Атрад Ласосепадобныя (Salmoniformes), сямейства Харыусавыя (Thymallidae)
Статус. II катэгорыя. Рэдкі від, які знікае.
Значэнне ў захаванні генафонду. Каштоўная прамысловая рыба, вельмі прывабная і як аб'ект аматарскага рыбалоўства.
Кароткае апісанне. Цела стройнае, тарпедападобнае, укрытае адносна дробнай луской, размешчанай уздоўж цела рэзка акрэсленымі радамі. У бакавой лініі 74-96 лускавінак. Рот канцавы, невялікі, з маленькімі шчацінкападобнымі зубамі. Спінны плаўнік размешчаны бліжэй да галавы, высокі і доўгі, у ім 4-17 простых і 13-17 разгалінаваных прамянёў. Бліжэй да хваставога плаўніка ёсць невялікі тлушчавы плаўнічок. Афарбоўка цела яркая, асабліва вясной у перыяд нерасту. На спіне, у верхняй частцы з бакоў мноства чорных плямак, па баках слаба прыкметныя бураватыя палоскі, спінны плаўнік яркі, у вочкі. Парныя плаўнікі жоўтыя або чырванаватыя, няпарныя - фіялетавыя.
Пашырэнне. Рэкі Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы [1]. У Беларусі трапляецца ў вярхоўях і некаторых прытоках Нёмана, Віліі і Заходняга Буга [2].
Месцы пражывання. Аддае перавагу хуткаплынным рэкам з чыстай вадой, дзе ямы чаргуюцца з перакатамі. Аселая рыба, трымаецца на пясчаных і камяністых перакатах паблізу ям і віроў.
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. Сустракаецца асобнымі экземплярамі. Зрэдку здабываецца рыбаловамі-аматарамі. Колькасць скарачаецца.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Абмяленне і забруджванне рэк, высечка зараснікаў па берагах, выпростванне рэчышчаў у працэсе меліярацыі [3], бескантрольнае вылоўліванне браканьерамі і рыбаловамі-аматарамі, знішчэнне моладзі драпежнікамі.
Асаблівасці біялогіі. Даўжыня цела да 50 см, маса 0,5-1 кг. Полавая спеласць ва ўзросце 2-3 гады. Нераст у траўні на камяністых перакатах. Самцам уласціва шлюбнае ўбранне: цела іх становіцца ярка афарбаваным, спінны плаўнік павялічваецца. Плоднасць 3-36 тыс. ікрынак [2]. Корміцца жывёльнай доннай драбязой, насякомымі, што падаюць на ваду, ікрой іншых рыб. Буйныя харыусы кормяцца таксама дробнай рыбай і нават невялікімі грызунамі, якія выпадкова трапілі ў ваду.
Развядзенне. Звестак няма.
Прынятыя меры аховы. Спецыяльна не прымаліся, правіламі рыбалоўства не прадугледжаны. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г.
Неабходныя меры аховы. Поўная і паўсюдная забарона вылоўлівання. Узмацненне аховы і распрацоўка мер па паляпшэнню месцаў пражывання і размнажэння. Узмацненне штрафных санкцый за незаконную здабычу.
Літ.: 1. Берг, 1948; 2. Жуков, 1965; 3. Жуков, 1983.
П.Жукаў, Т.Шаўцова
