Атрад Драпежныя звяры (Carnivora), сямейства Кашэчыя (Felidae)
Статус. III катэгорыя. Рэдкі від, колькасць якога скарачаецца, асабліва на поўдні Беларусі.
Значэнне ў захаванні генафонду. Адзіны прадстаўнік сямейства кашэчых у фауне Беларусі і адзін з 8 падвідаў рысі ў фауне Расеі, Сярэдняй Азіі.
Кароткае апісанне. Даўжыня цела самцоў 90-110 см, вышыня ў карку 65-75 см, маса 18-24 кг, зрэдку да 32. Самкі меншыя за самцоў (даўжыня цела 76-100 см, вышыня ў карку 55-65 см, маса 18-22 кг). Тулава кароткае, лапы тоўстыя, хвост кароткі - «куцы». На вушах кутасікі з чорных валасоў. Афарбоўка поўсці зменлівая, часцей вохрыста-рыжая з больш-менш выразнай плямістасцю.
Пашырэнне. Эўразія (поўнач Эўрапейскай часткі Расеі, Сібір, Каўказ, Сярэдняя Азія, Казахстан, Далёкі Ўсход), Паўночная Амерыка. Зараз трапляецца амаль на ўсёй тэрыторыі, але ў трох з шасці абласцей Беларусі вельмі рэдкая.
Месцы пражывання. Прытрымліваецца буйных лясных масіваў. Аддае перавагу глухім участкам з густым падлескам і бураломам. У Белавежскай пушчы 68% рысі адзначана ў мяшаных лясах, якія мяжуюць з алешнікамі [1].
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. У Беларусі ў 19 ст. вадзілася паўсюдна і была шматлікай. У пачатку 20 ст. пашырэнне і колькасць скараціліся [2, 3]. У цяперашні час налічваецца 400-450 асобін, з іх больш 3/4 жыве ў Берасцейскай, Менскай і Віцебскай абласцях.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Празмерны адстрэл, а таксама, відаць, вялікая разрэджанасць папуляцыі, што ўскладняе сустрэчы разнаполавых асобін у перыяд гону. Іншыя фактары не вывучаны.
Асаблівасці біялогіі. Рысь вядзе сямейна-асобны спосаб жыцця. Актыўная пераважна ўначы. Перамяшчаецца лёгка і бясшумна, можа лазіць па дрэвах. Ахвяру высочвае або падпільноўвае ў засадзе на сцежках, каля вадапою. У Белавежскай пушчы ў асенне-зімовы перыяд корміцца зайцамі-русакамі (44,5% трапляльнасць у страўніках), казулямі (22%), вавёркамі (3,7%), мышападобнымі грызунамі (2,4%), высакароднымі аленямі (3,7%); зрэдку здабывае маладняк лася. Часцей за ўсё ловіць слабых і хворых жывёл [1, 4, 5]. Пачынае размнажацца ў 2-гадовым узросце. Гон у лютым-сакавіку. Цяжарнасць трохі больш за 2 месяцы. У траўні - першай палове чэрвеня самка нараджае 2-3, радзей 4 кацянят, якія на 12-14 суткі пачынаюць глядзець, а перад зімой важаць да 9-14 кг. Трымаюцца з самкай 2 гады. Доля кацянят-сяголеткаў у даволі буйной, ахоўнай папуляцыі можа дасягаць 30-35%. Сярод палаваспелых асобін суадносіны самцоў і самак прыкладна аднолькавыя. Рысь адрозніваецца дзікасцю і агрэсіўнасцю, цяжка прыручаецца.
Развядзенне. Добра жыве і размнажаецца ў заапарках.
Прынятыя меры аховы. З 1981 г. у Беларусі адстрэл рысі забаронены.
Неабходныя меры аховы. Павысіць адказнасць за незаконную здабычу. Стварыць заказнікі, а таксама «зоны спакою», у якіх забараніць паляванне на зайцоў, як асноўны від корму рысі. Вывучэнне экалагічных асаблівасцей рысі і выяўленне асноўных фактараў, якія абумоўліваюць колькасць.
Літ.: 1. Никитенко, Козло, 1965; 2. Федюшин, 1929; 3. Сержанин, 1961; 4. Козло, Емельянова, 1979; 5. Козло, 1975.
П.Козла
