Парадак Гарычкакветныя (Gentianales), сямейства Гарычкавыя (Gentianaceae)
Статус. I катэгорыя. Выключна рэдкі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення.
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від. У Беларусі знаходзіцца ў ізаляваным лакалітэце за ўсходняй мяжой арэала [1, 2]. Дэкаратыўная расліна.
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая расліна з кароткім голым чатырохгранным сцяблом вышынёй 3-5 см і тонкім галінастым карэнішчам, якое ўтварае дзярніну. Прыкаранёвае лісце эліпсападобнае, па краі гладкае, сабранае ў разетку; сцябловае - супраціўнае, больш кароткае і вузкае, зрослае парамі ў кароткія похвы. Кветка адзінкавая, цёмна-сіняя з доўгай трубкай і плоскім пяцілопасцевым адгібам. Плод - вузкаэліпсападобная каробачка з дробным насеннем [3].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў пачатку траўня, пладаносіць у сярэдзіне або канцы траўня. Размнажаецца насеннем.
Пашырэнне. Горныя раёны Сярэдняй і Атлантычнай Эўропы, поўдзень Скандынавіі, поўнач Балканскага паўвострава [4]. У Беларусі вядома адзінае месца росту ў Пухавіцкім раёне [5, 6]. Паводле літаратурных звестак [7] траплялася ў Капыльскім раёне, дзе ў цяперашні час, магчыма, не расце.
Месцы росту. Сырыя мшыстыя, парослыя хмызняком лугавіны.
Характар росту. Расце адзінкавымі экземплярамі і маленькімі групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Гаспадарчая трансфармацыя зямель, асушэнне, касьба, выпас жывёлы, вытоптванне, збор квітучых раслін.
Культываванне. Не культывуецца.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў батанічным заказніку мясцовага значэння «Веленскі». З 1981 г. занесена ў Чырвоную кнігу Беларусі [8].
Неабходныя меры аховы. Рэвізія месцазнаходжання ў Капыльскім раёне, кантроль за станам папуляцыі ў Пухавіцкім раёне і яе ахова. Пошук новых месцаў росту, штучнае размнажэнне, увядзенне ў культуру і рассяленне ў прыроднае асяроддзе.
Літ.: 1. Козловская, Парфенов, 1972; 2. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 3. Флора СССР, т. 18, 1952; 4. Флора Европейской части СССР, т. 3, 1978; 5. Козловская, Симонович, 1973; 6. Козловская, Симонович, Блажевич и др., 1979; 7. Wodzińska, 1911; 8. Чырвоная кніга БССР, 1981.
Н.Казлоўская
