адносіны да камандзіроўкі (звычайна пра пасведчанне, грошы на расходы па камандзіроўцы і інш.).
Камандзіровачныя (толькі з неадуш. наз.): грошы, справы, расходы; камандзіровачнае: пасведчанне і інш.
Ён з асаблівай сур'ёзнасцю паклаў на стол сваё камандзіровачнае пасведчанне. У.Корбан. @

камандзірскі // камандны

Камандзірскі. Які мае адносіны да камандзіра, характэрны для яго.
Ніхто нічога не мае права рабіць без камандзірскага дазволу І.Мележ.

Камандны.
1. Які мае адносіны да каманды.
Каманднае першынство заваявалі гоншчыкі спартыўнага таварыства «Навука». Беларусь.
2. Які мае адносіны да камандавання.
Шутаў з каманднага пункта кіраваў боем. І.Мележ. @

камбінаваны // камбінатарскі // камбінатаўскі // камбінацкі // камбінацыйны

Камбінаваны. Які з'яўляецца вынікам камбінацыі; заснаваны на камбінацыі.
У заключэнне рэйду быў нанесены магутны камбінаваны ўдар па чыгунцы. І.Шамякін.

Камбінатарскі. Які мае адносіны да камбінатара, характэрны для яго.
Букрэй быў вядомы ў батальёне як адважная, смелая, камбінатарская галава. Я.Колас.

Камбінатаўскі. Які мае адносіны да камбіната.
Адным словам, камбінатаўскім дзяўчатам ёсць за што крыўдаваць на сваіх хлопцаў. В.Палтаран.

Камбінацкі. Які належыць камбінату.
Працавалі з храбрасцю юнацкай, формулы зубрылі на хаду, сёрбалі ў сталоўцы камбінацкай вегетарыянскую бурду. П.Панчанка.

Камбінацыйны. Які асноўваецца на камбінацыі.
Камбінацыйныя табліцы. Камбінацыйная гульня шахматыста. @

камедыйны // камічны

Камедыйны. Які мае адносіны да камедыі, характэрны для гэтага літаратурнага жанру.
Цыбулька аказваецца не проста камедыйным персанажам, нейкім дзедам-балагурам «наогул», а жывым чалавекам з індывідуальным лёсам, шчодра надзеленым не толькі гумарам, практычнай кемнасцю, але і шырынёй мыслення. ЛіМ.

Камічны.
1. Які выклікае смех; забаўны.
- Вельмі арыгінальны чалавек і столькі розных камічных гісторый ведае. Я.Рамановіч.
2. Характэрны для камедыі; камедыйны.
Сумесь урачыстай біблейскай мовы з бытавымі вобразамі надае ўроку дзяка цікавы камічны эфект. Р.Шкраба. @

каменны // камяністы

Каменны.
1. Зроблены, пабудаваны з каменю.
Добра ісці па алеі паўз вуліцу, мінаць свежыя ад начы каменныя будынкі. І.Пташнікаў.
2. перан. Нерухомы, застылы, безжыццёвы.
Бабрук стаіць адзін, маўчыць. Якраз як той старадаўні каменны ідал. Я.Брыль.
3. перан. Абыякавы, нячулы, раўнадушны.
Галосяць яны цяпер, небаракі, так, што, здаецца, каменнае сэрца не вытрымае. А.Якімовіч.
4. Непахісны, стойкі, цвёрды.
Каменнаму трэба быць, каб жыць у сям'і Верамейчыкаў. К.Крапіва.

Камяністы. Пакрыты, усыпаны каменнем, з вялікай колькасцю камення.
Работа [капаць ямы] марудная і цяжкая, бо зямля камяністая і гліністая. М.Танк. @

камісарскі // камісарыяцкі

Камісарскі. Які мае адносіны да камісара.
Камісарская скуранка. Камісарскія абавязкі.

Камісарыяцкі. Які мае адносіны да камісарыята.
Камісарыяцкі работнік. Камісарыяцкая пастанова. @

камлёвы // камлісты

Камлёвы. Які мае адносіны да камля.
Паставілі на магіле [бацькі] вялізны крыж са смольнага камлёвага кедра. В.Карамазаў.

Камлісты. З тоўстым камлём.
Мы рассыпаліся па лесе, заляглі за валунамі і камлістымі дрэвамі. Перачакалі абстрэл і выглянулі на ўзлессе. Р.Няхай. @

кампазітарскі // кампазіцыйны

Кампазітарскі. Які мае адносіны да кампазітара, належыць яму.
Кампазітарская дзейнасць.

Кампазіцыйны. Які мае адносіны да кампазіцыі, звязаны з ёю.
Любімы коласаўскі вобраз дарогі ў творы - не толькі дэталь пейзажу. Дарога нясе, апроч усяго іншага, кампазіцыйную ролю, злучаючы між сабой не толькі населеныя пункты, але часткі трылогіі. Р.Шкраба. @

кампаставаць // кампасціраваць

Кампаставаць. што. Рыхтаваць, рабіць кампост - угнаенне.
Зіма цяпер у калгасе не такая, як раней. Павялічылася работ, трэба кампаставаць гной з торфам. І.Дуброўскі.

Кампасціраваць. што. Прабіваць кампосцерам які-н. дакумент пры праверцы.
Да цягніка на Менск яшчэ некалькі гадзін, можна не спяшацца кампасціраваць. І.Мележ. @

кампетэнтнасць // кампетэнцыя

Кампетэнтнасць. Добрая дасведчанасць; кваліфікаванасць, аўтарытэтнасць у якой-н. галіне.
Раней [Кіслюк] спрабаваў спрачацца, але, адчуўшы вопыт, кампетэнтнасць і сілу волі Ігнатовіча, скарыўся і цяпер нават трохі баяўся яго. І.Шамякін.

Кампетэнцыя. Сукупнасць правоў і абавязкаў якой-н. установы ці адказнай асобы.
Іх [наведвальнікаў] трэба выслухоўваць, бо справы, якія ўваходзяць у кампетэнцыю галоўнага архітэктара, як правіла, заблытаныя. І.Шамякін. @

камплемент // камплімент

Камплемент. Бялковае рэчыва ў сываратцы крыві чалавека і жывёл.
Камплемент - спецыяльны тэрмін, у мове сустракаецца рэдка.

Камплімент. Прыемная заўвага, пахвала каму-н.
- Я рады, што пасля мяне школа пераходзіць у моцныя, умелыя рукі, залатыя рукі, - зусім несвядома і шчыра зрабіў камплімент настаўніцы Іван Паўлавіч. А.Васілевіч. @

кампост // кампосцер

Кампост. Угнаенне, атрыманае шляхам змешвання розных адкідаў расліннага і жывёльнага паходжання з зямлёй або торфам.
Пад нагамі ў жывёлы - тарфяная, упярэмешку з саломай, подсцілка - рыхтуюцца торфа-гноёвыя кампосты. У.Дамашэвіч.

Кампосцер. Прыстасаванне для прабівання ўмоўных знакаў кантролю на пасажырскіх білетах і іншых дакументах.
У руках у кантралёра кампосцер заўсёды нагатове. @

кампрэсарны // кампрэсны

Кампрэсарны. Які мае адносіны да кампрэсара, звязаны з ім.
Непадалёк ад капра ў машыннай зале зманціравалі кампрэсарную ўстаноўку. А.Чаркасаў.

Кампрэсны. Прызначаны для кампрэса.
Яна ўсхапілася, ірванула павязку з шыі. На падлогу ўпала кампрэсная папера і жоўтая ад лякарства вата. І.Шамякін. @

камунікатыўны // камунікацыйны

Камунікатыўны. Звязаны з моўным паняццем - камунікацыяй: адносінамі, сувяззю пры дапамозе мовы.
Трэба заўсёды адрозніваць камунікатыўную ролю мовы ад яе вобразнай ролі. Р.Шкраба.

Камунікацыйны. Звязаны з агульным паняццем - камунікацыяй: шляхамі зносін, сувяззю аднаго месца з другім (часцей пра сувязь арміі з яе базамі).
Знаходзячыся на старажытнай камунікацыйнай лініі паміж Вільняй і Масквой, Крэўскі замак меў вялікае стратэгічнае значэнне. С.Палеес. @

канапелька // канаплянка

Канапелька. Народная назва некаторых відаў лугавых траў.
Жаўцее луг ад канапелькі ў цвеце.

Канаплянка.
1. Невялічкая пеўчая птушка.
Якіх толькі птушак не было ў Васевай клетцы! І маленькія канаплянкі, і шчабятлівыя сінічкі, і асцярожныя снегіры. А.Пальчэўскі.
2. Цёплая шарсцяная хустка фабрычнага вырабу.
Жанчына паспешліва паднялася, паправіла на галаве рабую канаплянку, завязаную пад падбародкам. А.Васілевіч. @

канвекцыйны // канвенцыйны

Канвекцыйны. Які мае адносіны да канвекцыі - пераносу цяпла або электрычных зарадаў у выніку перамяшчэння навакольнага асяроддзя.
Канвекцыйныя працэсы ў атмасферы.

Канвенцыйны. Устаноўлены канвенныяй - міжнародным дагаворам.
Канвенцыйны тарыф. Канвенцыйныя правілы. @

канвертарны // канвертны

Канвертарны. Які мае адносіны да канвертара - апарата для атрымання сталі.
Канвертарная вытворчасць сталі.

Канвертны. Прызначаны для вырабу канвертаў.
Канвертная папера. Канвертны цэх. @

канечны // канцавы // канчатковы

Канечны. Які з'яўляецца канцом чаго-н.
Мы мелі намер хутчэй прыбыць на канечны пункт нашага падарожжа. Маладосць.

Канцавы. Які знаходзіцца на канцы чаго-н.; крайні.
Вёска - за ўзгоркам, адсюль, з чыгуначнага палатна, відаць нават стрэхі канцавых хат. М.Лупсякоў.

Канчатковы. Які не падлягае змяненню, перагляду або адмене; беспаваротны.
Я хачу пачуць сёння тваё канчатковае слова. А.Васілевіч. @

кансерваваны // кансервавы

Кансерваваны. Перапрацаваны ў кансервы; у выглядзе кансерваў.
Рыба скарыстоўваецца ў ежу ў розным выглядзе: свежая, салёная, капчоная, кансерваваная, сушаная. Заалогія.

Кансервавы. Звязаны з кансервамі, іх прыгатаваннем; прызначаны для кансерваў, з-пад кансерваў.
Зробленая з кансервавай бляшанкі конаўка ў руках старога дрыжала. І.Навуменка. @

кансервацыя // кансерваванне

Кансервацыя.
1. Засцярога ад псавання, разбурэння спецыяльнай апрацоўкай або стварэннем адпаведных умоў захоўвання.
Амаль вырашанай праблемай з'яўляецца кансервацыя крыві і захавання яе на працягу доўгага часу. Маладосць.
2. Часовае спыненне дзейнасці, ходу, развіцця чаго-н.
А ў артылерыйскім палку ўжо здымаліся з кансервацыі цягачы, адна за адной на дарогу выязджалі пушкі-гаўбіцы. А.Бачыла.

Кансерваванне. Перапрацоўка прадуктаў у кансервы; прыгатаванне кансерваў.
Кансерваванне харчовых прадуктаў - апрацоўка харчовых прадуктаў, каб засцерагчы іх ад псавання мікраарганізмамі. БелСЭ. @

кансерватарскі // кансерваторскі // кансерватыўны // кансервацыйны

Кансерватарскі. Які мае адносіны да кансерватара, уласцівы яму.
Кансерватарскія погляды. Кансерватарскія прынцыпы.

Кансерваторскі. Які мае адносіны да кансерваторыі.
Ён атрымаў добрую кансерваторскую адукацыю і сам цяпер працаваў у кансерваторыі. ЛіМ.

Кансерватыўны. Варожы новаму, прагрэсіўнаму, прыхільны да старога, аджыўшага.
Малады настаўнік - вораг дэспатызму, прымусу, усяго аджываючага, кансерватыўнага. Л.Фіглоўская.

Кансервацыйны. Звязаны з кансервацыяй - засцярогай ад псавання, разбурэння спецыяльнай апрацоўкай або стварэннем адпаведных умоў захоўвання.
Працягваюцца кансервацыйныя работы на Мірскім замку, ідзе аднаўленне кальвінісцкага храма ў Смаргоні. Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. @

канструктарскі // канструктыўны // канструкцыйны

Канструктарскі. Які мае адносіны да канструктара.
Завод яшчэ не меў неабходнага абсталявання, лабараторый, канструктарскага бюро. Беларусь.

Канструктыўны. Які стварае аснову для далейшай работы; важны, істотны.
Навука можа ісці наперад толькі ў абстаноўцы калектыўнага абмену думкамі, канструктыўнага абмеркавання праблем. Звязда.

Канструкцыйны. Які мае адносіны да канструкцыі - будовы, узаемнага размяшчэння частак, дэталей якога-н. збудавання, механізма і г.д.
З аўтапалігона Аляксей Паўлавіч вярнуўся сярдзіты, раздражнёны, і тут жа напісаў загад: за самавольнае ўнясенне ў новую мадэль канструкцыйных змяненняў самавольшчыкаў сурова пакараць. І.Капыловіч. @

канстытутыўны // канстытуцыйны

Канстытутыўны. Кніжн. Які складае аснову чаго-н.; вызначальны.
Канстытутыўныя палажэнні.

Канстытуцыйны. Які мае адносіны да канстытуцыі - асноўнага закону дзяржавы.
Права рэспублік валодаць тэрыторыяй і яе рэсурсамі, а таксама прадпрыемствамі на гэтай тэрыторыі выводзіцца з канстытуцыйнага суверэнітэту саюзных рэспублік, права на самавызначэнне. ЛіМ. @

кансультатыўны // кансультацыйны

Кансультатыўны. Дарадчы; з дарадчымі правамі.
Кансультатыўны савет. Кансультатыўны орган.

Кансультацыйны. Які мае адносіны да кансультацыі, прызначаны для яе.
Створаны кансультацыйныя пункты, дзе можна атрымаць патрэбную параду, адказ на хвалюючае пытанне. Маладосць. @

кантрабандны // кантрабандысцкі

Кантрабандны. Які з'яўляецца кантрабандай; забаронены, тайны.
У часе ж вайны з немцамі пан Зыгмусь некалькі разоў перавозіў кантрабандным парадкам цара Мікалая, каб за граніцай ён мог пабачыцца і пагутарыць з Вільгельмам. Я.Колас.

Кантрабандысцкі. Які мае адносіны да кантрабандыста, належыць яму.
Ноч была непагодлівая. Буйны вецер хістаў вершаліны ялін і сосен, голле рыпела так, што спадзявацца на тое, што мы пачуем, як рыпіць кантрабандысцкая каламажка, было дарэмна. П.Броўка. @

кантралёр // кантролер

Кантралёр. Службовая асоба, якая робіць кантроль, праверку каго-чаго-н.
Мяне турбуе толькі адно: раптам увойдзе кантралёр? А.Асіпенка.

Кантролер. Прыбор для рэгулявання работы электрарухавіка (у трамваях, тралейбусах, электравозах і г.д.).
Ніколі яшчэ рычагі кантролера не былі такія паслухмяныя Таніным рукам. В.Гарбук. @

кантынгент // кантынент

Кантынгент.
1. Сукупнасць людзей, якія складаюць аднародную ў якіх-н. адносінах групу, катэгорыю.
Сёлета ў нас навялічыўся кантынгент вучняў на два класы. І.Грамовіч.
2. Устаноўленая для пэўных мэт найбольшая, гранічная колькасць (норма) чаго-н.
Па ўсёй Расеі ішла мабілізацыя новых і новых кантынгентаў. М.Лобан.

Кантынент. Адна з асноўных вялікіх частак сушы, акружаная акіянам.
Сінонім: мацярык.
Буйныя ўчасткі сухазем'я называюцца мацерыкамі, або кантынентамі, а больш дробныя - астравамі. Фізічная геаграфія. @

канферанс // канферансье

Канферанс. Выступленне на сцэне, звязанае з вядзеннем праграмы, а таксама тэкст такога выступлення.
Не маючы перад сабой раней падрыхтаванага тэксту, ён [І.Любан] паміж двума нумарамі музыкі ўстаўляў нешта накшталт цяперашняга канферансу, звычайна досыць дасціпнага і смешнага. А.Астрэйка.

Канферансье. Артыст, які аб'яўляе нумары канцэрта і займае гледачоў у перапынках паміж выступленнямі.
У гэты час перад заслонай з'явіўся канферансье, пастаяў, пакуль у зале супакоіліся, і аб'явіў першы нумар праграмы. У.Ляўданскі. @

канфузлівы // канфузны

Канфузлівы. толькі з адуш. наз. Які лёгка канфузіцца, бянтэжыцца; сарамлівы.
На фронце не быў ні палахлівым, ні канфузлівым, а тут - канфузіцца. З.Бядуля.

Канфузны. толькі з неадуш. наз. Які канфузіць, ставіць у няёмкае становішча.
Ніхто з нас і не думаў, што ўся гэта даволі паспяховая ў пачатку справа прыйдзе да такога канфузнага канца. ЛіМ. @

канцэнтраваны // канцэнтрацыйны // канцэнтрычны

Канцэнтраваны. Які характарызуецца высокай канцэнтрацыяй.
У вельмі моцнай канцэнтраванай салянай кіслаце змяшчаецца каля 40% хлорыстага вадароду. Такая кіслата «дыміць» на паветры. Хімія.

Канцэнтрацыйны. У выразе: канцэнтрацыйны   лагер - месца масавага зняволення і знішчэння барацьбітоў за дэмакратыю і сацыялізм, ваеннапалонных і інш.
Не скарыстаў Макар Шаблін і магчымасці ўцячы з канцэнтрацыйнага лагера, куды яго адправілі гітлераўцы. Р.Шкраба.

Канцэнтрычны.
1. Які мае агульны цэнтр; з агульным цэнтрам.
Светлыя плямы ліхтароў заблыталіся ў вільготных, бліскучых галінках дрэў... І ад святла галіны блішчэлі канцэнтрычнымі кругамі, блішчэлі, як блішчыць летнім ранкам роснае павуцінне дзе-нідзе ў лесе, між дрэў. У.Караткевіч.
2. Заснаваны на канцэнтрызме - паўтаральнасці вучэбнага матэрыялу праграм ніжэйшай ступені навучання ў праграмах наступных яго ступеней.
Нашы падручнікі па мове заснаваны на так званай канцэнтрычнай сістэме: тэмы паўтараюцца, але змест іх пастаянна паглыбляецца, кожны раз даюцца новыя звесткі, і такім чынам вучань набывае больш глыбокія веды па прадмету. Народная асвета. @

капатлівы // карпатлівы

Капатлівы. Разм. Марудлівы, непаваротлівы.
Нейкі ж вельмі капатлівы ён чалавек: здаецца, і не сядзіць склаўшы рукі - робіць увесь час, але і да палавіны яшчэ не дайшоў, хоць час было б і канчаць гэту работу. ЛіМ.

Карпатлівы. Які патрабуе шмат увагі, цярплівасці; старанны, руплівы.
Цяжкія гэта былі пошукі - патрабавалася карпатлівая даследчая праца. ЛіМ. @

каранаваны // каранацыйны

Каранаваны. Надзелены манархічнай уладай.
Апошні кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі быў каранаваны ў 1764 г.

Каранацыйны. Які мае адносіны да каранацыі - урачыстай цырымоніі ўскладання кароны на манарха, які ўступае на прастол.
Каранацыйныя ўрачыстасці. @

каранасты // каранёвы // караністы // карэнны

Каранасты.
1. Які мае тоўстыя, моцныя карані.
Дуб галлё распусціў каранасты над ім [курганом], сухазелле у грудзі ўпілося. Я.Купала.
2. Невысокі, шыракаплечы, моцнага целаскладу (пра чалавека).
Сінонім: каржакаваты.
У пакой, атрымаўшы дазвол, увайшоў каранасты барадач у ватоўцы, у высокіх юхтовых ботах. І.Шамякін.

Каранёвы.
1. Які мае адносіны да кораня (дрэва, расліны і г.д.).
У журавіны ішлі бабы з усёй вёскі, з мяшкамі і вялікімі круглымі белымі каранёвымі кошыкамі - ішлі на ўвесь дзень, з дзяцьмі. І.Пташнікаў.
2. Які мае адносіны да кораня слова; карэнны (у 3 знач.).
Каранёвая марфема. Каранёвы галосны гук.

Караністы. З шырока разгалінаванымі каранямі; пераплецены каранямі.
Лабановіч уздыхнуў лягчэй, як бы з яго плячэй зваліўся нейкі цяжар, бо дарога, траская і караністая, і лес усё ж такі дакучылі яму. Я.Колас.

Карэнны.
1. Спрадвечны, пастаянны.
Большасць карэнных местачкоўцаў, асабліва мужчын, яшчэ ў калектывізацыю падаліся на чыгунку - у стрэлачнікі, грузчыкі. І.Навуменка.
2. Які закранае асновы чаго-н.; асноўны, самы істотны.
Рэвалюцыя карэнным чынам змяніла лёс беларускага народа. А.Адамовіч.
3. Які мае адносіны да кораня слова.
Пасля зычнага прыстаўкі карэннае і пераходзіць у ы, напрыклад: с-ыграць, раз-ыграць, пад-ысці, пад-ымчацца, без-ыдэйны. Беларуская мова. @

кардынальны // кардынальскі

Кардынальны. Галоўны, важны, самы істотны.
На працягу ўсяго свайго творчага шляху захаваў Дастаеўскі палымяную цікавасць да самых істотных, кардынальных праблем чалавечага існавання. І.Навуменка.

Кардынальскі. Які мае адносіны да кардынала, належыць яму.
Але сёння Эразму верылася ў лепшае. Дыпламатычныя перамогі ўжо блізка. Іхняй зарукаю будзе кардынальская мантыя, якую дапаможа атрымаць ліра Гусоўскага. У.Арлоў. @

каробачны // каробчаты

Каробачны. Які мае адносіны да каробкі.
Каробачная майстэрня.

Каробчаты. Які мае выгляд кораба; выгнуты.
Аўтамат быў новы, зараджаны доўгім каробчатым магазінам. А.Якімовіч. @

кароністы // каронны

Кароністы. З вялікай кронай - каронай дрэва.
Сінонім: купчасты.
Кароністае дрэва. Кароністая ліпа.

Каронны.
1. Які мае адносіны да кароны - царскага галаўнога ўбора.
Кароннае войска стаяла кругом, мястэчкі і сёлы карала агнём. А.Вялюгін.
2. Лепшы, найбольш удалы.
Каронны нумар праграмы. Каронная роля артыста. @

карослівы // кароставы

Карослівы. Хворы каростай; у каросце.
Сям-там грэліся на сонцы карослівыя сабакі. М.Лынькоў

Кароставы. У выразе: кароставы   клешч - клешч, які выклікае і пераносіць каросту ў жывёл і чалавека.
Кароста - заразная хвароба скуры чалавека і жывёлы, узбуджальнікі якой кароставыя кляшчы. БелСЭ. @

карундавы // карункавы

Карундавы. Які мае адносіны да цвёрдага мінералу - карунду.
Карундавыя іголкі для патэфонных пласцінак.

Карункавы. Які мае адносіны да карункаў - ажурных вырабаў для аздобы бялізны, адзення; зроблены з карункаў; падобны на карункі.
Яна была ў доўгай сукенцы з карункавым каўняром і такімі ж манжэтамі, у капелюшы з букецікам прыколатых да яго штучных пралесак. Л.Арабей. @

карыслівы // карысны

Карыслівы. Які мае на ўвазе выгаду, карысць, заснаваны на карысці; які імкнецца да асабістай выгады, карысці.
Мне гаварылі, што хлопцы ў групе недалюблівалі яго. Карыслівы ён чалавек. Прыхільны толькі да таго, ад каго можа нешта мець сабе. А.Марціновіч.

Карысны. Які прыносіць карысць.
- Я думаю, скончыўшы рабфак, падавацца ва ўніверсітэт. Трэба добра павучыцца, каб быць карысным у жыцці. Я.Колас. @

карэйка // карэянка

Карэйка. Свіная або цялячая грудзінка спецыяльнага прыгатавання.
Хоць ён і не любіў свініны, але карэйка халоднага капчэння яму падабалася, і ён часта браў яе сабе на снеданне. ЛіМ.

Карэянка. Прадстаўніца народа, які складае асноўнае насельніцтва Карэі.
Як і многія жанчыны Ўсходу, карэянкі прызвычаены пераносіць на галаве значны цяжар. Звязда. @

карэктарскі // карэктны // карэктурны

Карэктарскі. Які мае адносіны да карэктара.
Але праз два гады цяжкія ўмовы прымусілі яго [Караленку] пакінуць інстытут і заняцца карэктарскай работай. Беларусь.

Карэктны. Тактоўны ў абыходжанні з людзьмі.
Сінонімы: ветлівы, далікатны.
Акуратны, карэктны, працавіты, ён бездакорна выконваў свае службовыя абавязкі. І.Новікаў.

Карэктурны. Які мае адносіны да карэктуры.
Верагодна, ён [Багушэвіч] не меў магчымасці зрабіць карэктурныя праўкі, і гэта з'яўляецца адной з прычын пэўнай арфаграфічнай непаслядоўнасці. І.Крамко. @

карэтачны // карэтны

Карэтачны. Які мае адносіны да карэткі - рухомай часткі некаторых машын, механізмаў, апаратаў.
Карэтачны валік пішучай машынкі.

Карэтны. Які мае адносіны да карэты - коннага экіпажа на рысорах.
Карэтныя колы. Карэтныя рысоры. @

касмагонія // касмалогія

Касмагонія. Навука аб паходжанні, развіцці нябесных цел і іх сістэм.
Аддзел астраноміі, які займаецца пытаннямі паходжання і развіцця нябесных цел, называецца касмагоніяй. Астраномія.

Касмалогія. Вучэнне пра Сусвет як пра адзінае цэлае.
Касмалогія развівалася як аддзел астраноміі; сучасная касмалогія выкарыстоўвае таксама агульныя палажэнні фізікі, астрафізікі, філасофіі. БелСЭ. @

касметычны // касмічны

Касметычны. Які мае адносіны да касметыкі - сродкаў для надання свежасці і прыгажосці твару, целу.
Па тэлефоне Фінця Паўлаўна дазналася, што ў Маскве ёсць інстытут касметычнай медыцыны. І.Грамовіч.

Касмічны. Які мае адносіны да космасу, звязаны з яго асваеннем.
І спадарожнік каля зор, у той касмічнай далечы, звініць, шуміць на ўвесь прастор, Зямлі сваёй сігналячы. Г.Кляўко. @

кастлявы // касцявы // касцяны // касцісты // косны1 / косны2

Кастлявы. Схуднелы, высахлы, з выступаючымі касцямі; сухарлявы.
Бабцы было гадоў пад дзевяноста. У твары і ў кастлявых руках ні крывінкі, вочы выцвілі, высахлі. М.Лобан.

Касцявы. Які мае адносіны да косці; з касцей.
У ніжэйшых пазваночных шкілет храстковы, у вышэйшых і чалавека пераважна касцявы. Звязда.

Касцяны.
1. Выраблены з косці.
Сярод простай мэблі кідалася ў вочы толькі вялізная старасвецкая канапа, палічка якой была ўстаўлена касцянымі слонікамі рознай велічыні і пакрыта вышыванымі сурвэткамі. М.Ваданосаў.
2. Атрыманы, здабыты з касцей жывёлы.
У якасці змазкі прымяняюцца мінеральныя маслы, вырабляемыя з нафты, касторавае масла (для змазкі матораў самалётаў), кедравае і касцяное масла. Курс фізікі.

Касцісты.
1. З шырокімі, буйнымі касцямі, якія прыметна выступаюць.
Праз якую гадзіну ён ужо ў прыцемках сядзеў і гаварыў з худым касцістым, можа, сямідзесяцігадовым старым. І.Чыгрынаў.
2. З мноствам дробных касцей (звычайна пра рыбу).
Акуні і плоткі - дробная касцістая рыба, і таму ў культурных вадаёмах іх не разводзяць. П.Рунец.

Косны1. Схільны да ўсяго прывычнага; неўспрымальны да новага, перадавога; адсталы.
Нашай літаратуры не хапае гнеўнага, вострасатырычнага слова, вялікай нянавісці да недахопаў, да ўсяго гнілога і коснага, пошлага і дробязнага. Д.Палітыка.

Косны2. Тое, што і касцявы.
Косныя хваробы. Коснае рэчыва. Косны клей. @

касцюмерны // касцюміраваны // касцюмны

Касцюмерны. Які мае адносіны да тэатральных і маскарадных касцюмаў, да іх вырабу і захоўвання.
Якраз на гэтым месцы была некалі касцюмерная крама, у якой артысты і падбіралі сабе касцюмы. ЛіМ.

Касцюміраваны. Адзеты ў маскарадны або тэатральны касцюм.
Усе ўдзельнікі вечара касцюміраваныя і таму ўрачыстыя, святочныя, але як быццам бы нейкія незнаёмыя, чужыя. ЛіМ.

Касцюмны. Які мае адносіны да касцюма, прызначаны для яго.
Добрыя касцюмныя тканіны з натуральнай шэрсці і сінтэтычных матэрыялаў вырабляюцца на Менскім камвольным камбінаце. Звязда. @

кашаміравы / кашміравы / кашміровы // кашмірскі

Кашаміравы. Тое, што і кашміровы.
Цёмная, завязаная пад бараду кашаміравая хустка з чырвонымі кветкамі па ёй была насунута нізка на лоб, як не на самыя вочы, і ад гэтага Пёклін твар здаваўся яшчэ больш худым і цёмным, нават чорным. Я.Сіпакоў.

Кашміравы. Тое, што і кашміровы.
Кашміравая хустка. Кашміравая сукенка.

Кашміровы. Зроблены з кашміру - тонкай мяккай тканіны (звычайна шарсцяной).
Маці была захутана чорнай кашміровай хусткай і хавала позірк ад дачкі. І.Грамовіч.

Кашмірскі. Які мае адносіны да індыйскага штата Кашміра, да кашмірца.
Кашмірскі народ. Кашмірскія звычаі. @

квадра // кварта

Квадра. Адна з чатырох фаз месяца (маладзік, сход, поўня, ветах).
У Верамейках сонца гэтае бачылі адны лічаныя хвіліны, але надзея на перамену надвор'я была ўжо - як і заўсёды, з надыходам нова квадры. І.Чыгрынаў.

Кварта. Даўнейшая мера вадкіх і сыпкіх рэчываў (крыху менш за літр).
Гаспадыня ўвайшла ў хату спакойная і ласкавая, наліла яму вялікую кварту малака, накроіла сала, і ён, памятае, адчуў нешта вельмі ўдзячнае да яе. В.Быкаў. @

квадрант // квадрат

Квадрант.
1. Чацвёртая частка круга.
Возьмем цяпер поўны круг і правядзём у ім гарызантальны і вертыкальны дыяметры. Гэтыя дыяметры падзеляць круг на чатыры чвэрці (квадранты). Геаметрыя.
2. Прыстасаванне для наводкі артылерыйскіх гармат; старажытны астранамічны інструмент.
Квадрант - прылада для вертыкальнай наводкі гарматы паводле зададзенага вугла ўзвышэння. БелСЭ.

Квадрат.
1. Роўнастаронні прамавугольнік; усё, што мае такую форму.
З гарышча праз аконца віднеўся сіні квадрат неба. В.Хомчанка.
2. Здабытак ад памнажэння пэўнага ліку на самога сябе.
Квадрат адмоўнага ліку ёсць лік дадатны. Алгебра. @

кваканне // квактанне // квахтанне

Кваканне. Гучанне, падобнае на «ква-ква» (звычайна пра лягушак).
Мы падышлі да белых парэнчаў на мастках рэчкі, якой амаль зусім не было відаць. Праўда, яна адчувалася ў ціхім плёскаце вады аб берагі ды ў журботным кваканні жаб. Я.Рамановіч.

Квактанне. Кароткае адрывістае гучанне (пра курыц-квактух і некаторых іншых птушак).
Нечакана з-пад куста моцна залопалі крылы, і проста да ранішняга согца з квактаннем кінулася матка-цяцерка. Я.Ціхановіч.

Квахтанне. Тое, што і квактанне.
Падыходзячы да сасняку, мы пачулі квахтанне глушцоў, пачулі, як яны пералятаюць з месца на месца - верныя адзнакі такавішча. А.Гавеман. @

кваква // квактуха / квахтуха // квакша

Кваква. Птушка сямейства чаплевых з кароткімі нагамі і чубком на галаве.
Чорнагаловая кваква.

Квактуха. Курыца, якая выседжвае або водзіць куранят.
Чутна - дзесьці куранят кліча позняя квактуха. М.Калачынскі.

Квахтуха. Тое, што і квактуха.
Чуўся ўстрывожаны голас квахтухі - яна збірала куранят.

Квакша. Лягушка, якая жыве пераважна на дрэвах.
З паўзуноў неабходна назваць вераценніцу, балотную чарапаху, а з амфібій - квакшу, трытона грабенчатага і некаторых іншых. В.Дзяменцьеў. @

кваліфікаваны // кваліфікацыйны

Кваліфікаваны. Які мае спецыяльныя веды, навыкі; з высокай кваліфікацыяй; умелы, вопытны.
Заслонаў скардзіўся на адсутнасць металу, на тое, што не хапае кваліфікаваных рабочых. М.Лынькоў.

Кваліфікацыйны. Які вызначае, устанаўлівае кваліфікацыю - ступень годнасці, падрыхтаванасці да якой-н. работы.
Пасля выпускных кваліфікацыйных экзаменаў па добрай традыцыі праводзіцца свята працоўнага абраду - урачыстае пасвячэнне ў рабочыя. Звязда. @

кветачны // кветкавы// кветнікавы // квяцісты

Кветачны. Прыгатаваны з кветак.
Кветачны адэкалон. Кветачная эсенцыя.

Кветкавы.
1. Які мае адносіны да кветкі, кветак.
Кветкавы пыл лёгка распыляецца ў паветры. К.Ціміразеў.
2. Прызначаны для кветак.
На лаўках, што стаяць пасярэдзіне вуліцы, навокал кветкавай клумбы, групкамі сядзяць людзі з кнігамі. П.Пестрак.

Кветнікавы. Які мае адносіны да кветніка.
У Матруны кветнікавы ўчастак зусім маленькі, але ж так дагледжаны, што гладыёлусаў на ім заўсёды больш, чым у суседак. Звязда.

Квяцісты.
1. З вялікай колькасцю кветак; пакрыты, усеяны кветкамі.
Люблю лугі квяцістыя, як закрасуе май, палеткі залацістыя, цябе, мой родны край. А.Русак.
2. З узорам у кветкі; яркі, каляровы.
Дзяўчаты стаялі асобнай купкай у яркіх квяцістых плаццях. А.Асіпенка.
3. перан. Залішне напышлівы, занадта ўпрыгожаны (пра мову, стыль і г.д.).
Атрымаўся верш квяцісты, як і тая вясна, што нарадзіла яго. А.Асіпенка. @

клавір // клавіш / клавіша // клавіятура

Клавір.
1. Агульная назва ўсіх струнных клавішных інструментаў: клавікордаў, клавесіна, раяля, піяніна і інш.
- Гэта толькі клавір, а як мая сімфонія будзе выконвацца аркестрам, тады і дзіцё зразумее. З.Бядуля.
2. Пералажэнне опернага ці сімфанічнага твора для спявання ў суправаджэнні фартэпіяна або для выканання на фартэпіяна.
У музыцы, у музыкантаў, кампазітараў шмат праблем. Галоўнае - выданне клавіраў, партытур, твораў кампазітараў мінулага. І.Лучанок.

Клавіш. Пласцінка ў музычным інструменце (фартэпіяна, баяне і інш.), якую націскаюць для атрымання гуку.
Рука які ўжо раз цягнецца да клавіша магнітафона. Т.Бондар.

Клавіша. Тое, што і клавіш.
Твае лёгкія пальцы не кранаюць клавішаў. Яны лунаюць над імі. Г.Ланеўская.

Клавіятура. Сукупнасць усіх клавішаў.
Праз хвіліну дзяўчына-тэлеграфістка спрытнымі пальцамі шпарка пачала стукаць па клавіятуры апарата. Беларусь. @

класавы // класічны // класны

Класавы. Які мае адносіны да грамадскіх класаў.
Класавыя інтарэсы. Класавыя супярэчнасці.

Класічны.
1. Створаны класікам; узорны, дасканалы.
Авалоданне класічнай спадчынай мела важнае значэнне для развіцця самабытнага таленту Коласа. Л.Фіглоўская.
2. Які мае адносіны да старажытных грэкаў і рымлян.
Сінонім: антычны.
Інтэрнацыянальныя словы з'яўляюцца, як правіла, запазычаннямі з класічных моў - грэчаскай і лацінскай. Полымя.

Класны.
1. Які мае адносіны да вучнёўскага класа.
Дзеці вельмі любілі сваю класную настаўніцу - чулую, добрую жанчыну. Р.Няхай.
2. Які паказвае клас, мае высокую ступень чаго-н.
Класны спартсмен. Класная гульня.
У выразе: класны   вагон (уст.) - пасажырскі вагон у адрозненне ад таварнага.
Даўно пад пагрузкай даўгі эшалон: платформы, цяплушкі і класны вагон. М.Калачынскі. @

клейкавіна // клейкасць

Клейкавіна. Клейкае бялковае рэчыва, якое знаходзіцца ў зерні злакаў і не раствараецца ў вадзе.
Гэты крухмал, ператварыўшыся ў растваральны цукар, пасля доўгіх вандраванняў па расліне адкладаўся, нарэшце, у зерні ў выглядзе крухмалу або ў выглядзе клейкавіны. Б.Розен.

Клейкасць. Здольнасць склейваць, прыклейвацца; ліпучасць, ліпкасць.
Яны (былінкі) церушыліся, як сухія, і ў той жа час у іх заўважалася нейкая клейкасць, уласцівая толькі жывым раслінам. У.Шыцік. @

клерк // клерыкал

Клерк. Канторскі служачы ў некаторых зарубежных краінах.
І дзіўна было Алесю, што і вахман, з выгляду мяшчаністы, востраносенькі акулярнік, - не клерк які-небудзь ды не дробны гаспадар, а селянін таксама. Я.Брыль.

Клерыкал. Сябра клерыкальнай партыі; прыхільнік клерыкалізму - палітычнага напрамку, які імкнецца ўзмацніць уплыў царквы на грамадска-палітычнае і культурнае жыццё.
Гэту навіну Лабановіч успрыняў без асаблівага задавальнення, бо тады ўжо хадзілі гутаркі, што да беларускай газеты прымазваюцца польскія клерыкалы. Я.Колас. @

кліматалагічны // кліматычны

Кліматалагічны. Які мае адносіны да кліматалогіі - навукі аб клімаце.
Вельмі важным кліматалагічным фактарам, які робіць уплыў на прыхода-расход праменнай энергіі, з'яўляецца воблачнасць. В.Дзяменцьеў.

Кліматычны. Які мае адносіны да клімату.
Кліматычныя ўмовы цалкам адпавядаюць умовам паспяховага вырошчвання цукровых буракоў. Беларусь. @

ключніца // ключыца

Ключніца. Уст. Служанка ў панскім маёнтку, у распараджэнні якой былі прадукты харчавання і ключы ад месц іх захоўвання.
Старая ўспамінала пра тое, як яе маці служыла ў пані ключніцай, і вельмі ж ганарылася гэтым.

Ключыца. Парная косць плечавога пояса, якая злучае лапатку з грудзінай.
Куля трапіла яму ў шыю ля самай ключыцы. У.Дамашэвіч. @

клюшка // клюшня

Клюшка. Лёгкая палка з загнутым канцом для гульні ў хакей.
Не простая гэта рэч - хакейная клюшка. Ды і сам хакей, скажу я вам, гульня не абы-якая. Р.Няхай.

Клюшня. Канечная частка ножкі рака і ракападобных, якая нагадвае клешчы і служыць для хапання.
Маленькі краб, выкінуты хваляю на бераг, затаіўся пад каменем, дзе засталося крыху вільгаці, і пагражальна варушыць чорнымі клюшнямі. Я.Бяганская. @

кляймёны // кляймовы

Кляймёны. З кляймом.
Кляймёны конь. Кляймёны тавар.

Кляймовы. Які мае адносіны да кляйма; які з'яўляецца кляймом.
Кляймовы знак. Кляймовы след. @

кляпальны // кляпаны

Кляпальны. Звязаны з кляпаннем; прызначаны для кляпання.
Кляпальны малаток. Кляпальная работа.

Кляпаны. Зроблены кляпаннем; навостраны кляпаннем (пра касу).
Кляпаныя канструкцыі. Кляпаная каса. @

княгіня // княжна / князёўна

Княгіня. Жонка князя.
Даўно пра княгіню забыла Княгініна, Халопенічы - пра халопаў даўно. П.Панчанка.
Няправільна. Падарожнік, што сядзіць у вазку, едзе да будучай нявесты - маладой княгіні (трэба: князёўны) Друцкай. М.Лупсякоў.

Княжна. Тое, што і князёўна.
Раз бяседа вялікая ў князя была: на пасад дачку княжну садзілі. Я.Купала.

Князёўна. Незамужняя дачка князя; княжна.
У цэнтры ўвагі была князёўна з роду даўнейшых грузінскіх цароў. Э.Самуйлёнак. @

кобра // корба

Кобра. Вельмі ядавітая змяя вялікіх памераў з плямамі на шыі; жыве ў Азіі і Афрыцы.
Быў у нашым горадзе такі чалавек, які свае летнія адпачынкі траціў на тое, каб недзе ў пясках Сярэдняй Азіі ці на Каўказе лавіць ядавітых кобраў і гюрзаў. Л.Дайнека.

Корба. Ручка, якой прыводзяць у рух што-н.; дзяржанне.
Вера бярэцца за корбу, але спачатку круціць не ў той бок, мякіна струменьчыкам вылятае з каша. С.Грахоўскі. @

конны // конскі

Конны.
1. Які мае адносіны да коней, прызначаны для іх.
А я думаў, што на конным двары вы будзеце, можна сказаць, у зацішку ды ў цяпле. Я.Скрыган.
2. Які прыводзіцца ў рух коньмі.
Рухацца па лесе было вельмі цяжка. Не толькі аўтамашыны, але і фурманкі, гарматы коннай цягі даводзілася пераносіць на руках, бо на лясных дарогах гразь чаргавалася з пясчанымі заносамі. Маладосць.
3. Які мае адносіны да конніцы, складаецца з коннікаў.
Лес шумеў, гуляла мяцеліца. Вакол - ні душы, наперадзе густы ельнік, за ім - паварот управа. І раптам адтуль выскачыў конны атрад. Імгненна прыйшло рашэнне - акапацца ў снезе і прыняць бой. ЛіМ.
4. Звязаны з яздой на конях.
Пачалі вывозіць лес: пасля доўгіх снежных заносаў нарэшце стала добрая конная дарога. Звязда.

Конскі.
1. Які мае адносіны да каня, належыць каню.
Грыбаед аціх побач з канём, ад якога патыхала потам і парай, а конскія бакі хадзілі хадуном. В.Быкаў.
2. Разм. Вялікі, моцны.
Вялізны, з конскімі сківіцамі мужчына носіць за плячамі вінтоўку, глядзіць спадылба, злосна. І.Навуменка.
У выразе: конская   сіла - адзінка вымярэння магутнасці.
Матор магутнасцю ў сто конскіх сіл. @

корак // корка

Корак.
1. Затычка для бутэлек і іншай пасуды.
На стале і пад сталом валяліся крошкі, агрызкі селядцоў, скарынкі хлеба і коркі ад бутэлек. Я.Колас.
2. Уст. Цвёрдая набойка на падэшве абутку пад пяткай.
Сінонімы: абцас, каблук.
Яна прыехала, апранутая з іголачкі, у чорных пальчатках да локцяў, размаляваная, на высокіх корках, у чорных акулярах. У.Дамашэвіч.

Корка. Верхні зацвярдзелы слой чаго-н.
Усё - зямля, дрэвы, стрэхі - пакрылася звонкай ледзяной коркай. І.Шамякін. @

корд // корда

Корд.
1. Вельмі моцныя кручаныя ніткі, якія ідуць на спецыяльныя вырабы (напрыклад, аўтапакрышак).
Новы завод выпускае трывалы корд з віскозы для шыннай прамысловасці. В.Вольскі.
2. Разнавіднасць шарсцяной тканіны ў рубчык.
Касцюм з корду.

Корда. Доўгая вяроўка, на якой ганяюць коней па кругу пры выездзе, абучэнні.
На манежнай пляцоўцы ганялі на кордзе коней. У.Караткевіч. @

кормлены // кормны

Кормлены. Такі, якому давалі корм; якога накармілі.
Сінонім: накормлены.
Уся скаціна ўжо кормлена, а напаіць яшчэ трэба. Звязда.

Кормны. Якога кормяць на забой; выкармлены.
Сінонім: адкормлены.
З адрынкі далятала тлумнае гагатанне гусей, крэкт качак; у хляўку ж сыта рохкалі чатыры кормныя вепрукі. М.Вышынскі. @

крайні // краявы

Крайні.
1. Які знаходзіцца з краю, на краі чаго-н.
Дом яго быў крайні з другога канца вуліцы. А.Кулакоўскі.
2. Надзвычайны, выключны.
Крайняя неабходнасць. Крайнія меры.
3. Найбольш радыкальны, рашучы, непрымірымы (пра погляды, напрамкі, палітычныя групоўкі і г.д.).
Мікола, які заўсёды выказваў самыя крайнія погляды, насупліваўся і змаўкаў. І.Навуменка.

Краявы. Які мае адносіны да краю як да адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі.
Там гаварылася пра рэшткі прыгонніцтва, прапагандавалася ідэя краявой палітычнай аўтаноміі ў рамках Расеі. М.Смолкін. @

крамянёвы // крамяністы // крамяны // крэмніевы

Крамянёвы. Які мае адносіны да цвёрдага мінералу крэменю; зроблены з яго; які дзейнічае пры дапамозе крэменю.
У XVI веку паявіліся больш лёгкія і зручныя ружжы, з крамянёвым ударным замком. Гісторыя сярэдніх вякоў.

Крамяністы. Усеяны каменнем; камяністы.
Хочацца спяваць пад ціхім, чыстым небам, у самоце песню пра адзіноту на крамяністым шляху. Я.Брыль.

Крамяны.
1. Хрусткі, цвёрды, сакавіты.
Ірдзяцца на дужых суках крамяныя яблыкі жніўныя. С.Гаўрусёў.
|| Поўны сілы, здароўя (пра чалавека). У дзвюх жаночых галоўках наводдаль я пазнаю Веру і Кацю. Яны ўжо дарослыя, крамяныя дзяўчаты. Я.Скрыган.
2. перан. Свежы, ядраны.
І здаровае, крамянае надвор'е, і яркія цёплыя фарбы маглі б толькі радаваць і бадзёрыць нашых хадакоў. А.Якімовіч.

Крэмніевы. Які мае адносіны да хімічнага элемента крэмнію, змяшчае ў сабе крэмній.
Сілікатныя тавары - такія тавары, у састаў якіх уваходзяць розныя солі крэмніевай кіслаты. Таваразнаўства. @

красамоўніцкі // красамоўны

Красамоўніцкі. Характэрны для добрага прамоўцы.
Красамоўніцкі талент Івана Міхайлавіча быў усім вядомы, і выхад яго на трыбуну выклікаў дружныя воплескі. ЛіМ.

Красамоўны.
1. Які ўмее добра, прыгожа гаварыць; надзелены красамоўствам.
- Сяргей Пятровіч, я чалавек не красамоўны і тостаў гаварыць не люблю. І.Шамякін.
2. перан. Які без слоў, але вельмі выразна перадае, паказвае што-н.; пераканаўчы, несумненны.
Красамоўныя шматкроп'і не закрывалі ад звычайнага масавага чытача апушчанага радка. М.Клімковіч. @

кратавіна // кратавінне

Кратавіна. Разм. Нара крата.
Ён дакасіўся да кратавін - аказваецца і краты тут пахадзілі пад зямлёю! - яны ўзварушылі, нібы паўскапалі лугавіну, і грудкі вывернутай на паверхню зямлі заміналі касіць. Я.Сіпакоў.

Кратавінне. зб. Разм. Кучкі зямлі, накапаныя кратамі.
Ён і сумаваў без яе (бабулі Гарусі) і радаваўся, што яна не прыбягае, не сочыць за ім, і яму не даводзіцца чырванець, што так поркаецца на кратавінні. Я.Сіпакоў. @

краявід // кругагляд

Краявід. Агульны выгляд якой-н. мясцовасці.
Сінонім: пейзаж.
Гутарак наслухаўшыся розных пра Радзіму ды пра белы свет, я, малы, узлазіў на бярозу, краявід - на цэлы сельсавет. П.Панчанка.

Кругагляд.
1. Прастора, якую можна ахапіць позіркам.
Асенняе сонца ўзнялося над зямлёй, і пашырэў кругагляд. А.Чарнышэвіч.
2. перан. Аб'ём ведаў, шырыня інтарэсаў каго-н.
Дзень за днём газета адкладае ў запасніках памяці чалавека пэўныя факты, звесткі, уяўленні, фарміруючы яго светапогляд і расшыраючы кругагляд. Б.Стральцоў. @

кроўны // крывавы // крывяністы // крывяны

Кроўны.
1. Родны па крыві; які паходзіць ад адных продкаў.
А навіны ўзбуджалі і пасялялі ў кожнага жаданне паехаць дадому, пабачыць кроўных. П.Галавач.
2. Надзвычай важны, які блізка закранае каго-што-н.
Літаратура становіцца кроўнай народнай справай. Ю.Пшыркоў.
3. Разм. Уласнае, нажытае цяжкаю працай.
Пазганялі нас паны з нашай кроўнай зямлі, папалілі нашы хаты, разбурылі нашы гарапашніцкія двары, разграбілі наш набытак. Я.Колас.

Крывавы.
1. Заліты крывёю; у крыві.
Сінонім: акрываўлены.
Лейтэнант клапатліва адагнаў муху, сеўшую на крывавы бінт, якім была перавязана рука камісара. І.Шамякін.
2. Які суправаджаецца праліццём крыві.
Сінонім: кровапралітны.
Далёка ад Беларусі, на поўдні, ішлі крывавыя баі. І.Новікаў.
3. Ярка-чырвоны, колеру крыві.
Крывавае сонца ўставала з-за небасхілу. У.Дамашэвіч.

Крывяністы. У якім шмат крыві; з крывёю.
Пасля катаванняў у фашысцкіх засценках яго цела доўгі час было пакрыта страшнымі крывяністымі падцёкамі. Звязда.

Крывяны. Які мае адносіны да крыві; з крыві.
Паспрабавалі палічыць крывяныя плямы на зямлі, але хутка збіліся з ліку. І.Шамякін. @

кругавы // кружны

Кругавы. Які мае адносіны да круга, адбываецца па кругу.
Танкі сталі веерам, падрыхтаваліся да кругавой абароны. І.Мележ.

Кружны. Непрамы, абходны, акольны (пра дарогу, сцежку і інш.).
Дабірацца на далёкія сенажаці давялося кружным шляхам - летнікам, і не на машынах, а коньмі. Б.Сачанка. @

круглець // кругліць

Круглець. Станавіцца больш круглым, набываць акруглую форму; папраўляцца, таўсцець.
Калі хто са старэйшых дапускаў які промах, неахайства, - тады вочы ў старшыні круглелі, халодныя льдзінкі свяціліся ў іх. М.Паслядовіч.

Кругліць. што. Разм. Рабіць круглым, надаваць акруглую форму.
На ёй белы шарсцяны світэр, які вельмі ж да твару, бо яшчэ болей кругліць і без таго круглыя плечы. Б.Сачанка. @

круглы // круглявы

Круглы.
1. Які мае форму круга, шара, цыліндра або нагадвае іх.
На маленькім круглым століку перад ім быў пастаўлен чайны прыбор, на сподачку ляжаў цукар і пячэнне. М.Ваданосаў.
2. Разм. Поўны, абсалютны.
Засталася Марыйка круглай сіратой з двума братамі-малалеткамі. П.Місько.
3. У спалучэнні са словамі «год», «дзень», «суткі» абазначае: увесь, цэлы.
Волеччын голас, калі яна паганяла каня, чуўся на полі круглы дзень. К.Чорны.

Круглявы. Разм. Круглаваты, акруглены.
Глечык, поўны ўвагі на круглявым хлапечым твары, абапіраўся на руку і слухаў. В.Быкаў. @

крумкачовыя // крумкачыны

Крумкачовыя. мн. Сямейства птушак, да якога адносяцца крумкач, варона, грак, галка і інш.
Сойка - прыгожая птушка нашых лясоў - таксама з сямейства крумкачовых.

Крумкачыны. Які мае адносіны да крумкача, характэрны для яго.
Крумкачыны крык. Крумкачынае гняздо. @

крупозны // крупчасты1 // крупчасты2 // крупяны

Крупозны. Які мае адносіны да крупу - запалення гартані і трахеі, якое суправаджаецца задышкай.
Ход крупознай пнеўманіі іншы раз зацягваецца, тэмпература даволі доўга не зніжаецца, а ў далейшым развіваюцца ўскладненні. Звязда.

Крупчасты1. Рассыпісты, зярністы; падобны на крупы.
Ціхі ранак. Снег крупчасты пад падэшвамі рыпіць. Н.Гілевіч.

Крупчасты2. Разм. Заражаны трыхінелай.
Кій быў з асмаленага ядлоўцу, ім Марцін расшчамляў свінням пашчэнкі, глядзеў, ці не крупчастыя. А.Карпюк.

Крупяны. Які мае адносіны да круп, іх вырабу; прыгатаваны з круп.
Неабходна значнае павелічэнне пасяўных плошчаў пад крупяныя культуры, і ў першую чаргу такой непатрабавальнай да ўмоў культуры, як грэчка. Звязда. @

крухмалены // крухмалісты // крухмальны

Крухмалены. Прамочаны растворам крухмалу; крухмальны (у 2 знач.).
Выдалі ўсім нам свежую пасцельную бялізну - адпрасаваную, крухмаленую, снежна-белую. ЛіМ.

Крухмалісты. Багаты крухмалам.
Плошчы, занятыя лепшымі гатункамі крухмалістай бульбы, з кожным годам павялічваюцца ў нашай краіне. Звязда.

Крухмальны.
1. Які мае адносіны да крухмалу; прыгатаваны з крухмалу.
У зонах спіртавых і крухмальных заводаў трэба ўкараняць гатункі бульбы з высокім утрыманнем крухмалу. Звязда.
2. Прамочаны растворам крухмалу; накрухмалены.
З-пад крухмальных манжэтаў высунуліся рукі - тонкія, белыя, амаль празрыстыя пальцы. Б.Мікуліч. @

крушня // крушына

Крушня. Вялікая куча камення.
Лясок, а за ляском - узгоркі, ля крушні крушня, нібы горкі. А.Лойка.

Крушына. Невялікае лісцёвае дрэва з чорнымі неядомымі ягадамі.
Кусты крушыны маладой карэннем дол прышылі. Г.Кляўко. @

крывець // крывіць

Крывець. Разм. Станавіцца крывым.
Пачаў ён крывець даўно ўжо, спачатку амаль непрыкметна неяк, а цяпер дык зусім кульгавіць.

Крывіць. што. Рабіць крывым, перакошаным.
«Следчы» паціскае плячамі. Злая ўсмешка крывіць яго губы. Я.Колас. @

крыжаваны // крыжавы // крыжовы

Крыжаваны. Які перасякаецца крыж-накрыж; перакрыжаваны.
З маёнтка Зоська пускаецца ў панскую каплічку, якая стаіць недалёка на крыжаванай дарозе. З.Бядуля.

Крыжавы.
1. Перакрыжаваны, скрыжаваны.
На крыжавых пуцінах з ёю я сустрэўся - куды ісці, не ведала яна. Я.Купала.
2. Які мае адносіны да ніжняй часткі хрыбетніка - крыжа.
Крыжавыя пазванкі зрастаюцца ў адну масіўную косць - крыж. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Крыжовы. Які мае адносіны да крыжа або нагадвае яго па форме.
На фоне чыстага неба цямнее крыжовым верхам старая яліна. ЛіМ. @

крыміналагічны // крыміналістычны // крымінальны

Крыміналагічны. Які мае адносіны да крыміналогіі - вучэння аб злачыннасці як сацыяльнай з'яве.
Крыміналагічныя даследаванні.

Крыміналістычны. Які мае адносіны да крыміналістыкі - юрыдычнай дысцыпліны, якая вывучае метады расследавання злачынстваў.
Крыміналістычная экспертыза.

Крымінальны. Звязаны са злачынствам; злачынны.
Разведчыкі, сувязныя данеслі, што ва ўсёй гэтай справе вінаваты салдаты спецыяльнага батальёна, які фарміравалі гітлераўцы з паліцаяў ды з рознага крымінальнага зброду. М.Лынькоў. @

крытыканскі // крытычны1 / крытычны2

Крытыканскі. Характэрны для крытыкана - чалавека, схільнага да прыдзірлівай, неабгрунтаванай крытыкі, звычайна павярхоўнай.
Цалкам крытыканскі характар яго выступлення выклікаў рэзка адмоўную рэакцыю ўсіх прысутных на сходзе. Звязда.

Крытычны1.
1. Які заключае ў сабе крытыку, з'яўляецца крытыкай.
У апошні час з'явілася нямала крытычных прац, якія чытаюцца з карысцю, выклікаюць сур'ёзны роздум над жыццём і літаратурай. А.Гардзіцкі.
2. Здольны крытычна адносіцца да каго-чаго-н.
Першы раз за гады замужства акінула Аўгіння крытычным вокам хату свайго мужа. Я.Колас.

Крытычны2. Вельмі цяжкі, небяспечны; пераломны.
Яму ўвогуле падабаюцца вострыя, крытычныя моманты, калі жыццё вісіць на валаску, калі за нейкі міг трэба прыняць важнае, адказнае рашэнне. І.Навуменка. @

крыўдаваць / крыўдзіцца // крыўдзіць

Крыўдаваць. Мець крыўду на каго-н.; крыўдзіцца.
Я не памятаю, каб хто-небудзь, калі-небудзь крыўдаваў на яго [Я.Коласа] крытычны разбор, на яго добразычлівыя парады. М.Лынькоў.

Крыўдзіцца. Адчуваць крыўду, прымаць што-н. за крыўду.
Ціхон Ціханавіч не ўмеў крыўдзіцца і мірыўся з усім, што тварылася дома. І.Грамовіч.

Крыўдзіць. каго. Наносіць крыўду.
Ён [Е.Міровіч] мог і ўзлавацца, накрычаць на акцёра, скарыстаць сваю рэжысёрскую ўладу, але гэта ніколі не крыўдзіла, не зневажала, бо ішло ад шчырага сэрца, ад бацькоўскіх клопатаў і пачуцця адказнасці за спектакль і кожнага выканаўцу. Я.Рамановіч. @

крыўдлівы // крыўдны

Крыўдлівы. Які лёгка крыўдзіцца, схільны бачыць крыўду, знявагу там, дзе іх і няма.
Чалавек я па сваёй натуры не крыўдлівы, даваў кожнаму, хто толькі таго хацеў, у ахвоту пасмяяцца з сябе і са сваёй пісаніны. Б.Сачанка.

Крыўдны. Які наносіць каму-н. крыўду, які заключае ў сабе крыўду.
Сяргей Іванавіч раптам пашкадаваў, што ўчора нагаварыў ёй шмат непрыемнага, крыўднага. А.Марціновіч. @

крышталёвы / крышталічны // крыштальны // хрустальны

Крышталёвы.
1. Тое, што і крышталічны.
Крышталёвая будова рэчыва.
2. Тое, што і крыштальны (у 2 знач.).
Крышталёвая вада.

Крышталічны. Які мае адносіны да крышталя; які складаецца з крышталёў.
Сапраўднае цвёрдае цела мае крышталічную будову і плавіцца толькі пры пэўнай тэмпературы. Б.Розен.

Крыштальны.
1. Тое, што і крышталічны.
Крыштальная каніфоль.
2. перан. Празрысты, светлы, чысты.
Крыштальнымі кроплямі цёплай жывіцы слязіліся свежыя пні і акоранае яловае бярвенне. М.Машара.
3. перан. Бездакорны, беззаганны (пра чалавека, яго якасці).
Павінна ж быць усё ў жыцці крыштальным, як сумленне, чэсць, - калі ржу не саскрасці, іржа й жалеза пераесць. П.Броўка.

Хрустальны.
1. Які мае адносіны да хрусталю - шкла высокай якасці.
У думках ён ужо вызначыў, дзе развесіць дываны, паставіць, вядома, новы гарнітур, ... у залу, на відным месцы, павесіць чэшскую хрустальную люстру. А.Дзятлаў.
2. перан. Празрысты; чысты, звонкі.
Хрустальная капля расы. Хрустальны звон. @

крышталь // хрусталь

Крышталь. Цвёрдае цела, якое мае натуральную форму мнагагранніка.
Крышталі кварцу. Крышталі солі.

Хрусталь.
1. Шкло высокай якасці, якое мае асобы бляск і здольнасць моцна праламляць святло.
Бакалы, вазы і кілішкі са штучнага хрусталю пераліваліся ўсімі колерамі вясёлкі. І.Шамякін.
2. Вырабы з такога шкла.
Сервант з фарфорам, хрусталём. @

крэмень // крэмній

Крэмень.
1. Вельмі цвёрды мінерал (раней выкарыстоўваўся для высякання агню).
Сінонім: скалка.
Крэмень высякаў іскру за іскрай, але вогнішча не хацела распальвацца... В.Іпатава.
2. перан. Пра чалавека з цвёрдым, стойкім характарам.
- Вы ў гэтага хлапчука ні аб чым не пытайцеся. Не скажа. Гэта не хлопец, а крэмень. М.Лынькоў.

Крэмній. Хімічны элемент, які ўваходзіць у састаў большасці горных парод.
[Крэмній] займае другое месца паводле распаўсюджанасці ў прыродзе пасля кіслароду. БелСЭ. @

кудзелісты // кудзельны

Кудзелісты. Разм. Падобны на кудзелю; лахматы, пушысты.
Трапяткім золатам пераліваліся кудзелістыя хмаркі. М.Лынькоў.

Кудзельны. Зроблены з кудзелі - прадзіва з прасніцы.
Ночкамі нядзельнымі маці ніткі там з барады кудзельнае выскубала нам. А.Куляшоў. @

культываванне // культывацыя

Культываванне.
1. Развядзенне, вырошчванне (пра расліны).
Спрыяльныя глебавыя ўмовы для культывавання цукровых буракоў маюцца ў Віцебскай і Менскай абласцях. Беларусь.
2. Развіццё, удасканальванне чаго-н. якім-н. спосабам; садзейнічанне развіццю чаго-н.
Культываванне патрыятызму. Культываванне калектывізму.

Культывацыя. Апрацоўка глебы культыватарам.
Ранняй вясной было праведзена баранаванне і культывацыя зябліва. М.Арочка.
Няправільна. Культывацыя (трэба: культываванне) толькі адной культуры, як вядома, прыводзіць да масавага размнажэння шкоднікаў лесу. Звязда. @

купальны // купальскі

Купальны. Які мае адносіны да купання; прызначаны для купання.
Купальны сезон. Купальны касцюм.

Купальскі. Які мае адносіны да купалля, да абрадаў, звязаных з гэтым старажытным святам.
На купалле моладзь звычайна выпраўлялася з купальскімі песнямі, заклікала ўсіх ісці на гулянне. А.Ліс. @

купісты / куп'істы // купчасты

Купісты. Тое, што і куп'істы.
На купістым балоце стаяў рэдзенькі і невысокі хмызняк. У.Федасеенка.

Куп'істы. Пакрыты купінамі, з купінамі.
І выйшла [Тэкля] у канец поля, да сенажаці, якая пераходзіла ў куп'істае балота, якое цягнулася аж да рэчкі. А.Жук.

Купчасты.
1. З пышнай густой кронай (пра дрэвы); кароністы.
Як і да вайны, тут перад вокнамі зелянелі ў два рады купчастыя клёны. І.Мележ.
2. Пакрыты купінамі; куп'істы.
Калі Віктар выбраўся на купчастую балоцістую палянку, дык убачыў, што Мірон схіліўся над журавінамі. Я.Маўр. @

куплены // куплёны

Куплены. Які купілі, набылі за грошы.
Бацька ягоны не меў надзелу, і сям'і даводзілася жыць з няпэўных і непастаянных заробкаў, на ўсім купленым. М.Стральцоў.

Куплёны. Не свайго вырабу, набыты за грошы.
І валёнкі ў яе з куплёнымі галёшамі - бліскучымі-бліскучымі. А.Васілевіч. @

курава // курыва

Курава. Разм. Асадак дыму; копаць, сажа.
Сінонім: куродым.
Мы зналі: за дымам і куравам чорным навек праясніцца зацьмелая даль. А.Гурло.

Курыва. Разм. Тое, што кураць; папяросы, цыгарэты, тытунь.
- Курцу, ведаеш, без курыва, што п'яніцы без гарэлкі. А.Васілевіч. @

лабаранцкі // лабараторны

Лабаранцкі. Які мае адносіны да лабаранта.
Усе заданні кіраўніка групы ён выконваў добрасумленна і кваліфікавана, свае лабаранцкія абавязкі ведаў дасканала.

Лабараторны. Які мае адносіны да лабараторыі.
Аднак усе іх доследы не выйшлі са стадыі лабараторных даследаванняў. Б.Розен. @

лагчыністы // лагчынны

Лагчыністы. З мноствам лагчын, багаты лагчынамі.
Грэблі і лагчыністыя дарогі скрозь былі выбрукаваны тонкім бярвеннем і плашкамі. К.Чорны.

Лагчынны. Які мае адносіны да лагчыны; звязаны з лагчынай.
Лагчыннае месца. Лагчынная вільгаць. @

лазурак // лазурыт

Лазурак.
1. Светла-сіні колер, колер яснага неба.
Сінонім: блакіт.
На хмарным небе вызначылася мясцінка сіняга лазурку. Ц.Гартны.
2. Фарба светла-сіняга, блакітнага колеру.
Сінія фарбы - ультрамарын і малярны лазурак. Таваразнаўства.

Лазурыт. Мінерал цёмна-сіняга колеру; выкарыстоўваецца для дробных вырабаў, упрыгожанняў, прыгатавання фарбаў (ультрамарыну).
Трапляецца лазурыт у суцэльных шчыльных масах, часам у крышталях кубічнай сістэмы. Колер лазурна-сіні, блакітны, фіялетавы. Бляск шкляны. БелСЭ. @

лакалізаваны // лакальны

Лакалізаваны. Абмежаваны пэўным месцам.
Праўда, прастора гэта не лакалізавана, але яна заўсёды рэальная і канкрэтная ў сваіх дэталях. У.Дубоўка.

Лакальны. Уласцівы толькі пэўнаму месцу, мясцовасці.
Сінонім: мясцовы.
Лакальны характар вывадаў і абагульненняў, заснаваны на мясцовых фактах, не засланяе сабой сутнасці справы. Б.Стральцоў. @

лакамабіль // лакаматыў

Лакамабіль. Паравая ўстаноўка, якая прыводзіць у рух розныя машыны; паравік.
Электрастанцыю будуць пачынаць. Пакуль што прывезлі толькі лакамабіль. Во, чуеш, і цыркулярка заспявала. Я.Брыль.

Лакаматыў. Машына (паравоз, цеплавоз, электравоз) для перамяшчэння па рэйках чыгуначных вагонаў.
Заўсёды, калі лакаматыву выпадала патрэба развярнуцца, ... ён бег сюды, спыняўся на крузе, круг круціўся і скіроўваў лакаматыў лупатым вокам наперад. В.Казько. @

лакіравальны // лакіраваны // лакірованы // лакіровачны

Лакіравальны. Які мае адносіны да лакіравання, прызначаны для яго.
Цэх атрымаў новыя лакіравальныя машыны, і таму ёсць усе падставы значна палепшыць якасць прадукцыі. Звязда.

Лакіраваны.
1. Пакрыты лакам.
Праўда, самога пана бачылі ў Руднічах толькі адзін раз. Прыкаціў у лакіраванай брычцы, агледзеў дом, палеткі, пераначаваў і паехаў. Я.Курто.
2. перан. Бліскучы, глянцавіты.
Росы сплывалі з абмытых, нібы лакіраваных дрэў. У.Караткевіч.

Лакірованы. Тое, што і лакіраваны.
Лакірованая шафа. Лакірованыя чаравікі.

Лакіровачны. Які мае адносіны да лакіравання; звязаны з лакіраваннем, прызначаны для яго.
У лакіровачным цэху я наглядаў за лакіроўкай абадоў і рам. Беларусь. @

лактацыя // лактоза

Лактацыя. Працэс утварэння і выдзялення малака ў самак млекакормячых; перыяд такога выдзялення малака.
Прадукцыйнасць хоць і невысокая (у межах 3000-3500), удоі на працягу ўсёй лактацыі раўнамерныя. М.Кавалёва.

Лактоза. Спец. Цукар, які ўтрымліваецца ў малацэ млекакормячых.
Сінонім: малочны цукар.
Ад браджэння лактозы малака атрымліваюць кісламалочныя прадукты. БелСЭ. @

лапцюжніцкі // лапцюжны

Лапцюжніцкі. Разм. Які мае адносіны да лапцюжніка.
Лапцюжніцкая апратка. Лапцюжніцкая гаспадарка.

Лапцюжны. Разм. Бедны, адсталы; цяжкі, жабрацкі (пра лёс, долю).
Дзед заплятае аборы, лёс свой лапцюжны кляне. М.Калачынскі. @

лапчасты // лапчаты

Лапчасты.
1. Падобны па форме на лапу, лапы.
Стаіць вялізны стары лось, гарбаносы, з цёмнаю шэрсцю на спіне, са здаравеннымі лапчастымі рагамі. Я.Колас.
2. З мноствам лап, з вялікімі пышнымі лапамі (пра дрэвы).
Млее над хатаю светлы, лапчасты маньчжурскі арэх. У.Караткевіч.

Лапчаты.
1. Які мае лапы з перапонкамі.
Лапчаты гусак. Лапчатая качка.
2. Які мае лапу, лапы (пра інструменты, прыстасаванні).
Лапчаты культыватар. @

ларок // латак // латок

Ларок. Гандлёвая палатка.
Прадавалі ў палатках арцельны тавар ганчары, а ў ларках садаводы - калгаснага лета дары. А.Куляшоў.

Латак. Адкрыты жолаб для сцёку, ссыпання чаго-н.; латок (у 2 знач.).
Тут вясной уся вёска спускае сок з бяроз. І сцякае ён у гладышы і дзежачкі па тонкіх латаках. А.Васілевіч.

Латок.
1. Адкрыты прылавак (або пераносная скрынка, столік) для гандлю на вуліцы.
Гандлявалі з латкоў, з крам, з будак, а старызнікі раскладвалі свой тавар проста на зямлі. Я.Скрыган.
2. Адкрыты жолаб для сцёку, ссыпання чаго-н.; латак.
Алёша прыпыняе камбайн і любуецца, як цераз латок ільецца з бункера ў скрыні жывы вясёлы струмень збожжа. І.Шамякін. @

ласасёвы // ласасінавы

Ласасёвы. Які мае адносіны да ласося; звязаны з лоўляй і развядзеннем ласося.
Ласасёвая ікра. Ласасёвая пуціна.

Ласасінавы. Які мае адносіны да ласасіны - мяса ласося.
Ласасінавыя кансервы. @

ласінавы // ласіны

Ласінавы. Зроблены, сшыты з ласіны - вырабленай скуры лася.
Ласінавая куртка. Ласінавыя боты.

Ласіны. Які мае адносіны да лася, належыць яму.
Наўкол тайга і тайга, ні прагаліны, ні сцежкі, ні аднае жывое душы, ні дымка, ні жывога гуку, толькі сям-там дарогу перакрыжавалі ласіныя сляды ды заечыя сцяжынкі. С.Грахоўскі. @

ласкавы // ласкальны

Ласкавы. Поўны ласкі, любві; пяшчотны, ветлівы.
Сухенькая, тоненькая, як былінка, твар увесь у зморшчынах, як печаная груша, але якая прыветная і ласкавая была гэта бабулька. А.Чарнышэвіч.

Ласкальны. У граматыцы: які ўносіць сваёй формай адценне ласкі ў значэнне слова.
Вельмі разнастайныя эмацыянальна-ацэначныя формы, сярод якіх можна бачыць ласкальныя і неадабральна-зняважлівыя. П.Сцяцко. @

лаўр// лаўра

Лаўр.
1. Паўднёвае вечназялёнае дрэва з пахучым лісцем, якое ўжываецца як прыправа.
Прыгожы лаўр, услаўлены паэтамі ўсяго свету, але ён расце не на ўсякай глебе. Р.Шкраба.
2. звычайна мн. Вянок з лісця гэтага дрэва ці галінка як сімвал перамогі, узнагароды.
Веру, што лаўры вам не патрэбны. У.Шыцік.

Лаўра. Назва буйных і важных па свайму становішчу мужчынскіх манастыроў.
З захапленнем разглядалі турысты залатыя, бліскучыя на сонцы купалы Кіева-Пячэрскай лаўры і старажытных цэркваў. ЛіМ. @

лафет // лафіт

Лафет. Станок, на якім замацоўваецца ствол артылерыйскай гарматы.
Выводзіў з бою свае батарэі і маёр. Раненыя ляжалі на лафетах. Услед за батарэяй пайшлі і мы. Р.Няхай.

Лафіт. Гатунак чырвонага вінаграднага віна.
Бутэлька лафіту. @

ледавіковы // ледзяністы // ледзяны // ледніковы // лёдавы / лядовы

Ледавіковы. Разм. Тое, што і ледніковы.
На самай ростаньцы, з-пад аграмаднага ледавіковага каменя-валуна біла крыніца, і над ёю стаяў вялізны дубовы крыж. В.Карамазаў.

Ледзяністы. Які ператварыўся ў лёд; падобны на лёд.
Было пуста на вуліцы, паціскаў восеньскі марозік, пачынаў дзьмуць пранізлівы вецер, прапахлы ледзяністым халадком снегу. А.Жук.

Ледзяны.
1. Які мае адносіны да лёду; з лёду; абледзянелы.
Уначы яшчэ задыхаліся ад сцюжы, а ўдзень сляпіла вочы зыркае сонца, звінелі капяжы, з-пад сумётаў выбіваліся каламутныя раўчукі, Біязінка злізвала апошнія ледзяныя закрайкі і набухала празрыстай крынічнай вадою. С.Грахоўскі.
2. Вельмі халодны; халодны як лёд; застылы, адубелы.
Дакладная прыкмета: цецерукі нанач у снег зашываюцца - трашчаць марозу, гуляць ледзяным ветрам. Р.Ігнаценка.
3. перан. Пагардліва-халодны, знішчальны; халодна-раўнадушны, абыякавы.
Ледзяны позірк. Ледзяны выраз твару.

Ледніковы. Які мае адносіны да ледніка, глетчара.
Ледніковае покрыва. Ледніковыя азёры.

Лёдавы. Які адбываецца ў ільдах; які складаецца з ільдоў (часцей пра Паўночны Ледавіты акіян).
Дзякуй богу, ззаду засталіся лёдавыя прасторы паўночных мораў, айсбергі, туманы, праліў Вількіцкага, моцна забіты льдамі... Я.Бяганская.

Лядовы. Тое, што і лёдавы.
Карабель наш «Арол», атрыманы ў часе вайны ад амерыканцаў, не быў прыстасаваны для плавання ў лядовых шыротах, і нашы сябры і знаёмыя глядзелі на нас як на вельмі рызыкоўных людзей. Я.Бяганская.
Няправільна. Зноў дыхнуў лядовы (трэба: ледзяны) вецер. К.Буйло. @

ледзянець // ледзяніць

Ледзянець.
1. Пакрывацца зверху лёдам.
Зіма ніяк не клалася на зямлю - з неба імжэў дождж са снегам, на эстакадзе рабілася коўзка, а ўначы пры марозе ўсё ледзянела. В.Карамазаў.
2. Станавіцца халодным, як лёд, мерзнуць, дубець; нямець.
Далібор павольна ехаў на кані і адчуваў, як мярцвее і ледзянее зямля і неба. Л.Дайнека.

Ледзяніць. каго-што.
1. Ператвараць у лёд; замарожваць.
Браўся мароз - ды на суткі, не болей, ледзяніў толькі снег, не выйсці, не высунуцца на дарогу. І.Пташнікаў.
|| Пранізваць холадам. Холад настойліва забіраўся пад майкі і ледзяніў цела. У.Карпаў.
2. перан., звычайна са словамі «кроў», «сэрца», «душу» і пад. Даводзіць да стану здранцвення, жаху.
Ці могуць людзі, паміраючы, адчуваць сябе шчаслівымі?.. Такога, мусіць, не бывае: усведамленне рэальнай смерці ледзяніць усе пачуцці чалавека. А.Капусцін. @

лежань // лежня

Лежань. Разм. Чалавек, які любіць доўга спаць, ляжаць.
Сінонім: лодар.
Спіць гэты лежань пад цёплымі хмарамі, а мы гаспадарым як гаспадарылі. М.Лужанін.

Лежня.
1. Месца, дзе ляжаць, хаваюцца гуртамі дзікія жывёлы; след звера, які ляжаў на зямлі.
Каб не снег, каб не загледзеўся, каб лежня бадзягі была трохі далей, каб не паслізнулася нага - ехаў бы жывы-здаровы. У.Караткевіч.
2. Працяглае, доўгае ляжанне; вылежванне ў пасцелі.
Пачынаюць балець плечы і спіна ў крыжы - ад лежні. І.Пташнікаў. @

лейкемія // лейкома

Лейкемія. Захворванне крыві, пры якім рэзка павялічваецца колькасць лейкацытаў.
Сінонімы: лейкоз, белакроўе.
Любое павышэнне абпраменьвання звязана з павышэннем колькасці ракавых захворванняў, у прыватнасці лейкеміі. ЛіМ.

Лейкома. Пляма на рагавой абалонцы вока.
Сінонім: бяльмо.
Доктар, відаць па звычцы, спачатку так і казаў - лейкома, але стары не зразумеў і перапытаў яго. Тады ён проста сказаў - бяльмо ў вас, трэба ехаць у Менск на аперацыю. ЛіМ. @

лекавы // лекарскі // лячэбны

Лекавы. Які мае адносіны да лекаў, уласцівы ім; прызначачы для лекаў; які мае лекавыя якасці.
У горадзе ён спецыяльна хадзіў на рынак, каб пагаварыць з такімі вось нястомнымі шукальнікамі лекавых траў. А.Асіпенка.

Лекарскі. Разм. Які мае адносіны да лекара, належыць яму.
Сам дзядзька прамыў рану, аблажыў лісткамі трыпутніку, харашэнька забінтаваў. Ён цяпер з задавальненнем расказваў пра сваю лекарскую работу, ганарыўся ёю. П.Пестрак.

Лячэбны. Прызначаны для лячэння, звязаны з ім.
Лячэбная фізкультура. Лячэбны кабінет. @

лексікаграфічны // лексікалагічны // лексічны

Лексікаграфічны. Які мае адносіны да лексікаграфіі - тэорыі і практыкі складання слоўнікаў.
Лексікаграфічны зборнік. Лексікаграфічная работа.

Лексікалагічны. Які мае адносіны да лексікалогіі - раздзела мовазнаўства, які вывучае лексіку, слоўнікавы састаў.
Пабудаваная на ўзроўні навейшых патрабаванняў лексікалагічнай і лексікаграфічнай навукі картатэка з'явіцца базай не толькі для слоўнікавых работ, але і для даследаванняў шырокага лексікалагічнага плана. М.Суднік.

Лексічны. Які мае адносіны да лексікі.
Сінонім: слоўнікавы.
Займаючы самы крайні абшар усходнеславянскай тэрыторыі, беларусы, натуральна, у першую чаргу ўспрымалі лексічныя запазычанні, якія ішлі з захаду. А.Жураўскі. @

лектарскі // лекцыйны

Лектарскі. Які мае адносіны да лектара, характэрны для яго.
Шыковіч не хлусіў: кожны раз, выязджаючы ў раён, ён браў у абкоме лектарскую пуцёўку. І.Шамякін.

Лекцыйны. Які мае адносіны да лекцыі, звязаны з ёю.
Страшным ворагам лекцыйнай прапаганды з'яўляецца фармалізм. Пытанні рэлігіі і атэізму. @

лёска // лёстка // лёсткі

Лёска. Прымацаваная да вудзільна нітка (капронавая жылка і пад.) з рыбалоўным кручком на канцы.
Лёска з'яўляецца адной з самых важных, самых адказных частак вуды. А.Матрунёнак.

Лёстка. Кожная з папярочных планак у калёсных драбінах.
Сымон прывязаў лейцы да лёсткі, саскочыў з воза і пайшоў ... поруч. А.Чарнышэвіч.

Лёсткі. звычайна мн. Разм. Ліслівыя словы, усхваленні.
П'юць за здароўе, па парадку, усіх прысутных за сталом, а графу лёсткі сцелюць гладка і славяць чуць не каралём. М.Машара. @

лілея / лілія // ліяна

Лілея. Паэт., уст. Тое, што і лілія.
У ціхай затоцы распусціліся лілеі. Здавалася, быццам не кветкі, а расцвіла сама рака, бо ўся вада была ўкрыта бела-жоўтымі гарлачыкамі. І.Капыловіч.

Лілія. Цыбульная расліна сямейства лілейных з прамым сцяблом і буйнымі кветкамі ў выглядзе званка.
Але, як я чуў, вельмі прыгожа паляць у Гішпаніі: перад кастром нават засмоленую да чорнага бочку з вадой ставяць, а ў яе спускаюць плаваць лілію - сімвал чысціні духу чалавечага. А.Лойка.

Ліяна. Агульная назва павойных раслін, пашыраных у трапічных лясах.
Там бразільскі лес, ліяны, тут дыван зялёны прэрый, іх ад сіні акіяна аддзяляюць Кардыльеры. К.Крапіва. @

ліманны // лімонны

Ліманны. Які мае адносіны да лімана - заліва ў нізоўях ракі або салёнага возера паблізу мора.
Месца нам спадабалася, і мы рашылі адпачыць на беразе. Гэта быў ліманны бераг, як пазней даведаліся ад мясцовых жыхароў. ЛіМ.

Лімонны.
1. Які мае адносіны да лімона, характэрны для яго.
Пан Мусатаў сядзеў за сталом і папіваў ледзяную ваду з лімонным сокам. У.Караткевіч.
2. Светла-жоўты, колеру спелага лімона.
Вось лімонны, з тонкімі зялёнымі прожылкамі лісток бярозы. Р.Ігнаценка. @

лінеены // лінейны

Лінеены. Такі, на якім праведзены лініі для пісьма.
Лінееная папера. Лінеены лісток.

Лінейны.
1. Які мае адносіны да лініі; які мае выгляд лініі, складаецца з ліній.
Лінейная геаметрыя. Лінейны арнамент.
2. Прызначаны для абслугоўвання лініі сувязі або шляхоў зносін.
Лінейны манцёр. Лінейны дыспетчар. @

лінючы // лінялы

Лінючы.
1. Які лёгка ліняе, выцвітае, змяняе колер.
Нейкая вельмі ж лінючая матэрыя: яшчэ зусім новая кофтачка, а за месяц выгарала на сонцы, пабялела ўся. ЛіМ.
2. Які знаходзіцца ў стане лінькі; які ліняе.
Недалёка ад хаты, на лужку, пасвіўся невялікі табунок калгасных коней. Коні, як коні, брыгадныя рабацягі, з падупалымі лінючымі бакамі. Е.Лось.

Лінялы.
1. Які страціў першапачатковую афарбоўку, стаў няяркім; выцвілы.
Нячутна падышла жанчына ў лінялай жакетцы нараспашку. А.Кулакоўскі.
2. Які скінуў, змяніў сваё верхняе покрыва; вылінялы (пра жывёл, птушак).
Гладкі, лінялы конь. Лінялая курыца. @

ліпець // ліпнуць

Ліпець. Разм.
1. Ледзь-ледзь трымацца (пра каго-што-н.).
Усё сяло абнесена высокім плотам. Пры ўездзе ледзь ліпяць на адной закрутцы вароты. С.Грахоўскі.
2. перан. Пра вельмі слабае праяўленне якіх-н. працэсаў, пра стан заняпаду чаго-н.
Ледзь ліпіць аганёк, смольны корч дагарае. А.Зарыцкі.

Ліпнуць. Прыставаць, прыліпаць; аблепліваць, усыпаць.
У твары несла гарам, попелам, які ліпнуў да цела і пёк, нібы агонь. В.Карамазаў. @

ліставы1 / ліставы2 // лісцвяны / лісцевы / лісцёвы / лісцяны

Ліставы1. Які мае адносіны да ліста дрэў; у лістах.
[Марцін] ачышчаў стол ад свайго тытуню, і крышанага і ліставога. К.Чорны.
|| Які мае лісце; пакрыты лісцем; лісцевы. За засцянковай прысадай адразу пачынаўся сад. З поўначы яго ахоўвала ад вятроў шырокая паласа ліставога лесу - бяроз, асін і грабаў. М.Машара.

Ліставы2. Зроблены з якога-н. матэрыялу ў выглядзе ліста.
Дзверы былі абшыты тоўстым ліставым жалезам, і на іх таксама вісеў замок. А.Шашкоў.

Лісцвяны.
1. Які мае адносіны да лісця; пакрыты, усланы лісцем.
Неўзабаве ні голасу чалавечага, ні шолаху лісцвянага не стала чутно. Л.Дайнека.
2. Які мае лісце, з лістамі; лісцевы (у 2 знач.); проціл. хвойны.
Вакол стаялі высокія хвоі, між іх зелянелі махнатыя елачкі, лісцвяных дрэў не было відаць, не відаць было і кустарніку. Л.Арабей.

Лісцевы.
1. Які мае адносіны да лісця, утвораны лісцем.
У лясной глушы пад густым лісцевым навесам заўсёды пануе паўзмрок і вільгаць. В.Вольскі.
2. Які мае лісце, з лістамі; лісцвяны (у 2 знач.); лісцёвы; проціл. хвойны.
Лісцевае вецце і хвойныя лапы іншы раз спляталіся над дарогай, і сонечнае святло цадзілася праз зялёную страху, як праз сіта. Т.Хадкевіч.

Лісцёвы. Які мае лісце, з лістамі; лісцевы (у 2 знач.); лісцвяны (у 2 знач.); проціл. хвойны.
Там-сям хаваліся ў траве недарэчна кволыя елачкі і сасонкі, чакалі жыватворчага ценю, каб потым адразу вымахнуць пад неба, прыглушыць лісцёвыя дрэвы. А.Асіпенка.

Лісцяны. Разм. Тое, што і лісцвяны (у 2 знач.); лісцевы (у 2 знач.).
Ляжым на лісцяной, раней падсушанай каля агню пасцелі. Я.Брыль. На крокаў трыста ад хаткі быў густы лісцяны лес. З.Бядуля. @

літаральны // літарны

Літаральны.
1. Які дакладна адпавядае чаму-н.
Сінонім: даслоўны.
У практыцы беларуска-ўкраінскага паэтычнага ўзаемаперакладу мы часта сустракаемся з цэлымі радкамі, часам строфамі літаральнага перакладу. Э.Мартынава.
2. Дакладны; прамы, не пераносны.
Літаральны сэнс слова.

Літарны. Які мае адносіны да літары, літар.
У час навучання грамаце павінна шырока прымяняцца разразная азбука і літарная каса. М.Марчанка. @

ліхтар // ліхтэр

Ліхтар. Асвятляльны прыбор з крыніцай святла ў шкляным шары або ў футляры, скрынцы са шклянымі сценкамі.
Недалёка на сценцы мігае закапцелы чыгуначны ліхтар. М.Лынькоў.

Ліхтэр. Невялікае грузавое, звычайна несамаходнае судна, прызначанае для пагрузкі і разгрузкі вялікіх суднаў або для мясцовых перавозак.
У навігацыю гэтага года першыя чатыры рабочыя колы турбін перавязе караван ліхтэраў. Звязда. @

лотас // лотаць

Лотас. Паўднёвая шматгадовая травяністая водная расліна з прыгожымі буйнымі кветкамі.
[Лотас] - харчовая, лекавая і дэкаратыўная расліна. БелСЭ.

Лотаць. Шматгадовая травяністая расліна з жоўтымі кветкамі, якая расце звычайна на нізінных лугах, на балотах.
На балоце разгарнула галоўкі лотаць - усё, вясна... І так далей - лета, восень. Прырода завяла парадак - прырода яго блюдзе. А.Кудравец. @

людны // людскі // людскі

Людны. Такі, дзе прысутнічае многа людзей; мнагалюдны.
На гэтай заазёрнай паўвыспе стаялі спрадвеку дзве людныя вёскі. Улетку сорак трэцяга года фашысты-карнікі спалілі іх разам з людзьмі. Я.Брыль.
|| Такі, дзе бывае звычайна многа прахожых, праезджых. Людны і шумны хвіліну таму назад перон пачаў пусцець. Т.Хадкевіч.

Людскі.
1. Такі, як і трэба; прыстойны; чалавечны.
Надзвычай просты, людскі, шчыры, ён [Глебка] сустракаў кожнага з мяккай усмешкай і добразычлівым позіркам карых вачэй, гаварыў ціха, павольна, выразна, у добрай інтэлігентнай манеры. Я.Рамановіч.
2. Добры, прыгодны для чаго-н. (як у людзей).
Мы жывём у падпаветцы, у якой бацька выразаў невялікае, на чатыры балонкі, акенца, паклаў столь, зрабіў печ, выбіў гліняны ток, - але якая гэта хата, і мы хочам зрабіць, як кажа маці, людскую. В.Адамчык.

Людскі.
1. Які мае адносіны да людзей, належыць ім.
Сярод адвечнай цішыні першабытных лясоў рэдка сустракаліся людскія паселішчы. В.Вольскі.
2. Уласцівы людзям; чалавечы.
Салігорцы шануюць слаўную памяць аб героях-партызанах, якія аддалі тут сваё жыццё за шчасце людское. А.Кулакоўскі. @

лямеш // лямешка

Лямеш. Частка плуга, якая падразае зямлю знізу.
Сінонім: нарог.
Баразна вылузвалася з-пад лемяша, бегла за плугам, цьмяна пабліскваючы на сонцы. М.Капыловіч.

Лямешка. Абл. Страва з запаранага цеста, разведзенага вадой (з маслам ці салам).
Кармілі звычайна лямешкай, што складалася толькі з вады і мукі, без усялякай прыправы. Р.Няхай. @

лясісты // лясны

Лясісты. Густа парослы лесам, багаты лесам.
У гэтым глухім лясістым месцы, дзе лес часта саступаў месца балоту, трэба было разведваць кожны крок. К.Чорны.

Лясны.
1. Характэрны для лесу; які жыве ці расце, знаходзіцца ў лесе.
Ён ледзь не заснуў, калі насцярожанае вуха пачула падазроныя гукі на лясной дарозе. М.Лынькоў.
|| Багаты лесам, лясісты. Колькі раздолля ты дорыш жыццю, край мой узгоркавы, край мой лясны. Н.Гілевіч.
2. Які мае адносіны да лесаводства, да эксплуатацыі лесу.
Усе асноўныя лясныя масівы Беларусі знаходзяцца ў веданні дзяржаўных гаспадарак. Геаграфія БССР. @

ляснік // ляснічы // лясун

Ляснік. Даглядчык, вартаўнік лесу.
Сялянства ад веку адносіцца да леснікоў з пашанай і бояззю, бо ад іх залежыць многае. П.Пестрак.

Ляснічы. Загадчык лясніцтва; спецыяліст па лясной гаспадарцы.
Ляснічы, стары чалавек, адступіў са сваімі, каб не трапіць у рукі фашыстаў. І.Шамякін.

Лясун. У славянскай міфалогіі: казачны жыхар лесу, лясны дух.
Стаяў калісь тут бор стары, і жыў лясун у тым бары. М.Багдановіч. @

мабілізаваны // мабілізацыйны

Мабілізаваны. Прызваны ў армію па мабілізацыі.
Аказваецца, муж маладзічкі быў мабілізаваны ў войска, а цётчын сын служыў тэрміновую ў арміі, таму абедзве яны асабліва спачувалі і спагадалі нашым салдатам, якіх фашысты захапілі ў палон. М.Аўрамчык.

Мабілізацыйны. Які мае адносіны да мабілізацыі.
У ваенкамаце Яўгену Клімчанку перш за ўсё далі тэрміновае заданне: разнесці мабілізацыйныя павесткі. М.Гроднеў. @

магістр // магістрант // магістрат

Магістр.
1. Першая вучоная ступень у некаторых зарубежных краінах і дарэвалюцыйнай Расеі; з 1992 г. і ў нашай краіне; асоба, якая мае гэту ступень.
Дык яны ўсе маюць вышэйшую адукацыю. Кожны з іх магістр, а то і доктар. М.Машара.
|| Ужо з новага навучальнага года [1992] па некаторых спецыяльнасцях у БДУ ўводзяцца дзве акадэмічныя ступені - бакалаўра і магістра. Звязда.
2. У сярэднія вякі: тытул кіраўніка каталіцкага духоўна-рыцарскага ордэна; асоба, якая мела такі тытул.
У бітве загінуў вялікі магістр (глава ордэна) і большасць рыцараў. Грунвальдскі бой зламаў сілы ордэна і паклаў канец захопам нямецкіх рыцараў у Прыбалтыцы. Гісторыя сярэдніх вякоў.

Магістрант. Асоба, якая рыхтуецца да абароны дысертацыі на ступень магістра.
Дысертацыя магістранта. Выступленне магістранта.

Магістрат. Гарадское ўпраўленне ў некаторых краінах; будынак, у якім яно размяшчаецца.
Суседзі ж былі як суседзі, усе службовы народ - адны працавалі ў магістраце, другія ў іншых гарадскіх і нямецкіх установах. М.Лынькоў. @

мадонна // прымадонна

Мадонна. У католікаў: божая маці, багародзіца.
Да смерці прыеліся храмы, касцёлы, і нават краса чарнавокіх мадонн. П.Панчанка.

Прымадонна. Оперная спявачка, якая выконвае першыя ролі.
Комік Дар'ялаў, аперэтачная прымадонна Чарская заўладалі нашымі пачуццямі і назаўсёды выклікалі захапленне сваім майстэрствам. Я.Рамановіч. @

мадулятарны // мадуляцыйны

Мадулятарны. У радыётэхніцы: які мае адносіны да мадуляцыі - змянення характару ваганняў высокай частаты пад уплывам ваганняў больш нізкай частаты.
Мадулятарная лямпа.

Мадуляцыйны. У музыцы: які мае адносіны да мадуляцыі - пераходу з адной танальнасці ў другую.
Мадуляцыйны пераход у гучанні. @

маёмасны // маёмны

Маёмасны. Які мае адносіны да маёмасці, звязаны з уладаннем ёю.
Маёмасныя правы. Маёмасныя адносіны.

Маёмны. Заможны, багаты.
З асяроддзя абшчыннікаў паступова выдзяляецца група больш маёмных старэйшын, або «старцаў», у руках якіх сканцэнтроўваюцца буйныя ўчасткі зямлі. Гісторыя СССР. @

мазолісты // мазольны

Мазолісты. Пакрыты мазалямі; з мазалямі.
Аксіння працягнула да Евы рукі: былі яны парэпаныя, мазолістыя ад цяжкай работы. А.Асіпенка.

Мазольны.
1. Які мае адносіны да мазаля; звязаны з вялікай затратай працы, цяжкі; прызначаны для вывядзення мазалёў.
Каралёк не хацеў пазычаць грошы - парабчанскія мазольныя капейкі. С.Александровіч.
2. Тое, што і мазолісты.
Мудрыя законы Краіны Саветаў пісаны рукою рабочай, мазольнай. Я.Купала. @

майстравы // майстроўскі // майстэрскі

Майстравы. Уст. Рабочы, рамеснік.
З усіх вагонаў пайшлі: мужчыны ... з чамаданамі, партфелямі, дзеці, сяляне ў лапцях, армяках, майстравыя з інструментамі. П.Галавач.

Майстроўскі. Які належыць майстру.
Майстроўскі метр. Майстроўскі цыркуль.

Майстэрскі. Уласцівы сапраўднаму майстру; вельмі добра, дасканала выкананы.
Майстэрская работа. Майстэрскае выкананне. @

макаранічны // макаронны

Макаранічны. Кніжн. Багаты макаранізмамі - замежнымі словамі або выразамі, якія праніклі ў родную мову ў нязменным выглядзе.
Аб уласцівасцях і якасцях характару, аб абстаноўцы, у якой ён складаўся, падкрэслівае Я.Колас, калі гаворыць пра макаранічную мову шляхціца Бусыгі. Полымя.

Макаронны. Які мае адносіны да макароны; прыгатаваны з макароны.
Я хадзіў ля педінстытута, макароннай фабрыкі, глядзеў на дамы, на іх доўгія вадасцёкавыя трубы, ... на балконы, невялічкія, наіўна адкрытыя старонняму воку. Л.Дайнека. @

макраскапічны // мікраскапічны

Макраскапічны. Бачны простым, няўзброеным вокам.
Макраскапічная анатомія вывучае будову арганізма, што можна бачыць няўзброеным вокам. Птушкагадоўля.

Мікраскапічны.
1. Зроблены, даследаваны пры дапамозе мікраскопа.
Мікраскапічныя назіранні.
2. Вельмі малы, які можна ўбачыць толькі пад мікраскопам.
У мікраскапічных арганізмах мы бачым прасцейшыя праяўленні жыцця. К.Ціміразеў.
3. перан. Вельмі маленькі, нязначны па велічыні, памерах.
У Веркі з'яўлялася на сукенцы мікраскапічная плямка - сукенку мянялі. А.Карпюк. @

максімалісцкі // максімальны

Максімалісцкі. Які мае адносіны да максімаліста, максімалізму - празмернай, без уліку рэальных умоў, крайнасці ў якіх-н. патрабаваннях.
Максімалісцкія патрабаванні.

Максімальны. Самы большы сярод іншых, найбольшы; проціл. мінімальны.
Цяпер рабі правы ці левы разварот - і можна весці бой. Ён жа пайшоў на поўдзень па простай лініі на максімальнай хуткасці. А.Алешка. @

малаважкі // малаважны

Малаважкі. Які мае невялікую вагу.
Сінонім: лёгкі.
Яшчэ і цяпер некаторыя гаспадаркі здаюць недарослую, малаважкую жывёлу. Жывёлагадоўля.

Малаважны. Які не мае вялікай важнасці; нязначны.
Сінонім: неістотны.
Малая, малаважная тэма так і астаецца малаважнай, якімі б літаратурнымі аздобамі яе ні ўпрыгожвалі. Я.Скрыган. @

маладжавы // маладзейшы // малодшы

Маладжавы. Які выглядае маладзей сваіх год.
Адчуваючы няёмкасць, Казік нахмурыўся, і яго тонкі маладжавы твар стаў ненатуральна строгім, сур'ёзным. У.Краўчанка.
Няправільна. Яны [ахоўнікі] былі маладжавыя (трэба: маладыя) па ўзросту і бялявыя з выгляду. М.Аўрамчык.

Маладзейшы. Выш. ст. да прым. малады; больш малады.
Аблуплены на санцапёку нос і шчокі Алёшы былі густа абсыпаны вяснушкамі, і ад гэтага ён выглядаў маладзейшым за свае семнаццаць год - здаваўся хлапчуком. І.Шамякін.

Малодшы.
1. Якому менш год у параўнанні з кім-н.; самы малады сярод іншых.
Следам за гэтым пачуліся лёгкія і частыя крокі, і ў пакой увайшла малодшая дачка пана падлоўчага. Я.Колас.
2. Ніжэйшы чынам, званнем; ніжэйшы па службоваму становішчу.
Яфрэйтарскі чын быў адзін, ні малодшых, ні старшых яфрэйтараў не было. К.Чорны. @

маладзець // маладзіць

Маладзець. Мець больш малады выгляд, адчуваць сябе маладзейшым.
- Як ён [Л.Талстой] любіў Рэпіна! Мяняўся з твару, маладзеў, калі дазнаваўся, што Рэпін збіраецца ў Ясенькі. В.Карамазаў.

Маладзіць. Надаваць больш малады выгляд.
Коратка астрыжаныя цёмныя валасы маладзілі худы, энергічны твар з тонкімі рысамі, разумнымі светлымі вачыма. В.Іпатава. @

маладзіца // маладуха

Маладзіца. Маладая замужняя жанчына.
Дзяўчаты і маладзіцы вадзілі ля яго [кастра] карагоды, мужчыны і хлопцы спявалі і танцавалі. У.Дубоўка.

Маладуха. Разм.
1. Маладая, нявеста.
Сват Рыгорка стрыг вачамі, стараючыся непрыкметна кінуць позірк на маладуху, улавіць яе настрой. І.Дуброўскі.
2. Тое, што і маладзіца.
Ля варот на вуліцы бразнулі пустыя вёдры, і на плот узлокцілася Каця Сідоркава, бойкая маладуха, суседка Тодаравых: - Што гэта за вайна ў вас тутака!.. М.Ракітны. @

маляр // муляр

Маляр.
1. Рабочы, які беліць, фарбуе дамы, памяшканні і г.д.
Удзень тут працавалі маляры, і ў клубе моцна пахла фарбамі. І.Шамякін.
2. перан. Пра дрэннага мастака, жывапісца.
Бажкам не веру маляваным, што мажуць фарбай маляры. Я.Купала.

Муляр.
1. Рабочы, які будуе што-н. з каменю, цэглы.
Муляр з цэглы дом складае, сценка ў сценку роўныя, вы не знойдзеце нідзе працы больш шаноўнае. А.Астрэйка.
2. Майстар па кладцы і рамонту печаў.
Сінонім: пячнік.
Цяпер у нашай вёсцы, калі трэба скласці печ, - цэлая праблема: муляра не знойдзеш. Звязда. @

малярны // малярскі

Малярны. Звязаны з рамяством, работай маляра (у 1 знач.).
Дом адпачынку ўжо, можна сказаць, гатовы, а ў піянерскім лагеры заканчваюцца малярныя работы. Б.Сачанка.

Малярскі. Прызначаны для работы маляра (у 1 знач.).
Малярскі халат. Малярскі пэндзаль. @

манапалізаваны // манапалістычны // манапалісцкі // манапольны

Манапалізаваны. Такі, на які ўстаноўлена манаполія - выключнае права на вытворчасць або продаж чаго-н.
Манапалізаваная вытворчасць спірту.

Манапалістычны. Які мае адносіны да манаполіі - капіталістычнага аб'яднання.
Іменна ў ЗША і Германіі стварыліся самыя магутныя манапалістычныя саюзы ... - трэсты, канцэрны, картэлі. Эканамічная геаграфія зарубежных краін.

Манапалісцкі. Які мае адносіны да манапаліста.
Манапалісцкі план. Манапалісцкія прыбыткі.

Манапольны. Які мае адносіны да манаполіі - выключнага права на вытворчасць або продаж чаго-н.
Паны хочуць сілаю прымусіць нас курыць манапольную махорку. С.Анісаў. @

манарх // манах

Манарх. Асоба, якая стаіць на чале манархіі (цар, кароль, імператар і г.д.).
У часы бурных народных выступленняў зляталі галовы не толькі паноў, але і саміх манархаў. А.Якімовіч.

Манах. Сябра царкоўнай абшчыны, які жыве ў манастыры, даўшы абяцанне весці аскетычны спосаб жыцця.
Маці і тая плюецца, калі хто часам скажа пра манаха. М.Лынькоў. @

манархісцкі // манархічны // манаршы

Манархісцкі. Які мае адносіны да манархіста.
Манархісцкая змова. Манархісцкая група.

Манархічны. Які мае адносіны да манархіі.
Манархічнае кіраванне. Манархічная дзяржава.

Манаршы. Які мае адносіны да манарха, належыць яму.
Манаршая ўлада. Манаршы ўказ. @

манеўраванне // манеўранасць

Манеўраванне. Пераразмеркаванне чаго-н. у мэтах лепшага выкарыстання; лавіраванне.
У руках фашыстаў усе падыходы, велізарныя плошчы стэпаў для манеўравання і перадыслакацыі. Полымя.

Манеўранасць. Здольнасць манеўраваць.
Сінонім: рухомасць.
Асабліва звярні ўвагу на баявую гатоўнасць атрада, на яго манеўранасць. М.Джагараў. @

манеўраны // манеўровы

Манеўраны.
1. Які вядзецца без доўгачасовых умацаванняў, шляхам манеўравання; проціл. пазіцыйны.
Партызаны вялі манеўраную вайну, наносячы ўдары па гітлераўцах, дзе яны не чакалі. Звязда.
2. Здольны хутка мяняць напрамак руху.
Самалёт гэты [«Фоке-Вульф-189»] манеўраны, з вялікім дыяпазонам хуткасцей. А.Алешка.

Манеўровы. Спец. Прызначаны для перагону вагонаў, паравозаў або цеплавозаў на станцыйных шляхах пры фарміраванні чыгуначных саставаў.
Манеўровыя паравозы стаяць пад парай. Яны адцягваюць на запасныя шляхі пустыя вагоны, платформы, падганяючы пад выгрузку новыя. І.Навуменка. @

мантылья // мантыя

Мантылья. Уст. Кароткая жаночая накідка без рукавоў.
Дзяўчынка ... стрымалася і знешне спакойна паправіла на плячах доўгую карункавую мантылью. У.Караткевіч.

Мантыя.
1. Доўгая шырокая адзежына ў выглядзе плашча.
За сталом - трое суддзяў у чорных мантыях. М.Машара.
2. Дзве складкі скуры, якія звешваюцца са спіны некаторых беспазваночных жывёл.
Мантыя прадстаўляе сабой дзве складкі скуры, якія звешваюцца справа і злева ўніз са спіны малюска. Яны, нібы плашч, пакрываюць мяккае цела малюска. Адсюль і назва мантыя. Заалогія. @

манумент // пастамент

Манумент. Велічнае збудаванне ў гонар якой-н. выдатнай падзеі або асобы.
Сінонім: помнік.
Нашчадкамі героі не забыты: на плошчах манументы ім стаяць. Х.Жычка.

Пастамент. Аснова, фундамент помніка, статуі, калоны і г.д.
Сінонім: п'едэстал.
Афіцэр, скамандаваўшы «на плячо», кінуўся да помніка, узлез на пастамент і пачаў зрываць сцяг, але паслізнуўся і пляснуўся на зямлю. І.Гурскі. @

маралістычны // маральны

Маралістычны. Схільны прапаведаваць мараль, павучаць.
Сам ведаеш: маралістычных заўваг ніхто не любіць. Не трэба і мне рабіць іх. ЛіМ.

Маральны.
1. Які мае адносіны да маралі; які адпавядае правілам маралі, вызначаецца высокай маральнасцю.
У народзе жывуць вякамі выпрацаваныя маральныя погляды на праўду і крыўду, на дабро і справядлівасць. Р.Шкраба.
2. Звязаны з унутранымі, духоўнымі перажываннямі чалавека.
Вялікае маральнае задавальненне адчуў дзед Талаш пасля гэтага ўдалага стрэлу. Я.Колас. @

маркёрны // маркёрскі

Маркёрны. Які мае адносіны да маркёра - прыстасавання, якім праводзяцца пасяўныя або пасадачныя разоркі ці радкі.
Маркёрная лінія.

Маркёрскі. Які мае адносіны да маркёра - асобы, што прыслужвае і вядзе падлік пры гульні ў більярд.
Маркёрскі падлік. @

мармураваны // мармуровы

Мармураваны. Спец. Апрацаваны пад мармур.
Мармураваная папера.

Мармуровы. Які мае адносіны да мармуру; зроблены з мармуру.
Ён адзінока прыходзіў у белую, абліцаваную мармуровай пліткай сталоўку, падымаўся на другі паверх па вінтавой лесвіцы, абапіраючыся рукой на парэнчу. А.Жук. @

марока // марошка

Марока. Разм. Аб чым-н. заблытаным, валакітным, клопатным.
- Павязём [яблыкі] у Гомель - збудзем дзешавей. Затое ніякай марокі з гэтай паездкай не будзе. М.Даніленка.

Марошка. Балотная расліна з белымі кветачкамі і аранжавымі ягадамі; ягады гэтай расліны.
Спелай марошкай ірдзее скрозь і лагчына і яр. А.Александровіч. @

марудлівы // марудны

Марудлівы. Які павольна, без паспешлівасці робіць што-н.
[Якуб] скрозь сачыў за Сініцкім, не зводзячы з яго гарачых вачэй, як дзіця з марудлівага бацькі, што, прыехаўшы з кірмашу, ніяк не збярэцца паказаць прывезенага гасцінца. М.Зарэцкі.

Марудны.
1. Павольны, няспешны; проціл. хуткі.
Жанчына асцярожна павярнулася... і пайшла ў кватэру марудным крокам. З.Бядуля.
2. Карпатлівы.
Пачалася марудная праца - вылузванне рыбы з вочак сеткі ў скрыні: для адпраўкі, калі падыдзе рыбгасаўскі катэр. Я.Брыль. @

марожаны // марозлівы / марозны

Марожаны. Замарожаны; папсаваны марозам, мёрзлы.
Марожаны корм з'яўляецца нядобраякасным. Птушкагадоўля.

Марозлівы. Тое, што і марозны.
Ясныя былі дні і марозлівыя, і, як заўсёды ў тую восень, ціхія. К.Чорны.

Марозны. З марозам, вельмі халодны.
Надакучыла ноччу марознаю вішням сніць аб далёкай вясне. А.Лойка. @

марэнавы // марэнны

Марэнавы. Які мае адносіны да травяністай расліны марэны, з карэнняў якой атрымліваюць чырвоную фарбу; ярка-чырвоны, колеру марэны.
Астроўскі важна сеў у крэсла з высокай спінкай і вычварнай разьбою, за стол марэнавай афарбоўкі. І.Гурскі.

Марэнны. Які мае адносіны да марэны - вялікай колькасці абломкаў горных парод ледніковага паходжання.
Марэнныя ўзгоркі і ўзвышшы ў Палессі даволі рэдкія. Прырода Беларусі. @

маскіраваны // маскіровачны

Маскіраваны. Скрыты ад праціўніка пры дапамозе маскіроўкі.
Сінонім: замаскіраваны.
Кулямёт быў добра маскіраваны, але як толькі адкрыў агонь, яго адразу ж вывелі са строю. ЛіМ.

Маскіровачны. Які служыць, прызначаны для маскіроўкі.
Вунь стаіць накрыты з аднаго боку маскіровачнай сеткай магутны КВ. С.Александровіч. @

масцісты // масціты

Масцісты. Чыстай, добрай масці (пра каня).
Масцістая кабыліца. Масцісты стаеннік.

Масціты. Які заслужыў сваёй шматгадовай плённай дзейнасцю павагу і прызнанне.
Як ні вярці, як ні круці - ёсць нявесткі, ёсць зяці! Зразумела, што сумесна жыць масцітым з імі цесна. Р.Барадулін. @

матацца // матляцца

Матацца.
1. Рухацца з аднаго боку ў другі, будучы ў вісячым становішчы; матляцца (у 1 знач.).
У руках жанчын маталіся белыя хустачкі. Ц.Гартны.
2. Разм. Праводзіць час у раз'ездах, клапоцячыся пра што-н.
[Муж] усё прападаў у камандзіроўках. Матаўся па ўсёй Мурманскай вобласці. А.Кудравец.

Матляцца. Разм.
1. Рухацца з аднаго боку ў другі, будучы ў вісячым становішчы; матацца (у 1 знач.).
Стаяла позняя восень. Дзе-нідзе на дрэвах бездапаможна матлялася ад ветру пабурэлае лісце. І.Новікаў.
2. Часта рухацца з боку ў бок; хістацца.
Кнот гарэў няроўна, як на ветры, агеньчык матляўся, і святлацені гулялі на яе маршчыністым твары. В.Карамазаў.
Няправільна. Вось... Бародка - ён нібыта заўсёды заняты справамі: некага «разносіць» за нядбайнасць, ганяе па калгасах упаўнаважаных і сам матляецца (трэба: матаецца) па раёне, але ад яго кіпучай дзейнасці шкоды больш, чым карысці. А.Адамовіч. @

матчавы // мачтавы

Матчавы. Які мае адносіны да матча.
Форма спаборніцтва па традыцыі засталася матчавай. Маладосць.

Мачтавы. Які мае адносіны да мачты; з якога робяць мачты.
На ўзлессі вынесліся пад неба мачтавыя сосны, побач з імі раскінуліся цёмна-зялёныя шатры елак, а па схілах яроў разросся маліннік. З.Бандарына. @

матываваны // матывіровачны

Матываваны. Абаснаваны матывамі, довадамі.
Сінонім: абгрунтаваны.
Аблічча героя раскрываецца матывавана (прысл.), як з'ява рэальнага парадку, як чалавечая істота. Н.Перкін.

Матывіровачны. Які заключае ў сабе матывіроўкі, з'яўляецца падставай чаго-н.; з матывіроўкай.
Рашэнне складаецца з уводнай, апісальнай, матывіровачнай і рэзалютыўнай частак. Грамадзянскі працоўны кодэкс БССР. @

матэрыялістычны // матэрыяльны

Матэрыялістычны. Які мае адносіны да матэрыялізму, заснаваны на яго прынцыпах.
Прыродазнаўчыя артыкулы, якія чытаюцца ў пачатковай школе, даюць багаты і змястоўны матэрыял для выхавання ў вучняў пачатковых класаў асноў матэрыялістычнага светапогляду. М.Марчанка.

Матэрыяльны.
1. Які існуе незалежна ад свядомасці; рэальны.
Сінонім: рэчыўны.
У адносінах да свядомасці матэрыя першасная, бо існуе да свядомасці, спараджае свядомасць, з'яўляецца крыніцаю нашых ведаў і папярэднічае вобразам матэрыяльных аб'ектаў у адчуваннях чалавека. БелСЭ.
2. Які мае адносіны да матэрыялаў.
[Багуцкі] зайшоў на матэрыяльны склад. Ля сцелажоў корпаўся Чычын. М.Лынькоў.
3. Звязаны з маёмасцю, уласнасцю, даходамі, грашамі.
Былі прыняты неабходныя меры па ўмацаванню выдавецтваў кадрамі, матэрыяльнаму іх забеспячэнню. А.Волк. @

махраваты / махрасты // махровы // махрысты

Махраваты. З невялікімі махрамі.
Махраватыя канцы ручніка.

Махрасты. Тое, што і махрысты.
Махрасты шалік.

Махровы.
1. Які мае вялікую колькасць пялёсткаў (пра кветку); махрысты (у 2 знач.).
Шыпшына - продак ружы, ад якой яна адрозніваецца тым, што кветкі яе простыя, а не махровыя. Беларусь.
2. Пра тканіны, вырабы з высокім ворсам.
Махровыя ручнікі.
3. перан. Ярка выражаны, дасягнуўшы вышэйшай ступені (пра якую-н. адмоўную якасць, пра чалавека з такой якасцю).
Махровы рэакцыянер.

Махрысты.
1. З махрамі.
Міця прайшоў у святліцу з вялікім махрыстым абажурам і апынуўся ў знаёмым вузенькім пакойчыку. В.Адамчык.
2. З вялікай колькасцю пялёсткаў (пра кветку); махровы (у 1 знач.).
Яна нагнулася, сарвала махрыстую кветку дзьмухаўца і панюхала яе, пакінуўшы на кончыку носа жоўты пылок. В.Адамчык. @

медальер // медальён

Медальер. Спецыяліст па вырабу форм для адліўкі і чаканкі манет і медалёў.
Філіграннае майстэрства савецкіх медальераў атрымала заслужанае прызнанне. ЛіМ.

Медальён. Ювелірны выраб авальнай або круглай формы, у які звычайна ўстаўляецца партрэт; носіцца на ланцужку, шнурку на шыі.
Апусціўшы галаву, яна церабіла кароткімі пальчыкамі шаўковы шнурок медальёна. Б.Стральцоў. @

меліяраваны // меліярацыйны

Меліяраваны. Палепшаны шляхам асушэння (пра землі).
Роўным, без хмызоў і беразнякоў, без канавак праз кожныя сто метраў, усеяным высокімі травамі і збажыной стаяла меліяраванае поле. В.Мыслівец.

Меліярацыйны. Які мае адносіны да меліярацыі - сістэмы мерапрыемстваў па паляпшэнню непрыдатных зямель шляхам асушэння, меліярацыі і інш.
Мы будзем берагчы тарфянікі, ашчадней выкарыстоўваць іх, не дапусцім ранейшых памылак, якія назіраліся пры меліярацыйных работах у паўднёвых раёнах. І.Мележ. @

мемарыяльны // мемуарны

Мемарыяльны. Які служыць для ўвекавечання памяці якой-н. асобы ці падзеі.
У дваццатыя і трыццатыя гады Вітольд Каятанавіч [Біруля] актыўна працуе ў жанры мемарыяльнага пейзажа. Пэўна, можна лічыць, што ён якраз і пачаў ствараць савецкі мемарыяльны пейзаж. В.Карамазаў.

Мемуарны. Які мае адносіны да мемуараў - літаратурнага твора ў форме ўспамінаў аўтара пра падзеі мінулага.
Большасць фактаў, што прыводзяцца ў «Летапісе», вывераны намі па першакрыніцах (архіўных дакументах і мемуарнай літаратуры). Г.Кісялёў. @

мензула // мензурка

Мензула. Спец. Інструмент для тапаграфічных здымак.
- Гэта ж мая любімая работа - мензула, нівелір, планшэт, калька і прасторы зямлі, запісаныя на паперу лініямі і матэматычнымі знакамі. Я.Скрыган.

Мензурка. Пасудзіна з дзяленнямі для дакладнага адмервання вадкасцей.
Дзецюкі і дзяўчаты ля кніжак сядзяць, ля прабірак, мензурак, мадэляў і карт. У.Дубоўка. @

месніцкі // месны // местачковы // мясцовы

Месніцкі. Які абараняе вузкамясцовыя інтарэсы.
МТС больш зыходзяць з дзяржаўных інтарэсаў, многія ж калгасы - з месніцкіх і нават спажывецкіх, гэта, маўляў, і так зразумела. Т.Хадкевіч.

Месны. У выразе: месны   склон - склон, які адказвае на пытанні: аб кім? аб чым? і ўжываецца толькі з прыназоўнікам.
З прыназоўнікам «пры» назоўнікі ў месным склоне маюць значэнне паказу часу або прадмета, пры якім знаходзіцца або існуе прадмет. М.Марчанка.

Местачковы. Які мае адносіны да мястэчка, характэрны для яго.
Мы хадзілі ў парк, блукалі па прыціхлых сонных местачковых вуліцах. Б.Сачанка.

Мясцовы. Які жыве, дзейнічае ў пэўнай мясцовасці, не прыезджы; звязаны з пэўнай мясцовасцю.
Супрацоўніцтва з мясцовым насельніцтвам наладжана на глебе суседскага абмену. Я.Брыль. @

метадалогія // метадычнасць // методыка

Метадалогія. Вучэнне аб навуковым метадзе наогул і аб метадах асобных навук.
Катэгорыя формы і зместу вельмі складаная агульнафіласофская праблема, правільнае вырашэнне якой з'яўляецца неабходнай умовай навуковай метадалогіі і тэорыі творчасці. Беларусь.

Метадычнасць. Планамернасць; строгая паслядоўнасць.
Васіль Малюк зноў адчыніў топку і з нейкай упартай метадычнасцю пачаў кідаць у яе ненажэрнае чэрава паліва. Я.Васілёнак.

Методыка. Сукупнасць метадаў практычнага выканання чаго-н.; вучэнне аб метадах выкладання той ці іншай навукі.
З усіх дысцыплін студэнты найбольш ведалі методыку мовы, бо навучыліся любіць самую мову, чуючы жывыя ўзоры яе з вуснаў паэта [Я.Коласа]. М.Лужанін. @

метраполія // мітраполія

Метраполія.
1. У Старажытнай Грэцыі: горад-дзяржава (поліс) у адносінах да заснаваных ім пасяленняў-калоній на тэрыторыі іншых краін.
Парадкі калоній у асноўным узнаўлялі лад сваіх метраполій, але радавыя сувязі ў калоніях былі значна слабейшымі, чым у метраполіях. В.Сяргееў.
2. Капіталістычная краіна ў адносінах да сваіх калоній.
Метраполія эксплуатавала калоніі, якія з'яўляліся для яе прамысловасці пастаўшчыкамі сыравіны і спажыўцамі гатовых вырабаў. Эканамічная геаграфія СССР.

Мітраполія. Царкоўна-адміністрацыйная акруга, якая знаходзіцца пад кіраўніцтвам мітрапаліта; галоўны горад гэтай акругі.
Стараючыся забыцца на сваё паганскае мінулае, Кіеў паспешліва будуе цэрквы. Лепшая з лепшых між іх Сафія, мітраполія Русі. Л.Дайнека. @

метэарыт // метэор

Метэарыт. Цвёрдае цела касмічнага паходжання, якое ўпала на Зямлю з міжпланетнай прасторы.
Тады я паверыў, што ўчора сапраўды недзе ўпаў метэарыт, і мне пашчасціла якраз у той момант загадаць цудоўнае жаданне, і гэта жаданне здзейснілася. Я.Радкевіч.

Метэор. Распаленае цела касмічнага паходжання, якое ярка свеціцца і хутка рухаецца ў зямной атмасферы.
Сінонімы: знічка, падаючая зорка.
Усё яго [М.Багдановіча] жыццё - гэта подзвіг. Напорлівае і роўнае гарэнне адной страсці. І кароткатэрміновае. Вось чаму яго жыццё нагадвае нам успышку метэора. М.Стральцоў.
Няправільна. - А зараз даводзяць, што яны [кратэры] ад падзення метэораў!.. (трэба: метэарытаў). А.Карпюк. @

механізаваны // механізатарскі

Механізаваны. Аснашчаны машынамі і механізмамі.
Камандзіры механізаваных часцей вывучаюць гэтыя ўзгоркі, дарогі, масты, пераправы. А.Алешка.

Механізатарскі. Які мае адносіны да механізатара.
«Дзяўчо! Што з цябе толку. Механізатарскага хлеба паспытаць захацела! Паспытай, які ён лёгкі...» Т.Хадкевіч. @

механістычны // механічны

Механістычны. Заснаваны на прынцыпах механіцызму - антыдыялектычнага напрамку ў філасофіі, які зводзіць усю разнастайнасць быцця да простых законаў механікі.
Пастаноўка пытання аб поўнай аналогіі кожнага ўрока з адукацыйным працэсам у цэлым механістычная. І.Казанцаў.

Механічны.
1. Які мае адносіны да механікі - раздзела фізікі, што вывучае законы перамяшчэння цел у прыродзе.
Кожная пакоўка праходзіла механічную апрацоўку ў пяці пазіцыях. Беларусь.
2. Які мае адносіны да механізмаў, машын.
Максім разумеў, што сапраўды няблага б увесці на ферме механічнае даенне кароў. В.Дайліда.
3. перан. Несвядомы; машынальны, аўтаматычны.
Аднак механічнае паўтарэнне рухаў, якія маюць яшчэ істотныя недахопы, прывядзе толькі да замацавання гэтых недахопаў. Р.Дзмітрыеў. @

мігальны // мігатлівы

Мігальны. Які служыць для мігання або знаходзіцца ў пастаянным руху.
Калі мікробы трапляюць у трахею і бронхі, яны і там сустракаюць перашкоду на сваім шляху: раснічкі мігальнага эпітэлію могуць рухацца супроць току паветра і нібы вымятаюць мікробаў разам са сліззю. К.Шарыкаў.

Мігатлівы. Які свеціцца слабым, няроўным, зменлівым бляскам; які мігціць; трапяткі, дрыготкі.
Неба шэрае, толькі дзе-нідзе на ім прабіваліся дробныя мігатлівыя зоркі. Г.Бураўкін. @

міграцыя // эміграцыя

Міграцыя. Спец. Перамяшчэнне, перасяленне (насельніцтва ўнутры краіны ці за яе межы; жывёлы, птушак з адной мясцовасці ў іншую і г.д.).
Для літаратуры, як і для сацыялогіі, важна даследаваць, чаму і цяпер, калі на вёску прыйшоў матэрыяльны дастатак, міграцыя сельскага насельніцтва ў горад не змяншаецца. Полымя.

Эміграцыя. Перасяленне з сваёй айчыны ў іншую краіну па палітычных, эканамічных ці іншых прычынах; знаходжанне за межамі сваёй айчыны ў выніку такога перасялення.
Левандоўскі якраз два дні таму назад вярнуўся з эміграцыі. А.Карпюк. @

мікрамер // мікрометр

Мікрамер. Прыбор для вымярэння лінейных размераў дэталей машын.
Так у рабочых на «ўзбраенні» з'явіліся ўніверсальны вугламер для праверкі габарыта інструмента, мікрамер і інш. Беларусь.

Мікрометр. Інструмент для дакладнага вымярэння лінейных велічынь.
Ішлі ў ход і кранцыркуль, і мікрометр, і сталёвая лінейка. М.Ваданосаў. @

мінералагічны // мінеральны

Мінералагічны. Які мае адносіны да мінералогіі - навукі аб мінералах.
Цяпер керны выходзілі такія, што хоць у мінералагічны музей адпраўляй, - роўныя, нібы адпаліраваныя, без адзінай шчарбінкі. А.Чаркасаў.

Мінеральны. Які мае адносіны да мінералаў, утрымлівае іх у сваім саставе.
Кіраўнікі калгаса і спецыялісты клапоцяцца, каб зямля была запраўлена дастатковай колькасцю мінеральных і арганічных угнаенняў. Звязда. @

міс // місіс

Міс. Форма звароту да незамужняй жанчыны ў Англіі і Амерыцы; незамужняя жанчына; дзяўчына.
Міс - ветлівы зварот да дзяўчыны ў Англіі і Амерыцы (звычайна перад імем, прозвішчам). Тлумачальны слоўнік для сярэдняй школы.

Місіс. Форма звароту да замужняй жанчыны ў Англіі і Амерыцы; замужняя жанчына.
Грукоча машына. Маўчы, качагар, і пылам вугольным давіся! Хай з топкі тваёй не праб'ецца ўгар да містэраў хмельных і місіс. А.Дудар. @

містыка // містычнасць

Містыка.
1. Рэлігійна-ідэалістычны погляд, які прызнае існаванне надпрыродных, таямнічых сіл і магчымасць зносін з імі чалавека.
Па сумяшчальніцтву з містыкай гэты чалавек займаўся яшчэ выхаваннем юнацтва ў духу адданасці радзіме і прастолу, таму што займаў пасаду начальніка штаба ваенна-навучальных устаноў. У.Караткевіч.
2. перан. Разм. Штосьці загадкавае, незразумелае.
Над горам яго маленства яна плакала. Сама будучы ўжо спрацаваная і хворая, яна да містыкі ўжо тады даводзіла сваё замілаванне да яго. К.Чорны.

Містычнасць. Таямнічая загадкавасць, незразумеласць.
Жах раптам апанаваў чалавека, набыўшы адценні містычнасці. К.Чорны. @

містыфікацыя // містыцызм

Містыфікацыя. Наўмыснае ўвядзенне каго-н. у зман.
Няўжо гэта так і будзе? Гэта ж проста нейкая недарэчная містыфікацыя. М.Зарэцкі.

Містыцызм. Рэлігійна-ідэалістычны светапогляд, заснаваны на містыцы; схільнасць да містыкі.
Працэс пераадолення рэштак семінарскай «навукі» ў Лабановіча - чалавека з выразным нахілам да містыцызму - адбываўся амаль пакутліва. Полымя. @

міфалагічны // міфічны

Міфалагічны. Які мае адносіны да міфалогіі - сукупнасці міфаў якога-н. народа.
У пошуках гераічнага паэт [М.Багдановіч] часта звяртаецца да міфалагічных вобразаў. С.Майхровіч.

Міфічны.
1. Які мае адносіны да старажытных міфаў.
Фігура міфічнага героя Праметэя, намаляваная на шкатулцы, сімвалізуе сабой беларускага селяніна, які разрывае ланцугі панскай няволі. Беларусь.
2. перан. Авеяны паданнямі; легендарны, казачны.
На Піншчыне старыя людзі любяць расказваць пра здарэнне з недарэчным прыставам. Ён ужо даўно зрабіўся міфічнай фігурай. В.Вольскі.
3. перан. Разм. Які не існуе ў сапраўднасці; прыдуманы, неверагодны.
У сапраўднасці ж навукай даўно даказана, што і Хрыстос, і апостал Пётр - гэта асобы выдуманыя, міфічныя. А.Залескі. @

міякард // міякардыт

Міякард. Мышачная сценка сэрца.
Інфаркт міякарда - цяжкая хвароба. Але медыцынскай навукай даўно даказана: асобы, што перанеслі яго, павінны вярнуцца да актыўнай працы. Звязда.

Міякардыт. Захворванне сардэчнай мышцы - міякарда.
Прыкметы міякардыту залежаць ад парушэння сардэчнага рытму і недастатковай скарачальнай функцыі міякарда (агульная слабасць, задышка ў спакоі, хуткая стамляльнасць, сэрцабіцце, боль у вобласці сэрца). БелСЭ. @

музыкальны // музыканцкі // музычны

Музыкальны.
1. Здольны да музыкі; які тонка разумее, адчувае музыку.
- Вы ж самі хваліліся, што ў вас музыкальныя здольнасці. І.Шамякін.
2. Прыемны для слыху; меладычны.
Купала як паэт вельмі даражыць музыкальным бокам паэзіі. І.Навуменка.

Музыканцкі. Які мае адносіны да музыканта; з музыкантаў.
Музыканцкі ўзвод.

Музычны. Які мае адносіны да музыкі, характэрны для яе.
Пашырэнне музычнай культуры сярод шырокіх мас працоўных патрабавала і павелічэння музычнай літаратуры. А.Волк @

мускулісты // мускульны

Мускулісты. З развітымі мускуламі.
Павел, прыземісты, мускулісты хлопец, неахвотна падняўся з-за стала. У.Шахавец.

Мускульны. Які мае адносіны да мускулаў.
Гладкая мускульная тканка складаецца з верацёнападобных клетак. Птушкагадоўля. @

мучністы // мучны

Мучністы. Падобны чым-н. на муку.
Дзякуючы гэтаму тут застаецца толькі амаль нерастварымы, мучністы навобмацак, кварцавы пясок. Геаграфія БССР.

Мучны. Які мае адносіны да мукі; прыгатаваны з мукі.
Вось ужо апошняя крама, крама мучная, а далей пойдуць хаты земляробаў. П.Пестрак.
Няправільна. Суха стукаюць нашы малаткі, б'юць буйное каменне. Шэры, мучны (трэба: мучністы) пыл садзіцца на руках, на твары. Я.Каршукоў. @

мушкетны // мушкецёрскі

Мушкетны. Які мае адносіны да мушкета - старажытнага ружжа.
Мушкетны выстрал. Мушкетны ствол.

Мушкецёрскі. Які мае адносіны да мушкецёра - салдата ўзброенага мушкетам.
Мушкецёрскі полк. Мушкецёрская форма. @

мыліць // мыляцца // мыляць

Мыліць. каго-што. Намыльваць мылам з вадою.
Пакуль [Юхневіч] мыліў і мыў рукі, ад якіх ішоў пах бензіну, сястра Андрэя пачысціла яму пінжак. А.Савіцкі.

Мыляцца. Абл. Рабіць памылкі, памыляцца.
Дзеці мардаваліся, мыляліся, некаторыя плакалі, пішучы гэтае слова. Я.Колас.

Мыляць. Варушыць губамі.
Суддзя надзімаўся, як індык, нешта хацеў сказаць, але ў разгубленасці толькі мыляў губамі. М.Лынькоў. @

мылкі // мыльны

Мылкі. Які лёгка распускаецца ў вадзе, дае многа пены.
Мылкае мыла. Мылкая шампунь.

Мыльны. Які мае адносіны да мыла; з мыла; намылены.
Мыльная пена. Мыльная вада. @

мысленны // мысліцельны

Мысленны. Які паўстае ў думках, мыслях; уяўны.
Мысленныя вобразы ўзнікаюць з адчуванняў. І.Казанцаў.

Мысліцельны. Які мае адносіны да мыслення; звязаны са здольнасцю думаць, мысліць.
Настаўнік развівае мысліцельныя здольнасці вучняў. І.Казанцаў. @

мэблевы // мэбляваны

Мэблевы. Які мае адносіны да мэблі; звазаны з яе вырабам або продажам.
Ясень цэніцца і шырока выкарыстоўваецца ў мэблевай вытворчасці, сталярнай справе, сельскагаспадарчым машынабудаванні, вагона- і авіябудаванні, у вытворчасці спартыўнага інвентару. Звязда.

Мэбляваны. Абстаўлены мэбляю; з мэбляю.
Гэта вельмі скромна мэбляваны кабінет. І.Новікаў. @

мядзведзіца // мядзведка

Мядзведзіца. Самка мядзведзя.
Бегала мядзведзіца па лясах наўкола, пытала, дзе гнездзяцца меданосы-пчолы. М.Калачынскі.

Мядзведка. Земляное насякомае з тоўстым целам, пакрытым кароткімі мяккімі валаскамі; шкоднік сельскагаспадарчых культур.
У рацыёне бусла пераважаюць шкодныя насякомыя (напрыклад, мядзведкі, якія знішчаюць пасевы гароднінных культур). Звязда. @

мязга // мяздра

Мязга.
1. Мяккая частка дрэва між карой і драўнінай.
І пні [я] памагаў капаць, і драў тую ж бяросту. Асабліва ўлетку, на канікулах. Тады акурат пачынала адставаць ад мязгі свежая бяроста. Б.Сачанка.
2. Маса, якая ўтвараецца пасля таўчэння, расцірання чаго-н.
Эол сядзеў тады ля печкі, - мязгу скабліў на перапечкі ды лапці лыкам падплятаў. Энеіда навыварат.

Мяздра. Падскурная клятчатка ў жывёл; сподні бок вырабленай скуры.
Падскурную клятчатку называюць мяздрой. Таваразнаўства. @

мярцвець // мярцвіць

Мярцвець.
1. Страчваць прыметы жывога, станавіцца мёртвым; нямець.
Было горача, як ля агню, і мярцвелі рукі. І.Пташнікаў.
2. перан. Рабіцца пустынным, змярцвелым.
Позняй восенню мярцвее поле, лес, усё навакольнае.

Мярцвіць. каго-што.
1. Пазбаўляць жыцця, губіць.
Нармальнаму чалавеку звычайна шкода мярцвіць любую жывую істоту.
2. перан. Разм. Рабіць пустынным, змярцвелым.
У жыдоўскім канцы вуліцы было яшчэ цішэй. Субота мярцвіла ўсе праявы будзённага жыцця. Ц.Гартны. @

мярэжаны // мярэжкавы // мярэжысты

Мярэжаны. Вышыты мярэжкай - на тым месцы, дзе з тканіны выцягнуты ніткі.
Мярэжаная сурвэтка.

Мярэжкавы. Які мае адносіны да мярэжкі.
Мярэжкавая вышыўка.

Мярэжысты. Такі, як мярэжка, узорысты.
Мярэжысты ўзор. @

мясісты // мясны

Мясісты.
1. З вялікай колькасцю мяса, які дае многа мяса.
Я з цікавасцю слухаў расказы дзядзькі пра невядомых мне рыб. Мне і сёння чамусьці добра памятаецца, як ён даводзіў, што бялуга - самая мясістая рыба. ЛіМ.
2. Разм. Тоўсты, поўны (пра чалавека або часткі яго цела).
На мясістым носе сядзелі рагавыя акуляры, якія надавалі эсэсаўцу вучоны выгляд. І.Мележ.
3. Багаты сакавітай мякаццю (пра расліны, плады).
На падаконніках ружавелі мясістыя памідоры. Л.Гаўрылкін.

Мясны. Які мае адносіны да мяса; прыгатаваны з мяса.
Яны сядзелі на нарах і елі лыжкамі мясныя кансервы з хлебам. І.Шамякін. @

мятла // мятліца // мятлушка // мяцёлка

Мятла. Пучок звязаных галінак (без лісцяў) для падмятання.
Відаць, баковачка гэтая некалі прымяркоўвалася для кладоўкі прыбіральшчыцам: там зручна было складваць мётлы, скрабкі, вешаць спецвопратку. А.Кулакоўскі.

Мятліца. Пустазелле азімых злакаў з суквеццем у выглядзе мяцёлкі.
Паўз лес, між кустоў, трава ў пояс. Усё цвіце, буяе. Мятліца, званочкі, слёзкі, гарошак, браткі, валяр'яна. А.Кудравец.

Мятлушка. Абл. Насякомае з дзвюма парамі крылаў, пакрытых пылком рознага колеру, ад якога залежыць іх афарбоўка.
Сінонім: матылёк.
Дзятліна зелянее патройнымі лісцінкамі. Клякоча скакунец-каваль... Трапыхаецца і снуе туды-сюды над жытам жоўценькая мятлушка. М.Гарэцкі.

Мяцёлка.
1. Тое, што і мятла.
А вілы, граблі і мяцёлкі,.. каля варот адны стаялі - таксама працы ўжо чакалі. Я.Колас.
2. Суквецце некаторых раслін, якое нагадвае па форме мятлу.
Алекса зірнуў вакол - відаць, на той гары раслі такія ж каржакаватыя, падобныя да полацкіх соснаў магутныя дрэвы з пушыстымі мяцёлкамі светла-зялёных іголак. В.Іпатава. @

мятлісты // мятлічны // мяцёлчаты

Мятлісты. Такі, як мяцёлка, пышны.
Зусім не відаць Агаткі: вусаты ячмень з аднаго боку, а з другога - мятлісты авёс. Я.Колас.

Мятлічны. Які мае адносіны да пустазелля мятліцы.
Руневіч выплюнуў мятлічную саломінку, якую ўсё жаваў, паглядзеў на Крушыну. Я.Брыль.

Мяцёлчаты. Які мае суквецце ў выглядзе мяцёлкі.
Мяцёлчатае суквецце. @

мяцежніцкі // мяцежны

Мяцежніцкі. Які мае адносіны да мяцежніка, характэрны для яго.
Яго бунтарскі, мяцежніцкі дух стаў праяўляцца цяпер усё часцей і часцей. ЛіМ.

Мяцежны.
1. Які мае непасрэдныя адносіны да мяцяжу.
І помніць дагэтуль Замосце і Снежна, як беглі палкі генералаў мяцежных. П.Глебка.
2. перан. Трывожны, неспакойны.
Вы не такая, як усе, вы такая ж, як і я, мяцежная шукальніца незвычайнага і прыгожага. А.Асіпенка. @

набажэнства // набожнасць

Набажэнства. Царкоўная служба.
Сінонім: богаслужэнне.
Назаўтра зранку таксама ішла споведзь, а потым ужо служылася абедніца, набажэнства, спецыяльна створанае для палешукоў, бо звычайна іх доўга ў царкве не затрымлівалі. Я.Колас.

Набожнасць. Шчырая вера ў бога.
Сінонім: багамольнасць.
Цельшынцы не вызначаліся асаблівай набожнасцю і рэлігійнасцю, але царкоўныя абрады спраўлялі. Ю.Пшыркоў. @

набівачны // набіўны

Набівачны. Які мае адносіны да набіўкі; які служыць, прызначаны для набіўкі, набівання.
Набівачным матэрыялам для мяккіх цацак служыць пілавінне або вата. Таваразнаўства.

Набіўны. Зроблены пры дапамозе набівання; з набітым узорам (пра тканіны).
Тканіны бываюць адбеленыя, гладкафарбаваныя, набіўныя і інш. Таваразнаўства. @

набой // набойка

Набой. Зарад пораху са шротам, карцеччу або куляй для паляўнічай стрэльбы; патрон з такім зарадам.
Дзед Піліп узяў сваю двухстволку, праверыў набоі і павесіў над самым ложкам. М.Ваданосаў.

Набойка. Ніжні слой абцаса; металічная пласцінка, якая набіваецца на абцас і насок абутку.
Бадай на ўвесь тэрмін навучання хопіць вопраткі і абутку. Калі што парвецца, можна зашыць, а на абцасы чаравікаў набіць набойкі. І.Навуменка. @

навесны // навешаны // навясны

Навесны. Такі, пры якім міны, снарады, апісваючы ў паветры крутую дугу, падаюць зверху.
Навесны агонь.

Навешаны. Павешаны, прымацаваны да чаго-н., надзеты на што-н.
Дзверы навешаны.

Навясны. Прыстасаваны для навешвання; які навешваецца.
Навясныя рамы. @

навізна // навіна

Навізна. Штосьці новае, незнаёмае; нешта нядаўна адкрытае, вынайдзенае, выпрабаванае і г.д.
Дзеці ў нас харошыя, сумленныя, працавітыя, хочуць усё ведаць. Вось мы і павінны даць ім радасць хоць маленькіх адкрыццяў, захапіць навізною ведаў, адагрэць душу ўвагаю і добрым словам. С.Грахоўскі.

Навіна. Толькі што атрыманая вестка, паведамленне пра што-н.; нешта новае, незнаёмае.
Зводку Міця прачытаў на калідоры двухпавярховага чыгуначнага дома. З'явілася жаданне зараз жа пабегчы да хлопцаў падзяліцца навіной. І.Навуменка. @

навуковы // навучальны

Навуковы. Які мае адносіны да навукі, характэрны для яе; які адпавядае патрабаванням навукі.
Дзед любіў пры зручным выпадку ўжыць навуковае слова. М.Лынькоў.

Навучальны. Які мае адносіны да вучобы, навучання; звязаны з арганізацыяй працэсу навучання.
Набліжаўся канец першай чвэрці навучальнага года... А.Карпюк. @

нагарны // нагарэлы

Нагарны. Які мае адносіны да нагару; які служыць для знімання нагару.
Нагарныя шчыпцы.

Нагарэлы. На якім утварыўся нагар, з нагарам.
Нагарэлы кнот. @

наглядальніцкі // наглядальны // наглядны // наглядчыцкі

Наглядальніцкі. Які мае адносіны да наглядальніка, наглядання.
Наглядальніцкія абавязкі.

Наглядальны.
1. Той, хто ўмее наглядаць.
Вока ў яго наглядальнае. П.Броўка.
2. Які служыць для наглядання, назірання; назіральны.
Лазячы на хвою, на наглядальны пункт, Міколка часта бачыў, як праходзяць зрэдку па Дняпры параходы. М.Лынькоў.

Наглядны.
1. Заснаваны на паказе таго, што вывучаецца; які служыць для паказу.
У ходзе вывучэння біялогіі, фізікі, хіміі шырока выкарыстоўваюцца наглядныя дапаможнікі. Беларусь.
2. Зусім відавочны з непасрэднага назірання; пераканаўчы.
Зборнік - наглядны паказчык, якіх поспехаў дабіліся беларускія пісьменнікі. А.Лойка.

Наглядчыцкі. Які мае адносіны да наглядчыка, належыць наглядчыку.
Паглядаючы раз-пораз на рыдлёўку, палонныя разам з тым спадылба зіркалі па баках, асцерагаючыся наглядчыцкіх кіёў. М.Аўрамчык. @

нагода // нягода

Нагода. Прычына, выпадак, зручны момант.
Разбор архіва быў папярэдні, мне яшчэ трэба будзе, хочацца заглянуць у тую папку, як толькі прыйдзе нагода. Я.Брыль.

Нягода.
1. звычайна мн. Няшчасце; цяжкасці, непрыемнасці.
Нягледзячы на свае шэсцьдзесят год, Раман Дзянісавіч быў чалавек моцнага складу, рослы і не сагнуты нягодамі, што сустрэў у жыцці. Т.Хадкевіч.
2. Дрэннае надвор'е, непагода.
У нягоду не было патрэбы высоўвацца з хаты, глыбока, да вокан другога паверха, занесенай снегам. У.Калеснік. @

надбаўка // падбаўка

Надбаўка. Надбаўленая да чаго-н. сума, частка.
Бацька мой, калі на разрубы зямлю бралі, захацеў палучыць большы хутар. Далі яму дзве дзесяціны надбаўкі, за тое, што ён палез у балота. А.Асіпенка.

Падбаўка. Тое, што падбаўлена, дабаўлена; дабаўка.
Ён з'еў вялікую міску супу, хутка ачысціў яе, ды яшчэ й падбаўкі папрасіў. ЛіМ. @

надворак // надвор'е // падворак

Надворак. Двор каля хаты, дома.
Сінонім: падворак.
А вакол - хаткі і хаткі, прасцюсенькія, з саламянымі стрэхамі; на шырокіх надворках - свірны, клуні, пуні, віднеюцца высокія жураўлі студняў. М.Багдановіч.

Надвор'е. Стан атмасферы ў пэўным месцы ў пэўны час.
Сінонім: пагода.
На другі дзень надвор'е выдалася зусім добрае. Я.Маўр.

Падворак. Разм. Двор каля хаты, дома.
Сінонім: надворак.
Яшчэ завідна Лукаш упраўляўся па гаспадарцы - паіў карову, кідаў у яслі ахапак трасянкі і, парыпваючы дзеравяшкаю, якую прывёз з аўстрыйскага палону, нецярпліва таптаўся на панадворку. Я.Пархута. @

надвячорак // падвячорак

Надвячорак. Пара перад самым вечарам.
Насустрач дыхнула вільгаццю, мокрым пахам травы, алешніку і ракітніку - гэтак, як заўсёды пахне надвячоркам ад ракі. А.Жук.

Падвячорак. Лёгкая ежа для спажывання між абедам і вячэрай.
Юзя вынесла ёй падвячорак - зацукраваныя чарэшні і кавалак пірага. А.Бажко. @

надзвычайны // незвычайны

Надзвычайны.
1. Спецыяльна прызначаны, прыняты, скліканы і г.д.
Становішча для рэспублікі стваралася небяспечнае, прыходзілася прымаць надзвычайныя меры. Я.Колас.
2. Вельмі вялікі, моцны па сваёй сіле, праяўленню; які мае вялікае значэнне.
Поспех «Балад і рамансаў» Міцкевіча ў чытача быў надзвычайны. А.Лойка.

Незвычайны.
1. Які вылучаецца сярод іншых; выключны.
Пакою гэтаму надаваў незвычайную, шматвугольную форму дах, яго адмысловыя выступы. І.Шамякін.
2. Не такі, як звычайна, як заўсёды; непрывычны.
Вера адчула раптам незвычайную лёгкасць. А.Асіпенка. @

надзелены // надзельны

Надзелены. Дадзены ў асабістае карыстанне, выдзелены каму-н.
Надзелены зямлёю.

Надзельны. Які мае адносіны да надзелу - зямельнага ўчастка, што выдзяляўся сялянскай сям'і.
Надзельная зямля. @

надзённы // падзённы

Надзённы.
1. Які мае важнае жыццёвае значэнне, неабходны.
Сінонім: актуальны.
Надзённае пытанне. Надзённыя праблемы.
2. Які бывае кожны дзень.
Надзённыя клопаты. Надзённыя заняткі.

Падзённы. Які налічваецца з разліку за кожны рабочы дзень; які выконвае работу з аплатай за кожны рабочы дзень.
Стаў Мікола хадзіць на падзённыя заробкі, парабкаваць па маёнтках. А.Місько. @

надрыў // нарыў

Надрыў.
1. Надарванае месца.
Кніга сапсавана: на шэрагу старонак выяўлены надрывы, некалькіх старонак зусім няма. Настаўніцкая газета.
2. перан. Узбуджанасць, хваравітасць у праяўленні сваіх пачуццяў; фізічнае напружанне.
Ілья Рыгоравіч прыгорбіўся, апусціў галаву, схапіўся рукою за горла і ўжо не стрымліваў кашлю, а бухаў і бухаў з нейкім надрывам. Я.Герцовіч.

Нарыў. Гнойныя пухліны ў тканцы арганізма.
Сінонім: абсцэс.
Каравая ануча на яго назе разматалася, і на чорнай пяце быў бачны жоўты, выспелены нарыў. М.Капыловіч. @

надум // надуманасць

Надум. Задума, жаданне, намер зрабіць што-н.
Ну, якая ж ахвота на прывязі хадзіць, калі да гэтага часу Мішка хадзіў усюды па сваёй ахвоце, па свайму надуму. М.Лынькоў.

Надуманасць. Нерэальнасць, ненатуральнасць, штучнасць.
У такіх тэарэтычных пабудовах нельга не бачыць надуманасці і абстрактнасці. Н.Перкін. @

наедак // наедзь

Наедак. Разм. Тое, чым можна наесціся; пажыўнасць ежы.
Яблыкі - не вялікі наедак.

Наедзь. Камень на зубах у каня.
Цёмная наедзь. Старая наедзь. @

наезджаны // наезджы

Наезджаны. Які стаў роўным, гладкім ад частай язды (звычайна пра дарогу).
Сінонім: уезджаны.
Дарога наезджаная, накатаная, прыбітая машынамі і людзьмі. В.Хомчанка.

Наезджы. Разм. Які прыехаў, наехаў адкуль-н.
Сінонім: прыезджы.
Наезджы чалавек. @

наёмніцкі // наёмны

Наёмніцкі. Які належыць наёмніку, характэрны для яго.
Наёмніцкія атрады адпетых галаварэзаў учынялі жорсткія расправы над карэннымі жыхарамі калоній. Звязда.

Наёмны.
1. Які мае адносіны да найму; які працуе па найму.
Гэта быў такі ж наёмны працаўнік, як і ўсе мы, рабочыя гаража, але трымаў ён сябе крышачку гэтак з гонарам - механік усё ж. В.Быкаў.
2. перан. Падкуплены, прадажны.
Вялікі паэт выклікаў на дуэль паклёпніка і загінуў ад рукі наёмнага забойцы Дантэса. А.Матрунёнак. @

нажавы // нажны // нажовачны

Нажавы. Які мае адносіны да нажа; зроблены нажом.
У ... [байцоў] былі самазарадныя вінтоўкі з нажавымі штыхамі, поўныя падсумкі патронаў. У.Дамашэвіч.

Нажны. Які прызначаны для ног або прыводзіцца ў дзеянне нагамі.
Негр-гігант згінае на рэйках бранзалеты нажных кайданаў, я вызваляюся з жалезных путаў. У.Дамашэвіч.

Нажовачны. Які мае адносіны да пілы-нажоўкі.
Нажовачнае палатно. @

нажыва // нажытак

Нажыва. Лёгкі даход, які прыходзіць не ў выніку працы; нажыванне грошай, матэрыяльных каштоўнасцей.
Прага да нажывы.

Нажытак. Тое, што нажыта, набыта, куплена.
Ля новага, з белай цэглы, чатырохпавярховага гмаха, стаялі дзве машыны з мэбляй, розным хатнім нажыткам. А.Савіцкі. @

нажыты // нажыўны

Нажыты. Паступова набыты, прыдбаны на працягу якога-н. часу.
Працоўны чалавек ніколі не спакушаўся багаццем, нажытым нядобрасумленным шляхам. Р.Шкраба.

Нажыўны. Які можна нажыць, набыць, прыдбаць.
- Да ведаў яшчэ трэба вопыт... - А вопыт - справа нажыўная. М.Пянкрат. @

наздраваты // наздраты

Наздраваты. З невялікімі, частымі дзірачкамі.
Сінонім: порысты.
Сонца ўзнялося, прасвечвае голы лес і на аселым, наздраватым зашэрхлым снезе сплятаюцца дзівосныя карункі святла і ценю. І.Шамякін.

Наздраты. З вялікімі ноздрамі.
Нос у яго быў кірпаты, як перабіты, але шырокі, наздраты і рабіў твар нечым падобным на малпін. ЛіМ. @

назіральнасць// назіранне

Назіральнасць. Здольнасць бачыць, заўважаць факты, з'явы, якіх не бачаць, не заўважаюць іншыя.
Андрэйка вызначаўся дасціпнасцю і не па гадах вялікай назіральнасцю. П.Кавалёў.

Назіранне.
1. Разглядванне; нагляданне; сузіранне.
Назіранне навакольнага. Назіранне за тэмпературай паветра.
2. Тое, што заўважана ў працэсе вывучэння, разгляду чаго-н.
Навуковыя назіранні. Апошнія даныя назіранняў за надвор'ем. @

назіральніцкі // назіральны

Назіральніцкі. Які мае адносіны да назіральніка, назірання.
Назіральніцкія абавязкі. Назіральніцкія запісы.

Назіральны.
1. Які прызначаны для назірання.
Назіральная вышка. Назіральны пункт.
2. Які валодае назіральнасцю, умее назіраць.
Каб Адам быў больш назіральны, то ён бы ўбачыў у затуманеным позірку прыгожых жончыных вачэй нешта падобнае на вінаватасць і папрок. А.Чарнышэвіч. @

назнарок // незнарок

Назнарок. Разм. Спецыяльна, з якой-н. мэтай.
Сінонім: знарок.
- Значыць, назнарок накіравалі мяне на луг, каб я вам не перашкаджаў! М.Гамолка.

Незнарок. Выпадкова, ненаўмысна.
Сінонім: ненарокам.
Маці збіралася даіць карову, незнарок бразнула вядром. Х.Жычка. @

накусаць // накусіць

Накусаць.
1. 1 і 2 ас. не ўжыв.; каго-што. Пакусаць, нарабіць укусаў у многіх месцах (пра насякомых).
Конь злосна махае галавою, спыняецца і трэ вочы аб калены пярэдніх ног або дастае галавою і зубамі хапае за месцы, дзе накусалі сляпні. П.Галавач.
2. чаго. Разм. Адкусваючы шчыпчыкамі, нарабіць кавалкаў.
Маці накусала шчыпчыкамі цукру, наліла ў кубак чаю і пачала яго піць упрыкуску, як заўсёды. ЛіМ.

Накусіць. Пракусіць злёгку, зверху, не да канца.
Малы нарэшце зусім здаволіўся, выбраў самы прыгожы яблык з чырвоным бокам, накусіў яго, але есці ўжо не стаў. ЛіМ. @

намаразь // намарзень

Намаразь. Асадак снегу, падобны на шэрань, які ўтвараецца ў сырое надвор'е на галінах, дроце і г.д.; слой лёду на чым-н.
Заглянуць з вуліцы ў хату ніхто не мог: шыбы пакрыліся тоўстым пластом намаразі. І.Шамякін.

Намарзень. Падоўжны брусок, які набіваецца на капылы ў санях.
Трашчаць намарзні, сціснутыя з бакоў ... вязамі. І.Пташнікаў. @

напорны // напорысты

Напорны.
1. Які служыць для ўтварэння напору вадкасці.
Для падключэння лазні да ачышчальных збудаванняў саўгаса пабудаван напорны калектар, але не ўведзена помпавая станцыя. Звязда.
2. Які дзейнічае з вялікім напорам.
Зашумелі воды, узняліся хвалі, у напорнай плыні крыгі паплылі. А.Русак.

Напорысты. Які ўпарта і настойліва дабіваецца сваёй мэты; вельмі настойлівы.
Гэта быў шчыры, прынцыповы, вельмі востры на слова чалавек, баявіты, напорысты журналіст. А.Бялевіч. @

наступальны // наступны // наступаючы

Наступальны. Які мае адносіны да наступлення; баявы, рашучы.
Уначы асобныя падраздзяленні зрабілі некалькі спроб наступальнага характару. І.Сіўцоў.

Наступны.
1. Які падыходзіць, настае непасрэдна ўслед за чым-н.; самы блізкі па чарзе.
Лёха тым самым ключом адчыняе яшчэ адны дзверы, мы заходзім у тамбур наступнага вагона, з яго - у вагон. В.Карамазаў.
2. Тое, аб чым гаворыцца далей.
Здзейсніць маё заданне дапамог выпадак. Але пра гэта - у наступным раздзеле. А.Карпюк.

Наступаючы. Які вядзе наступленне.
Мікіта Палазок быў на левым флангу наступаючай часткі. Я.Колас. @

натарыус // натарыят

Натарыус. Службовая асоба, упаўнаважаная сведчыць, афармляць розныя юрыдычныя акты, дакументы.
З дакументаў я здыму ў натарыуса копіі і вярну табе. Х.Жычка.

Натарыят. Дзяржаўны орган, у абавязак якога ўваходзіць сведчанне, афармленне розных юрыдычных актаў, дакументаў.
Сінонім: натарыяльная кантора.
Натарыят забяспечвае лепшую ахову набываемых грамадзянамі і арганізацыямі правоў, замацоўвае іх ва ўстаноўленай юрыдычнай форме. Звязда. @

нататка // натацыя

Нататка. Кароткі запіс для памяці.
Спадзеючыся на сваю памяць, Міхась ніякіх нататак не рабіў - ліст паперы, што ляжаў перад ім, застаўся чысты. У.Шахавец.

Натацыя. Настаўленне, павучанне.
Давялося яму выслухаць суровую натацыю камандзіра батарэі. І.Грамовіч. @

натуральны // натурны // натурлівы / натурысты

Натуральны.
1. Уласцівы прыродзе, створаны прыродай; не штучны.
Усе падзолістыя глебы патрабуюць натуральнага ўгнаення, бо яны бедныя азотам. Геаграфія частак свету.
2. Нармальны, звычайны.
Гэтыя словы яму здаліся такімі ж натуральнымі і блізкімі, як і тое, што яна сядзела поплеч. І.Сіўцоў.

Натурны. Звязаны з маляваннем, лепкай з натуры; які здымаецца па-за павільёнам.
Міхась Савіцкі, перш чым прыступіць да асноўнай працы, збірае натурны матэрыял, аналізуе яго, абагульняе. В.Зуёнак.

Натурлівы. Разм. Тое, што і натурысты.
- Дык ён жа [конь], кажуць, вельмі натурлівы, апроч вас, нікога не слухае, - паспрабавала запярэчыць Лісавета. Р.Сабаленка.

Натурысты. Наравісты, з норавам; упарты.
Часам я, можа б, і сам адважыўся павесці сваю кабылу ў гурт, але гэтаму перашкаджала тое, што мая стракатая была жывёлінай натурыстай і вельмі хітрай. А.Кулакоўскі. @

нахабны // пахабны

Нахабны. Бессаромна назойлівы, крайне бесцырымонны.
[Зняволеныя] толькі маглі перастуквацца праз сцяну і ганяць нахабных рудых пацукоў. С.Грахоўскі.

Пахабны. Разм. Вельмі непрыстойны, бессаромны.
Вэня міргнуў Стафанковічыку, той адказаў яму такім жа пахабным міргам. К.Чорны. @

нацыяналістычны // нацыянальны

Нацыяналістычны. Які мае адносіны да нацыяналізму.
Непрымірымы вораг самаўладства, Алесь Гарун, вярнуўшыся з ссылкі, не разабраўся ў складанай абстаноўцы, паддаўся нацыяналістычнаму ўплыву. М.Ярош.

Нацыянальны.
1. Які мае адносіны да нацыі, нацыянальнасці, звязаны з іх грамадскім жыццём.
Мы за той нацыянальны рух, які з'ядноўвае сілы пралетарыяту, а не разбівае іх. Л.Арабей.
2. Які ўласцівы нацыі, выражае яе характар.
Верашчака - гэта страва такая, нацыянальная беларуская страва. Я.Васілёнак.
3. Які належыць пэўнай краіне; дзяржаўны.
Нашы лясы з'яўляюцца адным з буйнейшых нацыянальных багаццяў. Эканамічная геаграфія СССР. @

начлежніцкі // начлежны

Начлежніцкі. Які мае адносіны да начлежніка.
Толькі калі пачало ўжо днець, аказалася, што жывёліна хадзіла тут жа, зусім недалёка ад начлежніцкага агню. А.Кулакоўскі.

Начлежны. Які мае адносіны да начлегу; прызначаны для начлегу.
Захмяліла нас дарога ў вербах прыбярэжных пахам сена маладога і дымкоў начлежных. А.Вялюгін. @

начынка // начынне

Начынка. Тое, чым начынена, напоўнена што-н.
Дзеці будуць ласавацца цукеркамі з барбарысавай начынкай. В.Хомчанка.

Начынне. зб.
1. Набор прадметаў, інструментаў для выканання якой-н. работы.
Улетку цесляры вандравалі са сваім начыннем - пілкаю і сякерамі - па ўсёй ваколіцы. С.Александровіч.
2. Сукупнасць прадметаў хатняга, гаспадарчага ўжытку і г.д.
Цётка Арына бразгала на кухні начыннем, нешта гаварыла напаўголас, відаць, толькі для сябе. А.Асіпенка. @

начыста // начыстату / начыстую

Начыста.
1. Без памарак, канчаткова; вельмі чыста.
Лепшыя канспекты, як правіла, былі ў Васіна, які адзін рэгулярна перапісваў іх начыста. У.Карпаў.
2. Цалкам; поўнасцю.
Спалілі фашысты ўсё начыста. Людзей каго пазабівалі, а каго ў Нямеччыну пагналі. Б.Сачанка.

Начыстату. Разм. Нічога не ўтойваючы; без хітрыкаў; начыстую.
Сакратар жвава адсунуў сваё крэсла, падсеў бліжэй да Жывіцы: - Гавары ўсё, начыстату. М.Ваданосаў.

Начыстую. Нічога не ўтойваючы; без хітрыкаў; шчыра; начыстату.
Бергер здзівіўся: - Будзем гаварыць начыстую? І.Гурскі. @

неапісальны // неапісаны // няпісаны

Неапісальны. Які цяжка ці немагчыма апісаць, перадаць словамі; вельмі моцны, незвычайны.
Загарэлася маё сэрца да дзяўчыны неапісальнай прыгажосці. С.Свірыдаў.

Неапісаны. Які не апісалі, не ўключылі ў вопіс, апісанне.
Заолаг Акен выказаў меркаванне, што ў прыродзе існуе яшчэ прыкладна 60 тысяч неапісаных відаў. Я.Цынгер.

Няпісаны. Які існуе па традыцыі, не прыняты, не ўстаноўлены афіцыйна, у заканадаўчым парадку.
Ён [аканом] ідзе на любыя махінацыі: пісаныя і няпісаныя законы панскага двара проста артыстычна выкарыстоўвае, каб дамагчыся асабістай удачы. А.Лойка. @

небыль // небыт // небыццё / нябыт

Небыль. Тое, чаго не было, не бывае; небыліца.
- Няўжо, калі часам узвядуць на мяне якую небыль, ты не закінеш слова, Сямён Іванавіч? Т.Хадкевіч.

Небыт. Разм. Клопат, цяжар; абуза.
Душу грызла пакута ад таго, што занемагла [Зіна] у такі суровы час, што робіць многа небыту хлопцам у гэтакім складаным паходзе. А.Кулакоўскі.

Небыццё. Адсутнасць існавання, жыццядзейнасці; нябыт.
Гора, качэўная доля ў небыццё адышлі. А.Александровіч.

Нябыт. Адсутнасць быцця, існавання, жыцця; небыццё.
Мяне кудысьці імчыць, як лісцінку. У жыццё? У нябыт? З.Бядуля. @

невыказны // нявыказаны

Невыказны. Які цяжка ці немагчыма выказаць, перадаць словамі.
Аж сэрца заходзілася ад хараства і невыказнай тугі, ад пачуцця адзіноты, ад жадання некаму адкрыць душу, расказаць усё, што думаеш і адчуваеш. С.Грахоўскі.

Нявыказаны. Не выражаны ў словах; не выяўлены якім-н. чынам.
Тое, што заўсёды старанна хаваецца ад пабочных вачэй, сваё, нявыказанае, таямнічае, цяпер нібы выносілася на людскі суд. У.Шахавец. @

недавер // недаверак // недавер'е // недавярак

Недавер. Тое, што і недавер'е.
Слухалі яго кіраўнікі вобласці ўважліва, але часам Мікола чытаў на іх твары недавер. І.Новікаў.

Недаверак. Разм. Той, хто не верыць у што-н.; недаверлівы чалавек.
Старэйшыя сачылі за пошукамі Сазонава, і кожны імкнуўся падтрымаць яго. Насмешнікаў або недаверкаў не было. Е.Лось.

Недавер'е. Адсутнасць давер'я, падазроныя адносіны да каго-чаго-н.; недавер.
Людское недавер'е - бадай самая страшная рэч. У.Карпаў.

Недавярак. Разм.
1. Бязлітасны, жорсткі чалавек; ліхадзей; бязбожнік.
[Ласянё] яшчэ з тыдзень хадзіла. А потым і яго не стала. Таксама забілі, недавяркі. Я.Ермаловіч.
2. Тое, што і недаверак.
Алік падсунуўся бліжэй да Лёнькі і папрасіў: - Раскажы гэтаму недавярку, як твой бацька позняй восенню пераплыў Дняпро са зброяй, з радыёстанцыяй. А.Шашкоў. @

ненасытны // ненасычаны

Ненасытны. Такі, якога цяжка насыціць, накарміць; пражэрлівы.
Сінонім: ненажэрны.
Двое сутак падрад наляталі чорныя, ненасытныя птахі. М.Лынькоў.

Ненасычаны. Які не змяшчае ў сабе найбольшай (гранічнай) колькасці якога-н. рэчыва.
Ненасычаным растворам называецца такі раствор, у якім пры дадзеных умовах можа растварыцца яшчэ некаторая колькасць узятага рэчыва. Хімія. @

непаразуменне // неразуменне

Непаразуменне. Няправільнае ці недастатковае разуменне чаго-н., выпадковая памылка; адсутнасць узаемнага разумення.
Усе, зразумеўшы сутнасць справы, заўсміхаліся. Непаразуменне, здавалася, было поўнасцю вырашана. П.Кавалёў.

Неразуменне. Адсутнасць разумення; няздольнасць зразумець што-н.
Неразуменне сэнсу бурлівых падзей, якія тварыліся ў краіне, часта выклікала ў пісьменніка роспач. В.Каваленка. @

непатрэбнасць // непатрэбшчына

Непатрэбнасць. Адсутнасць патрэбы ў кім-чым-н.
Непатрэбнасць у раскошы - гэта яго жыццёвы прынцып, яго натура.

Непатрэбшчына. Тое, у чым няма патрэбы, неабходнасці; непатрэбныя рэчы, хлам.
Стары хляўчук застаўлены каністрамі, вёдрамі, завалены рознай непатрэбшчынай. М.Ваданосаў. @

непрадбачаны // непрадбачлівы

Непрадбачаны. Такі, якога нельга было прадбачыць.
Сінонім: нечаканы.
І імчыць зялёны легкавічок за вёску, у непрадбачаны рэйс... М.Ракітны.

Непрадбачлівы. Які не прадбачыць магчымых вынікаў.
Сінонім: недальнабачны.
Непрадбачлівы чалавек. @

непрывыклы // непрывычны

Непрывыклы. Разм. Які не прывык да каго-чаго-н.
Непрывыклыя да работы рукі сяк-так перакорпвалі дзялянку зямлі. К.Чорны.

Непрывычны. Такі, да якога не прывыклі; які з'яўляецца новым для каго-н.; які не мае прывычкі да чаго-н.
У вестыбюлі была цішыня. Непрывычная, нейкая застыглая. Я.Васілёнак. @

нераст // нерат

Нераст. Адкладанне рыбамі ікры і апладненне яе.
Толькі ў час нерасту збіраюцца самы сутак на трое ці каля гэтага ў невялікія чароды. В.Вольскі.

Нерат. Рыбалоўная снасць з лазы ў выглядзе доўгага конуса.
Вунь за тым алешнікам пачынаецца балота, дзе ў глыбокіх ямах, невялічкіх аеравых азёрах хлапчукі кошыкамі і нератамі лавілі ўюноў і карасёў. А.Бялевіч. @

несумленны // несумненны

Несумленны. Які страціў сумленнасць.
Сінонім: нячэсны.
Знаходзіліся такія куточкі, хоць і мала іх было, дзе несумленны чалавек, вядома, з хітрасцю ды асцярожнасцю мог свае рукі пагрэць. А.Васілевіч.

Несумненны. Які не выклікае ніякага сумнення.
Сінонім: бясспрэчны.
Несумненны ўплыў Міцкевіча на творчасць пісьменнікаў іншых краін. А.Лойка. @

несуцешны // несуцішны // несуцяшальны

Несуцешны. Такі, якога цяжка або немагчыма суцешыць; надта моцны па сіле праяўлення (пра гора, смутак, слёзы і г.д.).
Нешта падсвядомае падсказвала ёй, што скора яна навек разлучыцца з імі; што надыходзіць страшны час, які нясе яе сям'і нясцерпнае, несуцешнае гора. А.Чарнышэвіч.

Несуцішны.
1. Які не змаўкае, гучыць безупынна; несціханы.
І запрашаюць вокны клуба ў несуцішны вулей свой. С.Гаўрусёў.
2. Які немагчыма суняць, стрымаць (пра боль).
А якая патрабавалася ад нашых жанчын душэўная стойкасць, каб пераадолець несуцішны боль, выкліканы стратай сваіх мужоў, сыноў, бацькоў і братоў! П.Машэраў.

Несуцяшальны. Які не прыносіць суцяшэння, заспакаення.
А зводкі Саўінформбюро па-ранейшаму былі несуцяшальныя. Полымя. @

неўжывальны // неўжываны

Неўжывальны. Які не ўжываецца, не выкарыстоўваецца.
Неўжывальнае слова. Неўжывальны выраз.

Неўжываны. Які не быў ва ўжыванні; якім не карысталіся.
Неўжываны інструмент. Неўжываная бялізна. @

неўспрыімлівы // неўспрымальны

Неўспрыімлівы. Які дрэнна ўспрымае, засвойвае, разумее што-н.
Неўспрыімлівы вучань. Неўспрыімлівае дзіця.

Неўспрымальны. Спец. Які мае імунітэт да якой-н. хваробы.
Яго арганізм неўспрымальны да грыпу. @

нечуваны // нячутны

Нечуваны. Які перасягае ўсё вядомае сваёй незвычайнасцю; небывалы.
Больш за два тыдні ішлі бесперапынныя, нечуванай літасці баі. А.Кулакоўскі.

Нячутны. Такі, якога не чуваць зусім; вельмі ціхі, ледзь чутны.
Абвостраны слых злавіў ззаду таропкія крокі, амаль нячутныя на мяккім снезе. А.Асіпенка. @

нечуллівы // нячулы

Нечуллівы. Які слаба ўспрымае знешнія раздражненні; пазбаўлены ўражлівасці; абыякавы.
Да гэтага чалавека нічога не даходзіць: у яго зусім нечуллівае сэрца, нібы каменнае. ЛіМ.

Нячулы. Пазбаўлены чуласці, спагадлівасці; які не рэагуе на што-н.; раўнадушны.
Радасць сустрэчы рабіла людзей нячулымі да ўсяго іншага. І.Мележ. @

нешчаслівы // няшчасны

Нешчаслівы. Пазбаўлены шчасця, радасці; які прыносіць няшчасце, гора.
- У маёй мамы таксама былі раскошныя валасы, але доля яе была нешчаслівая, - у засмучэнні прамовіла яна. Я.Колас.

Няшчасны. Які церпіць гора, бяду, перажывае няшчасце; які з'яўляецца няшчасцем; гаротны.
Леанід лічыў, што людзі часта няшчасныя ад таго, што загадваюць на ўсё жыццё, тады як трэба жыць тым, што ёсць. І.Мележ. @

ніжні // нізавы // нізінны // нізкі

Ніжні.
1. Які знаходзіцца ўнізе; проціл. верхні.
Сонца сваім ніжнім краем кранулася чорнай рысы далягляду, пачало апускацца за лес. У.Краўчанка.
2. Блізкі да вусця ракі.
У ніжнім цячэнні яе [ракі], якраз вось у гэтым месцы, знаходзяцца славутыя дняпроўскія парогі. Я.Курто.

Нізавы.
1. Які мае адносіны, дзейнічае, расце на самай паверхні зямлі, вады і пад.
Гутарка ў Максіма ішла пра беларускія лясы, што гэтак пацярпелі ад вайны, пра сосны, пашкоджаныя нізавымі пажарамі, і пра лячэнне іх. Я.Брыль.
2. Звязаны непасрэдна з масамі, з народам.
Ён, Шэлег, - раёншчык, нізавы работнік, доўгія гады працуе з людзьмі, якіх не назавеш анёламі. І.Навуменка.

Нізінны. Які мае адносіны да нізіны; які знаходзіцца, расце ў нізіне.
Дарогай вольнай, зорнаю, нізіннаю і горнаю прайдзі ты, юны Май. Я.Колас.

Нізкі.
1. Які мае невялікую працягласць знізу ўверх; малы па вышыні; проціл. высокі.
Злева, за светла-сіняй стужкай ціхай Лані, узвышаліся парослыя нізкім хмызняком узгоркі. А.Шашкоў.
2. Які не дасягнуў звычайнай сярэдняй нормы, пэўнага ўзроўню.
Горш за ўсё, што Зося хворая, увесь час у яе трымаецца нізкая, «гнілая» тэмпература. У.Дамашэвіч.
3. Невысокай якасці або наогул дрэнны.
Нізкі сорт паперы.
4. перан. Подлы, ганебны.
- Падхалім - гэта самы нізкі і самы страшны чалавек. І.Гурскі. @

носчык // носьбіт

Носчык. Рабочы па пераносцы чаго-н.
Сінонім: насільшчык.
Бацька ўсю зіму працаваў у горадзе грузчыкам, носчыкам дроў, дворнікам, але заробленых грошай зноў не хапіла. ЛіМ.

Носьбіт. Той, хто валодае, надзелены чым-н., можа быць выразнікам, прадстаўніком чаго-н.
Носьбітам думак і пачуццяў аўтара выступае ў апавяданні электраправодчык Базыль. Л.Арабей. @

нудзець / нудзіцца // нудзіць // нудзіць

Нудзець. Тое, што і нудзіцца.
Сын трымаўся адзін, нудзеў, бадзяўся з кута ў кут і да ўсяго быў халодны і абыякавы. К.Чорны.

Нудзіцца. Адчуваць нуду, сумаваць, тужыць; нудзець.
Ён [бацька Алі] быў не вялікі грамацей і лісты пісаў не так часта, а мы іх чакалі кожны дзень і нудзіліся моўчкі, каб не вярэдзіць душу адно аднаму. С.Грахоўскі.

Нудзіць. безас. Пра млосны стан, які бывае перад ірвотай.
Ванду нудзіла. Каб не зваліцца з ног, яна прытулілася да сцяны. У.Мяжэвіч.

Нудзіць. каго і без дап. Выклікаць, наганяць нуду.
Апошні агеньчык мой дагарае. І студзіць, і нудзіць асенні дождж. В.Вярба. @

нябачаны // нябачны

Нябачаны. Які не сустракаўся раней, якога не даводзілася бачыць; незвычайны, выключны.
У рамане «Векапомныя дні» даецца многа прыкладаў нябачанага гераізму савецкіх людзей. Д.Бугаёў.
Няправільна. Ужо недзе з сярэдзіны кастрычніка восень з зімою нібыта пачалі пераважваць адна адну на нябачаных (трэба: нябачных) шалях. І.Чыгрынаў.

Нябачны. Недаступны для зроку; скрыты, непрыкметны.
Навокал, вельмі блізка для слыху, у траве сакаталі нябачныя конікі. Я.Брыль. @

нявеста // нявестка

Нявеста. Дзяўчына (або жанчына), якая выходзіць замуж.
Сінонімы: маладая, маладуха.
Нявеста была як нявеста: у беласнежным вэлюме, з вянком, з букецікам красак на грудзях. М.Лынькоў.

Нявестка. Жонка сына.
Рабілі яны ў хаце ўсё звычайна ўдзвюх, і свякроў паказвала нявестцы многае, чаго не паспела навучыць маці. Я.Брыль. @

нясілець // нясіліць

Нясілець. Страчваць сілы, станавіцца слабым, бяссільным.
Ад доўгай хады нясілелі ногі.

Нясіліць. каго-што. Пазбаўляць сілы, рабіць бяссільным.
Стома нясіліць рукі. @

нястрыманы // нястрымны

Нястрыманы.
1. Які не можа валодаць сабой, стрымлівацца.
Усе ведаюць, што Булай нястрыманы, што любіць пакамандаваць. У.Шыцік.
2. Якога немагчыма стрымаць.
Яна яшчэ не ведала навальніц. Гэта адразу можна было заўважыць па выразу шэрых вачэй, якія шырока і даверліва глядзелі на свет, па шчырай, трохі нястрыманай, хутчэй юнай чым жаноцкай усмешцы. У.Караткевіч.

Нястрымны.
1. Якога немагчыма стрымаць, цяжка ўтаймаваць.
Стараючыся перацяць кашаль, [Сотнікаў] захінуўся рукавом, але ад таго кашаль стаў яшчэ больш нястрымны. В.Быкаў.
2. Такі, што цяжка вытрымаць; нясцерпны, невыносны.
Жыхары Рагачова, якія ў час бою знаходзіліся хто дзе, павылазілі са сваіх схованак, з нястрымнай радасцю абдымалі чырвонаармейцаў, частавалі іх чым хто мог. А.Капусцін. @

няўцямны // няцямлівы

Няўцямны. Разм.
1. Такі, які цяжка зразумець, усвядоміць; незразумелы.
І незразумелая, няўцямная трывога ўсё больш і больш агартала мяне. Б.Сачанка.
2. Які выяўляе неразуменне чаго-н. або адсутнасць думак пра што-н.
На гэты раз Сцяпан даўжэй глядзеў няўцямнымі вачыма на прысутных. М.Паслядовіч.

Няцямлівы. Разм. Які цяміць з цяжкасцю; нездагадлівы.
Сінонім: някемлівы.
Няцямлівы чалавек. Няцямлівы вучань. @

паблажлівы // паблажэлы

Паблажлівы. Нястрогі, непатрабавальны; які робіць паблажкі.
Яна лічыла, што мела права на такі насмешлівы і паблажлівы тон. А.Васілевіч.

Паблажэлы. Які прыкметна пахудзеў, страціў прываблівасць, прыгажосць.
Паблажэлы выгляд. Паблажэлы чалавек. @

пабольшаць // пабольшыць

Пабольшаць. Стаць большым, павялічыцца; прыбавіцца.
Вочы ў яе пабольшалі, сталі вялікія, чыстыя і блакітныя, як неба, - што ўсё роўна чым вымытыя. І.Пташнікаў.

Пабольшыць. што. Зрабіць большым.
Аднойчы Косця вярнуўся ў палатку, пабольшыў у лямпе кнот і, сеўшы за стол, напісаў Валі доўгае, аж на чатыры старонкі пісьмо. В.Адамчык. @

пабуджаць // пабудзіць

Пабуджаць. незак., каго, да чаго і з інф. Кніжн. Выклікаць жаданне рабіць што-н.; заахвочваць да чаго-н.
Вострая патрэба дня, аператыўнасць малых жанраў пабуджалі пісьменнікаў у пачатку вайны аддаваць перавагу малым формам. П.Дзюбайла.

Пабудзіць. зак., каго. Перарваць чый-н. сон.
Сінонім: разбудзіць.
Асцярожна, каб не пабудзіць суседзяў, я ўстаў, прыбраўся і расчыніў дзверы на балкон. Т.Хадкевіч. @

павадыр // праваднік // правадыр

Павадыр. Той, хто водзіць каго-н.
Лірнік іграў-спяваў пра нялёгкую долю людскую, а павадыр прымаў міласціну - капейчыну, хлеба кавалак... Я.Пархута.

Праваднік.
1. Той, хто паказвае дарогу ў незнаёмай мясцовасці.
Праваднік павінен ведаць не менш за разведчыка, дзе падпільноўвае вораг. Праваднік павінен ведаць больш за разведчыка, як абысці ворага. А.Кулакоўскі.
2. Чыгуначны работнік, які наглядае за парадкам у вагоне.
Праваднік быў рады, што ў душным вагоне знайшлася жывая душа, з якой можна было бавіць час. А.Кудравец.

Правадыр. Агульнапрызнаны ідэйны, палітычны кіраўнік (партыі, класа).
Пасля адыходу ў «лепшы свет» правадыра і бацькі народаў нішто не парушылася і не развалілася. С.Грахоўскі. @

паважаны // паважлівы // паважны

Паважаны. Які выклікае пачуццё павагі, да якога адчуваюць павагу.
Трэба гэтага паважанага гаспадара запрасіць на адкрыты сход. І.Шамякін.

Паважлівы. Які выражае павагу, пашану да каго-н.
Сінонімы: пачцівы, добразычлівы.
У свае таямніцы ён нікога не пасвячаў, быў з усімі аднолькава ветлівы, паважлівы. Б.Сачанка.

Паважны.
1. Важны, поўны ўласнай годнасці, самавітасці.
Гэта быў паважны, не маладога ўжо веку чалавек, заўсёды акуратна адзеты, ветлівы, з прыемнымі манерамі. М.Лынькоў.
2. Спакойны, няспешны, павольны.
Калі Мікіта дайшоў да гэтага месца, голас яго стаў званчэйшы, а тэмп чытання больш паважны. Я.Колас.
3. Старэчы (пра ўзрост).
Прага да славы, знакамітасці жыве ў чалавеку нават у такім [васьмідзесяцігадовым] паважным узросце. І.Навуменка. @

паваротлівы // паваротны

Паваротлівы. Здольны лёгка і хутка паварочвацца; які ўсё робіць лёгка і хутка.
Сінонімы: спрытны, увішны.
Дзяцюк спрытны і паваротлівы, разам з ім будзе лягчэй пераносіць цяжкасці і нягоды. М.Аўрамчык.

Паваротны.
1. Які служыць для павароту, паварочвання чаго-н.
Пралёт перакрыты старой фермай паваротнага круга. Х.Шынклер.
2. перан. Пераломны, пасля якога пачынаецца нешта новае.
Ульянін прыход на Гармізаў хутар быў паваротным пунктам у Арыніным жыцці. Я.Колас. @

павер'е // паверка

Павер'е. Паданне, якое заснавана на забабонах.
Паводле павер'я, у жытнёвым полі жылі зерневыя духі, якія нібыта давалі жыццё сцяблінам, напаўнялі каласы зернем. М.Піліпенка.

Паверка. Пераклічка, якая робіцца для праверкі наяўнасці людзей.
Сосны, як салдаты на паверцы, пераклічку між сабой вядуць. П.Прыходзька. @

паверхавы // паверхневы // павярхоўны

Паверхавы. Які мае адносіны да паверха дома, звязаны з ім.
Брыгада датэрмінова закончыла апошняе паверхавае перакрыцце ў шматкватэрным доме. Звязда.

Паверхневы. Які знаходзіцца на паверхні, недалёка ад паверхні.
Падземныя воды ўсюды знаходзяцца ва ўзаемасувязі з паверхневымі вадасцёкамі. Звязда.

Павярхоўны. Які не дае глыбокага аналізу, не ўнікае ў сутнасць справы; несур'ёзны.
У творах павярхоўных і тэма звычайна ляжыць на паверхні. Р.Шкраба. @

павесялець // павесяліць

Павесялець. Стаць вясёлым, весялейшым.
Бачачы, як павесялелі дарослыя, сталі радавацца і дзеці. І.Мележ.

Павесяліць. каго-што. Крыху забавіць, пацешыць.
Што ж, салдату часам не грэх павесяліць душу. І.Шамякін. @

павіннасць // правіннасць

Павіннасць. Абавязак, які ўскладаецца дзяржавай ці грамадствам на насельніцтва.
Гэта былі звычайныя позвы, якія пасылаліся паліцыяй у парадку нямецкага закона аб працоўнай павіннасці. М.Лынькоў.

Правіннасць. Учынак, які парушае якія-н. нормы, правілы паводзін.
Сінонім: віна.
Комліка было шкада, але абурала, што яго турбуе адно - пакаранне, якое навісла над ім, а не сама правіннасць. У.Карпаў. @

павышаны // павышэлы

Павышаны. Больш высокі ў параўнанні са звычайным, нармальным.
Усю невялікую дарогу, хвілін па пяць, Шырокі не пераставаў у значна павышаным тоне расказваць аб затхласці местачковага жыцця, аб нікчэмнасці інтарэсаў панямонскай інтэлігенцыі. Я.Колас.

Павышэлы. Разм. Які стаў вышэйшым.
Рэшткі снегу хутка расталі пад [прамянямі] павышэлага сонца. У.Шахавец. @

пагарджальны // пагарджаны // пагардлівы

Пагарджальны.
1. Тое, што і пагардлівы.
Пагарджальныя адносіны. Пагарджальныя словы.
2. У граматыцы: які мае ці ўносіць адценне пагардлівасці, зневажальнасці.
Асобна стаіць назоўнік жаночага роду хаціна, для якога характэрна памяншальна-пагарджальнае адценне. Граматыка беларускай мовы.

Пагарджаны. Той, да каго ставяцца з пагардай, кім пагарджаюць.
- А чаго ж, чаго захацелася ім, пагарджаным век, ім, сляпым, глухім? - Людзьмі звацца. Я.Купала.

Пагардлівы. Які ставіцца з пагардай да каго-чаго-н.
Сінонім: ганарысты.
Паны ўсе пагардлівыя да ніжэйшых за сябе. І.Навуменка. @

паглыбець // паглыбіць

Паглыбець. Стаць больш глыбокім, глыбейшым.
Але вось крок яго зноў запаволіўся: паглыбеў снег - гэта ён збег па схіле ў лагчыну і, ахоплены новай трывогай, спыніўся. В.Быкаў.

Паглыбіць. што. Зрабіць больш глыбокім, глыбейшым.
Геня раскапаў дно адной лужынкі, паглыбіў яго. А.Якімовіч. @

паглыбленасць // паглыбленне

Паглыбленасць. Грунтоўнасць, сур'ёзнасць, засяроджанасць на чым-н., занятасць чым-н.
Новы зборнік выявіў разам з тым і большую паглыбленасць паэтэсы ў тэму радзімы. А.Лойка.

Паглыбленне.
1. Выманне грунту, капанне ўглыб.
Пры нас закончылі паглыбленне канала, пабудавалі над ім новы мост, які быў распачаты даўно. П.Пестрак.
2. Паглыбленае месца на якой-н. паверхні; выемка, яма.
На паверхні скалы вада ў гарачай крыніцы ўтварыла паглыбленне, якое мае форму самага сапраўднага катла. А.Матрунёнак. @

падазронасць // падазрэнне

Падазронасць. Апасліва-асцярожныя адносіны да каго-чаго-н.
Сінонім: недаверлівасць.
Абкружаны тайнамі кулацкага хутара, пастушок Скуратовіча прывыкае глядзець на ўсё з падазронасцю. М.Луфераў.

Падазрэнне. Меркаванне пра вінаватасць каго-н., пра несумленнасць чыіх-н. паводзін ці намераў.
Лабановіч часцей заўважаў нейкія патаемныя цені пад вокнамі свае кватэры. Пачаў прыглядацца. Ясна, што ён быў на падазрэнні, і за ім сачылі. Я.Колас. @

падаражаць // падаражыць

Падаражаць. Стаць даражэйшым, павысіцца ў цане.
- Зямлі так і не купілі? - Не. Пакуль збіралі грошы, зямля падаражала. А.Пальчэўскі.

Падаражыць. што. Разм. Зрабіць даражэйшым, павысіць у цане.
Падаражыць цэглу. Падаражыць мяса. @

падарожніцкі // падарожны // спадарожны

Падарожніцкі. Які мае адносіны да падарожніка, вандроўніка.
Падарожніцкае адзенне. Падарожніцкі рыштунак.

Падарожны. Які мае адносіны да падарожжа; які знаходзіцца ў дарозе.
Між гэтых дрэў асабліва кідалася ў вочы падарожнага старадрэвіна-хвоя, што стаяла зусім адна на высокім грудзе непадалёку ад Нёмана. Я.Колас.

Спадарожны.
1. Які рухаецца ў адным кірунку з кім-чым-н.
Пастаяў яшчэ трошкі і рашыў: спадарожнай машыны яму не дачакацца. Я.Пархута.
2. Які існуе побач, разам з чым-н., спадарожнічае чаму-н. асноўнаму.
Спадарожныя газы. @

падаўжаць // падаўжэць // падоўжыць

Падаўжаць. незак., што. Рабіць даўжэйшым; рабіць больш працяглым.
Выкарыстанне падношаных дэталей падаўжае тэрмін службы машын, падзешаўляе кошт рамонту, а значыць, і гектара ўмоўнага ворыва. А.Арлоў.

Падаўжэць. зак. Стаць даўжэйшым; стаць больш працяглым.
Цені ад вяргінь падаўжэлі, працягнуліся цераз увесь пакой. М.Даніленка.

Падоўжыць. зак., што. Зрабіць даўжэйшым; зрабіць больш працяглым.
Няхай хвіліна, што прыйшла сягоння, падоўжыць дзень намераў і здзяйсненняў! Е.Лось. @

падбадзёраны // падбадзёрлівы

Падбадзёраны. Такі, якому надалі ўпэўненасці, сілы, бадзёрасці; якому паднялі настрой; якога падбадзёрылі.
Вучань, падбадзёраны настаўнікам, пачаў даваць больш упэўненыя і глыбокія адказы на пытанні.

Падбадзёрлівы. Разм. Які надае ўпэўненасць, сілу, падымае настрой.
Халоднае золкае паветра ўварвалася ў пакой, прынёсшы з сабой непаўторныя пахі вясны - свежыя, падбадзёрлівыя, поўныя неспакою, абнаўлення. У.Шыцік. @

падбародак / падбароддзе // падбароднік

Падбародак. Акруглая пярэдняя частка твару, якая ўтворана ніжняй сківіцай.
Сінонім: падбароддзе.
Злажыўшы на каленях рукі і ўспёршыся на іх дзіцячым вострым падбародкам, дзяўчынка глядзіць на нас, не зводзячы вачэй. Я.Брыль.

Падбароддзе. Разм. Тое, што і падбародак.
Канстанцін Міхайлавіч хавае хворыя рукі пад кажух і нацягвае яго амаль да падбароддзя. М.Лужанін.

Падбароднік. Раменьчык аброці пад мордай у каня.
- Не, ты пачакай, Віця! - Дзяўчына ўчапілася за падбароднік аброці. - Прыязджае з райкома нейкі прадстаўнік. А.Кулакоўскі. @

падвесачны // падвесны

Падвесачны. Які служыць для падвешвання.
Асталося зрабіць падвесачнае прыстасаванне, і можна пачынаць праверку лініі ў дзеянні. Звязда.

Падвесны. Замацаваны ў вісячым становішчы, падвешаны.
Трэба было падладзіць плугі, паправіць падвесную дарогу на свінаферме. М.Даніленка. @

падворак // падвор'е

Падворак. Разм. Двор каля хаты, дома.
Сінонім: надворак.
Даверлівыя да людзей, яны [буслы] кружылі зусім нізка над хатай, а часам спускаліся і на падворак. В.Вітка.

Падвор'е.
1. Тое, што і падворак.
Кузня ўжо была замкнёная, вакол на падвор'і валяліся старыя колы, бароны, кавалкі ржавага жалеза. А.Марціновіч.
2. Уст. Дом, які належыць загараднаму манастыру ці архірэю.
- Я не магу, я хачу на Дняпро... у Ліпецк, у Кіеў, на манастырскае падвор'е, дзе заўсёды спыняецца маці, і дзе грэцкія арэхі падаюць з дрэў!.. У.Караткевіч. @

падзёнка // падзённік / падзёншчык

Падзёнка. Крылатае насякомае, якое жыве ўсяго некалькі дзён.
Сінонім: аўсянік.
Падзёнкі - прывабная здабыча для рыбы. В.Вольскі.

Падзённік. Тое, што і падзёншчык.
Кінуў Арцём парабкоўства .., падзённікам зрабіўся. З.Бядуля.

Падзёншчык. Рабочы, які выконвае падзённую работу.
Праца падзёншчыка. Заробак падзёншчыка. @

падзёншчына // падзёншчыца

Падзёншчына. Падзённая работа.
Жывучы ў Сілцах, Рыгор заўсёды хадзіў чорны і брудны, цяжка і многа працаваў, і на падзёншчыне, і за балагола. Ц.Гартны.

Падзёншчыца. Жанчына, якая выконвае падзённую работу.
Маці яго працавала некаторы час падзёншчыцай. @

падзолісты // падзольны

Падзолісты. Такі, у якім шмат падзолу; з падзолам - неўрадлівай глебай шаравата-белага колеру.
Пахла сырая падзолістая зямля. Неба было чыстае. І.Пташнікаў.

Падзольны. Які мае адносіны да падзолу; падобны на падзол.
І прабівалася з-пад мокрых скіб чырвоная падзольная іржа. М.Танк. @

падкладачны // падкладзены // падкладны

Падкладачны. Які служыць, прызначаны для падкладкі ў адзенні.
Падкладачныя тканіны - каленкор, тканіна кішэнная, бартоўка. Таваразнаўства.

Падкладзены. Пакладзены пад што-н., падсунуты; дабаўлены.
Сінонім: падложаны.
З падкладзенымі рукамі яна ляжала і чула вялікую лёгкасць ва ўсім целе. К.Чорны.

Падкладны. Які служыць для падкладання пад што-н.
Перш чым прыступіць к рамонту, трэба было замяніць падкладную планку, якая ўжо зусім састарэла. Звязда. @

падлетак // падлётак / подлетак

Падлетак. Хлопчык ці дзяўчынка ў пераходным ад дзяцінства да юнацтва ўзросце (ад 12 да 16 гадоў).
З таго канца вуліцы, адкуль ішоў дзед Талаш, бяжыць ва ўвесь дух падлетак гадоў шаснаццаці. Я.Колас.

Падлётак. Маладая птушка, якая толькі пачала вылятаць з гнязда.
Сінонім: подлетак.
Старыя качкі ўзляталі, а сыты, цяжкі падлётак застываў, прытаіўшыся ў асацэ ці між куп'я, пакуль не трапляўся на нюх Цюліку. Я.Брыль.

Подлетак. Маладая птушка, якая толькі пачала вылятаць з гнязда.
Сінонім: падлётак.
Подлеткі - лёгкая здабыча ганчакоў. @

падложаны // падложны

Падложаны. Падкладзены пад што-н. ці куды-н.
Ад ярусаў да самай вады падложаны тонкія, доўгія бярвенні. Я.Колас.

Падложны. Які з'яўляецца падлогам, падробкай.
Сінонім: фальшывы.
Няма ў адсеках лішняй плошчы, у рундуках - паліц пустых, і кантрабандай груз падложны ў мора ўзяць не зможаш ты. Х.Жычка. @

падмацавальны // падмацаваны

Падмацавальны. Які служыць для падмацавання, які падмацоўвае.
У паветры ўжо роўна адсякае падмацавальны такт рука. Х.Шынклер.

Падмацаваны. Які падмацавалі, зрабілі больш моцным; пацверджаны.
Любая практыка павінна быць падмацавана тэорыяй. І.Шамякін. @

падмурак // падмуроўка

Падмурак. Аснова, якая звычайна служыць апорай для сцен будынкаў.
Сінонім: фундамент.
Калісьці тут стаяла адзінокая хата лесніка. Цяпер ад яе застаўся толькі цагляны падмурак. М.Ваданосаў.

Падмуроўка. Падвядзенне, закладванне фундамента пад што-н.
Каля навезенага на падмуроўку камення тупалі Каспар Крумінь і Захар Рудак. П.Броўка. @

паднарад // панарад

Паднарад. Спец. Падкладка ў абутку ад пад'ёму да наска.
Шавец падшыў паднарад пад перады ботаў.

Панарад.
1. Каркас, аснова калёс.
Скрыпяць калёсы, панарад іх дрыжыць, ляскае. В.Каваль.
2. Калёсы без драбін.
А пад паветкаю прылады: вазок, калёсы, панарады, старыя сані, восі, колы і вулляў некалькі на пчолы. Я.Колас. @

паднос // падносак // падосак

Паднос. Спецыяльны металічны ці пластмасавы ліст для падачы ежы на стол, для пераноскі посуду.
Ды спяшаецца не надта дзеўчына з падносам; толькі рыжая цырата ў дзядзькі перад носам. Н.Гілевіч.

Падносак. Частка другой падэшвы ў абутку ад наска да палавіны ступні.
Асцерагаючыся, каб не пакінуць у гэтым месіве падноскаў, Віця нарэшце перабраўся цераз плошчу і ступіў на тратуар. У.Нядзведскі.

Падосак. Вузкая жалезная паласа, якой падбіваецца ніз драўлянай восі ў калёсах.
Ён падосак бярэ ў рукі, каб з тым справіцца замком; ідзе ціха, а ні гуку, бы кот, крадзецца цішком. Я.Колас. @

паднябенны // паднябесны

Паднябенны. Які мае адносіны да верхняй часткі поласці рота - паднябення.
Поласць рота адмяжоўваецца ад поласці носа паднябеннымі касцямі і адросткамі верхнясківічных касцей. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Паднябесны. Які знаходзіцца або адбываецца ў паднябессі.
Жаваранак з паднябеснай высі перадае на зямлю па радыё весткі аб хітрыках нябеснай дыпламатыі. К.Крапіва. @

падоўжаны // падоўжны

Падоўжаны. Які мае даўгаватую форму; больш працяглы, доўгі.
Большасць азёр мае падоўжаную форму і быццам выцягнута з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход - у напрамку руху ледніка. А.Гавеман.

Падоўжны. Які праходзіць у кірунку даўжыні ці размешчаны па даўжыні чаго-н.; проціл. папярочны.
Падоўжная сцяна з трыма вокнамі стаяла на поўдзень. К.Чорны. @

падпал // падпаліна // падпалка

Падпал. Смалякі, трэскі, сухія галінкі для распальвання.
Даніла працаваў блізка ля балаціны і, калі ехаў пад вечар дадому, укінуў у воз пару пнёў - жонка наказала, каб прывёз на падпал смалякоў. М.Капыловіч.

Падпаліна.
1. Разм. Абпаленае месца.
На раненым была парваная акрываўленая гімнасцёрка, з вялікімі падпалінамі, ад якіх, здаецца, яшчэ пахла дымам. ЛіМ.
2. Рыжавата-жоўтая пляма на валасах, на футры іншага колеру.
Вялізны, з падпалінамі на баках ваўкадаў, шырока выкідваючы лапы, з дыхавічным сапам імчаў угору. В.Быкаў.

Падпалка. Тое, што і падпал.
Як дзяўчо ўстане і пад'есць, вынесеш яе на двор, пасадзіш на пясок, а сам насячэш карчагі на падпалку. І.Гурскі. @

падплёт // паплёт

Падплёт. Двайное перапляценне на падэшве лапцей.
На лапцях матляліся канцамі стаптаныя акраўкі з падплёту, злёгку шлёгалі раз за разам то па нагах, то па пяску. П.Галавач.

Паплёт. зб.
1. Пруты, якімі жэрдкі з саломай мацуюцца да лат пры крыцці страхі.
Лазовы паплёт.
2. Абл. Латы, жэрдкі, якія насцілаюцца на кроквы пад страху, дах.
А пад нагамі чаго толькі няма: тут і прэлая са страхі салома, і гнілы паплёт, і цэгла ў сажы. М.Гроднеў. @

падпятак // падпятнік

Падпятак. Падсцілка ў абутку для засцярогі пяткі ад цвікоў, якімі прыбіты каблук.
Выручаў ён, трэба сказаць, многіх, усякае ж здараецца з абуткам: то падпятак у каго нечакана адляціць, то падмётка адстане, а блізка шавецкай майстэрні не было. В.Хомчанка.

Падпятнік. Прыстасаванне для апоры ног весляра.
У лодцы быў зручны, надзейны падпятнік. @

падрахунак // парахунак

Падрахунак. Агульная сума; вынік чаго-н.
Скончыўшы навучанне і перагледзеўшы работы вучняў, Лабановіч часта падводзіў падрахунак дня. Я.Колас.

Парахунак. Разм. Асабістыя прэтэнзіі, узаемная незадаволенасць; помста, расправа.
- Мяркуем нават, што гэта правакацыя ідзе ад славутай глыбоцкай дэфензівы, у якой ёсць асабістыя парахункі з гэтымі хлопцамі. М.Машара. @

падруба // падрубка

Падруба. Ніжняе бервяно ў зрубе.
Сваёй старэнькай хаты я не пазнаў. Новая падруба выпрастала яе, прыўзняла над зямлёй. А.Асіпенка.

Падрубка. Падшыўка краю якой-н. адзежыны.
Падрубка хусцінкі. @

падсада / падсадка // пасадка

Падсада. Малыя дрэвы, кусты, якія выраслі ў лесе сярод дрэў іншай пароды; дадатковае падсаджванне якіх-н. раслін.
За просекай то тут, то там зелянеў бярэзнік з лазовай падсадай. А.Асіпенка.

Падсадка. Тое, што і падсада.
Першай вясной Ігнат гэтак жа поўзаў на каленях і абполваў ледзь бачныя ў траве парасткі, зрабіў падсадку там, дзе жалуды не далі ўсходаў, загінулі. І.Шамякін.

Пасадка.
1. Высадка ў зямлю насення, карэння раслін, саджанцаў для далейшага росту.
Раман нікому не давяраў ні пасадку, ні нават падрыхтоўку глебы пад бульбу. Сам араў глебу пад зябліва, сам правёў перадпасяўную апрацоўку, сам сеў за руль трактара на пасадцы. Звязда.
2. звычайна мн. Тое, што пасаджана; пасаджаныя расліны, дрэвы.
Вельмі дарагімі сталі для яго гэтыя пасадкі. І.Шамякін. @

падсмальваць // падсмольваць

Падсмальваць. каго-што. Злёгку ці дадаткова абпальваць агнём.
Нейкая галавешка смылела каля яго галавы, падсмальвала валасы. Х.Жычка.

Падсмольваць. што. Мазаць, насычаць смалой у асобных месцах; смаліць пакрысе ці падмазваць смалой дадаткова.
Падсмольваць сваю лодку ён збіраўся даўно, але ўсё ніяк не выпадала. ЛіМ. @

падстрэшак // падстрэшша

Падстрэшак. Ніжні край страхі, які навісае над сцяною якога-н. будынка.
Аціхлі на двары вераб'і, пахаваліся пад падстрэшкі, натапырыліся, як зімой. І.Пташнікаў.

Падстрэшша. Ніжняя (унутраная) старана страхі якога-н. будынка.
Вераб'і ўжо збіраліся ў падстрэшшы на начлег і там заводзілі свае звычайныя сваркі з-за ўтульных мясцін. А.Якімовіч. @

падсумаваць // пасумаваць

Падсумаваць. Падвесці падрахунак чаму-н.; абагульніць сказанае.
Ён нібы падсумоўваў гаворанае, а на самай справе аддаваў свой загад на жніво. А.Жук.

Пасумаваць. Сумаваць некаторы час, пабыць сумным.
Мы сягоння на чужой чужыне сядзем па-сяброўску за сталом, пасумуем па сваёй краіне, песню «А ў бары, бары» спяём. П.Панчанка. @

падтэкст // падтэкстоўка

Падтэкст. Унутраны, скрыты сэнс якога-н. тэксту, выказвання.
Брыль многае гаворыць не толькі самім тэкстам мастацкага твора, але і яго падтэкстам. Д.Бугаёў.

Падтэкстоўка. Спец.
1. Складанне тэксту для песеннай музыкі; сам тэкст для яе.
Ён лічыў, што стварыць падтэкстоўку намнога лягчэй, калі табе ўжо вядома музыка. ЛіМ.
2. Тэкст для растлумачвання чаго-н. (пад малюнкам, карыкатурай і інш.).
Журналісцкая работа з гадамі, бадай, брала верх над паэзіяй. Я пісаў замалёўкі, нарысы, артыкулы, фельетоны, вершаваныя падтэкстоўкі. І.Калеснік. @

пазабіраць // пазбіраць

Пазабіраць. Забраць усё ці многае, усіх ці многіх; канфіскаваць.
Верстакі палякі пазабіралі пры адыходзе, не было тут каму перашкодзіць ім. П.Галавач.

Пазбіраць. Сабраць, падняць што-н. кінутае, рассыпанае; сканцэнтраваць у адным месцы.
Вось першы промень над зямлёю бліснуў - і іскраў у расе не пазбіраць. П.Панчанка. @

пазванок // пазваночнік

Пазванок. Асобная частка пазваночніка ў чалавека і некаторых жывёл.
Пазванок прадстаўляе сабой кароткую, тоўстую, даволі складаную па сваёй будове косць: ён мае цела, дугу і рад адросткаў. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Пазваночнік. Спінны хрыбет, які складаецца з пазванкоў.
Яна нават паводзіла час ад часу плячыма і прагіналася ўперад пазваночнікам. У.Мехаў. @

паказальны // паказны

Паказальны.
1. Характэрны, тыповы; які дае падставы для вывадаў.
І вартасці, і недахопы рамана «Святло над Ліпскам» паказальныя для свайго часу. А.Адамовіч.
2. Арганізаваны для ўсеагульнага азнаямлення.
Пракурор патрабуе тэрміновага суда над браканьерам і панажоўшчыкам і хоча зрабіць гэты суд паказальным на ўвесь раён. У.Краўчанка.
3. Які служыць прыкладам для іншых.
Сінонім: узорны.
Яго, кажуць, немцы пасылаюць у Германію, хочуць даручыць яму стварыць у Цішкаўцы паказальны маёнтак. М.Лынькоў.

Паказны. Разлічаны на знешні эфект, на знешняе ўражанне; які не адпавядае сапраўднасці, прытворны.
Усё паказное там, быццам цябе ў тэатр прывялі. А.Васілевіч. @

палавінны // палавінчаты

Палавінны. Які складае палавіну чаго-н.
Сінонім: няпоўны.
Няўжо ён не можа знайсці сабе - хай не зусім поўнага, хай палавіннага, але сапраўднага чалавечага шчасця. М.Зарэцкі.

Палавінчаты. перан. Пазбаўлены паслядоўнасці.
Сінонім: кампрамісны.
Мера гэтая была, аднак, палавінчатая і нікога не задавальняла. У.Караткевіч. @

палатачны / палаткавы // палатны

Палатачны. Прызначаны для палатак; які складаецца з палатак.
Паміж сопкамі бялеюць дамы адпачынку, піянерскія лагеры, палатачныя табары турыстаў. С.Грахоўскі.

Палаткавы. Тое, што і палатачны.
Палаткавы матэрыял. Палаткавы гарадок.

Палатны. Які мае адносіны да палаты - пакоя для хворых у лячэбнай установе.
Таццяна Іванаўна - наш палатны лекар. І.Шамякін. @

палепшаць // палепшыць

Палепшаць. Стаць лепшым.
Ад гэтага стан майго здароўя хоць не палепшае, але і не пагоршае. З.Бядуля.

Палепшыць. каго-што. Зрабіць лепшым.
Яны адчувалі нейкае нездавальненне жыццём, але не ведалі, чым і як яго палепшыць. М.Чарот. @

палівальны // паліваны // палівачны // паліўны

Палівальны. Тое, што і палівачны.
Яны [крокі] гучалі мякка па чыстым, памытым палівальнай машынай тратуары. А.Капусцін.

Паліваны. Пакрыты палівай - шклопадобнай масай, якая наносіцца на керамічныя вырабы.
На стале ў вялікай паліванай місцы дымілася сопкая бульба, на сподачку ляжалі скрылёчкі ружовага з прорасцю сала і стаялі крамяныя салёныя агуркі. С.Грахоўскі.

Палівачны. Прызначаны для паліўкі.
Па кар'еры хадзілі дзве ці тры палівачныя машыны, увесь час лілі ваду на дарогу і ў забоях, але гарачыня, нават начная, высушвала дарогі і пароду імгненна - не паспявалі ліць. В.Карамазаў.

Паліўны. Які мае адносіны да паліўкі; які мае патрэбу ў паліўцы.
На паліўных землях вырастуць новыя сельскагаспадарчыя культуры, яшчэ невядомыя ў нашай вобласці. Полымя. @

паліравальны // паліраваны / паліровачны

Паліравальны. Прызначаны для паліравання.
Усё патрэбнае для работы цэха абсталяванне зманціравана, ідзе наладка паліравальных станкоў. Звязда.

Паліраваны. Які адпаліравалі; гладкі, з люстраным бляскам.
Шэрае, з паліраванымі падлакотнікамі крэсла было мяккім, блакітнае неонавае святло - няяркім. В.Іпатава.

Паліровачны. Тое, што і паліравальны.
Паліровачная машына. Паліровачная паста. @

палісмен // паліцай // паліцыянт // паліцэйскі // паліцмайстар

Палісмен. Паліцэйскі ў Англіі і ЗША.
І, быццам палісмены, небаскробы за статуяй стаяць і ноч і дзень. П.Панчанка.

Паліцай. Разм. У час Вялікай Айчыннай вайны ў акупіраваных раёнах: паліцэйскі, завербаваны немцамі з мясцовага насельніцтва.
Па глухіх лясных дарогах, што вядуць у глыб лесу, радзей можна сустрэць паліцаяў і немцаў, асабліва ўвечары і ўночы. Б.Сачанка.

Паліцыянт. Разм. Асоба, якая служыць у паліцыі; паліцэйскі.
Бачу: ідуць два паліцыянты, нехта ў цывільнай вопратцы і дворнічыха. М.Танк.

Паліцэйскі.
1. Які мае адносіны да паліцыі, належыць да яе або ажыццяўляецца ёю.
Джыавані праз сілу мог яшчэ ступаць на нагах, і яго адвялі да паліцэйскай машыны, каб везці ў паліцэйскі ўчастак. М.Лынькоў.
2. у знач. наз. Чалавек, які служыць у паліцыі, ніжні чын паліцыі.
Калона дэманстрантаў, поўных гневу, усё ішла і ішла. Раптам з дамоў ударылі па дэманстрантах з кулямётаў, гэта стралялі паліцэйскія. І.Гурскі.

Паліцмайстар. У дарэвалюцыйнай Расеі і некаторых замежных краінах: начальнік паліцыі ў буйных гарадах.
Віленскі паліцмайстар палкоўнік М.А.Саранчоў асабіста праглядае дамавую кнігу, але з прычыны спешкі не знаходзіць у ёй імя Вітажэнца. Г.Кісялёў. @

палітра // палітура

Палітра.
1. Дошчачка, на якой мастак расцірае і змешвае фарбы.
Маладыя хлопцы з палітрамі і пэндзлямі ў руках працавалі за мальбертамі. М.Машара.
2. перан. Сукупнасць фарбаў, іх спалучэнне ў асобнай карціне, у творчасці мастака; сукупнасць вобразна-выяўленчых сродкаў у творчасці пісьменніка, кампазітара і г.д.
Сучасная мода прапануе шырокую палітру фарбаў - ад насычаных сакавітых жыццярадасных колераў да пяшчотных пастэльных. Беларусь.

Палітура. Спіртавы лак для паліроўкі вырабаў з дрэва.
Валянцін унюхаў густы букет пахаў - смалістага дрэва, сталярнага клею, палітуры і яшчэ нечага няўлоўнага, чым заўсёды патыхае там, дзе працуюць з дрэвам. Б.Стральцоў. @

памятлівы // памятны

Памятлівы. Які мае добрую памяць, здольны лёгка запамінаць што-н.
Вася быў лагодным і не памятлівым на зло чалавекам. І.Мележ.

Памятны.
1. Які добра захаваўся ў памяці, незабыўны.
У той памятны чэрвеньскі дзень яна бачыла Пракопа апошні раз. І.Грамовіч.
2. Які служыць для запісаў, заметак, для даведак.
- А як ты яго знойдзеш? - Па памятных кніжках Менскай губерні. Я.Колас.
3. Які служыць для напаміну пра каго-што-н.; які зроблены ў знак памяці пра каго-што-н.
Памятны медаль Скарыны быў устаноўлены ў 1967 годзе ў гонар 450-годдзя беларускага кнігадрукавання. @

паніжаць // паніжэць

Паніжаць. каго-што. Рабіць больш нізкім, ніжэйшым; памяншаць.
Ірына і Алесь ідуць далей. Яна паніжае голас амаль да шэпту. І.Шамякін.

Паніжэць. Стаць ніжэйшым, знізіцца; паменшыцца.
Матчын дом, здаецца, яшчэ глыбей уехаў у зямлю, паніжэў, паблажэў. І.Навуменка. @

пансіён // пансіянат

Пансіён.
1. У дарэвалюцыйнай Расеі і некаторых зарубежных краінах: закрытая навучальная ўстанова, выхаванцы якой жывуць на поўным утрыманні.
Выхаванцы пансіёна адразу гуртам высыпалі на прасторны двор і пачалі гуляць у лапту. Б.Розен.
2. Утрыманне на поўным забеспячэнні.
Некалькі месяцаў жанчыны жылі на поўным пансіёне непадалёку ад Стакгольма. Звязда.

Пансіянат. Від гатэля з поўным утрыманнем тых, хто ў ім жыве.
Прадугледжаны прасторныя набярэжныя і лодачныя станцыі ў прыдняпроўскім Рагачове, сучасныя пансіянаты і дамы адпачынку ў курортным Браславе. Звязда. @

пападдзя // пападзянка

Пападдзя. Разм. Жонка папа.
Сінонім: матушка.
Пападдзя павінна быць з папоўскага роду, бо на тое яна матушка, ёй часам і ў руку прыйдзецца пацалаваць. Я.Колас.

Пападзянка. Разм. Дачка папа.
Прыйдзе пападзянка ці не - так і не ведалі, але да яе прыходу падрыхтаваліся. М.Лобан. @

папраўны // папраўчы

Папраўны. Які можна паправіць.
Звычайная памылка, і лёгка папраўная. Х.Шынклер.

Папраўчы. Прызначаны для папраўлення, перавыхоўвання каго-н.
Байсака судзіў Ваенны трыбунал, які пазбавіў яго годнасці маёра і перавёў у радавыя папраўчага батальёна. М.Лынькоў. @

папялісты // папяловы // попельны

Папялісты. Які мае колер попелу.
Сонца пякло без жалю, бясхмарнае неба было папялістым. В.Хомчанка.

Папяловы. Які ўтвораны з попелу.
Ілья стаяў побач, між пальцаў трымаючы цыгарку, з папяловага канца якой угару цягнулася танклявая нітачка сівога дыму. В.Карамазаў.

Попельны.
1. Які мае адносіны да попелу; для попелу.
Стары прысеў каля топкі, зазірнуў у попельную скрынку, паківаў галавой. Я.Васілёнак.
2. Сівы, колеру попелу.
Ён апрытомнеў, узяў яе галаву за скроні, пагладзіў попельныя валасы. У.Караткевіч. @

папярэджваць // папярэднічаць

Папярэджваць. каго-што.
1. Загадзя паведамляць каму-н. пра што-н.
З раёна звоняць і папярэджваюць, што да нас выязджае гэтае самае абласное начальства. М.Ракітны.
2. Загадзя ліквідаваць тое, што пагражае; перашкодзіць ажыццяўленню чаго-н.
Па свайму вопыту майстар ведае, якія памылкі можа дапусціць навічок, а таму ён іх папярэджвае загадзя. Звязда.

Папярэднічаць. Адбывацца, здарацца раней чаго-н., перад чым-н.
Навела ў Лынькова не толькі папярэднічала аповесці і раману, але ў пэўнай меры і падрыхтавала іх. Д.Бугаёў. @

парадкавы // парадковы

Парадкавы. Які паказвае месца і паслядоўнасць па прынятаму парадку лічэння.
Пасля тлумачэння значэння колькасных і парадкавых лічэбнікаў вучні самі павінны прыводзіць свае прыклады вусна М.Марчанка.

Парадковы. Які робіцца, выконваецца па радках, на кожным радку ці за кожны радок.
Апекаванне Чорнага ў адносінах да пачынаючых не было нудным і прыдзірлівым і не выяўлялася ў парадковай праўцы. М.Лужанін. @

параметр // перыметр

Параметр. Спец.
1. У матэматыцы: велічыня, якая ўваходзіць у матэматычную формулу і захоўвае сваё пастаяннае значэнне толькі для пэўнага выпадку.
Задачу можна рашыць толькі тады, калі вядомы ўсе параметры, ад якіх залежыць яе рашэнне. Настаўніцкая газета.
2. Велічыня або велічыні, якія характарызуюць асноўныя ўласцівасці якога-н. прадмета ці з'явы.
Цяпер работа ў яе лёгкая: раз на тыдзень ёй прыносяць прыборчыкі з цэха, якія называюцца індыкатарамі. Яна робіць замер параметраў, запісвае лічбы ў сшытак роўненькай, прыгожай таблічкай і аддае начальніку. Маладосць.

Перыметр. Спец. Сума даўжынь усіх старон многавугольніка.
- Сам ведаеш, гэтая работа на выключную дакладнасць. Яе перыметры - мікроны. Словам, работа складаная, а галоўнае - творчая. М.Гроднеў. @

парафінаваны // парафінавы // парафіністы // парафіраваны

Парафінаваны. Пакрыты ці насычаны парафінам.
У папяровых кандэнсатарах лісточкі фольгі перакладзены парафінаванай (кандэнсатарнай) паперай. Таваразнаўства.

Парафінавы. Які мае адносіны да парафіну; з парафіну.
Ён ухапіў новую гільзу, вырваў парафінавае донца. В.Быкаў.

Парафіністы. Які змяшчае ў сабе парафін.
Парафіністая нафта.

Парафіраваны. Спец. Папярэдне падпісаны (да афіцыйнага падпісання) ініцыяламі ўпаўнаважаных асоб кожнага з дагаворных бакоў у знак згоды з тэкстам (пра міжнародныя дагаворы, пагадненні).
У Александрыі Эгіптам і Ізраілем парафіравана пагадненне аб другім этапе раз'яднання эгіпецкіх і ізраільскіх войск на Сінайскім паўвостраве. Звязда. @

парламентарый // парламенцёр

Парламентарый. Сябра парламента.
Народных дэпутатаў Вярхоўнага Савета нярэдка называюць цяпер парламентарыямі, як і ў некаторых заходніх краінах.

Парламенцёр. Асоба, упаўнаважаная адным з ваюючых бакоў для перагавораў з праціўнікам.
Праз нейкі час з-за дома выйшаў, размахваючы белым сцягам, парламенцёр. В.Хомчанка. @

партал // порт // порцік

Партал. Архітэктурна аформлены галоўны ўваход вялікага будынка.
На левым баку вуліцы, трохі воддаль - загадкавая кірха баптыстаў з нямецкім надпісам над парталам. Полымя.

Порт. Спецыяльна прыстасаванае месца для стаянкі, пагрузкі, разгрузкі і рамонту суднаў.
Я бачыў не раз, як буруны ўставалі і з мора спяшаліся ў порт караблі. М.Лужанін.

Порцік. Крытая галерэя з калонамі, якая звычайна бывае часткай асноўнага будынка.
Новы гмах з каланадай і порцікам пры ўваходзе сапраўды можна было назваць палацам. М.Хведаровіч. @

парусінавы // парусны

Парусінавы. Зроблены з парусіны - грубай моцнай ільняной тканіны.
Я моўчкі збіваў парусінавымі туфлямі халодную расу і ўсё спяшаўся. І.Чыгрынаў.

Парусны. Які мае адносіны да паруса; з парусамі.
Дзеці плывуць усё далей на лёгкай паруснай лодцы. Полымя. @

парцье // парцьера

Парцье. Швейцар у гатэлі.
Строгі парцье. Знаёмы парцье.

Парцьера. Занавеска з цяжкай тканіны на дзвярах ці вокнах.
Пачуўшы такое жаданне, следчы адкінуўся на спінку крэсла. Потым моўчкі адхінуў чорную парцьеру на акне. А.Алешка. @

пасінелы // пасінены

Пасінелы. Які стаў сінім, пасінеў.
Твар у чалавека быў пасінелы, вочы глядзелі не на свет, а як бы ў сярэдзіну самога чалавека. К.Чорны.

Пасінены. Які зрабілі сінім, пасінілі.
Цьмяны месяц прарочыць халепу і слату, ясны - сухія дзянькі, пасінены кажа, што задажджыцца, пачырвонены - вецер усходзіцца. М.Лужанін. @

пасірацець // пасіраціць

Пасірацець. Стаць сіротамі, асірацець - пра ўсіх, многіх.
Пасірацелі і мы і суседскія дзеці ў адзін і той жа год.

Пасіраціць. каго. Зрабіць сіротамі ўсіх, многіх.
Вораг спапяліў нашы вёскі, пасіраціў нашых дзяцей, заліў нашу зямлю крывёю і слязамі нашага народа. Я.Купала. @

пасланец // пасланнік // пасол

Пасланец. Той, хто пасланы кім-н. з якім-н. даручэннем.
Пасланец з воласці прымчаўся ў нашу вёску надвячоркам. Ён спытаўся ў нас, дзяцей, што гулялі на вуліцы, дзе жыве стараста, і мы не толькі сказалі дзе, але і пайшлі паказаць хату. А.Пальчэўскі.

Пасланнік. Дыпламатычны прадстаўнік адной дзяржавы ў другой, рангам ніжэй за пасла.
Графіня. Які француз? Глаша. Ды ён часцяком бывае ў вас... Пасланнік, ці што. К.Губарэвіч.

Пасол.
1. Дыпламатычны прадстаўнік вышэйшага рангу адной дзяржавы ў другой.
Так, іх з Гусоўскім можна назваць сябрамі, але ён - каралеўскі пасол пры двары яго святасці, а Мікола - усяго толькі ягоны сакратар. У.Арлоў.
2. Тое, што і пасланец.
Народ усім сэрцам, як роднага брата, шануе і любіць яго па-над свет. І сэрца аддасць за свайго дэпутата, пасла-дэлегата ў Вярхоўны Савет. Я.Купала. @

паслужлівы // паслужны

Паслужлівы. Разм. Які ахвотна робіць паслугі каму-н., гатовы ўслужыць.
Сінонім: услужлівы.
Іван, відаць, быў чалавек добры, ціхі, паслужлівы, бо ўрэшце згадзіўся. І.Шамякін.

Паслужны. У выразе: паслужны   спіс - дакумент са звесткамі аб праходжанні службы.
Вось коратка яе расказ, пацверджаны выпіскай з паслужнога спіска Шчакаціхіна. А.Ліс. @

паспешлівы / паспешны // паспяховы

Паспешлівы.
1. Які прывык спяшацца; які спяшаецца.
Сінонім: таропкі.
Дзімін паспакайнеў, стаў не такім паспешлівым, пачаў больш думаць. У.Карпаў.
2. Неабдуманы, заўчасны.
А можа трэба было не згадзіцца на гэта паспешлівае вяселле? І.Шамякін.

Паспешны. Тое, што і паспешлівы.
Лабановіч дагадваўся аб прычыне такога паспешнага ад'езду яго прыяцеля і госця, але маўчаў пра гэта. Я.Колас.

Паспяховы. Які вызначаецца поспехам, заключае ў сабе поспех.
Паспяховае выкананне плана. @

пасрэднасць // пасрэдніцтва

Пасрэднасць. Штосьці бясталентнае, нічым не выдатнае.
Байка стала прыстанішчам шаблону і штампаў, шэрасці і пасрэднасці. Я.Казека.

Пасрэдніцтва. Садзейнічанне ў наладжванні сувязей, адносін паміж кім-н. ці ў прымірэнні двух бакоў, якія варагуюць, спрачаюцца.
Трэба меркаваць, што калі б Змітрок Бядуля быў раней знаёмы з рэдакцыяй, ён наўрад ці меў бы патрэбу ў пасрэдніцтве В.Сасенскага. В.Каваленка. @

пастар // пастыр

Пастар. Пратэстанцкі свяшчэннік.
Адным са штуршкоў да разрыву з рэлігіяй з'явіліся разбэшчанасць, амаральныя паводзіны вядомых ім духоўных пастараў. К.Пракошына.

Пастыр.
1. Уст. паэт. Пастух.
Пастыр статка ў поле гоніць і пяе. Дзе ж кароўкі, валы, коні, дзе мае? Я.Купала.
2. Свяшчэннік, кіраўнік паствы - веруючых адной царквы.
Паслухала якую хвілінку, але нічога не зразумела - гаварылася пра нейкіх пастыраў, авечак, рабоў божых, святых праведнікаў. Л.Гаўрылкін. @

паступальны // паступовы

Паступальны. Накіраваны ўперад, у будучае.
Уплыў духоўнага фактару ў паступальным развіцці грамадства нельга перабольшваць. А.Галаўнёў.

Паступовы. Які адбываецца паслядоўна, не адразу, без рэзкіх змен.
Не паступовае абядненне, а катастрофа ўпала на Гальвасавы галовы: у дваццатым годзе настаў момант кінуць усё. К.Чорны. @

пасушыць // пасушэць

Пасушыць. што. Высушыць, перасушыць што-н.
Расчыніла неба сені, пазганяла сонца цені, пасушыла вільгаць росы, распусціла ў неба косы. Я.Колас.

Пасушэць. Зрабіцца сухім, сушэйшым.
Раптам пасушэла. Ногі патанулі ў пяску, мы пачалі ўзбірацца на ўзгорак. М.Лупсякоў. @

пасылачны // пасыльны

Пасылачны. Які мае адносіны да пасылкі, звязаны з прыёмам, адпраўкай, атрыманнем пасылак.
Вось пакуль што чаю кубак і пасылачны сухар. А.Александровіч.

Пасыльны. Той, хто пасылаецца куды-н. з якім-н. даручэннем.
Сувязным паміж штабам і ротамі я быў увесь час. Але пасыльным у штаб палка раней не хадзіў. А ў тое гарачае лета Залонскі пасылаў часта. І.Шамякін. @

патагенны // патагонны

Патагенны. Спец. Хваробатворны; які выклікае хваробу.
Балотная вада і гразь таксама з'яўляюцца крыніцамі забруджання канечнасцей патагеннымі мікробамі. А.Ганчароў.

Патагонны.
1. Які выклікае ўзмоцненае выдзяленне поту.
Маліна здаўна выкарыстоўваецца ў народнай медыцыне як добры патагонны сродак. Звязда.
2. перан. Які надта стамляе, вымотвае ўсе сілы.
Увесь гэты патагонны апарат, які знаходзіцца на службе прыгоннікаў-памешчыкаў, удасканальваецца ўрадам, каб лепш выціскаць сокі з сялян. А.Смірноў. @

патаўсцець // патаўсціць

Патаўсцець. Стаць больш тоўстым, таўсцейшым.
Толькі дзве ніжнія галіны [бярозы] значна патаўсцелі, сталі даўжэйшымі. П.Пестрак.

Патаўсціць. што. Зрабіць таўсцейшым.
Патаўсціць нітку. @

патроены // патройны

Патроены. Большы ў тры разы.
- Я ведаю толькі адно: выберуць - буду працаваць з патроенай энергіяй, каб апраўдаць давер'е. І.Шамякін.

Патройны. Які складаецца з трох частак, трайны.
Патройны канат. @

патужыць / патужыць // патужэць

Патужыць. Пасумаваць, пагараваць; тужыць некаторы час.
Як пачаў ён [камар] параю з мушкай жыць - давялося беднаму патужыць. М.Багдановіч.

Патужыць. Зрабіць больш тугім, тужэйшым.
Патужыць пояс. Патужыць рэмень.

Патужэць. Зрабіцца больш тугім, стаць тужэйшым.
Зямля зляжалася, патужэла. @

патупаць // патупіць / патупіць

Патупаць. Разм.
1. Тупаць некаторы час; тупнуць некалькі разоў.
Стары патупаў у парозе, ускінуў на плечы мяшэчак, намацаў клямку і пайшоў. С.Грахоўскі.
2. Пахадзіць туды-сюды.
Пархвен як сам не свой патупаў па дварэ, зазірнуў ва ўсе куткі, увайшоў у хату. К.Чорны.
3. Пайсці, накіравацца куды-н.
Усе пайшлі спаць, а маці патупала ў камору збіраць Максіму клумак у дарогу. М.Машара.

Патупіць. што. Апусціць уніз (вочы, галаву).
Лена прыкінулася, што плача, патупіла вочы і пачала выціскаць слязу. Р.Няхай.

Патупіць. што. Зрабіць тупым, ступіць усё, многае.
Патупіць нажы. Патупіць сякеры. @

патэтычны // паэтычны

Патэтычны. Поўны пафасу; усхваляваны, страсны.
Кафедру зноў займае ксёндз Пацейкоўскі. Яго папярэднія казанні толькі ўступ, падрыхтоўка да трэцяга, самага асноўнага і патэтычнага. Я.Колас.

Паэтычны.
1. Які звязаны з паэзіяй; здольны да паэзіі.
Безумоўна, нельга не адзначыць, што паэтычнаму перакладу «Слова» папярэднічала работа па празаічнаму перакладу яго. Д.Палітыка.
2. Павышана эмацыянальны, вельмі ўражлівы, чуллівы; узвышаны, лірычны.
Дзядзька любіць і моцна адчувае сваёй паэтычнай душой усё прыгожае на зямлі. С.Майхровіч. @

паўстанак // паўстанец

Паўстанак. Невялікая чыгуначная станцыя.
Яны чакалі на паўстанку больш за суткі, бо не было яшчэ тут ні сталага графіка, ні цвёрдага раскладу. А.Кулакоўскі.

Паўстанец. Удзельнік паўстання.
З паўстанцамі жорстка распраўляліся карныя атрады, якія пасылаў у вёску царскі ўрад. М.Ларчанка. @

паха // пахвіна

Паха. Унутраная частка плечавога выгібу.
Хлапчук падняў вопратку, моўчкі надзеў шапку, узяў пад паху халацік і знік за дзвярыма. А.Пальчэўскі.

Пахвіна. Месца паміж бядром і ніжняй часткай жывата.
Ззаду каля ласіхі мітусілася цыбатае ласянё і мордай тоўхала яе ў пахвіну. У.Федасеенка. @

пахвалены // пахвальны

Пахвалены. Такі, якога пахвалілі, адобрылі.
Хлопчык, пахвалены пры ўсіх за дапамогу малой, неяк нечакана прыціх, як бы засаромеўся. ЛіМ.

Пахвальны.
1. Які выражае пахвалу, адабрэнне.
Пахвальныя словы пачулі мы і пра заатэхніка Антона Каляду. А.Бялевіч.
2. Які заслугоўвае пахвалы, адабрэння.
Гэтае ж пахвальнае жаданне кіравала аўтарам і тады, калі ён даволі шчыра і ўпэўнена маляваў карціну літаратурнага жыцця. М.Ярош. @

паходка // паходня

Паходка. Манера хадзіць; хада, поступ.
Ішоў чалавек паволі, стомленай паходкай. К.Чорны.

Паходня. Уст. Пераносная свяцільня ў выглядзе наматанага на канец доўгай палкі прасмоленага пакулля.
Сінонім: факел.
Не вельмі далёка, над зіхатлівай волжскай гладдзю ён убачыў россып гарадскіх агнёў і дзве ўзнятыя ў неба паходні. У.Карпаў. @

пацеркі // пацеры

Пацеркі. Упрыгожанне на шыю ў выглядзе нанізаных шарыкаў ці іншых дробных прадметаў.
Сінонім: каралі.
Дзяўчаты былі апрануты таксама па-выхадному. Плечы і стан Аліны шчыльна аблягаў клятчасты жакецік, на шыі зіхацелі рознакаляровыя пацеркі. Т.Хадкевіч.

Пацеры. адз. няма. Малітва.
Нічога не разумелі сінія вочы Ядвісі, але яна стаяла маўклівая і прыслухоўвалася, як голасна шэпча цётка Зося божыя пацеры. М.Лынькоў. @

паштамт // пошта

Паштамт. Галоўная паштовая ўстанова горада.
[Іна] не прыкмеціла, як апынулася каля будынка паштамта. М.Ваданосаў.

Пошта.
1. Установа для перасылкі пісем, грошай, пасылак і г.д.
На пошце было чалавек з дзесяць наведвальнікаў. А.Якімовіч.
2. Тое, што дастаўляецца гэтай установай; карэспандэнцыя.
Захар штодзённа ездзіў на фурманцы ў раён, прывозіў пошту. І.Дуброўскі. @

пашырыць // пашырэць

Пашырыць. што. Зрабіць больш шырокім, расшырыць; павялічыць.
Спрабаваў Ісай пашырыць свае гоні, карчаваў лес. Х.Жычка.

Пашырэць. Разм. Стаць больш шырокім, шырэйшым.
Пашырэла раптам дарога - гэта да яе далучылася другая, што вяла з Хадакоў праз ельнік, які вунь далёка збоку. І.Пташнікаў. @

паяснець // паясніць

Паяснець. Стаць больш ясным, яснейшым.
Нарэшце на ўсходзе за гарамі паявілася нешта затоена-светлае, паяснеў гарызонт, горы ў сіняй смузе яшчэ больш пачарнелі. В.Хомчанка.

Паясніць. Зрабіць больш ясным, зразумелым.
Сінонім: растлумачыць.
Паясніць рашэнне задачы. Паясніць граматычнае правіла. @

паяснічны // паясны

Паяснічны. Які мае адносіны да паясніцы.
Выгіны ў шыйнай і паяснічнай частках пазваночніка звернуты выпукласцямі ўперад, а ў грудной і крыжавой - назад. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Паясны.
1. Які мае адносіны да пояса; які носіцца на поясе.
Чацвёрты павольна адышоўся і ўзяў з купіны шырокі лаясны рэмень. Э.Самуйлёнак.
2. Выкананы да пояса, да таліі.
Купала запытаўся, які ў мяне настрой. Я сказаў, што вельмі творчы. Пачаў ляпіць паясны партрэт Сурыкава, раблю праект помніка лётчыку Грыцаўцу. З.Азгур. @

пераадолены // пераадольны

Пераадолены. Які перасілілі, перамаглі, з якім справіліся.
Яшчэ да апошняга часу не пераадолены вузкі, схематычны падыход да вырашэння пытання аб нацыянальнай форме культуры. А.Галаўнёў.

Пераадольны. Які можна пераадолець, з якім можна справіцца.
Цяжкасці гэтыя пры добрым гаспадарчым кіраўніцтве цалкам пераадольныя. Звязда. @

перавозачны // перавозны // перавозчыцкі

Перавозачны. Які мае адносіны да перавозкі.
Перавозачны транспарт.

Перавозны. Які мае адносіны да перавозу - пераправы цераз раку.
Перавозны паром.

Перавозчыцкі. Які мае адносіны да перавозчыка.
Перавозчыцкі абавязак. @

перавязка // перавязь

Перавязка. Тое, чым перавязана рана.
Сінонім: павязка.
Я прысеў на ўзбочыне. Абмацаў перавязку: яна зусім ссунулася з раны. А.Якімовіч.

Перавязь. Палоска матэрыі, перакінутая цераз плячо, для падтрымання пашкоджанай рукі.
У першую хвіліну сустрэчы яны нават не заўважылі, што ў бацькі пусты правы рукаў, а левая рука вісіць на перавязі... М.Паслядовіч. @

перагружаны // перагрузачны

Перагружаны. Перамешчаны з аднаго месца на іншае; нагружаны звыш нормы.
Дарогі былі перагружаны, цягнікі рухаліся марудна, падоўгу прастойвалі. А.Марціновіч.

Перагрузачны. Які мае адносіны да перагрузкі; які прызначаны для перагрузкі.
Уся перагрузачная пляцоўка была застаўлена кантэйнерамі, скрынкамі розных памераў, і нам спачатку здалося, што прайсці тут зусім немагчыма. ЛіМ. @

пераемнасць // пераймальнасць

Пераемнасць. Паслядоўнае развіццё, непасрэдны пераход ад аднаго да другога.
Адзінства пакаленняў і пераемнасць у справах іх - адзін з самых моцных бакоў нашага грамадства. А.Жураў.

Пераймальнасць. Адсутнасць самастойнасці ў чым-н.; сляпое, некрытычнае перайманне.
Трус, як і некаторыя другія маладыя пісьменнікі той пары, быў схільны да пераймальнасці і яўна не пазбег імажынісцкай квяцістасці. Д.Бугаёў. @

пераканальны // перакананы // пераканаўчы

Пераканальны. Разм. Тое, што і пераканаўчы.
Апавяданне «Жыве чалавек» - добры прыклад таго, як шмат дае пісьменніку вернасць праўдзе жыцця, нават бытавой праўдзе. Характары герояў жывыя, сюжэт пераканальны, вобразы змястоўныя. В.Каваленка.

Перакананы. Цвёрда ўпэўнены ў чым-н.; непахісны, паслядоўны ў сваіх поглядах.
Паэт, відаць, ні на хвіліну не спыняе работу творчай думкі, але аддае твор «у людзі» толькі тады, калі перакананы, што ён закончаны. Полымя.

Пераканаўчы. Які пераконвае, прымушае паверыць у правільнасць, праўдзівасць чаго-н.
Як заўсёды, самыя пераканаўчыя словы не прыйшлі ў галаву ў патрэбную хвіліну. У.Шыцік. @

перакулены // перакульны

Перакулены. Разм. Перавернуты ўверх дном; павалены набок; абернуты.
Перакулены воз з сенам.

Перакульны. Які перакульваецца пры разгрузцы.
Перакульны кузаў аўтамашыны. @

перакуплены // перакупніцкі // перакупны

Перакуплены. Куплены, адкуплены ў каго-н. (пра раней купленае ім).
Перакуплены матэрыял.

Перакупніцкі. Які мае адносіны да перакупніцтва, спекуляцыі.
Перакупніцкі занятак.

Перакупны. Куплены на перапродаж.
Перакупны касцюм. @

пералесак // узлесак // узлессе

Пералесак. Невялікі лес, аддзелены полем ад іншых лясных участкаў; рэдкі ці малады лес паміж ляснымі масівамі.
На паляне ў светлым пералеску расцвілі налітыя расой сінія падснежныя пралескі пад аховай урачыстых хвой. П.Панчанка.

Узлесак. Тое, што і ўзлессе.
Яны павярнулі між соснаў управа і, не выходзячы на ўзлесак, накіраваліся да чыгункі. В.Быкаў.

Узлессе. Край лесу.
Выйшаў [я] на ўзлессе, прымасціўся на шырокім бярозавым пні. У.Ляўданскі. @

пераменлівы // пераменны

Пераменлівы. Які часта мяняецца, зменлівы; няўстойлівы.
Пачуцці лірычнага героя абвостраны, настроі пераменлівыя, часам супярэчлівыя. М.Ярош.

Пераменны. Які мяняецца, чаргуецца з чым-н.; непастаянны.
Гульня ішла з пераменным поспехам. М.Гамолка. @

пераможаны // пераможны

Пераможаны. Той, якога перамаглі; які пацярпеў паражэнне.
Пісьменнік аказаўся пераможаным тым матэрыялам, які ён вельмі некрытычна чэрпаў не столькі з жыцця, колькі з кніг. А.Адамовіч.

Пераможны. Які закончыўся перамогай, прынёс перамогу.
Людзі ж без праўдзівага слова занудзіліся, ім толькі давай зараз нашы газеты. Тым больш, што зводкі з франтоў ідуць пераможныя - не сорамна даць пачытаць. І.Новікаў. @

перанаселенасць // перанасяленне // перасяленне

Перанаселенасць. Празмерная населенасць.
Прычыну натуральнага адбору Дарвін бачыў у асноўным у барацьбе за існаванне, якая выцякае з перанаселенасці. Пытанні мічурынскай біялогіі.

Перанасяленне. Становішча, пры якім частка працаздольнага насельніцтва пазбаўлена магчымасці прымяняць свае сілы для здабывання сродкаў існавання.
Беспрацоўе часта з'яўляецца вынікам перанасялення ў краіне ці асобных яе раёнах.

Перасяленне. Пасяленне ў другім месцы.
Перасяленне людзей з заражаных радыяцыяй тэрыторый пачалося, на жаль, не адразу пасля Чарнобыльскай аварыі. @

перапона // перапонка

Перапона. Тое, што стрымлівае доступ куды-н.
І вось земснарад зварухнуў перапону, што воды трымала ў апошнія дні. М.Калачынскі.

Перапонка. Тонкая пругкая плёнка, якая служыць перагародкай ці абалонкай у жывым арганізме.
Хоць і няма на лапках у вадзяной курачкі перапонак, але плавае і нырае яна не горш за качку. В.Вольскі. @

перасмешка // перасмешкі // перасмешніца

Перасмешка. Невялічкая лясная птушка, здольная імітаваць галасы іншых птушак.
Перасмешку можна сустрэць не толькі ў лесе, але і ў парках, садах, нават гарадскіх скверах.

Перасмешкі. адз. няма. Разм. Смешкі, жарты з каго-чаго-н.
Збіраецца, бывала, моладзь пасля работы і пайшлі адразу бяскрыўдныя смешкі-перасмешкі, жарты, смех.

Перасмешніца. Разм. Жанчына, якая любіць высмейваць, перадражніваць каго-н.
Сінонім: насмешніца.
Вядомая на ўсю вёску перасмешніца, яна і тут не абышлася без колкіх жартаў і кпінаў. @

пераступаць // пераўступаць

Пераступаць.
1. Пераходзіць на другі бок чаго-н.
Пераступаць парог у хату.
2. Ісці, рухацца; не стаяць спакойна на месцы.
Конь, запрэжаны ў лёгкія драбіны, нецярпліва пераступаў з нагі на нагу. М.Даніленка.

Пераўступаць. што. Аддаваць, уступаць каму-н. за тую ж цану што-н. купленае.
Раніцай я зразумеў, што не магу скарыстацца з такога дарагога падарунка, і велікадушна пераўступіў руку муміі майму сябру. У.Караткевіч. @

ператвараць // пераўтвараць

Ператвараць. што. Рабіць з аднаго што-н. другое, перарабляць, пераводзіць у новы стан; надаваць зусім іншы выгляд; змяняць.
Хлапчукі здзіўляліся, як гэта лоўка Вера ператварала мёртвыя літары ў жывыя словы. Настаўніцкая газета.

Пераўтвараць. што. Змяняць што-н. карэнным чынам; перабудоўваць.
Чалавек, безумоўна, нараджаецца дзеля таго, каб упрыгожваць зямлю, пераўтвараць яе. У.Карпаў. @

пергамен / пергамент // перманент

Пергамен. Тое ж, што і пергамент.
Самы тонкі пергамен даюць шкуркі трусоў і вавёрак. Але спыніліся на шкурках абяскроўленых цялят, бо з іх атрымліваецца на дзіва беласнежны, прыемны воку пергамен. Л.Дайнека.

Пергамент.
1. Спецыяльна апрацаваная цялячая скура, на якой пісалі да вынаходства паперы.
Матэрыял для пісьма - пергамент - каштаваў вельмі дорага. Гісторыя БССР.
2. Старажытны рукапіс, напісаны на такой скуры.
Замест адказу Раўбіч хрумснуў вялікім пергаментам, раскручваючы яго на стале. У.Караткевіч.

Перманент. Доўгатэрміновая завіўка валасоў.
Да нас далучаецца Валя, прыгожая, досыць маладая жанчына з вялікімі сінімі вачыма і бялявымі завіткамі перманенту. І.Навуменка. @

першасны // першы

Першасны. Кніжн. Які з'яўляецца першай, зыходнай ступенню чаго-н.
Сінонім: першапачатковы.
Праўда, тое першаснае лексічнае значэнне, якое кладзецца ў аснову тэрміналагічнага словаўжывання, не заўсёды можа быць вызначана з усёй відавочнасцю. А.Яновіч.

Першы.
1. Парадкавы лічэбнік да адзін.
Ды ўжо просіць ён цяпер дазволу, каб пайсці вучыцца ў першы клас. М.Смагаровіч.
2. Які з'яўляецца, здараецца ў самым пачатку чаго-н.; самы ранні.
Дажджы скончыліся, сухія паўночныя вятры прынеслі першы холад. І.Навуменка.
3. Лепшы за ўсіх у якіх-н. адносінах; вядучы, перадавы.
Калі ж бывае вольны дзень, дзе там спачын такой натуры. Хлапцоў на стрэльбішча вядзе, - першы стралок і фізкультурнік. М.Чарот. @

перыгей // перыгелій

Перыгей. Найбліжэйшы да Зямлі пункт арбіты якога-н. спадарожніка; проціл. апагей.
Спадарожнік выведзены на арбіту з параметрамі: максімальная адлегласць ад паверхні Зямлі (у апагеі) - 350 кіламетраў, мінімальная адлегласць ад паверхні Зямлі (у перыгеі) - 212 кіламетраў. Звязда.

Перыгелій. Найбліжэйшы да Сонца пункт арбіты якога-н. нябеснага цела.
Бліжэйшы ад Сонца пункт арбіты называецца перыгеліем. Астраномія. @

перыферыйны // перыферычны

Перыферыйны. Які мае адносіны да перыферыі, знаходзіцца на перыферыі - мясцовасці, аддаленай ад цэнтра.
Краязнаўчая работа прадугледжвала масавы ўдзел перыферыйных карэспандэнтаў, якія мелі патрэбу ў неабходнай даведачнай літаратуры. Д.Бугаёў.

Перыферычны. Спец. Размешчаны на паверхні, аддалены ад цэнтра.
Тая частка перыферычнай нервовай сістэмы, якая звязвае мозг з унутранымі органамі, называецца вегетатыўнай нервовай сістэмай. Анатомія і фізіялогія чалавека. @

пілаванне // пілавінне

Пілаванне. Разразанне пілой; рэзанне.
Раней звычайна дзяўчат вызвалялі ад пілавання дроў, зараз гэтае правіла было скасавана. П.Галавач.
Няправільна. У цэнтры ўвагі кожнай групкі быў той шчасліўчык, у рукі якога трапіла невялікая цаглінка нямецкага эрзац-хлеба, асыпанага пілаваннем (трэба: пілавіннем). С.Александровіч.

Пілавінне. Адходы пры пілаванні.
Сінонім: апілкі.
Плыве з-пад пілы лёгкі смаляны водар, пырскаюць у снег струменьчыкі жоўтага пілавіння. Б.Стральцоў. @

пілястр / пілястра // піястр

Пілястр. Тое, што і пілястра.
Паўднёвы і паўночны фасады [Спаскай царквы ў Полацку] расчляняюцца пілястрамі з паўкалонамі. У.Арлоў.

Пілястра. Спец. Чатырохгранная калона, уробленая адной гранню ў сцяну.
Капітэлі калон і пілястраў аформлены рэльефамі піянерскага значка і вогнішча - сімваламі піянерскага руху. М.Кацар.

Піястр. Назва манеты ў Турцыі, Эгіпце, Сірыі і некаторых іншых краінах.
Мільён піястраў былога марыянетачнага рэжыму складаў прыкладна паўтары тысячы амерыканскіх даляраў. Звязда. @

пірамідальны // пірамідны

Пірамідальны. Які мае форму піраміды.
Пірамідальны ядловец малы ростам - амаль рукой дастаць. Сярэдняя вышыня 1 метр, а максімальная - 3,5 метра. Звязда.

Пірамідны. Які мае адносіны да піраміды.
Пірамідная аснова. Пірамідныя грані. @

пісьменнасць // пісьменнасць / пісьменства

Пісьменнасць.
1. Сістэма графічных знакаў, якія выкарыстоўваюцца для пісання.
Гісторыя чалавецтва да ўзнікнення СССР не ведала такіх прыкладаў, каб за кароткі час каля пяцідзесяці народнасцей, якія былі неадукаванымі, стварылі сваю пісьменнасць, літаратуру. Звязда.
2. Сукупнасць пісьмовых помнікаў якой-н. гістарычнай эпохі пэўнага народа.
Раннія дысертацыі лексікалагічнага напрамку прысвечаны аналізу лексічнага саставу паасобных помнікаў старабеларускай пісьменнасці. А.Жураўскі.

Пісьменнасць. Уменне чытаць і пісаць; граматнасць; наяўнасць ведаў у якой-н. галіне.
Аксён ужо нават можа і распісацца, што яго вельмі цешыць, але гэта яшчэ не сведчыць аб яго пісьменнасці. Я.Колас.

Пісьменства. Тое, што і пісьменнасць.
Цераз пераклады ўваходзіць нацыянальнае пісьменства ў скарбніцу сусветнай літаратуры. У.Калеснік. @

пісьменніцкі // пісьменны // пісьмовы

Пісьменніцкі. Які мае адносіны да пісьменніка, характэрны для яго.
Пры гэтых умовах пісьменніцкая праца не магла быць колькі-небудзь напружанай, што і адбілася на малым ліку твораў Неслухоўскага. М.Багдановіч.

Пісьменны. Які ўмее чытаць і пісаць.
Сінонім: граматны.
Сам ён [Міхал] не надта пісьменны, але дзяцей да навукі заахвочвае, выяўляючы гэтым самым пэўнае разуменне новых павеваў у жыцці. І.Навуменка.
|| Які мае неабходныя веды ў якой-н. галіне. Лукаш ведаў, што з цягам часу загадчыкам фермы паставяць чалавека з дыпломам, пісьменнага. Я.Ермаловіч.

Пісьмовы.
1. Выяўлены сродкамі пісьма.
Сінонім: напісаны.
[Лідзія Пятроўна] пасля праверкі пісьмовых прац паказала яго сшытак усяму класу. Я.Колас.
2. Які прызначаны, служыць для пісання, пісьма.
У невялікім пакоі, насупраць дзвярэй, стаяў пісьмовы стол, два крэслы і ў куце - тумбачка з графінам вады. М.Ваданосаў. @

піткі // пітны // піўны

Піткі. Разм. Які добра, прыемна піць.
Піткая вада з нашай крыніцы, асабліва ў летнюю спёку.

Пітны. Прыгодны для піцця; які п'юць.
У асобных паілках заўсёды павінна знаходзіцца чыстая пітная вада. Птушкагадоўля.

Піўны. Які мае адносіны да піва; прызначаны для піва.
Каля піўнога ларка ўжо сабралася чарга мужчын. В.Адамчык. @

піяла // піяна

Піяла. У Сярэдняй Азіі: неглыбокі, шырэйшы ўверсе кубак без ручкі.
Баласпай трымаў у растапыранай пяцярні піялу і час ад часу паглядваў на госця. П.Беразняк.

Піяна. Спец. Ціха, не гучна (пра выкананне музычнага твора).
Няхай дзеці праспяваюць 3-4 разы гэтае слова павольна, лёгка і піяна. Выкладанне спеваў у школе. @

планаваць // планіраваць

Планаваць.
1. Складаць план чаго-н.
- Трэба нам планаваць разумна, правільна планаваць, але не хавацца за гэтыя планы, не планамі перад людзьмі адчытвацца, а тым, што зроблена. А.Жук.
2. Мець намер, разлічваць зрабіць што-н., меркаваць.
Гітлераўскія генералы плануюць новыя аблавы на партызан і падпольшчыкаў. Р.Няхай.

Планіраваць. Плаўна зніжацца на лятальным апараце.
Скала недалёка, і цяпер можна спакойна планіраваць. М.Гамолка.
|| Спакойна, не махаючы крыламі, доўга плаваць у паднябессі (пра птушак). Плаўна планіруе каршун у сінім небе, карыстаючыся нябачнымі струменямі паветра. В.Вольскі. @

плантатарскі // плантацыйны

Плантатарскі. Які мае адносіны да плантатара, належыць яму.
Плантатарская зямля.

Плантацыйны. Які мае адносіны да плантацыі.
У 1900 годзе на рынку з'явіліся першыя чатыры тоны плантацыйнага каўчуку. Б.Розен. @

пластылін // пластыр

Пластылін. Незасыхаючая маса для лепкі, прыгатаваная з гліны, воску з дабаўленнем тлушчаў і іншых рэчываў.
У руках ён мяў пластылін і нешта ляпіў на фанернай дошчачцы, што ляжала ў яго на каленях. Я.Скрыган.

Пластыр. Ліпкі лекавы састаў, нанесены на паверхню тканіны, які прыкладваецца да нарываў, ран і г.д.
У Любецкага была падвязана чорнай хусцінкай рука, галава забінтавана і заклеены пластырам твар. А.Карпюк. @

плаўкі // плаўны

Плаўкі. Здольны плавіцца.
Галоўнай часткай плаўкага засцерагальніка з'яўляецца праваднік, які мае сячэнне значна меншае, чым сячэнне правадоў лініі. Фізіка.

Плаўны. Роўны, без рэзкіх пераходаў; непаспешлівы, мерны.
Я адразу злавіла лёгкі і плаўны рытм танца. А.Савіцкі. @

плывец // плывун // плывунец

Плывец. Той, хто плавае; хто ўмее плаваць.
Яны кінуліся ў адзежы ў глыбокія воды ракі. Каляда быў добрым плыўцом. І.Гурскі.

Плывун. Насычаны вадою дробны пясок, супесак ці суглінак.
Каб суняць плывуны і зрабіць іх падатлівымі людзям, непадалёку ... была пабудавана магутная станцыя замарожвання глебы. А.Кулакоўскі.

Плывунец. Жук, які звычайна жыве ў стаячай вадзе.
Плывунец - жук-драпежнік. @

плыткі // плыўкі

Плыткі. Неглыбокі, мелкі.
Скрозь плыткую ваду было відаць пазелянелае, загнанае тванню дно. А.Жук.

Плыўкі. Які лёгка размываецца, расплываецца; плывучы (пра грунт).
Усе ішлі напрасткі, пакідаючы сляды на мяккай, плыўкай зямлі. А.Кудравец. @

пнеўманія // пнеўматыка

Пнеўманія. Запаленне лёгкіх.
- Рэдкі па цяжкасці выпадак двухбаковай пнеўманіі... Чакаем крызісу... І.Шамякін.

Пнеўматыка. Прыстасаванне для сціскання і разрэджвання паветра; раздзел фізікі.
Многія станкі на заводзе працуюць зараз на пнеўматыцы, з дапамогай сціснутага паветра. П.Рунец. @

праблема // праблематыка // праблематычнасць

Праблема. Важнае пытанне, якое патрабуе вырашэння.
Гэта, аднак, зусім не азначае, што ад савецкага пісьменніка не патрабуецца роздуму над жыццёвымі праблемамі. А.Адамовіч.

Праблематыка. Сукупнасць праблем.
Развіццё нашай прозы ішло ў напрамку пашырэння яе тэматыкі і праблематыкі. Ю.Пшыркоў.

Праблематычнасць. Недаказанасць; няпэўнасць.
Праблематычнасць задумы. @

праблематычны // праблемны

Праблематычны. Які з'яўляецца праблемай, недаказаны; малаверагодны, няпэўны.
У аповесці «Пастка» В.Быкаў пайшоў самым цяжкім шляхам. Ён гэтак ускладніў і завастрыў сітуацыю, што давер'е сапраўды становіцца праблематычным, і праблема здаецца амаль невырашальнай. Наднёманскія былі.

Праблемны. Прысвечаны вырашэнню якой-н. праблемы.
Праблемны твор. Праблемнае пытанне. @

прабой // прабойнік

Прабой. Металічная дужка, убітая ў дзверы, вечка і інш., якая служыць для навешвання замка.
Дзверы ў сенцах былі замкнёны; клямка надзета на прабой, у ім - доўгі сасновы сук. І.Пташнікаў.

Прабойнік. Інструмент для прабівання невялікіх дзірак у метале, скуры і г.д.
Сіліч утаропіўся ў [брызентавы] канверт, з вузенькіх кішэнек якога тырчалі пласкагубцы, адвёрткі, абцугі, прабойнікі. М.Аўрамчык. @

правакатарскі // правакацыйны

Правакатарскі. Які мае адносіны да правакатара.
А гэта апраўдвала яго [Золатава] дзейнасць тут, тлумачыла правалы яго разведчыкаў у Менску, нельга не праваліцца, калі фашысцкае камандаванне стварыла такую правакатарскую сетку. І.Шамякін.

Правакацыйны. Які мае адносіны да правакацыі; у якім скрываецца, тоіцца правакацыя.
Пытанні, як здалося Максіму, былі нядобразычлівыя, а часам правакацыйныя, быццам гэты юрыст наўмысна стараўся збіць яго з панталыку, пазбавіць логікі. М.Машара. @

правераны // праверачны

Правераны. Які даказаў сваімі паводзінамі, работай наяўнасць патрэбных якасцей; які праверылі.
Сінонім: выпрабаваны.
Узаемная прыязнь, правераная і загартаваная ў агні, стварала шчыльную баявую сям'ю. Я.Брыль.

Праверачны. Прызначаны для праверкі.
Сінонім: кантрольны.
Усе вучні класа паспяхова справіліся з напісаннем праверачнага дыктанта. @

правізарскі // правізійны

Правізарскі. Які мае адносіны да правізара - аптэчнага работніка вышэйшай кваліфікацыі.
Правізарская практыка. Правізарская работа.

Правізійны. Які мае адносіны да правізіі; прызначаны для правізіі.
Правізійны склад. @

прагматычны // прагнастычны // прагнатычны

Прагматычны. Які мае адносіны да прагматызму - плыні ў філасофіі, якая прызнае за ісціну толькі тое, што дае практычна карысныя вынікі.
[М.Гарэцкаму] аднолькава чужыя ... прагматычны погляд на літаратуру як ілюстрацыю сацыялагічных тэзісаў і эстэтычныя тэорыі прыхільнікаў чыстага мастацтва. М.Мушынскі.

Прагнастычны. Які мае адносіны да прагнозу.
Прагнастычная карта надвор'я.

Прагнатычны. Які вызначаецца прагнатызмам - выступленнем уперад верхняй і ніжняй сківіц чалавека.
Прагнатычны твар. @

прадажніцкі // прадажны

Прадажніцкі. Характэрны для прадажніка, здрадніка; каварны, падманлівы; на якога нельга спадзявацца.
Сінонім: здрадніцкі.
Ну, от, дамагліся вы, скажам, сваіх ідэалаў. Ты сваіх, гандлярскіх, прадажніцкіх. К.Чорны.

Прадажны.
1. Які мае адносіны да продажу.
Прадажныя цэны кааператыў стараецца падтрымліваць ніжэй тых, што ўстанаўлівае на той жа від прадукцыі спажыўкааперацыя. Звязда.
2. Прызначаны для продажу.
- Зайдзі, папытайся, ці не ёсць у каго прадажныя сёдлы. Казка.
3. Гатовы прадаць сябе, свае пачуцці за грошы; здольны за грошы на ганебныя ўчынкі.
Гэтыя прадажныя тварыны рабілі выгляд, што ў асобе высокага госця яны вітаюць вялікую Расею. У.Караткевіч. @

прадвесне // прадвесце

Прадвесне. Час, які папярэднічае вясне; перадвясенняя пара.
Дарогі пачарнелі. На дварэ прадвесне. А.Алешка.

Прадвесце. З'ява, прымета, якая прадвяшчае надыход, наступленне чаго-н.
Кожны раз ёй здавалася, што гэта прадвесце новай крывавай падзеі. І.Шамякін. @

прадпрыемлівы // прадпрыемніцкі // прадпрымальніцкі // прадпрымальны

Прадпрыемлівы. Тое, што і прадпрымальны.
Прадпрыемлівы кіраўнік.

Прадпрыемніцкі. Які мае адносіны да прадпрыемца - арганізатара ці ўласніка гандлёвага або прамысловага прадпрыемства.
Прадпрыемніцкая арганізацыя.

Прадпрымальніцкі. Тое, што і прадпрыемніцкі.
Прадпрыемніцкія клопаты.

Прадпрымальны. Энергічны, ініцыятыўны.
Глянеш на цвёрды рот такога - і разумееш, што прыйшлі сюды самыя прадпрымальныя. У.Караткевіч. @

прадуктыўны // прадукцыйны

Прадуктыўны. У граматыцы: здольны ўтвараць новыя словы ці формы; які дзейнічае ў сучасны перыяд.
У адпаведнасці з гэтым [актыўнасцю розных марфем] адрозніваюцца марфемы прадуктыўныя, малапрадуктыўныя і непрадуктыўныя. Граматыка беларускай мовы.

Прадукцыйны.
1. Плённы.
Прадукцыйныя заняткі.
2. Здольны даваць прадукцыю; такі, ад якога атрымліваюць прадукты жывёлагадоўлі (пра сельскагаспадарчую жывёлу, птушку).
Прадукцыйная жывёла. @

праезджаны // праезджы

Праезджаны. Такі, па якім ездзілі; абкатаны; наезджаны.
Конь спорнаю хадой ішоў па праезджанай саньмі дарозе. П.Пестрак.

Праезджы.
1. Які праязджае міма, падарожнічае.
Людзі тут былі такія ж, як мы - праезджыя ды прахожыя, старыя і малыя. А.Якімовіч.
2. Прыгодны, прызначаны для праезду; па якім можна праехаць.
Палявая дарога сапраўды аказалася сухой і праезджаю. Р.Сабаленка. @

праезны // праязны

Праезны. Прыгодны, прызначаны для язды, праезду.
Парогам гэтым быў моцны праезны масток, настолькі нізкі, што пад яго не праедзеш, і настолькі высокі, што лодку на яго не ўсцягнеш. Я.Брыль.

Праязны. Які дае права на праезд якім-н. відам транспарту.
Тым, чый дом быў яшчэ на акупіраванай зямлі, шпіталь не выдаваў праязных пасведчанняў, а ўладжваў на працу ў гарадку. А.Асіпенка.
Няправільна. Надзвычай велічная дваццацідвухметровая праязная (трэба: праезная) вежа. Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. @

пражэктар // пражэкцёр

Пражэктар. Асвятляльны прыбор, які дае яркі пук святла ў патрэбным напрамку.
Прамень пражэктара здаваўся бясконцай, моцнай і злавеснай рукой нейкага страшыдла. Л.Дайнека.

Пражэкцёр. Іран. Той, хто захапляецца несур'ёзнымі і непатрэбнымі, неажыццявімымі праектамі.
Я запісаў на выдатак гісторыі варожых пражэкцёраў. Х.Шынклер. @

праектны // праекціровачны

Праектны. Які мае адносіны да праекта; прадугледжаны праектам.
Хуткасць вышэй за праектную на два вузлы ў гадзіну. М.Гамолка.

Праекціровачны. Які мае адносіны да праекціроўкі - распрацоўкі праекта.
Праекціровачная экспедыцыя. @

праектыўны // праекцыйны

Праектыўны. Спец. Які мае адносіны да праекцыі - перадачы прасторавых фігур на плоскасці.
Праектыўная геаметрыя - раздзел геаметрыі, які вывучае ўласцівасці фігур, што зменьваюцца пры пэўных (праектыўных) пераўтварэннях. БелСЭ.

Праекцыйны. Спец. Які мае адносіны да праекцыі - павелічэння здымка на экране.
Мікрафільмы былі тут. Павел зарадзіў іх у праекцыйны апарат. У.Шыцік. @

практык // практыкант

Практык.
1. Той, хто добра вывучыў сваю справу на практыцы.
Моладзі сярод іх было мала, пераважалі пажылыя людзі, старыя практыкі і арганізатары сельскай гаспадаркі, многія з якіх яшчэ ўдзельнічалі ў стварэнні першых калгасаў. Т.Хадкевіч.
2. Практычны, дзелавы чалавек.
Чалавек, які выпадкова трапіў бы на сход, мог бы з першага разу падумаць, што гэты чалавек вельмі вялікі практык, вельмі ўсё і разумна ведае і да ўсяго можа сказаць патрэбнае слова. К.Чорны.

Практыкант. Студэнт ці навучэнец, які праходзіць практыку - замацоўвае тэарэтычныя веды на вытворчасці.
У памяшканні на біялагічнай станцыі, дзе займаюцца практыканты, парна і душна, хаця ўсе вокны расчынены насцеж. В.Вольскі. @

пракус // прыкус

Пракус. Рана ад укусу; пракушанае месца.
З раны ўвесь час ішла кроў: пракус быў глыбокі і, відаць, пашкодзіў крывяносны сасуд. ЛіМ.

Прыкус. Становішча зубоў пры самкнутых сківіцах.
Жорсткі прыкус Іванавага рота змяніўся ўсмешкай: на адным краёчку вуснаў. У.Караткевіч. @

пракурат // пракуратар

Пракурат. Абл. Прайдзісвет.
- Не чапай ты яго, пракурата. Я ж кажу, няхай яго сарочка так не чапае. Р.Сабаленка.

Пракуратар. У Старажытным Рыме: асоба, якая кіравала чыёй-н. маёмасцю, гаспадаркай, маёнткам і пад.; чыноўнік, які ведаў фінансамі, зборам налогаў, харчаваннем і г.д.
Строгі пракуратар. Непадкупны пракуратар. @

пралаз // пралаза

Пралаз. Вузкі, цесны праход, праз які можна пралезці, прайсці.
[Васіль] пачаў яшчэ больш упарта і настойліва другой рукой разграбаць пралаз. Б.Сачанка.

Пралаза. Разм. Пранырлівы чалавек, прайдзісвет, спрытнюга.
Памятаюць і зараз былыя работнікі рэдакцыі Ілья Гурскі, Алесь Звонак, Міхась Модэль, Анатолій Астрэйка, як няшчадна высмейваў Самуйлёнак усякіх пралаз і прайдзісветаў. М.Хведаровіч. @

пралля // пральня / праля

Пралля. Разм. Жанчына, якая прадзе ўручную.
Сінонім: папрадуха.
Мастак паказаў на палатне маладую зграбную праллю з доўгай касой. А.Ліс.

Пральня. Установа бытавога абслугоўвання для мыцця і далейшай апрацоўкі бялізны.
У калгасах будуць дзіцячыя яслі, сады, пляцоўкі, там з часам можа ўстановяцца пральні, кравецкія майстэрні, хлебапякарні, а можа нават і грамадскія кухні. І.Дуброўскі.

Праля. Абл. Тое, што і пралля.
Бывала ў цёмную зімнюю ноч самая позняя праля патушыць агонь у сваёй хаце, а ў Маланні блішчыць акенца ледзь не да дня. Беларусь. @

праніклівы // пранікальны // пранікнёны

Праніклівы. Які хутка і правільна разгадвае, глыбока разумее што-н.; здольны пранікнуць у сутнасць чаго-н.
Сінонім: здагадлівы.
Паўлюк не такі быў праніклівы, каб убачыць, што ў Чачыка на душы нешта кіпіць. І.Пташнікаў.

Пранікальны. Які прапускае праз сябе што-н. (ваду, святло і інш.).
Насенне зернебабовых культур уладае менш пранікальнай абалонкай у параўнанні са збожжавымі. А.Мароз.

Пранікнёны. Для якога характэрна хвалюючая шчырасць, сардэчнасць, унутраная перакананасць.
Я шукаў пранікнёных, узнёслых слоў, і словы такія знаходзіліся, яны клаліся на паперу прачулымі, шчырымі радкамі. І.Навуменка.
Няправільна. Пранікнёнае (трэба: праніклівае) вока мастака ўбачыла ўсё гэта, душа адчула важнасць і глыбіню ўбачанага, і з'явілася задума - смелая, высакародная, мастацкая. Полымя. @

прапіска // прыпіска

Прапіска. Афіцыйная рэгістрацыя пражывання каго-н. па пэўнаму адрасу; паметка ў паспарце аб гэтай рэгістрацыі.
Я хаце абавязаны прапіскаю - калыскаю, падвешанай пад столь. А.Куляшоў.

Прыпіска. Дапаўненне, дадатак да раней напісанага.
У канцы ліста сябар зрабіў прыпіску. Я.Колас. @

прастуджаны // прастудлівы // прастудны

Прастуджаны.
1. Хворы ад прастуды.
У класе запанавала напружаная цішыня - стала чуваць, як у прастуджанага Паўла Баранца хрыпіць у грудзях. І.Шамякін.
2. Які бывае пры прастудзе; з прастудай.
Другі голас быў мяккі, грудны, крышку хрыплаваты, як бы прастуджаны. А.Кудравец.

Прастудлівы. Разм. Схільны да прастуды; які лёгка прастуджваецца.
Нейкае вельмі ж прастудлівае дзіця: чуць пабыло на холадзе ці крыху праняло скразняком - і захварэла ўжо адразу. ЛіМ.

Прастудны. Які мае адносіны да прастуды; выкліканы прастудай.
Абвостраным слыхам ён [лекар] улоўлівае прастудныя хрыпы ў грудзях. В.Гарбук. @

пратэктар // пратэктарат

Пратэктар.
1. Дзяржава, якая ажыццяўляе пратэктарат.
Пратэктарат - форма міжнароднай залежнасці дзяржаў, пры якой дзяржава-пратэктар вызначае знешнюю палітыку дзяржавы, якая пратэжыруецца. БелСЭ.
2. Патоўшчаная, больш трывалая частка знешняй паверхні ў пакрышцы.
На сухой зямлі следу ад пратэктара не асталося. А.Жук.
Няправільна. З гэтага моманту Туніс страціў незалежнасць і стаў французскім пратэктарам (трэба: пратэктаратам). В.Вольскі.

Пратэктарат. Форма каланіяльнай залежнасці, пры якой больш слабая краіна, фармальна захоўваючы свой дзяржаўны лад, фактычна залежыць ад больш моцнай; сама краіна, што знаходзіцца ў такой залежнасці.
Англія, якая дабівалася панавання над Суэцкім каналам і мела патрэбу ў эгіпецкай бавоўне, з 1883 года ўстанавіла фактычны пратэктарат над Эгіптам (які ўваходзіў тады ў састаў Турцыі). Эканамічная геаграфія зарубежных краін. @

прахадны / праходны // праходчы // прахожы

Прахадны.
1. Які мае скразны праход, служыць для праходу.
Хто б ні стаяў вартавым ля прахадной будкі, усякі прапускаў Святлану ў вайсковы двор. А.Кулакоўскі.
2. Які дае права ці магчымасць прайсці па конкурсу куды-н.
- Семнаццаць з дваццаці набраў. Прахадны бал... А Лёня Хазанскі праваліў. В.Мыслівец.

Праходны. Тое, што і прахадны (у 1 знач.).
У зацямнелым кутку каля праходнай будкі Антон прыпыніўся і не зводзіў вачэй з дзвярэй. П.Кавалёў.

Праходчы. Спец. Які мае адносіны да праходкі - распрацоўкі горных вырабатак у пэўным напрамку.
Праходчы камбайн.

Прахожы. Які ідзе куды-н., праходзіць міма каго-чаго-н.
Бралася на мароз. Асфальт падсох. Крокі рэдкіх прахожых ляскалі, як стралялі, асабліва абцасікі жанчын. І.Шамякін. @

працверазець // працверазіць

Працверазець. Стаць цвярозым.
Сінонім: працверазіцца.
Чуліся выпадковыя несуладныя стрэлы і крыкі - п'яныя адразу працверазелі, рызыканты беглі, як зайцы. С.Грахоўскі.

Працверазіць. каго. Зрабіць цвярозым; зрабіць здольным цвяроза разважаць аб чым-н., вызваліць ад ілюзій.
Цемрадзь на хвіліну працверазіла распаленую галаву, ён выцер спацелы лоб, падбадзёрыў сябе і весялей пакрочыў наперад. Маладосць. @

прачыніць // прычыніць

Прачыніць. што. Крыху, не поўнасцю адчыніць.
Сінонім: прыадчыніць.
Бурчанка павёў іх да сябе ў кабінет, па дарозе прачыніў дзверы ў пакой Вольгі Паўлаўны, каб сказаць, што вярнуўся. Т.Хадкевіч.

Прычыніць. што. Зачыніць, звычайна няпоўнасцю або няшчыльна.
Сымон Данілавіч ад нечаканасці нават забыўся прычыніць сенцы. І.Грамовіч. @

праяснець // праясніць

Праяснець.
1. Стаць ясным, бязвоблачным.
Упершыню пасля некалькіх дажджлівых дзён неба праяснела. Х.Жычка.
2. Стаць ясным, праясніцца (пра свядомасць, думкі і інш.).
Сухі, гарачы махорачны дым востра заказытаў у носе, і неяк адразу праяснела ў галаве. М.Стральцоў.
3. Стаць спакойным, вясёлым, ветлівым.
Твары суседніх жанчын неяк раптоўна, на адно імгненне, праяснелі ўсмешкай. П.Пестрак.

Праясніць. што.
1. Зрабіць ясным, выразным, добра бачным.
[Зазімак] падмарозіў зямлю, размаляваў ледзь прыкметнымі ўзорамі шыбы на вокнах, праясніў неба. М.Даніленка.
2. Зрабіць ясным, зразумелым; выясніць.
Гэтыя звесткі не вельмі праяснілі абстаноўку. У.Шыцік. @

прыбалотны // прыбалочаны

Прыбалотны. Які знаходзіцца паблізу балота.
Скончылася жыта, пачынаўся прыбалотны хмызняк. П.Кавалёў.

Прыбалочаны. Трохі забалочаны, крыху балоцісты.
Бумажкоў ляжаў на мокрай прыбалочанай зямлі і кідаў бутэльку за бутэлькай. К.Чорны. @

прыватніцкі // прыватны

Прыватніцкі. Які мае адносіны да прыватніка, уласцівы яму.
Гэты кар'ерыст і дэмагог, каб больш настрашыць Гарошку, абзывае яго сабатажнікам, абвінавачвае ў прыватніцкіх настроях і кулацкай тэндэнцыі. Маладосць.

Прыватны.
1. Які належыць пэўнай асобе, не грамадскі.
Сінонім: асабісты.
Гэта была звычайная ўскраінная вуліца - ціхая, з невялікімі прыватнымі домікамі, садамі і агародамі. В.Быкаў.
2. Які з'яўляецца часткай, дэталлю чаго-н.; не агульны; асобны.
Як сур'ёзны, сталы пісьменнік, Я.Брыль умее адкрыць, здавалася б, у вельмі прыватным выпадку вялікую і хвалюючую праўду жыцця. В.Каваленка. @

прыветлівы / прыветны // прывітальны

Прыветлівы. Добразычлівы, гасцінны.
Сінонім: ветлівы.
Крышачку ўзрушаныя, узаемна прыветлівыя, настаўнікі жартамі сустракалі кожнага свайго калегу. І.Шамякін.

Прыветны. Тое, што і прыветлівы.
З-пад брывей прыветных палінялых журыцца даверлівы пагляд. Р.Барадулін.

Прывітальны. Які мае адносіны да прывітання, звязаны з ім.
[Алеся] ловіць мой позірк і прывітальны жэст рукі і з непаўторным хараством ківае галавой - вітаецца. Я.Брыль. @

прывыклы // прывычны

Прывыклы. Які прывык да чаго-н., мае прывычку да чаго-н.
Сінонімы: звыклы, звычны.
Прывыклае да цішыні вуха ўлавіла частае тупанне мноства ног. І.Пташнікаў.

Прывычны.
1. Які стаў прывычкай, увайшоў у прывычку.
Сінонім: звычайны.
Полаз і Вітушка паабедалі з прывычнай сялянскай паважнасцю. І.Шамякін.
2. Які выпрацаваў прывычку, прывык да чаго-н.
Але прывычны паляўнічы зрок адгадваў сярод густой травы, па росах збітых воўчыя сляды. М.Танк. @

прывязка // прывязь

Прывязка. Вяровачка, шнурок, раменьчык і пад. для прывязвання чаго-н.
Парвалася сырамятная прывязка, трэба было ісці ў хату па нож, каб прарэзаць пяцельку. К.Крапіва.

Прывязь. Вяроўка, рэмень, ланцуг, якім звычайна прывязваюць жывёлу.
Ласяня тупала каля дубка, наравіла сарвацца з прывязі. С.Александровіч. @

прывялены // прывялы

Прывялены. Крыху правялены - падсушаны на сонцы, ветры (звычайна пра мяса, рыбу).
Прывялены кумпяк. Прывяленая рыба.
Няправільна. Дзесьці далёка ў тумане драчы дралі горла, востра пахла прывяленай (трэба: прывялай) травою. В.Гігевіч.

Прывялы. Які трохі звяў, прывяў (звычайна пра расліны, траву).
Ён угледзеў [з акна машыны] поле, запалавелае ўжо, з рамонкамі абапал палявой дарогі і сіняй, нібыта прывялай ад спякоты, але на самай справе халаднавата-пяшчотнай валошкі. А.Жук. @

прыгодніцкі // прыгодны

Прыгодніцкі. Заснаваны на прыгодах, звязаны з прыгодамі.
Па сваёй тэматыцы прыгодніцкія аповесці Янкі Маўра ўваходзяць у цыкл твораў аб іншых краінах. М.Яфімава.

Прыгодны. Які падыходзіць, гадзіцца для чаго-н., прыдатны да чаго-н.
Дайце мне хатку, хатку прыгодную, вечная радасць жыла каб у ёй. Я.Купала. @

прыгоннік // прыгонны

Прыгоннік. Памешчык, які карыстаўся прыгонным правам, меў прыгонных сялян; прыхільнік прыгону.
Адмена прыгоннага права, праведзеная рукамі прыгоннікаў, не ўціхамірыла край. Полымя.

Прыгонны. Які мае адносіны да прыгону; які з'яўляецца ўласнасцю памешчыка-прыгонніка, належыць яму.
Ракой, фантанамі з зямлі б'е нафта, б'е стуль, скуль і не сніў прыгонны дзед. Я.Купала. @

прыдзіра // прыдзірка

Прыдзіра. Разм. Прыдзірлівы чалавек.
Адны знаходзілі ... інспектара чалавекам, з якім яшчэ жыць можна; другія ж, наадварот, даводзілі, што ён - прыдзіра, з кожнага глупства робіць цэлую справу. Я.Колас.

Прыдзірка. Папрок, заўвага, абвінавачанне, зробленае без дастатковых падстаў.
А я думаю, таварыш Собіч, што гэта проста прыдзірка. Няма ў нас злодзеяў! Я.Скрыган. @

прыземісты // прыземлены // прыземны

Прыземісты. Нізкі на выгляд; прысадзісты.
[Мужчыны] падышлі да гаража - жоўтага прыземістага будынка, разлічанага машын на дзесяць. Т.Хадкевіч.
|| Невысокі, але моцнага целаскладу; каржакаваты (пра чалавека). Наперадзе цвёрдай паходкай з аўтаматам напагатове крочыў прыземісты і плячысты дзяцюк. Р.Няхай.

Прыземлены. Пазбаўлены ўзвышанага, незвычайнага; прыніжаны.
Хоць і многа яшчэ ў творы прыземленага бытавізму, але і бытавізм гэты своеасаблівы. А.Адамовіч.

Прыземны. Спец. Які прылягае непасрэдна да зямной паверхні.
Прыземны слой паветра. @

прынада // прынаджванне

Прынада. Тое, чым прынаджваюць птушак, рыб, жывёл.
Гэтакай мясціне рады мы з табой, рыбак. У нас добрая прынада - дажджавы чарвяк. А.Вялюгін.

Прынаджванне. Прыкормліванне (звычайна пра рыбу, птушак).
Рэгулярная падкормка, умелае прынаджванне прывучае і рыбу к пэўнаму месцу. Звязда. @

прысмак // прысмакі

Прысмак. Дадатковы, пабочны смак у чым-н.
Сцяблінкі жуючы, яна адчула не водар сена - водарасці пах, і далі той, што зноў іх паглынула, - чужы, салёны прысмак на губах. А.Куляшоў.

Прысмакі. звычайна мн. Ласункі, салодкае.
Мой бацька рэдка калі дастаўляў такія прысмакі, ашчаджаючы капейку на рэчы больш сур'ёзныя. І.Навуменка.
|| Разм. Прыправа. Хоць невялікія прысмакі - цыбуля, перчык, ліст бабкоў ды сальца некалькі брускоў. Я.Колас. @

прыстаўлены // прыстаўны

Прыстаўлены. Пастаўлены, прысунуты блізка да чаго-н.; прыхілены да чаго-н.; далучаны да чаго-н., пастаўлены дадаткова.
Яму чамусьці ўбачылася зноў усё тое, што бачылася не раз: на двух прыстаўленых заслонах стаіць труна, а ў ёй ляжыць, як жывая, нават з нейкім прытоеным смяшком у сіняватых губах яго Караліна. В.Адамчык.

Прыстаўны. Які прыстаўляецца або прыстаўлены да чаго-н.
Люся ўсё парывалася падняцца ў самалёт па шырокай прыстаўной лесвіцы. М.Даніленка. @

прысяга // прысяганне

Прысяга. Афіцыйнае ўрачыстае абяцанне, клятва захоўваць вернасць, выконваць якія-н. абавязкі; словы такога абяцання.
Мо каля гэтае сасны, пад партызанскім сцягам, Радзімы верныя сыны прыносілі прысягу. П.Панчанка.

Прысяганне. Прынясенне прысягі; клятвеннае абяцанне.
Прысяганне на вернасць. @

прытвор // прытвора

Прытвор. Пярэдняя частка царквы непасрэдна за ўваходам.
Ён увайшоў у царкву. У прытворы гарэла тоненькая свечка. К.Чорны.

Прытвора. м. і ж. Разм. Той, хто прытвараецца, прыкідваецца.
Сінонімы: прытворшчык, прытворшчыца.
- А ты не прачытаў бы дзённіка сястры, каб ён трапіў табе на вочы? Не люблю прытвораў! І.Шамякін. @

прытомлены // прытомны

Прытомлены. Які прытаміўся; змораны.
Сінонім: стомлены.
Здаволеныя гульнямі і трошкі прытомленыя, малыя крочаць паламаным строем. М.Ракітны.

Прытомны. Які знаходзіцца ў прытомнасці, пры памяці.
- Хутчэй выходзьце! - выратавальныя словы вырваліся з грудзей Ягора, і сам ён ледзь прытомны адскочыў ад дома. П.Кавалёў. @

прыцісклівы // прыціскны

Прыцісклівы. Які пазбягае траты, выдаткаў.
Сінонім: скупы.
Кастусь Верамейчык - чалавек прыцісклівы, скрытны і на словы асцярожны. К.Крапіва.

Прыціскны. Спец. Які служыць для прыціскання чаго-н.
Трэба праверыць мацаванне пальцавага бруса да папярэдняга бруса жняяркі, усіх секцый пальцаў, прыціскных лапак да пальцавага бруса, а таксама дэталей да сценак жняяркі. В.Ягорушкін. @

прыцішыць // прыцішэць

Прыцішыць. што. Зрабіць цішэй, слабей; зменшыць хуткасць.
Сінонім: суцішыць.
Андрэй падумаў, што, мусіць, спяшыць, і прыцішыў хаду. І.Пташнікаў.

Прыцішэць. Перастаць падаваць гукі; сцішыцца.
Сінонім: сціхнуць.
Костусь асеў і прыцішэў у тыя дні, хадзіў сам не свой. К.Чорны. @

прыцьмець // прыцьміць

Прыцьмець. Страціць сваю яркасць, бляск.
Сінонім: патускнець.
Святло дрыготка пасунулася на небасхіле, прыцьмела і неяк раптоўна згасла. В.Быкаў.

Прыцьміць. каго-што. Засланіўшы сабой, зрабіць менш прыкметным, менш бачным.
Ты ўсё золатам хочаш прыцьміць, загаціць... Ці ж прыгледзеўся, хорамны княжа? Кроў на золаце гэтым людская блішчыць, кроў, якой і твая моц не змажа. Я.Купала. @

прычына // прычыннасць

Прычына.
1. З'ява, акалічнасць, якая выклікае, абумоўлівае ўзнікненне другой з'явы.
Адбылося неяк дзіва: сонца ход свой прыпыніла. Прастаяла тры гадзіны з невядомае прычыны. У.Дубоўка.
2. Падстава, зачэпка для якіх-н. дзеянняў.
[Сімон] любіў смяяцца, і для гэтага яму не трэба было шукаць асаблівай прычыны. Э.Самуйлёнак.

Прычыннасць.
1. Дачыненне да чаго-н., удзел у чым-н.
Абгрунтаванне думкі аб прычыннасці «Новай зямлі» да генезісу беларускага рамана атрымалася неглыбокім і скамечаным. Полымя.
2. У філасофіі: узаемная сувязь з'яў, пры якой адна з іх з'яўляецца прычынай другой.
Аб'ектыўная прычыннасць. @

прышчэп / прышчэпа // прышчэпак // прышчэпка

Прышчэп. Прышчэпленая расліна, прышчэпленае дрэўца.
У гэтую восень будуць гатовы да пасадкі сорак тысяч прышчэпаў. М.Паслядовіч.

Прышчэпа. Тое, што і прышчэп.
Вывучаецца абмен рэчываў прышчэпка пад уплывам абмену рэчываў прышчэпы. Л.Чаркасава.
Няправільна. Кабінет садоўніцтва мае вялікі садова-ягадны гадавальнік, дзе навучэнцы вырошчваюць розную садавіну, робяць прышчэпы (трэба: прышчэпкі) і акуліроўку. М.Замскі.

Прышчэпак. Частка расліны (чаранок, вочка), якую прышчэпліваюць (або прышчапілі раней) на другой расліне.
Юных садаводаў радавала, што ўсе мінулагоднія прышчэпкі развіваліся добра.

Прышчэпка.
1. Перасадка часткі расліны (чаранка, вочка) на другую расліну; прышчэпліванне.
Улетку гэтага года мы рабілі прышчэпку пладовых дрэўцаў. І.Сіняўскі.
2. Прышчэпачны прэпарат (вакцына); увядзенне ў арганізм такога прэпарату, каб папярэдзіць або вылечыць якую-н. хваробу.
У цяперашні час прышчэпкі робяцца спецыяльнымі прэпаратамі - вакцынамі, якія вырабляюцца на заводах. Анатомія і фізіялогія чалавека.
3. Тое, што і прышчэп.
Нарэшце Ваня зайшоў да гаспадара, у якога яшчэ зусім не было саду, а ў агародзе тырчала ўсяго толькі каля дзесятка прышчэпак. А.Кулакоўскі.
4. Заціскачка для прымацавання чаго-н.
У такую хвіліну вязка драўляных прышчэпак, што вісіць на шыі ў дзеўчаняці, можа здацца прыгажэй любых караляў. А.Гардзіцкі. @

прэміравальны // прэміраваны // прэміяльны

Прэміравальны. Тое, што і прэміяльны.
Прэміравальная камісія. Прэміравальныя грошы.

Прэміраваны. Той, хто атрымаў прэмію; узнагароджаны прэміяй.
Пасля вячэры дзед Мікалай расказваў мне ўвесь свой даволі доўгі жыццёвы шлях: шлях панскага батрака-селяніна-бедняка-калгасніка-ўдарніка, тройчы прэміраванага за старанную работу. А.Якімовіч.

Прэміяльны. Які мае адносіны да прэміі; які з'яўляецца прэміяй.
З дому выйшаў дзед Аўсей з прэміяльным патэфонам. М.Калачынскі.
|| у знач. наз. прэміяльныя. Грошы, якія выплачваюцца ў якасці прэміі. Яна павесіла на плячо чорную дарагую сумачку, якой не мела ніводная настаўніца ў іхняй школе. Ісідар падарыў за прэміяльныя, калі каманда заняла першае месца ў рэспубліцы. В.Супрунчук. @

прэтэндэнт // прэцэдэнт

Прэтэндэнт. Той, хто прэтэндуе на што-н., мае падставы на атрыманне чаго-н.
Разумеў хлапец - час падумаць, як будзе жыцца далей. Яшчэ пад ім двое меншых братоў - прэтэндэнтаў на бацькаву гаспадарку. А.Пальчэўскі.
Няправільна. Удар нашай авіяцыі быў закончан з надыходам цемры. Па эфектыўнасці яе дзеянняў гэты выпадак, на думку многіх відавочцаў, не мае прэтэндэнта (трэба: прэцэдэнту) у ходзе Вялікай Айчыннай вайны. Звязда.

Прэцэдэнт. Кніжн. Выпадак у мінулым, які служыць прыкладам ці апраўданнем для падобных выпадкаў у будучым.
Мяне заўважылі праз акно, і ўсе выйшлі насустрач. Важны быў прэцэдэнт - ссыльнаму дазволілі працаваць у школе, і ўжо з'яўляліся надзеі, строіліся меркаванні на «пацяпленне», на палёгкі ў рэжыме. С.Грахоўскі. @

пужаны // пужлівы

Пужаны. Такі, якога часта і многа пужалі.
Сінонім: напужаны.
Дзяўчат поўная вёска, а жаніхі надта пужаныя сталі, у сваты баяцца ездзіць. А.Асіпенка.

Пужлівы. Які лёгка пужаецца, якога лёгка напужаць.
Сінонім: палахлівы.
Крыкі пужлівых людзей не стрымаюць хай бітвы размах. М.Багдановіч. @

пунктуальны // пунктуацыйны

Пунктуальны. Вельмі акуратны, дакладны.
Хоць звычайна старшы лейтэнант і не любіў «пісаніны», тут стараўся быць пунктуальным. І.Мележ.

Пунктуацыйны. Які мае адносіны да пунктуацыі - правіл аб пастаноўцы знакаў прыпынку.
Пунктуацыйны разбор павінен заўсёды суправаджацца сінтаксічным разборам. М.Марчанка. @

пункціравальны // пункцірны

Пункціравальны. Які служыць для нанясення пункціру, для чарчэння пункцірам.
Для заканчэння работы ў яго было ўсё неабходнае, і ў першую чаргу добрая пункціравальная лінейка, без якой не абысціся. ЛіМ.

Пункцірны. Які мае адносіны да пункціру; падобны на пункцір.
Вертыкальныя палосы ўтвараліся рознакаляровымі прокідкамі ўтоку, якія то шырокімі пасамі, то вузкімі пункцірнымі шнурочкамі запаўнялі ўсё поле спадніцы. Маладосць. @

пустэльніцкі // пустэльны

Пустэльніцкі. Які мае адносіны да пустэльніка.
Пустэльніцкае жыццё.

Пустэльны. Які мае адносіны да пустэльні, пустыні.
Сінонім: бязлюдны.
Другі конь спалохана кінуўся па пустэльнай дарозе і таксама хутка растварыўся ў цемры. В.Іпатава. @

пухласць // пухліна

Пухласць. Паўната, мяккасць; рыхласць.
Пухласць ног. Пухласць твару.

Пухліна. Хваравітае ўздуцце тканак арганізма.
Недагледжаная рана гнаілася, вакол яе распаўзалася чырвоная пухліна. Л.Арабей. @

пушны // пушысты

Пушны.
1. З каштоўнай шкурай (пра звяроў).
Звяроў, ад якіх атрымліваюць футравіну, называюць пушнымі. Заалогія.
2. Які мае адносіны да пушніны.
Прадстаўнік пушной фірмы яўна нудзіўся гутаркай на пушныя тэмы. М.Лынькоў.

Пушысты. З мяккім пухам ці шэрсцю; лёгкі, вельмі мяккі.
Максім сеў у крэсла, узяў на калені ката, пагладзіў пушыстую поўсць. І.Шамякін. @

пчалаводны / пчалаводчы // пчальніковы // пчалярскі

Пчалаводны. Які мае адносіны да пчалавода, пчалаводства; пчалаводчы.
Пчалаводны занятак.

Пчалаводчы. Які звязаны з развядзеннем пчол, пчалярствам; пчалаводны.
Асаблівую ўвагу ў нашых умовах неабходна ўдзяліць арганізацыі пчалаводчых гаспадарак. Звязда.

Пчальніковы. Які мае адносіны да пчальніка, пасекі.
Пчальніковая гаспадарка.

Пчалярскі. Які мае адносіны да пчаляра, пчалярства; прызначаны для пчаляра ці належыць яму.
Толькі старанна ўцяпліўшы і цалкам падрыхтаваўшы вуллі да зімоўкі, ён пачаў парадкаваць свой пчалярскі інвентар і складваць яго да наступнай вясны. Звязда. @

пылавы // пылковы // пыльны

Пылавы. Які мае адносіны да пылу; з пылу.
Захар здзівіўся, якая яна [Панасаўна] у гэтым жоўта-сонечным пыле непадобная на сябе, састарэлая, нібыта праз пылавую заслону зазірнуў у іншы час, не той, што быў пражыты, а ў той, што пільнаваў наперадзе. В.Карамазаў.

Пылковы. Які мае адносіны да пылку з кветак.
Насякомыя з такімі пылковымі камячкамі на галаве трапляюцца нярэдка. К.Ціміразеў.

Пыльны. Пакрыты пылам; з вялікай колькасцю пылу.
Я сышоў на ўзбочыну насыпу, і паўз мяне, абдаўшы мяне хваляй цёплага, пыльнага паветра, праняслася доўгая чарада вагонаў. І.Навуменка. @

пякарны // пякарскі

Пякарны. Які мае адносіны да выпечкі хлебных вырабаў; прызначаны для такой выпечкі.
Пякарная справа. Пякарная печ.

Пякарскі. Які мае адносіны да пекара, належыць яму.
Пякарскае майстэрства. Пякарскі фартух. @

пякотка // пякучка

Пякотка. Адчуванне пякучага болю ў страваводзе.
- Нешта хварэю, брат... Пякотка, на яе ліха, не дае спакою... М.Хведаровіч.

Пякучка. Пякучая крапіва.
Сінонім: жыгучка.
Хто сустрэўся быў са мною, дакрануўся раз ці два, дык той ведае ўжо хто я: я - пякучка-крапіва. К.Крапіва. @

п'янець // п'яніць

П'янець.
1. Станавіцца п'яным.
Сінонім: хмялець.
Мар'я не любіла самагонку, але маці прымусіла і яе выпіць, а сама выпівала амаль нараўне з Янам і не п'янела. А.Жук.
2. перан. Узбуджацца, узрушвацца ад чаго-н.
Нам да вар'яцтва хацелася жыць. Ненавідзець, любіць, колькі выстарчыць сэрца. І п'янець ад вясны, ад смалістых ажын. П.Глебка.

П'яніць. каго-што. Прыводзіць да стану ап'янення ці падобнага ап'яненню.
Сінонім: хмяліць.
І цяпер, як Андрэй адзначыў неўзабаве для сябе, яго гэтак жа, як і тады, п'яніў пах свежаўскапанай зямлі і гною. Б.Сачанка. @

пясковы / пясочны // пясчаны

Пясковы. Тое, што і пясочны.
Нібы ў гадзінніку пясковым, плыве цурок драбніц-клапот. У.Жылка.

Пясочны.
1. Які мае адносіны да пяску, прызначаны для яго; з пяску.
У ліпені - жніўні, падобна на хатніх курэй, любяць прымаць пясочныя ванны глушцы, цецерукі, курапаткі. А.Ставер.
2. Шаравата-жоўты, колеру пяску.
Да яго ішла, гулка ступаючы абцасікамі лакіраваных басаножак, паўнаватая, у плашчы пясочнага колеру, жанчына. В.Адамчык.
3. Прыгатаваны з сухога, рассыпістага цеста.
Пясочнае пірожнае. Пясочнае пячэнне.

Пясчаны.
1. Пакрыты пяском, пяскамі; з аднаго пяску.
Здавалася, усё навакол занямела, зачараванае цудоўнымі тонамі песні гэтага вольнага песняра ўзлескаў і пясчаных пустак між лесу. Я.Колас.
2. З вялікай прымессю пяску; у якім шмат пяску; пескаваты.
Ворная зямля ў малінаўцаў была ... напалову палеская - пустая і пясчаная. А.Чарнышэвіч. @

пятлічны // пятлясты // пяцельны

Пятлічны. Які мае адносіны да пятліцы; які носяць у пятліцы.
Пятлічная акантоўка. Пятлічная эмблема.

Пятлясты. Разм. Які ўтварае петлі; пакручасты.
Сінонім: звілісты.
Паеўшы і адпачыўшы, мы зноў ідзём. Спыняемся, як цямнее, на беразе пятлястай рэчачкі. В.Карамазаў.

Пяцельны. Які мае адносіны да пятлі; прызначаны для петляў, для іх апрацоўкі.
Пяцельная дзірка. Пяцельная абшыўка. @

рабак // рыбак

Рабак. Разм. Гліст.
- Ды замоўкніце вы са сваімі літаннямі. Яны тут зусім не патрэбны. У яго рабакі. Дайце яму бярозавага дзёгцю. Ад сэрца і адыдзе. У.Дубоўка.

Рыбак. Чалавек, які займаецца лоўляй рыбы.
На шчасце закінуўшы вуду ізноў, рыбак аглядае свой першы улоў. П.Глебка. @

рабацець // рабаціць

Рабацець. Пакрывацца рабізной, невялікімі хвалямі.
Дзьмуў лёгкі ветрык, рабацела рака, а калі выглядала сонца з-за хмар, вада серабрылася. І.Гурскі.

Рабаціць. што. Пакрываць рабізной - лёгкім хваляваннем воднай паверхні.
Вуліца падсохла за ноч, толькі дзе-нідзе слабы ветрык злёгку рабаціў плыткія лужыны. В.Адамчык. @

радкавы // радковы

Радкавы. Абл. Радкаваты.
Дожджык быў малы і радкавы, але калі парывамі налятаў вецер, то невялікія і рэдкія кроплі секлі ў твар, як шротам. У.Дамашэвіч.

Радковы. Звязаны з пасевам ці пасадкай радкамі.
Вясною значная частка зямлі была засеяна радковай сеялкай. М.Паслядовіч. @

радыяльны // радыянны

Радыяльны. Размешчаны па радыусе.
Радыяльныя магістралі горада.

Радыянны. Які мае адносіны да радыяна - вугла, што адпавядае дузе, даўжыня якой роўна яе радыусу.
Радыяннае вымярэнне вуглоў. @

разбітны // разбіты

Разбітны. Разм. Лоўкі, праворны, бойкі.
Чыгунок бянтэжыцца зноў. Як ні кажы, які б ён ні быў разбітны, а ўсё ж урачысты, хвалюючы момант у хлопца!.. Я.Брыль.

Разбіты.
1. Расколаты на кускі ці з адбітым краем; разбураны.
Праз два разбітыя акны і адкрытыя насцеж дзверы гуляў вецер. М.Лынькоў.
2. Пашкоджаны ўдарам.
Трымаючыся за разбітую шчаку і распухлы нос, бокам высунуўся Слімак. М.Лынькоў.
3. Які пацярпеў паражэнне; пераможаны.
У гэты час рэшткі разбітых часцей ворага сапраўды каціліся назад па шляху, што ляжаў кіламетраў за тры ад вёскі. А.Якімовіч. @

разбойніцкі // разбойны

Разбойніцкі. Які мае адносіны да разбойніка, характэрны для яго.
Сашка падскочыў бліжэй да акна - у два пальцы - свіснуў разбойніцкім, чацвярным свістам. У.Караткевіч.

Разбойны.
1. Які мае адносіны да разбою.
Разбойны налёт. Разбойная банда.
2. Тое, што і разбойніцкі.
Разбойны напад фашысцкай Германіі на Савецкі Саюз абарваў мірную працу паэта. М.Клімковіч. @

разборачны // разборлівы // разборны

Разборачны. Які мае адносіны да разборкі.
Разборачны цэх. Разборачныя работы.

Разборлівы.
1. Які лёгка разабраць, успрыняць на слых ці зрокам.
Сінонім: выразны.
Спісаныя разборлівымі друкаванымі літарамі лісткі, у якіх звесткі пра воінскія часці, Міця аддае Міколу. І.Навуменка.
2. Патрабавальны, строгі ў выбары або ацэнцы каго-чаго-н.
Больш разборлівыя танцоры, якім надакучыць прасіць прабачэння за штуршкі, пакідаюць залу. А.Карпюк.

Разборны. Які можна разабраць, разняць на часткі і зноў сабраць.
І вось яшчэ!.. Яшчэ! Амаль увесь эшалон - разборныя дамы! А.Савіцкі. @

разбуральны // разбураны

Разбуральны. Які прыносіць разбурэнне.
Калгас ... пачынаў усё нанава пасля разбуральнай вайны. А.Марціновіч.

Разбураны. Разбіты, развалены.
[Аня] адразу не заўважыла хударлявага мужчыны ў акулярах, які выйшаў з разбуранага пад'езда гэтага дома. А.Васілевіч. @

разважанне // разважлівасць

Разважанне. Думкі, меркаванні, вывады, якія з'явіліся пасля роздуму над чым-н.
Нягледзячы на ўсе гэтыя разважанні, Лабановіч чуў, што яму страшна, што яму бракуе сілы павесці змаганне з гэтым страхам. Я.Колас.

Разважлівасць. Здольнасць разумна, правільна думаць, разважаць; абдуманасць у дзеяннях, учынках; цвярозы розум.
Кіламетры праз тры пачаўся лес, і тут адразу стала спакойна і ціха. Можа таму беларускі чалавек прывык да роздуму і жыццёвай разважлівасці, што спрадвеку знаўся з лясамі. Я.Скрыган. @

развалены // развалісты

Развалены. Які разваліўся; разламаны, паламаны.
[Максім Астапавіч] абышоў навокал хату - усё было старое, трухлявае, разваленае. К.Чорны.

Развалісты. Разм. З пахістваннем з боку ў бок (пра паходку).
Камлюкаваты Пшанічны развалістай хадой ступіў наперад. В.Быкаў. @

разваліна // разваліны / развалкі / развалы // развалюха

Разваліна.
1. звычайна мн. Рэшткі разваленай пабудовы ці групы пабудоў.
Некалькі раненых афіцэраў, цудам уцалеўшых і выкапаных з-пад развалін школы, расказалі аб гераічнай смерці Андрэя. І.Шамякін.
2. перан. Разм. Пра старога ці разбітага хваробай чалавека.
За апошні год ён ужо зусім развалінай стаў.

Разваліны. адз. няма. Разм. Тое, што і развалкі.
Антон вынес з пуні і палажыў на разваліны і адзін ахапак сена, і другі, і трэці. Я.Ермаловіч.

Развалкі. адз. няма. Нізкія і шырокія сані (з рамай для большай умяшчальнасці); развалы.
Антон падцягнуў пасак, падабраў да каліўца сена і кінуў у развалкі. М.Ракітны.

Развалы. адз. няма. Нізкія і шырокія сані (з рамай для большай умяшчальнасці); развалкі.
Павялі старых коней на бойню, што са мной адслужылі ўсе войны, і аралі, і баранавалі, і бярвенне на зруб тралявалі, і вазілі на карах, развалах, тых, каго адпачыць зямля звала. М.Танк.

Развалюха. Разм. Старая, напаўразбураная будыніна, хаціна.
На ўскрайку лесу стаяла халупа-развалюха і маленькі хляўчук з плоскім дахам. А.Асіпенка. @

развараны // разварны // разварысты

Развараны. Які добра ўварыўся, разварыўся.
Ясачка любіла піць развараную макуху. Р.Сабаленка.

Разварны. Рассыпчаты ў вараным выглядзе.
Разварная бульба. Разварная грэчка.

Разварысты. Які добра разварваецца.
Спехам праглынуўшы разварыстую бульбу з агуркамі, якую падала на стол гаспадыня, мы падзякавалі як маглі і пакінулі гасцінную хату. І.Чыгрынаў. @

разводдзе // разводка

Разводдзе. Вясенняя паводка, вясенні разліў.
Васіль бачыў рэкі там, каля свайго дома, але ж такой шырокай не наглядаў нават у самае бурлівае разводдзе. А.Кулакоўскі.

Разводка. Інструмент для развядзення зубоў пілы.
Прынёс напілак, разводку, прысеўшы на козлах, пачаў вастрыць пілу. М.Гроднеў. @

развязаны // развязны

Развязаны. Распушчаны, расслаблены (пра канцы чаго-н. звязанага).
Развязаны вузел. Развязаны мех.

Развязны. Празмерна вольны, бесцырымонны (пра чалавека, яго паводзіны, абыходжанне).
Між тым Славік вырас грубым, развязным, самалюбівым хлопцам без ясных ідэалаў, без веры, без працоўных навыкаў. Полымя. @

развяселены // развясёлы

Развяселены. Прыведзены ў вясёлы настрой.
Развяселеныя жартам слухачы. Развяселеныя дзеці.

Развясёлы. Разм. Вельмі вясёлы.
Ліха рэзаў гармонік, екатаў бубен, з подсвістам, з прыпеўкамі таптала вулкавы пыл развясёлае войска. М.Стральцоў. @

разгадванне // разгадка

Разгадванне. Знаходжанне правільнага адказу на што-н. загаданае.
Сінонім: адгадванне.
Разгадванне загадкі. Разгадванне рэбуса.

Разгадка. Адказ, рашэнне загадкі, чаго-н. тайнага, незразумелага.
Сінонім: адгадка.
Захар каторы ўжо раз заўважыў, што думку сваю Максім Іванавіч усё роўна як не дагаворвае, абрывае ў такім месцы, дзе застаецца загадка, але і разгадка сама напрошваецца. В.Карамазаў. @

раздражнены // раздражнёны // раздражняльны

Раздражнены. Такі, у якога выклікалі злосць, раздражненне.
Сінонім: раззлаваны.
І яго мала відно на занятках. А калі і паказваецца, то маўклівы, раздражнены. А.Васілевіч.

Раздражнёны.
1. Які стаў хваравітым ад якога-н. раздражняльніка.
Раздражнёная скура.
2. Які знаходзіцца ў стане злоснага ўзбуджэння; абвостраны, усхваляваны (пра пачуцці).
Андрэй, прыклаўшы трубку да вуха, пачаў слухаць. Адразу ж быццам холадам дыхнула - голас быў чужы, раздражнёны. Б.Сачанка.

Раздражняльны. Які лёгка раздражняецца; уразлівы, чуллівы.
Хворае дзіця звычайна капрызіць, становіцца раздражняльным, часта плача. Звязда. @

разлагодзіць // разлагоднець

Разлагодзіць. каго. Разм. Зрабіць лагодным, больш лагодным.
- Ну чаго, чаго ты так маркоцішся? - змяніла тон Адэля і абняла яго... - і гэтым разлагодзіла бацьку. П.Броўка.

Разлагоднець. Разм. Паддацца лагоднасці, стаць лагодным.
Васіль развесяліўся, разлагоднеў, быццам не ён сам, а Хведар зрабіў яму даўно жаданую ласку. М.Стральцоў. @

разлівальны // разлівачны // разліўны

Разлівальны. Які служыць для разлівання чаго-н.
Разлівальны чарпак. Разлівальная лыжка.

Разлівачны. Спец. Які мае адносіны да разліўкі, прызначаны для разліўкі.
Разлівачны пункт нафтабазы. Разлівачны цэх вінзавода.

Разліўны. Які прадаецца ў разліў; які наліваецца ў посуд пакупнікоў.
Разліўное піва. Разліўное малако. @

разменены // разменны

Разменены. Абменены грашовы знак ці манета на больш дробныя ў адпаведнай колькасці.
Ад размененага раніцай чырвонца ў кішэні не засталося і дробязі. ЛіМ.

Разменны. Які служыць, прызначаны для размену.
У каго няма разменнай манеты, перадавайце грошы на талоны. Х.Жычка. @

разумнець // разумнічаць

Разумнець. Набірацца розуму, станавіцца разумнейшым.
Расце сынок і разумнее, а долі хлопчыку няма. Я.Колас.

Разумнічаць. Разм. Паступаць па-свойму, лічачы сябе разумней за іншых; пускацца ў абстрактныя непатрэбныя разважанні.
Такі ўжо чалавек гэта: ён заўсёды разумнічае, мудрагеліць нешта, калі нават можна проста ўзяць ды зрабіць, як робяць усе людзі. @

разьбовы // разьбяны // разьбярны // разьбярскі

Разьбовы. Які мае адносіны да разьбы - вінтавой нарэзкі.
Разьбовае кальцо. Разьбовы разец.

Разьбяны. Зроблены разьбой - узорамі, малюнкамі, выразанымі на цвёрдых матэрыялах; разны.
Сані стаялі каля даволі вялікай хаты з прыгожымі ўзорнымі аканіцамі і разьбяным ганкам. Я.Васілёнак.

Разьбярны. Які мае адносіны да мастацкай разьбы, прызначаны для разьбы.
Разьбярныя работы. Разьбярны інструмент.

Разьбярскі. Які мае адносіны да разьбяра, разьбярства.
Разьбярскае майстэрства. @

раз'ярыць // раз'ярэць

Раз'ярыць. каго. Прывесці ў ярасць.
Раз'ярыць звера. Раз'ярыць сабаку.

Раз'ярэць. Прыйсці ў ярасць.
Сінонім: раз'ярыцца.
Але Семяняка толькі раз'ярэў ад гэтага: - Як, мне слова не хочаце даць? М.Лобан. @

раманічны / раманны // раманскі // рамантычны

Раманічны.
1. Які мае адносіны да рамана - літаратурнага твора.
Проза Я.Коласа савецкага перыяду - гэта пераважна эпас буйных, раманічных форм і жанраў. Д.Гальмакоў.
2. Звязаны з любоўнымі адносінамі.
Лабановіч заходзіць у кухню. Яму цікава паглядзець на сваю старожку, чыя асоба звязвалася раманічнаю гісторыяй з асобаю яго папярэдніка, гэтага самага Мітрафана Васільевіча. Я.Колас.

Раманны. Які мае адносіны да рамана - літаратурнага твора; уласцівы яму; раманічны.
Раманная пабудова твора. Раманны жанр.

Раманскі. Які ўзнік на аснове старажытнарымскай культуры або цесна звязаны з гэтай культурай.
Да раманскай групы належаць народы, мова якіх развілася на аснове лацінскай мовы. Эканамічная геаграфія зарубежных краін.

Рамантычны.
1. Які мае адносіны да рамантызму - напрамку ў літаратуры.
У гісторыі савецкай літаратуры гэты ранні этап вызначаецца звычайна як рамантычны. Н.Перкін.
2. Прасякнуты рамантыкай, незвычайны, таямнічы; летуценна настроены; эмацыянальна-прыўзняты.
З цікавасцю гляджу я на гэтыя рамантычныя мясціны. Мазыр - горад старажытны, і нямала адбылося тут розных падзей у даўно мінулыя часы. В.Вольскі. @

рамесніцкі // рамесны

Рамесніцкі.
1. Які мае адносіны да рамяства, займаецца рамяством, саматужнай работай; рамесны.
Напярэдадні XVI стагоддзя Менск ператвараецца ў важны гандлёвы і рамесніцкі горад. Полымя.
2. Які працуе без творчай ініцыятывы, па ўстаноўленаму шаблону.
А.Кістаў лічыў ворагамі сапраўднага рэалістычнага мастацтва рамесніцкія штампы, халодную абыякавасць і банальнасць, напышлівую дэкламацыю. Маладосць.

Рамесны.
1. Які мае адносіны да рамяства, займаецца рамяством, саматужнай работай; рамесніцкі.
Жывуць там шаўцы, краўцы, бондары, цесляры, - люд рамесны, - сядзяць на месцы, іх і за вуха з тае Назараўкі не выцягнеш. Б.Стральцоў.
2. Які рыхтуе кадры кваліфікаваных рабочых.
Здаецца, яму споўнілася толькі шаснаццаць, калі ён развітаўся з вёскай і паехаў вучыцца ў рамеснае вучылішча. В.Хомчанка. @

ранішні // ранні

Ранішні. Які мае адносіны да раніцы; які бывае раніцай.
Увесь панылы настрой, пад уплывам якога быў нядаўна Лабановіч, развеяўся, як ранішні туман перад гарачым летнім днём. Я.Колас.

Ранні.
1. Які мае адносіны да раніцы; ранішні.
Ранняя летняя раса ападаць стала на густую траву. Р.Мурашка.
2. Які з'яўляецца самай першай, пачатковай парой чаго-н., пачаткам пэўнага працэсу, першай стадыі развіцця.
Паўтарэнне купалаўскіх матываў знаходзіў у ранніх вершах Міхася Васілька Валянцін Таўлай. Д.Бугаёў.
3. Які наступае, адбываецца раней, чым звычайна.
Нявольнікі працы адплацяць паўстаннем за раннюю старасць, за слёзы маленства. П.Глебка. @

расаднік // рассаднік

Расаднік. Месца, дзе вырошчваюць маладыя расліны (расаду) для высадкі ў грунт.
Спуджаныя хаты разбегліся ў бакі ды так і скучыліся там вакол вузкіх завулкаў і на пляц пазіраюць нясмела з-за густа зачастаколеных расаднікаў. П.Галавач.

Рассаднік. Крыніца з'яўлення, размнажэння, распаўсюджання чаго-н.
Мова мастацкай літаратуры выступае як рассаднік і папулярызатар узорных сродкаў і прыёмаў літаратурнага выражэння. Л.Шакун. @

раскідзісты // раскідлівы // раскідны

Раскідзісты. Шырока раскінуты ў бакі.
Я спыніўся ў роздуме, паглядзеў на неба і прылёг пад раскідзістым дубам. В.Вольскі.

Раскідлівы. Разм. Неашчадны, неэканомны.
Дзіўна было б іншае: калі б у такога раскідлівага чалавека ды было нешта. ЛіМ.

Раскідны. Які мае адносіны да раскідання чаго-н. або служыць для раскідання.
Па спосабу сяўбы адрозніваюць сеялкі радковыя, гнездавыя, пункцірныя і раскідныя. А.Тачыцкі. @

распарадак // распарадлівасць / распарадчасць

Распарадак. Устаноўлены парадак якіх-н. спраў, заняткаў і інш.; сукупнасць правіл, якія рэгулююць што-н.
Хлопцы ведаюць хатні распарадак на памяць і не спяшаюцца дадому. М.Лужанін.

Распарадлівасць. Уменне добра кіраваць, распараджацца чым-н.; энергічнасць у арганізацыі чаго-н.
Распарадлівасць брыгадзіра. Распарадлівасць гаспадыні.

Распарадчасць. Тое, што і распарадлівасць.
Пётр І палюбіў Меншыкава за кемлівасць, распарадчасць і храбрасць. Гісторыя СССР. @

распарадлівы // распарадчы

Распарадлівы. Які ўмее добра кіраваць, распараджацца чым-н.
Распарадлівы камандзір. Распарадлівы гаспадар.

Распарадчы. Які мае адносіны да распараджэння, служыць для распараджэння.
Распарадчая камісія. @

распрацаванасць // распрацоўка

Распрацаванасць. Падрыхтаванасць, вывучанасць, гатоўнасць чаго-н.
Моўная фактура гэтага твора наглядна паказвае стан распрацаванасці стылю прозы ў той час. І.Навуменка.

Распрацоўка.
1. Усебаковае вывучэнне, даследаванне, апісанне чаго-н.
Такія пісьменнікі, як К.Чорны, бачылі сваё прызванне ў распрацоўцы якраз эпічных твораў. А.Адамовіч.
2. Месца, дзе распрацоўваюцца якія-н. карысныя выкапні.
У апошні час на распрацоўцы кар'ераў пачалі выкарыстоўваць новы спосаб. П.Рунец. @

расслабець // расслабіць

Расслабець.
1. Стаць слабым, слабейшым.
Сінонімы: паслабець, аслабнуць.
Апошнім часам зусім расслабеў стары - няма здароўя.
2. Стаць слабкім.
Сінонім: пасвабаднець.
Максім паварушыў кісцямі, адчуў, што ланцужок крыху расслабеў. М.Машара.

Расслабіць. каго-што.
1. Зрабіць слабейшым, менш напружаным.
Сінонім: аслабіць.
Стары расхваляваўся, успамінаючы, і хваляванне зусім расслабіла яго. К.Кірэенка.
2. Адпусціць, зрабіць слабкім (што-н. туга звязанае, нацягнутае).
Жанчына расслабіла туга завязаную пуховую хустку, лёгка пакруціла маленькай галавой, а потым пачала расшпільваць паліто. В.Адамчык. @

рассылачны // рассыльны

Рассылачны. Прызначаны для рассылкі.
Рассылачнае аддзяленне паштамта.

Рассыльны.
1. Які мае адносіны да рассылкі, звязаны з рассылкай.
Рассыльная кніга.
2. Той, хто разносіць службовую карэспандэнцыю.
Сінонімы: кур'ер, пасыльны.
Тэрміновы пакет адправілі рассыльным. @

рассыпісты // рассыпны // рассыпчаты

Рассыпісты.
1. Які лёгка рассыпаецца на крупінкі, крошкі.
[Снег] рассыпісты і, здаецца, зусім не падобны на той, што гурбамі асеў вакол на палях, на чорных ялінах, што стаяць ля самай чыгункі. А.Савіцкі.
2. перан. Дробны, перарывісты.
Недзе ўдалечыні дробным рассыпістым рэхам пракацілася кулямётная чарга. В.Быкаў.

Рассыпны. Які складаецца з асобных крупінак, зерняў; сыпучы; які прадаецца паштучна.
Рассыпны корм. Рассыпны тавар.

Рассыпчаты. Тое, што і рассыпісты.
Пасярод стала з вялізнай глінянай міскі дыхала пахучай парай бялюткая рассыпчатая бульба. І.Шамякін. @

растлумачальны // растлумачаны

Растлумачальны. Які мае на мэце растлумачыць што-н.
Растлумачальная работа.

Растлумачаны. Такі, які растлумачылі, паяснілі.
Растлумачаная задача. Растлумачанае правіла. @

расхлябаны // расхлябісты

Расхлябаны.
1. Такі, у якім аслаблі мацаванні (ад неахайнага доўгага карыстання); расхлістаны.
Расхлябаныя дзверы.
2. перан. Няцвёрды, віхлясты; недысцыплінаваны, неарганізаваны.
Зноў шаша, і зноў аднастайны, расхлябаны крок. І.Навуменка.

Расхлябісты. Абл. Гразкі, пакрыты калюжынамі; няроўны.
Ісці па расхлябістай дарозе было нязручна і цяжка. А.Асіпенка. @

расчапіць // расшчапіць

Расчапіць. што. Адчапіць адно ад другога, раз'яднаць счэпленае.
Замест таго каб расчапіць дрот каля калка, хлопец лёгка падняў веласіпед і пераставіў яго на другі бок загарадзі. У.Дамашэвіч.

Расшчапіць. што.
1. Раскалоць, раздзяліць на часткі.
У ежу яны ўжывалі чорную і горкую каменную соль, умелі расшчапіць запалку на чатыры часткі. М.Арочка.
2. Перастаць сціскаць; разняць, раз'яднаць; проціл. сашчапіць.
Аксеня адсунулася ад замка і апусціла рукі. А потым працягнула адну з іх у бок Гаўруся і расшчапіла кулак. Ключ упаў на зямлю. Я.Брыль.
Няправільна. «Прэзідэнт» расчапіў (трэба: расшчапіў) сціснутыя губы, пазіраючы праз акуляры ў залу, загаварыў глуха, важка і цвёрда. І.Мележ.
Параўн.: Ён прысеў на абпалены камень, сашчапіў на каленях рукі. Задумаўся. ЛіМ.
3. Спец. Фізічным уздзеяннем прымусіць распасціся (пра атам).
Савецкія вучоныя расшчапілі атам і паслалі спадарожнікі вакол Зямлі і Сонца. Звязда. @

расчыніць // рашчыніць

Расчыніць. што. Адчыніць што-н. зачыненае.
На першых двух уроках мы павінны былі пісаць сачыненне. Я прыйшоў у клас першы, расчыніў вокны. Раніца, а сонца ўжо высока ў небе. Маладосць.

Рашчыніць. што. Прыгатаваць цеста (рошчыну), развёўшы муку вадою ці малаком.
Вярнуўшыся з поля, маці рашчыніла хлеб у дзежцы - першы хлеб з маладога жыта! М.Парахневіч. @

расяны // росны

Расяны. Які мае адносіны да расы; з расы.
Расяныя кроплі густа сядзелі на дробных лісточках ружаў; на пукатых дробных бутонах яны былі не празрыстыя, а быццам варсістыя ад тонкіх промняў, што адбіваліся ў іх. А.Савіцкі.

Росны. Пакрыты расою; з расою.
Палотны рассцілалі на росным лузе ці на атаве, і па доўгай палатнянай дарожцы можна было бегчы на ўвесь дух, не баючыся пракалоць аб іржэўнік ногі. І.Навуменка. @

раунд // раут

Раунд. У боксе: прамежак часу (звычайна тры хвіліны), на працягу якога адбываецца адна схватка бою.
Трэці раунд, здаецца, больш нагадваў вольную барацьбу, а не бокс. Мы абодва проста павісалі адзін на адным. Маладосць.

Раут. Уст. Урачысты, званы вечар, прыём.
На балях, раутах, прыёмах паміж гасцей, сяброў, знаёмых ішло спаборніцтва - хто лепш для памяці напіша верш. В.Вітка. @

рафінаваны // рафінадны // рафінёрны // рафіновачны

Рафінаваны.
1. Спец. Ачышчаны.
Рафінаваны алей патрэбны Воршы і Полацку, і цыстэрну не варта было забіраць з Віцебскай вобласці. Звязда.
2. перан. Кніжн. Вытанчаны, тонкі, удасканалены.
Гэта быў час [пасля рэвалюцыі 1905 г.], калі ... у літаратуры спрабавалі даць нейкі сінтэз самага грубага натуралізму з рафінаваным дэкадэнцтвам. М.Клімковіч.

Рафінадны. Які мае адносіны да рафінаду - ачышчанага кускавога цукру.
Калі Васілёк быў яшчэ зусім малым, бацька яго працаваў на рафінадным заводзе і зрэдку прыносіў невялічкія кавалачкі цукру. Які ж ён быў салодкі! ЛіМ.

Рафінёрны. Спец.
1. Прызначаны для рафінавання.
Рафінёрны цэх.
2. Які паддаецца, падлягае рафінаванню.
Рафінёрная маса.

Рафіновачны. Спец. Які прызначаны, служыць для рафінавання.
Рафіновачная печ. @

рахункаводчы // рахунковы

Рахункаводчы. Які мае адносіны да рахункавода, рахункаводства.
Пасля шпіталю яго, як і іншых інвалідаў вайны, накіравалі на рахункаводчыя курсы, якія ён паспяхова закончыў і пачаў працаваць у калгасе рахункаводам. Звязда.

Рахунковы. Які мае адносіны да рахункаводства, звязаны з вядзеннем падлікаў, рахункаў.
Вылічэнне і ўтрыманне падатку з заработнай платы рабочых і служачых праводзяць рахунковыя работнікі прадпрыемстваў, устаноў і арганізацый. Звязда. @

рацыяналізаваны // рацыяналізатарскі

Рацыяналізаваны. Удасканалены, больш прадукцыйны; больш мэтазгодны.
Рацыяналізаваны працэс вытворчасці.

Рацыяналізатарскі. Які мае адносіны да рацыяналізатара, рацыяналізацыі.
За год унесена больш за тры тысячы рацыяналізатарскіх прапаноў, якія далі заводу шэсць мільёнаў эканоміі. У.Карпаў. @

рацыяналістычны // рацыянальны

Рацыяналістычны.
1. Які мае адносіны да рацыяналізму - напрамку ў ідэалістычнай філасофіі, які лічыць розум адзінай крыніцай пазнання.
Дэкарт - заснавальнік рацыяналістычнай філасофіі. Звязда.
2. Які апіраецца толькі на патрабаванні логікі, розуму.
У параўнанні з іншымі маладнякоўцамі Змітрок Бядуля больш рацыяналістычны ў сваёй творчасці. В.Каваленка.

Рацыянальны.
1. Разумны, мэтазгодны.
Створаная сетка чыгунак пры іх рацыянальным выкарыстанні, належным забеспячэнні рухомым саставам і тэхнічным абсталяваннем магла б параўнальна нядрэнна забяспечваць патрэбы ў перавозках. Полымя.
2. У матэматыцы: сувымерны з адзінкай ці з часткаю адзінкі; без знака радыкала.
Лікі цэлыя і дробавыя называюцца рацыянальнымі лікамі. Алгебра. @

ружавець // ружовіць

Ружавець.
1. Станавіцца ружовым.
Светлая паласа на ўсходзе ўсё шырэла, край неба над самаю зямлёй пачынаў ружавець. Маладосць.
2. Чырванець, пакрывацца румянцам.
А яна глядзіць на дзіця, шчокі яе ледзь прыкметна ружавеюць, а ў позірку пачынае свяціцца тое адвечнае, пяшчотнае, чыстае, чым надзяліла жанчыну шчодрая прырода і чым яна надзяляе свет. В.Палтаран.
3. Выдзяляцца сваім ружовым колерам, віднецца (пра што-н. ружовае).
Сям-там ружавеюць шапкі цыбатых мухамораў. А.Кандрусевіч.

Ружовіць. што. Афарбоўваць у ружовы колер, рабіць ружовым.
Сонейка хмарку ружовіла, ветрык яе лёгкім адзеннем пагойдваў. А.Карпюк. @

руль // руля

Руль.
1. Прыстасаванне для кіравання рухам судна, самалёта, аўтамабіля і інш. у патрэбным кірунку.
Ён больш звыклы быў за рулём трактара, нават не цяперашняга «беларуса», а таго, першых выпускаў, яшчэ без кабіны. А.Жук.
2. перан. Кніжн. Пра органы кіравання, кіраўніцтва чаго-н.
Руль дзяржаўнай улады.

Руля. Ствол агнястрэльнай зброі.
Сінонім: дула.
Далей адбылося ўсё - як у адно імгненне. Адчуў: руля аўтамата ўперлася ў яго плячо, пачулася кароткае «Шнэль!», і ён нават подбегам пайшоў да канавы. Я.Пархута. @

румянець // румяніць

Румянець. Станавіцца румяным; чырванець.
Агаладалыя людзі папраўляюцца на вачах, ружавеюць, ажываюць вочы, паступова вяртаецца сіла. С.Грахоўскі.

Румяніць. каго-што.
1. Выклікаць румянец на твары, шчоках.
Наста завіхалася каля печы. Барвовае полымя асвятляла яе твар, нібы на сонцы, добра румяніла шчокі. Маладосць.
2. Пакрываць румянамі (пра твар, шчокі).
Каб выглядаць маладзей за свае гады, яна заўсёды румяніла свой твар, але і гэта не вельмі памагала. ЛіМ.
3. Рабіць чырвоным, пакрываць румянцам (пра ўсход сонца).
Зара чырвонай пазалотай румяніць хат падзорны бок. М.Машара. @

руно // руны // рунь // рум

Руно. Воўна, знятая пры стрыжцы суцэльным пластом; наогул воўна, шэрсць авечкі.
Асобныя шарсцінкі (валасы) склеены ліпкім тлушчапотам, які выдзяляецца сальнымі і потавымі залозамі. Утвараецца руно - густая футравіна, якая не змочваецца ад дажджу і не распадаецца нават пры стрыжцы. Заалогія.

Руны. (адз. руна)
1. Старажытныя пісьмёны, якімі карысталіся пераважна скандынавы і якія захаваліся ў надпісах на камнях і іншых прадметах.
Шмат якія руны відавочна маюць сляды апрацоўкі, але зроблена яна тонка. М.Лужанін.
2. Старадаўнія народныя песні ў карэлаў, фінаў і эстонцаў.
Цётка Улы і цётка Мары адмовіліся спяваць мне руны, пакуль я не абыду, не аб'еду лясы, камяні, азёры Карэліі. В.Карамазаў.

Рунь. Зялёныя ўсходы азімых пасеваў.
Свежая рунь дрыжала пад ветрам, і ў нізінах стаяла чыстая, як сляза, вада. К.Чорны.

Рум. Разм. Месца, на якое ўзімку вывозіцца лес для сплаву і дзе вяжуць з бярвення плыты.
Вакол Каранькоў лес валілі няшчадна, на рум вазіць не паспявалі, а вясна выдалася гнілая, зацяжная, з неба ліло і ліло, як з рэшата. В.Карамазаў. @

русінскі // русісцкі

Русінскі. Які мае адносіны да русінаў - украінцаў заходнеўкраінскіх зямель (так называлі іх у час знаходжання ў складзе Аўстра-Венгрыі).
Русінская мова.

Русісцкі. Які мае адносіны да русіста - вучонага, спецыяліста ў галіне расейскай філалогіі.
Русісцкая тэматыка філалагічнага зборніка. @

рухавы // рухлівы / рухомы

Рухавы. Які характарызуецца жвавасцю, лёгкасцю, хуткасцю ў рухах.
Сінонімы: жвавы, непаседлівы.
Янкава жонка, малая, як недарослая, але на дзіва прыгожая і рухавая жанчына, сустрэла іх на ганку. І.Чыгрынаў.
|| Які часта мяняе свой выраз (пра твар). Твар яго, жывы і рухавы, мяняўся на вачах, і кожны выраз яго прымушаў смяяцца. У.Караткевіч.

Рухлівы. Разм. Тое, што і рухавы.
У печцы ўсё паспела выгараць, рухлівыя язычкі полымя снуюць над вуголлем, ліжуць яго, абдымаюць. А.Кудравец.

Рухомы.
1. Здольны рухацца (пра механізмы, прыстасаванні і пад.).
Зроблены новы рухомы круг і прыстасаванні для дэкарацый. Беларусь.
2. Які не знаходзіцца на адным месцы; які пераязджае з месца на месца.
- Будзем ствараць невялікія рухомыя атрады, якія б змаглі знайсці прытулак і ў стэпе, - прапанаваў Андрэй. Р.Няхай.
У выразе: рухомая   маёмасць - маёмасць, якая складаецца з каштоўнасцей, рэчаў, мэблі і пад.
І калі першыя фашысты зазірнулі ў вёску, Паўла Мажэйка ўжо распарадкаваўся ледзь не з усёй рухомай калгаснай маёмасцю. У.Шахавец.
У выразе: рухомы   састаў - сукупнасць лакаматываў і вагонаў на чыгунцы.
Прымаліся таксама захады па тэхнічным развіцці чыгуначных вузлоў, больш поўным забеспячэнні перавозак рухомым саставам. Полымя. @

рыбацкі / рыбачы // рыбны

Рыбацкі. Які мае адносіны да рыбака, рыбацтва.
Пагаслі агеньчыкі ў вокнах рыбацкага пасёлка. Т.Хадкевіч.

Рыбачы. Які мае адносіны да рыбака, належыць яму.
Рыбачая лодка. Рыбачая вопратка.

Рыбны.
1. Які мае адносіны да рыбы.
Рыбныя запасы. Рыбны рынак.
2. Багаты рыбай.
Рыбная рэчка. Рыбнае месца. @

рэактар // рэактыў

Рэактар. Апарат або ўстаноўка, якая дзейнічае на аснове розных тыпаў фізіка-хімічных рэакцый.
Распрацоўваюцца новыя, усё больш дасканалыя віды рэактараў. Маладосць.

Рэактыў. Рэчыва, якое выклікае характэрную рэакцыю ў злучэнні з іншым рэчывам і тым самым дапамагае выявіць наяўнасць апошняга ў якім-н. саставе, злучэнні.
Лабараторнае даследаванне тавараў праводзіцца з дапамогай прыбораў, апаратаў і рэактываў. Таваразнаўства. @

рэалістычны // рэальны

Рэалістычны.
1. Які разумее і ўлічвае рэальныя абставіны; практычны.
Глыбока рэалістычнае мастацтва - па-сапраўднаму народнае, выяўляе вызваленчыя імкненні працоўных мас, іх гуманістычныя ідэалы. БелСЭ.
2. Які мае адносіны да рэалізму - творчага метаду ў літаратуры і мастацтве.
Спосаб паказу Кулакоўскім калектыву таксама цікавы, глыбока рэалістычны. Я.Скрыган.

Рэальны.
1. Які існуе ў рэчаіснасці; не выдуманы, сапраўдны.
Адлюстраванне лодкі ў возеры нічым не адрознівалася ад рэальнай лодкі на паверхні. В.Вольскі.
2. Заснаваны на разуменні і ўліку наяўных умоў, абставін; магчымы для выканання, ажыццяўлення.
Калі да гэтага разведка вялася толькі на падставе навуковых прагнозаў, то цяпер ідэя вялікай нафты атрымала рэальную аснову. В.Якавенка. @

рэверанс // рэверс

Рэверанс. Пачцівы паклон з лёгкім прысяданнем на правую нагу.
Дзяўчынка ў чырвонай хустачцы няўмела прысядала, стараючыся зрабіць рэверанс. К.Чорны.

Рэверс. Спец. Прыстасаванне, якое дае магчымасць мяняць напрамак руху машыны ў процілеглы бок.
Многія з яго вучняў ужо самі стаяць за рэверсам паравоза, умела водзяць цяжкавагавыя саставы. Звязда. @

рэгрэс // рэгрэсія

Рэгрэс. Упадак у развіцці, рух назад, дэградацыя.
Пэўная група старой тэхнічнай інтэлігенцыі з усёй катастрафічнасцю адчула аднойчы, што іх клас гіне, што лінія іхняга класа - не прагрэс, а рэгрэс. Б.Мікуліч.

Рэгрэсія. Спец. Адступленне мора з занятай ім раней тэрыторыі, за кошт чаго павялічваецца суша.
У кнігах па геалогіі часта сустракаюцца выразы: «наступленне мора», «адступленне мора» або, па-вучонаму, «трансгрэсія» і «рэгрэсія мора», што азначае тое ж самае. А.Чаркасаў. @

рэгуліровачны // рэгулярны // рэгулятарны // рэгуляцыйны

Рэгуліровачны. Які прызначаны, служыць для рэгуліроўкі, рэгулявання.
Утраіх спыніліся каля рэгуліровачнага паста, дзе сярод вуліцы стаяла русявая загарэлая дзяўчына са сцяжкамі. І.Мележ.

Рэгулярны.
1. Які раўнамерна і правільна адбываецца праз пэўныя прамежкі часу.
З гэтага часу пачаліся рэгулярныя рэйсы ўздоўж паўночных берагоў Азіі як з захаду на ўсход, так і з усходу на захад. Геаграфія СССР.
2. Які мае цвёрда ўстаноўленую арганізацыю і сістэматычны курс ваеннага навучання (пра армію, войска і пад.).
За Нёманам, у далейшых вёсках, падковай абдымаючы пушчу з захаду, збіраюцца варожыя часці: не толькі паліцэйскі зброд, але і рэгулярнае войска. Я.Брыль.

Рэгулятарны. Які мае адносіны да рэгулятара.
Рэгулятарная каробка.

Рэгуляцыйны. Які мае адносіны да рэгуляцыі; які служыць для рэгуляцыі, рэгулявання.
Рэгуляцыйныя работы. Рэгуляцыйныя збудаванні. @

рэдактарскі // рэдакцыйны

Рэдактарскі. Які мае адносіны да рэдактара, належыць яму.
Рэдактарскі кабінет знаходзіўся ў другім канцы калідора. П.Ткачоў.

Рэдакцыйны. Які мае адносіны да рэдакцыі, да рэдагавання.
Рэдакцыйная праца з маладым пісьменнікам заключаецца ў выхаванні і навучанні яго пісаць добрыя рэчы, а не ў паспешлівым і некрытычным друкаванні кожнага слова. Я.Колас. @

рэйд1 / рэйд2 // рэйс

Рэйд1. Месца стаянкі суднаў на якары каля берага.
Водгаласкі вайны чуліся на рэйдзе, дзе стаяў абпалены крэйсер ці браняносец. М.Лынькоў.

Рэйд2.
1. Пранікненне, налёт войск у тыл праціўніка з якой-н. баявой мэтай.
Наслухаўся я пра баі з белапалякамі, пра паходы, налёты, рэйды па тылах і - бывай астраномія. А.Асіпенка.
2. Нечаканая, раптоўная рэвізія, праверка каго-чаго-н. групай актывістаў па заданню грамадскіх арганізацый.
Кожную суботу праводзім рэйды праверкі. Звязда.

Рэйс. Шлях якога-н. транспарту па пэўнаму маршруту.
Шафёру не было як затрымлівацца. Ён спяшаўся ў рэйс. М.Гроднеў. @

рэквізіт // рэквізітар

Рэквізіт. Розныя рэчы, неабходныя для пастаноўкі спектакля або здымкі кінафільмаў.
Усе дэкарацыі і рэквізіт здабываліся акцёрамі на месцы. Тэатру Галубка не трэба было нічога асабліва тэхнічнага, ён мог выступаць на любым памосце і нават проста на лужку. Я.Рамановіч.
Няправільна. Ён успомніў, як на дваццаць сёмым годзе жыцця яго ахапіла неадольная прага маляваць. Ён купіў фарбы, мальберт, палатно, словам, увесь неабходны мастаку рэквізіт (можа: рыштунак?). І.Клімянкоў.

Рэквізітар. Той, хто адказвае за рэквізіт.
Я хутка пазнаёміўся з касцюмерамі, што апраналі мяне на спектаклях, з грымёрам і з рэквізітарам. Я.Рамановіч. @

рэклама // рэкламацыя

Рэклама.
1. Мерапрыемствы, якія праводзяцца для таго, каб стварыць шырокую вядомасць, папулярнасць каму-чаму-н.
Відаць, гэтым людзям была патрэбна гучная рэклама і доказы энергічнай дзейнасці для справаздачы перад сваімі гаспадарамі-філантропамі. М.Машара.
2. Аб'ява, паведамленне з мэтай прыцягнуць увагу да чаго-н.
Насупраць на другім баку вуліцы мігцела агнямі малінавая рэклама кафэ. М.Вышынскі.

Рэкламацыя. Прэтэнзія прадпрыемству, скарга на нізкую якасць яго тавару з патрабаваннем аплаціць страты.
Наступныя два прыборы выйшлі са строю пасля таго як фірме была адпраўлена рэкламацыя. Новую рэкламацыю не высылалі, спадзяваліся, што прыедзе спецыяліст фірмы і заадно наладзіць астатнія прыборы. М.Гроднеў. @

рэліквія // рэлікт

Рэліквія. Рэч, якая беражліва захоўваецца і шануецца як памяць пра мінулае.
З маленькаю латкай і локцем працёртым вісіць у кутку на цвіку гімнасцёрка - мая франтавая рэліквія. П.Панчанка.

Рэлікт. Рэч або арганізм, якія засталіся як перажыткі ад старажытных эпох.
Некаторыя віды рыб у нас цяпер такія рэдкія, што аб іх можна гаварыць толькі як аб рэліктах. Полымя. @

рэмез // раміз

Рэмез. Маленькая птушка з атрада вераб'іных.
Сінічка-рэмез, якая жыве на поўдні, будуе з пушынак насення вярбы і таполі гняздо, закрытае з усіх бакоў, толькі з адной адтулінай для ўваходу (рэдка з дзвюма). Заалогія.

Раміз.
1. У некаторых картачных гульнях: недабор пэўнай колькасці бітак, а таксама штраф за такі недабор.
- Першы раміз - золата! - сказаў Ілья і стукнуў кулаком па сваіх картах, што паклаў перад ім Мікіта. Я.Васілёнак.
2. Паўторны папераджальны ўдар (укол) у фехтаванні.
Апошні раміз. @

рэпарацыя // рэпатрыяцыя

Рэпарацыя. звычайна мн. Плацяжы пераможанай краіны, якая развязала вайну, краіне-пераможцы на пакрыццё страт ад вайны.
Савецкі ўрад лічыць неабходным, каб, пачынаючы з 1 студзеня 1954 года, Германія была поўнасцю вызвалена ад уплаты рэпарацый. Звязда.

Рэпатрыяцыя. Зварот на радзіму ваеннапалонных, бежанцаў, перасяленцаў, якія аказаліся за межамі сваёй краіны ў выніку вайны.
Ёй паабяцалі перадаць справу пошукаў яе дзяцей у камісію па рэпатрыяцыі, якая пачала працаваць. Я.Шарахоўскі. @

рэпетытарскі // рэпетыцыйны

Рэпетытарскі. Які мае адносіны да рэпетытара.
У Магілеве з кожным годам жыць станавілася цяжэй. Міхайла з шостага класа гімназіі займаецца рэпетытарскай працай. С.Шушкевіч.

Рэпетыцыйны. Які мае адносіны да рэпетыцыі, прызначаны для яе.
У рэпетыцыйным пакоі Міхайлава чакалі ўдзельнікі драматычнага гуртка. Беларусь. @

рэпрэсіраваны // рэпрэсіўны

Рэпрэсіраваны. Падвергнуты пакаранню дзяржаўнымі органамі.
Муж Алены Загорскай у трыццаць сёмым годзе быў рэпрэсіраваны, таму фашысты адносіліся да гэтай сям'і з поўным даверам. І.Новікаў.

Рэпрэсіўны. Які з'яўляецца пакараннем з боку дзяржаўных органаў; карны.
Аднак, нягледзячы на рэпрэсіўныя меры буржуазіі і царскіх улад, рэвалюцыйны рух у краіне разрастаўся. І.Саладкоў. @

рэстаўратарскі // рэстаўрацыйны // рэстаўрыраваны

Рэстаўратарскі. Які мае адносіны да рэстаўратара, рэстаўрацыі - аднаўлення ранейшага, звергнутага палітычнага ладу.
Маскіруючыся высокімі словамі пра незалежнасць краіны, гэтыя антынародныя групоўкі галоўным у сваёй дзейнасці лічылі рэстаўратарскія мэты. Звязда.
Няправільна. Галерэя вядзе вялікую даследчую і рэстаўратарскую (трэба: рэстаўрацыйную) работу. Беларусь.

Рэстаўрацыйны. Які мае адносіны да рэстаўрацыі - аднаўлення старых ці пашкоджаных помнікаў культуры.
У час мінулай вайны частка калекцыі была страчана. Запатрабаваліся многія гады ўпартых пошукаў, складаныя рэстаўрацыйныя работы, перш чым у музейных залах Петрадварца зноў пачалі перазвоньвацца гадзіннікі-ветэраны. Звязда.

Рэстаўрыраваны. Адноўлены (у розн. знач.).
Рэстаўрыраваная карціна. Рэстаўрыраваныя старыя парадкі. @

рэферат // рэферэнт

Рэферат.
1. Кароткі пераказ зместу навуковай працы, кнігі, артыкула і г.д.
Усё, аб чым ... [Рыгор] пісаў у дысертацыі, трэба было выкласці ў рэфераце. Л.Арабей.
2. Даклад, заснаваны на крытычным аглядзе кніг, артыкулаў і г.д.
Максім Танк тады прачытаў рэферат аб беларускай літаратуры і вершы. Д.Бугаёў.

Рэферэнт. Службовая асоба, якая з'яўляецца дакладчыкам ці кансультантам па пэўных пытаннях.
- Кацар быў спецыяліст, светлая галава, найлепшы рэферэнт па эканоміцы. І.Шамякін. @

рэфератны // рэфератыўны

Рэфератны. Які мае адносіны да рэферата; у форме рэферата.
Хоць паведамленне, зробленае ў рэфератнай форме, і не заняло шмат часу, аднак пастаноўкай новай праблемы яно зацікавіла ўсіх прысутных. ЛіМ.

Рэфератыўны. Які мае кароткі, у форме рэферата, выклад зместу кніг, артыкулаў і г.д.
Тут аўтар рэфератыўна (прысл.) выкладае змест ужо вядомых публікацый. Полымя. @

рэфлексіўны // рэфлектарны // рэфлекторны // рэфлектыўны

Рэфлексіўны. Тое, што і рэфлекторны.
Рэфлексіўны рух. Рэфлексіўная рэакцыя.

Рэфлектарны. Які мае адносіны да рэфлектара - увагнутага люстра для адбіцця светлавых промняў.
Убранне пакоя дапаўняе яшчэ вялізны рэфлектарны ліхтар і тэлефонны апарат. Д.Цябут.

Рэфлекторны. Які мае адносіны да рэфлексу - рэакцыі жывога арганізма на знешнія раздражненні; міжвольны, машынальны, несвядомы.
Адпаведнасць паміж дзейнасцю розных органаў і работай сэрца ўстанаўліваецца рэфлекторным шляхам. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Рэфлектыўны. Міжвольны, машынальны, несвядомы; рэфлекторны.
У рэфлектыўнай свядомасці героя «Паўлюковых дум» узнікае пакутлівы роздум аб неўладкаванні грамадскага жыцця, аб несправядлівасці, якая пануе ў свеце. Д.Гальмакоў. @

рэцыдывіст // рэцыдыў

Рэцыдывіст. Чалавек, які зрабіў паўторнае злачынства.
Наўкол узбуджана гаманілі людзі, і з іх гамонкі Алесь дазнаўся, што гэты рэцыдывіст пырнуў нажом нейкага чалавека, які, казалі, наўрад ці выжыве ад раны. В.Быкаў.

Рэцыдыў.
1. Зварот, паўтарэнне якой-н. з'явы пасля таго, як яна, здавалася, знікла.
Не заўсёды мы дзейнічаем рашуча ў барацьбе з антыподамі нашай маралі, з рэцыдывамі дробнабуржуазнай, спажывецкай псіхалогіі. П.Машэраў.
2. Новае абвастрэнне хваробы пасля таго, калі чалавек, здаецца, паправіўся.
У наш час такой хваробы няма. Але рэцыдывы яе часам даюць аб сабе знаць. Л.Прокша.
3. Паўторнае злачынства пасля адбывання тэрміну зняволення.
Адстойваць дабро - значыць раззбройваць зло, вынішчаць яго карэнне і рэцыдывы. С.Грахоўскі. @

рэцэптар // рэцэптар

Рэцэптар. Канцавое ўтварэнне адчувальных нервовых валокнаў, якое ўспрымае раздражненні; орган пачуццяў.
Канцы нервовых валокнаў, якія ўспрымаюць раздражненне, называюць рэцэптарамі. Анатомія і фізіялогія чалавека.

Рэцэптар. Работнік аптэкі, які прымае заказы на прыгатаванне лекаў па рэцэпту лекара.
Сінонім: фармацэўт.
Асабліва прывязалася да дзяўчынкі рэцэптар Софія Ўласаўна Латышава - тая, што нядаўна кожны дзень падавала ёй гаючае зелле для маці. Звязда. @

сабакарны // сабакарскі

Сабакарны. Які мае адносіны да сабакарні - памяшкання для сабак.
Сабакарны двор. Сабакарны дух.

Сабакарскі. Які мае адносіны да сабакара, належыць яму.
Сабакарская пасада. Сабакарскія абавязкі. @

сабалёвы // сабаліны

Сабалёвы. Зроблены з футра собаля.
Сабалёвая шапка.

Сабаліны. Які мае адносіны да собаля.
Сабаліны запаведнік. @

садаводскі / садаводчы // садоўніцкі

Садаводскі. Тое, што і садаводчы.
Садаводскі ўчастак.

Садаводчы. Які мае адносіны да садаводства, звязаны з ім.
Садаводчы калектыў.

Садоўніцкі. Які мае адносіны да садоўніцтва, садоўніка.
Садоўніцкі інвентар. @

саладжавы // саладкаваты / саладкавы // саладковы

Саладжавы.
1. З прысмакам салодкага; саладкаваты.
Прыемны, саладжавы водар адцвітання плыве з агародаў. І.Навуменка.
2. перан. Празмерна ветлівы, да прыкрасці ласкавы; прытворна-пяшчотны.
Паліне зрабілася непрыемна ад яго саладжавай усмешкі, яна заспяшалася і развіталася суха. А.Савіцкі.

Саладкаваты. Не зусім салодкі, трохі салодкі.
Ад высокіх ліп, што вартаўнікамі стаялі ўздоўж вуліцы, разносіўся саладкаваты водар квецені. М.Ваданосаў.

Саладкавы. Разм. Тое, што і саладкаваты.
У хаце, змораныя цеплынёй, саладкавым пахам памідораў, што ляжалі навалам на падаконніку, сонна гулі мухі. М.Стральцоў.

Саладковы. Які мае адносіны да расліны салодкі.
Саладковы корань. @

саладзець // саладзіць

Саладзець. Станавіцца больш салодкім, саладзейшым.
Цукар раствараўся - чай саладзеў.

Саладзіць. што.
1. Рабіць больш салодкім, падсалоджваць.
Бабы ж ля печы завіхаюцца, частай і ветлівай гаворкай рассыпаюцца, цукрам пампушкі салодзяць. П.Галавач.
2. Прарошчваць зерне для атрымання соладу.
Саладзіць ячмень. @

саламяны // саломісты

Саламяны.
1. Які мае адносіны да саломы; зроблены з саломы.
Саламяны стог. Саламяная страха.
2. Светла-жоўты, колеру саломы.
У блакітных вачах [Якуба], што сядзелі глыбока пад колкімі саламянымі бровамі, усё яшчэ жыла незадаволенасць сынам. А.Савіцкі.

Саломісты. З вялікімі сцёбламі; які дае многа саломы (пра злакі).
Саломістае жыта. Саломісты авёс. @

салітэр // саліцёр

Салітэр. Буйны брыльянт.
Прыгожы салітэр. Дарагі салітэр.
Няправільна. У кішэчніку чалавека сустракаецца доўгі і плоскі, падо