Атрад Сеўцападобныя (Charadriiformes), сямейства Бакасавыя (Scolopacidae)
Статус. III катэгорыя. Вельмі рэдкі спарадычна гнездавальны від. Колькасць скарачаецца.
Значэнне ў захаванні генафонду. Прадстаўнік політыпічнага роду, які ўключае 8 відаў сусветнай фауны, з іх 5 відаў у фауне ўсходняй Галарктыкі і 2 у фауне Беларусі.
Кароткае апісанне. Кулік сярэдніх памераў (даўжыня цела да 47 см, маса 375-417 г) з серпападобна-загнутай уніз дзюбай даўжынёй 7,3-9,3 см. Агульная афарбоўка апярэння буравата-шэрая з падоўжнымі чорнымі стракацінамі, надхвосце і ніжні бок белыя. Цемя чорна-бурае з светлай падоўжнай палосай пасярэдзіне. Самкі буйнейшыя за самцоў і з больш доўгай дзюбай.
Пашырэнне. Лесатундра і поўнач лясной зоны Эўразіі і Паўночнай Амерыкі. У Беларусі праходзіць паўднёвая мяжа гнездавога арэала, якая супадае з лініяй суцэльнага пашырэння вярховых балот у паўночнай частцы краіны [1, 2]. Гнездаванне выяўлена ў 1976 г. на балоце Обаль у Казьянскім паляўнічым заказніку (Шумілінскі раён). У 1981-1987 гг. - у Міёрскім (гідралагічны заказнік «Ельня»), у Шаркоўшчынскім (балота Даўбенішкі), Верхнядзвінскім (балота Асвейскі мох), Расонскім (балоты Сакалішча, Чырванаборскі мох), Полацкім, Гарадоцкім і Віцебскім раёнах [3-8]. Усяго ў Паазер'і вядомы 8 пастаянных месцаў пражывання. На асеннім і вясеннім пралётах трапляецца па ўсёй тэрыторыі [8, 9].
Месцы пражывання. Буйныя вярховыя балоты з вялікімі адкрытымі ўчасткамі і градава-багнавымі расліннымі комплексамі. Найменш абводненыя, з рэдкімі хвоямі бугрыстыя ўчасткі [3, 5, 7, 8].
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. Агульная колькасць у Паазер'і каля 200 пар, у тым ліку на тэрыторыі Міёрскага і Расонскага раёнаў (на балотах Ельня, Сакалішча, Чырванаборскі мох) каля 90-100 пар. Найбольш інтэнсіўнае скарачэнне колькасці адбывалася ў 1950-1970 гг. У 1980-х гг. вызначылася некаторая яе стабілізацыя [10].
Асноўныя абмежавальныя фактары. Скарачэнне плошчаў тыповых месцаў пражывання і змяненне ўмоў гнездавання пад уплывам асушальнай меліярацыі і гаспадарчай дзейнасці. Пагаршэнне кліматычных умоў. Фактар неспакою. Гібель кладак ад драпежнікаў.
Асаблівасці біялогіі. Прылятае ў другой палове красавіка. Гняздуецца часта разам з залацістым сяўцом, зрэдку асобна [3-6], і, як правіла, - побач з дзербнікам. Манагам. Гнёзды на сухіх месцах, часта на купінах пад прыкрыццём невялікага дрэўца. Кладка ў сярэдзіне траўня з 4 (паўторная з 2-3) яек памерамі 58,7 x 41,2 мм. Наседжванне на працягу 21-24 сутак. Птушаняты з'яўляюцца ў першай палове чэрвеня. Пачынаюць лётаць праз 30 сутак. Трымаюцца невялікімі чародамі. Адлятае на зімоўку ў другой палове ліпеня-жніўні [3-8]. Пралёт у верасні. Корміцца дробнымі насякомымі, малюскамі, чарвямі, ягадамі і насеннем балотных раслін.
Развядзенне. Звестак няма.
Прынятыя меры аховы. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [11]. Здабыча ў Беларусі забаронена [12]. Асобныя месцы пражывання ахоўваюцца ў гідралагічных і паляўнічых заказніках Віцебскай вобласці.
Неабходныя меры аховы. Стварэнне комплексных (для аховы рэдкіх раслін і жывёл) і арніталагічных заказнікаў на буйных вярховых балотах. Абмежаванне наведвання балот людзьмі ў гнездавы перыяд (з 1 красавіка па 1 жніўня). Вывучэнне экалогіі віду, прапаганда яго аховы.
Літ.: 1. Добрынина, 1985; 2. Иванов, 1978; 3. Дорофеев, Козлов, Кузьменко, 1982; 4. Кузьменко, Козлов, Дорофеев, 1985; 5. Козлов, Кузьменко, 1987; 6. Іваноўскі (асаб. павед.); 7. Дорофеев, Сюбарова, 1987; 8. По страницам Красной книги, 1987; 9. Грычык, Клакоцкі, Кусянкоў (асаб. павед.); 10. Дарафееў, Кузьменка (асаб. павед.); 11. Чырвоная кніга БССР, 1981; 12. Положение, 1987.
А.Дарафееў
