Атрад Совападобныя (Strigiformes), сямейства Савіныя (Strigidae)
Статус. III катэгорыя. Рэдкі гнездавальны, аселы і вандроўны від. Колькасць скарачаецца.
Значэнне ў захаванні генафонду. Адзіны прадстаўнік роду ў фауне ўсходняй Галарктыкі і Беларусі.
Кароткае апісанне. Дробная сава. Даўжыня цела 22-25 см, маса да 220 г, размах крылаў 0,54-0,63 м. Галава вялікая, жаўтаватая, з пляскатым тваравым дыскам. Агульная афарбоўка бледная шаравата-бурая з светлымі стракацінамі, якія ўтвараюць на крылах і хвасце папярочны малюнак. Брушны бок белы з падоўжнымі бурымі стракацінамі. Тваравы дыск аблямаваны палосай з маленькіх з белымі кроплепадобнымі верхавінкамі пёрак. Дзюба і радужына жоўтыя, кіпцюры чорныя. Пальцы густа апераны да кіпцюроў.
Пашырэнне. Зона хвойных і мяшаных лясоў Паўночнай Эўразіі і Амерыкі. Па Беларусі праходзіць паўднёвая мяжа арэала, якая ўмоўна супадае з р. Прыпяць [1, 2]. Трапляецца спарадычна, часцей у паўночнай частцы краіны. Жылыя гнёзды і птушкі з гнездавымі паводзінамі адзначаны ў Гарадоцкім (травень-чэрвень 1966, 1967 гг., красавік-травень 1983-1985 гг.), Віцебскім (красавік-травень 1976, 1979, 1982-1985 гг.), Аршанскім (чэрвень 1929 г.), Лепельскім (травень 1925 г.), Докшыцкім (травень 1987 г.), Верхнядзвінскім (травень 1982 г.), Мядзельскім (1987 г.), Стаўбцоўскім (1982 г.) раёнах [3-8]. У красавіку-траўні 1980-1985 гг. гнёзды з птушанятамі і кладкамі, а таксама дарослыя птушкі адзначаны ў Менскім, Наваградскім і Вілейскім раёнах [9]. Гняздуецца ў Гарадзенскай вобласці [10]. Птушкі з прыкметамі гнездавання наглядаліся ў Івацэвіцкім, Пружанскім (1984-1987 гг.) і Пінскім (1913 г.) раёнах [11, 12]. Самы паўднёвы вядомы пункт гнездавання (1982 г.) - в. Альманы ў Столінскім раёне [13]. У паслягнездавы час адзначаны ў шэрагу іншых раёнаў, а таксама ў Белавежскай пушчы, дзе, верагодна, гняздуецца [14].
Месцы пражывання. Старыя, радзей сярэднеўзроставыя хвойныя і мяшаныя лясы з наяўнасцю дуплаватых дрэў паблізу балот, азёрных і рачных поймаў, высечак. У паслягнездавы перыяд - таксама разрэджаныя насаджэнні і пералескі [2, 4, 6, 9, 13].
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. Спецыяльна ў Беларусі не вызначалася. Заканамерна скарачаецца з поўначы на поўдзень па меры скарачэння ўдзельнай вагі таежных парод у насаджэннях. На працягу 20 ст. колькасць віду на захадзе лясной зоны Ўсходне-Эўрапейскай раўніны значна скарацілася [15, 16].
Асноўныя абмежавальныя фактары. Скарачэнне плошчаў спелых і прыспяваючых насаджэнняў, дэфіцыт прыдатных для гнездавання дуплаватых дрэў, змяншэнне колькасці мышападобных грызуноў.
Асаблівасці біялогіі. Інтэнсіўнае такаванне (шлюбныя крыкі самцоў) у канцы сакавіка - першай палове красавіка. Манагам. Гняздуецца часцей за ўсё ў дуплах жаўны [2, 4, 9], займае і штучныя гняздоўі. Кладка з 4-6 (да 10) яек памерамі 31,9 x 26,4 мм у паўночных раёнах з канца сакавіка да пачатку красавіка, на поўдні (Столінскі раён) у сярэдзіне сакавіка [2, 6, 9, 12, 13]. Наседжванне 25-28 сутак. Маладыя пакідаюць дупло ў чэрвені ва ўзросце 30-40 сутак. У ліпені-жніўні вывадкі распадаюцца. У асенне-зімовы перыяд у паўднёва-заходнім і заходнім напрамках наглядаюцца вандраванні як асобных птушак, так і невялікіх (3-5 птушак) груп [15, 16]. Корміцца пераважна мышападобнымі грызунамі і дробнымі насякомаеднымі, радзей птушкамі. У халодны перыяд у дуплах робіць кармавыя запасы.
Развядзенне. Вядомы выпадкі паспяховага ўтрымання ў вальерах.
Прынятыя меры аховы. Спецыяльна не прымаліся. Асобныя месцы пражывання віду ахоўваюцца ў запаведніках і заказніках.
Неабходныя меры аховы. Зберажэнне спелых насаджэнняў і дуплаватых дрэў. Развешванне штучных гняздоўяў. Вывучэнне экалогіі, улік колькасці і кантроль за станам асобных папуляцый. Прапаганда аховы віду.
Літ.: 1. Дементьев, 1951; 2. Федюшин, Долбик, 1957; 3. Дорофеев, 1970; 4. Дарафееў (асаб. павед.); 5. Лычкоўскі (асаб. павед.); 6. Іваноўскі (асаб. павед.); 7. Ільінскі, Фяцісаў (асаб. павед.); 8. Грычык (асаб. павед.); 9. Цішачкін, Ямінскі (асаб. павед.); 10. Сямашка, 1956; 11. Зуёнак, Дзямянчык (асаб. павед.); 12. Шнитков, 1913; 13. Іванюценка (асаб. павед.); 14. Дацкевич, 1971; 15. Мальчевский, Пукинский, 1983; 16. Птицы Латвии, 1983.
А.Дарафееў
