Атрад Сокалападобныя (Falconiformes), сямейства Сакаліныя (Falconidae)
Статус. II катэгорыя. Вельмі рэдкі від, які захоўвае свой статус на працягу доўгага перыяду [1].
Значэнне ў захаванні генафонду. Адзін з прадстаўнікоў даволі шматлікага і пашыранага сямейства ў фауне ўсходняй Галарктыкі.
Кароткае апісанне. Адзін з найбольш малых сокалаў. Маса 130-200 г, даўжыня цела 28-32 см, размах крылаў 0,69-0,77 м. Афарбоўка самца аспідна-шэрая, толькі «штаны» рыжыя. У самкі спіна шызая з цёмнымі папярочнымі палосамі, брушны бок і галава рыжыя.
Пашырэнне. Лясная і лесастэпавая зоны Эўразіі. У Беларусі пастаянна адзначаецца на поўдні, дзе і гняздуецца [2-5] або рэгулярна трапляецца ў гнездавы час [2, 6-9]. У цэнтральнай і паўночнай частках краіны сустрэчы з шулёнкам рэдкія [10, 11], а знаходкі на гнездаванні адзінкавыя: у 1959 г. гняздо знойдзена ў Дубровенскім раёне [12], у 1974 г. ў Вілейскім раёне сустрэты вывадак з 2 маладых птушак, якіх самка яшчэ падкормлівала [7].
Месцы пражывання. Адкрытыя прасторы з невялікімі ўчасткамі дрэўнай расліннасці, лугі з курцінамі рэдкалесся і асобнымі дрэвамі, пералескі, гаі, лесаахоўныя палосы сярод палёў, уздоўж дарог, зрэджаныя лясныя ўзлескі, ускраіны высечак. Аддае перавагу сельскагаспадарчаму ландшафту, асабліва ў паўночнай частцы краіны.
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. Вельмі нізкая, нават у паўднёвых раёнах краіны. Даных, якія б сведчылі аб яе зніжэнні, няма.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Інтэнсіўная тэхналогія апрацоўкі зямель (хімізацыя, монакультуры і інш.), фактар блізкасці месцаў пражывання да мяжы арэала віду.
Асаблівасці біялогіі. Мае цягу да каланіяльнага тыпу гнездавання, хаця ва ўмовах Беларусі часцей гняздуецца адзіночнымі парамі, радзей 2-3 пары размяшчаюцца па суседству. Гнёзды будуе на дрэвах, займае старыя гнёзды гракоў, шэрых варон, сарок, часам гняздуецца ў вялікіх дуплах, старых калодах для пчол [3]. У кладцы звычайна 3-4 яйкі памерамі 39,8 x 30,7 мм. Наседжванне ў апошняй дэкадзе чэрвеня. Інкубацыя працягваецца 22-23 сутак. Пералётная птушка. На тэрыторыі краіны трапляецца ў час сезонных міграцый, а таксама ў час рэдкіх інвазій [10]. Пераважна энтамафаг. У рацыёне пераважаюць стракозы, жукі, прамакрылыя, зрэдку яшчаркі, мышападобныя грызуны, птушкі [7, 11, 12].
Развядзенне. Звестак няма.
Прынятыя меры аховы. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [13]. Здабыча віду ў Беларусі забаронена [14].
Неабходныя меры аховы. Вызначэнне колькасці віду ў паўднёвых раёнах краіны. Утварэнне заказнікаў для комплекснай аховы лесастэпавай фауны ў месцах найбольшай канцэнтрацыі шулёнка (напрыклад, у Мазырскім раёне). Прывабліванне птушак з дапамогай штучных гняздоўяў.
Літ.: 1. Федюшин, Долбик, 1967; 2. Казулін (асаб. павед.); 3. Нягрэй (асаб. павед.); 4. Нікіфараў (асаб. павед.); 5. Чуяшкоў (асаб. павед.); 6. Дзямянчык (асаб. павед.); 7. Шкляроў (асаб. павед.); 8. Шокала (асаб. павед.); 9. Ямінскі (асаб. павед.); 10. Іваноўскі (асаб. павед.); 11. Нікіфараў, Ямінскі (асаб. павед.); 12. Долбик, Дорофеев, 1979; 13. Чырвоная кніга БССР, 1981; 14. Положение, 1987.
Б.Ямінскі
