Атрад Сеўцападобныя (Charadriiformes), сямейства Бакасавыя (Scolopacidae)
Статус. III катэгорыя. Вельмі рэдкі гнездавальн від.
Значэнне ў захаванні генафонду. Адзін з 7 відаў роду ў фауне ўсходняй Галарктыкі, самы буйны прадстаўнік роду.
Кароткае апісанне. Буйны кулік. Даўжыня цела 34-37 см, маса да 195 г. Дзюба доўгая, крыху загнутая ўверх. Пярэдняя частка спіны і плечавыя пёры шэрыя, з буйнымі цёмнымі стракацінамі, задняя частка спіны і надхвосце белыя. Брушны бок белы, з буйнымі каплепадобнымі стракацінамі на валлі і баках і дробнымі на горле.
Пашырэнне. Гнездавы арэал ахоплівае лясную зону Эўразіі. Паўднёвая мяжа даходзіць да паўночнага ўсходу Беларусі. На вясеннім і асеннім пралётах нешматлікі і трапляецца ў асноўным ва ўсходняй частцы краіны. У гнездавы час адзінкавыя птушкі адзначаны ў Менскім [1] і шэрагу раёнаў Віцебскай вобласці [2, 3]. Сустрэчы пар улітаў з гнездавымі паводзінамі зарэгістраваны ў Расонскім, Міёрскім, Шаркоўшчынскім, Віцебскім, Лёзненскім і Шумілінскім раёнах [2, 4]. Гняздуецца ў Бярэзінскім запаведніку, дзе ў 1975 г. была здабыта маладая птушка [5], а ў 1985 г. ў чэрвені назіралі 3 пары птушак з гнездавымі паводзінамі [6]. Адзінае гняздо вялікага уліта знойдзена на вярховым балоце 12.05.1987 г. ў Лёзненскім раёне [7].
Месцы пражывання. Вярховыя і пераходныя балоты.
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. На межах арэала, у тым ліку і ў паўночна-ўсходніх раёнах Беларусі трапляюцца адзінкавыя пары.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Скарачэнне плошчаў вярховых балот у выніку меліярацыйных работ, крайняя насцярожанасць у паводзінах птушак перашкаджае засяленню імі месцаў, дзе часта бываюць людзі.
Асаблівасці біялогіі. Гняздуецца асобнымі парамі ў найбольш глухіх бязлюдных участках балот. Гнёзды размяшчае ў сухім месцы на зямлі або купіне. Гнездаванне з пачатку траўня. Кладка з 4 яек памерамі 50,3 x 35 мм. Пры неспакоі птушкі з крыкам абараняюць гнездавы ўчастак і тым самым лёгка выяўляюць сваю прысутнасць. Корміцца воднымі насякомымі і іх лічынкамі, якіх ловіць на водмелях.
Развядзенне. Звестак няма.
Прынятыя меры аховы. У Віцебскай вобласці ахоўваецца ў шэрагу заказнікаў, утвораных на вярховых балотах.
Неабходныя меры аховы. Захаванне вярховых балот і забарона наведвання людзьмі месцаў гнездавання улітаў у перыяд размнажэння. Прапаганда аховы віду.
Літ.: 1. Ямінскі (асаб. павед.); 2. Іваноўскі (асаб. павед); 3. Вязовіч (асаб. павед.); 4. Дорофеев, Козлов, Кузьменко, 1982; 5. Дучыц (асаб. павед.); 6. Цішачкін (асаб. павед.); 7. Казлоў, Лычкоўскі (асаб. павед.).
А.Казулін
