Парадак Ятрышнікакветныя (Orchidales), сямейства Ятрышнікавыя (Orchidaceae)
Статус. III катэгорыя. Рэдкі від, які знікае.
Значэнне ў захаванні генафонду. Эўрасібірскі барэальна-сармацкі, па паходжанні сярэднеэўрапейскі прэбарэальны від [1]. Дэкаратыўная расліна.
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 25-60 см з кароткім карэнішчам. Сцябло ў верхняй частцы буравата-фіялетавае, кароткаапушанае. Лісце падоўжанае або шырокаланцэтнае, вострае. Кветкі цёмна- ці чырванавата-пурпуровыя, з пахам ванілі, паніклыя, сабраны ў аднабаковую гронку. Губа без шпоркі, падзелена на 2 долі (пярэдняя пурпуровая, сэрцападобная) [2].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў чэрвені-ліпені. Размнажэнне насеннае, зрэдку вегетатыўнае.
Пашырэнне. Эўропа, Сібір, Сярэдняя Азія [2]. У Беларусі трапляецца спарадычна. Вядомы месцазнаходжанні ў Валожынскім, Вілейскім, Гомельскім, Іванаўскім, Лельчыцкім (Прыпяцкі запаведнік), Менскім, Мядзельскім, Наваградскім, Пружанскім (Белавежская пушча) [3], Смалявіцкім, Хойніцкім і Чэрыкаўскім раёнах. У мінулым адзначаўся ў наваколлі гарадоў Горадня, Магілеў, Мазыр, Менск, Наваградак, Слуцак, Хойнікі [4-6].
Месцы росту. Расце ў шыракалістых і хваёва-шыракалістых лясах.
Характар росту. Трапляецца асобінамі або невялікімі групамі на абмежаваных плошчах.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Парушэнне ўмоў росту і знішчэнне папуляцый у выніку гаспадарчага асваення зямель.
Культываванне. У Беларусі не культывуецца. У Ленінградзе выпрабоўваўся ў культуры і рэкамендаваны для камяністых горак [7].
Прынятыя меры аховы. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [8]. Знаходзіцца пад аховай запаведнага рэжыму ў Белавежскай пушчы, Бярэзінскім і Прыпяцкім запаведніках, а таксама ў заказніках «Белае», «Блакітныя азёры», «Міжазёрны», «Налібоцкая пушча», «Свіцязянскі» і ў некалькіх спецыялізаваных батанічных мікразаказніках.
Неабходныя меры аховы. Арганізацыя спецыялізаваных батанічных заказнікаў у месцах масавага росту гайніка цёмна-чырвонага, кантроль за станам папуляцый, выяўленне новых месцаў росту.
Літ.: 1. Попов, 1949; 2. Флора Европейской части СССР, т. 2, 1976; 3. Николаева, Зефиров, 1971; 4. Пачоский, 1900; 5. Флора БССР, т. 1, 1949; 6. Михайловская, 1953; 7. Заверуха, Андриенко, Протопопова, 1983; 8. Чырвоная кніга БССР, 1981.
І.Швец
