Парадак Лілеякветныя (Liliaceae), сямейства Мелантыевыя (Melanthiaceae)
Статус. III катэгорыя. Рэдкі від, які трапляецца ў невялікай колькасці на абмежаваных тэрыторыях.
Значэнне ў захаванні генафонду. Рэліктавы сярэднеэўрапейскі горны від, які ў Беларусі трапляецца за паўночна-ўсходняй мяжой арэала. Дэкаратыўная расліна [1].
Кароткае апісанне. Шматгадовая клубнецыбульная расліна вышынёй 10-40 см са шчыльным падоўжна-ланцэтным бліскучым лісцем (даўжынёй да 30 см, шырынёй 3-5 см), якое развіваецца вясной, а летам адмірае. Клубнецыбуліна буйная, пакрыта цёмнымі абалонкамі, якія ўтвараюць вакол сцябла трубку. Кветкі адзіночныя, буйныя, лілова-ружовыя, лейкападобныя з простым 6-лопасцевым калякветнікам. Плод - прадаўгавата-акруглая трохгнёздавая каробачка.
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў жніўні-верасні, пладаносіць у траўні-чэрвені. Размнажэнне насеннае і вегетатыўнае (клубнецыбулінамі). Кветкі з'яўляюцца восенню пасля адмірання лісця, аплодненая завязь перазімоўвае і вясной разам з лісцем паяўляецца зялёная каробачка, якая выспявае ў траўні-чэрвені. Насенне, якое высыпаецца з каробачак, даспявае на паверхні глебы, усходы паяўляюцца вясной наступнага года. Зацвітае на 7-9-ы год жыцця.
Пашырэнне. Сярэдняя і Атлантычная Эўропа, поўдзень Скандынавіі, заходнія і паўночна-заходнія раёны Ўсходняй Эўропы [2]. У Беларусі трапляецца ў Віцебскім, Дзяржынскім [3], Мядзельскім [4], Пухавіцкім і Шумілінскім раёнах; раней адзначаўся для Пінскага ўезда [5].
Месцы росту. Парослыя хмызняком сырыя лугі.
Характар росту. Расце невялікімі групамі і адзінкавымі экземплярамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Меліярацыйныя і будаўнічыя работы.
Культываванне. Вырошчваецца ў ЦБС АН Беларусі і ў Рэспубліканскім экалагічным цэнтры навучэнцаў у Менску.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў батанічным заказніку ў Пухавіцкім раёне. Занесена ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [2].
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцаў росту і кантроль за станам папуляцый, арганізацыя спецыялізаваных батанічных заказнікаў ва ўсіх вядомых месцах росту, выяўленне новых месцазнаходжанняў, увядзенне ў культуру.
Літ.: 1. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 2. Чырвоная кніга БССР, 1981; 3. Вынаеў (асаб. павед.); 4. Сауткина, 1987; 5. Пачоский, 1900.
Дз.Траццякоў
