I. ПРАСТОРАВЫЯ АДНОСІНЫ.
1. з Т. Ужываецца для ўказання на размяшчэнне або рух уперадзе, на некаторай адлегласці наперадзе каго-, чаго-н. Крыловіч стаяў перад картай раёна, што вісела на сцяне, каля акна (І.Шамякін). Цягнік прыпыніўся на хвіліну на невялікай станцыі, апошняй перад гарадком (М.Лынькоў). Па дарозе перад грузавікамі паўзлі доўгія снапы святла, а за імі, нібы даганяючы, беглі чырвоныя агеньчыкі (С.Грахоўскі). Толькі Вячэра, зацягваючыся папяросай, махаў далоняй перад тварам, разганяючы дым (І.Шамякін). Нарэшце палатно апусцілася - і перад паняй стаяў анёл і спяваў па-салаўнінаму (З.Бядуля). У капелюшы і шэрай суконнай куртцы з лісіным каўняром, ён [дырэктар] стаяў перад дэлегацыяй рабочых, напалову нядбала апусціўшы павекі на свае выпуклыя, п'яныя вочы (П.Пестрак). Панас абапёрся локцямі на стол і пазірае перад сабою на чысты, выбелены абрус (П.Галавач). Што б там перад вамі ці за вамі ні рабілася - не аглядайцеся назад (Я.Купала).
// Уперадзе, побач з кім-, чым-н. і ў прысутнасці каго-, чаго-н. Аб'явіць падзяку перад строем. □ Ужо адтуль яна чула, як выйшаў з хаты Стафанковіч, як падышоў аднекуль гаспадар і цешыўся перад Стафанковічам (К.Чорны). Праўда, наш Сымон Таўкач гаварыў, што мужык той быў чуць не сацыяліст: панскую кабылу назваў брыдка і земскага калісь дурнем злаяў перад соцкім (Я.Колас). О, каб я мог папярэдзіць і як-небудзь ачарніць яго перад панам, каб яго выгнаў (В.Дунін-Марцінкевіч).
2. з В. Уст., абл. Ужываецца пры назве месца або прадмета, на некаторую адлегласць ад пярэдняга боку якіх накіроўваецца што-н. Стань перад мае вочы.
II. АБ'ЕКТНЫЯ АДНОСІНЫ.
3. з Т. Ужываецца пры ўказанні на асобу ці прадмет, якія знаходзяцца насупраць каго-, чаго-н. і да якіх накіроўваецца чыя-н. увага або якое-н. дзеянне. Пакланіўся сын уважна перад маці і сябрамі (П.Броўка). А ты хацеў бы, каб я лістам слалася перад табою? (Я.Колас). Каласкі хінуцца перад ёй паклонна (Я.Купала). Перад сілаю, стройнасцю строф, - будзеш падаць, як падае май прад маланак зялёнай зарой... (А.Куляшоў).
4. з Т. Ужываецца пры ўказанні на непасрэдную блізасць, на адносіны да каго-н., якога-н. факта, з'явы. І калі перад намі пісьменнік з іскрай мастацкага таленту, то ці можа ён абысці моўчкі хоць бы некаторыя тыповыя з'явы сучаснага яму грамадскага жыцця? (С.Майхровіч). Квяцістыя шырокія дарогі каберцам перад намі ў свет ляглі, заранкі сцелюць промені пад ногі па ўбранай па-святочнаму зямлі (Я.Купала). Перад вамі, дзеці, скрозь яснеюць далі... (К.Крапіва).
// Пры ўказанні на адносіны да каго-н., якога-н. уяўлення, палажэння, пытання і г.д. Паставіць пытанне перад слухачамі. □ І чым вышэй мы ўзнімаемся, чым больш з кожным днём расцём, тым шырэй вырысоўваюцца перад намі нашы перспектывы і магчымасці, тым больш цвярдзей паўстаюць перад намі нашы задачы і тым больш мы адчуваем патрэбу моцнага прытоку новых літаратурных сіл (К.Чорны). Вобразы пралетарыяту вырысоўваюцца перад намі (К.Чорны). І чым глыбей мы будзем пранікаць у вобразную сістэму лірыкі П.Труса, тым з большай відавочнасцю паўстане перад намі карэнная сувязь паміж яго паэзіяй і вусна-народнай творчасцю (У.Агіевіч).
5. з Т. У прысутнасці каго-, чаго-н. і адначасова дзеля яго. Выхваляцца перад усімі. □ Гэты парадак вядзе да павышэння адказнасці Саветаў і дэпутатаў перад выбаршчыкамі і аблягчае працоўным ажыццяўленне кантролю за іх дзейнасцю (Весці АН БССР). Перад вашым светлым ценем мы загад, як радасць, стрэнем - быць, як вы, што далі бралі, век назад не адступалі (У.Хадыка). Ціхай ранічкай, да сонца, хлопчык выбраўся з двара, ідзе ён у свет бясконцы пашукаць таго дабра, каб змяніць той лёс паганы, новым спосабам зажыць, каб увагі і пашаны перад ёю заслужыць (Я.Колас). Перад іхнім [Сака і Ванцэці] позіркам адкрытым, як перад сумленнем, не хлушу (А.Куляшоў). Не дужа ты ў маленстве паслухмяны - рыштант. Перад вотчымам, перад мачыхай - ты і так рыштант (М.Лынькоў).
6. з Т. Ужываецца пры ўказанні на асобу або прадмет, у адносінах да якіх выяўляецца які-н. прызнак, стан ці пачуцці. Дрэнна яна адчувала сябе перад людзямі (І.Шамякін). І раптам з'явілася ў Захара Зынгі патрэба стаць блізкім гэтаму панураму чалавеку, выявіць перад ім якую-небудзь шчырасць (К.Чорны). Чым бліжэй Антось падыходзіў да Ермалая, тым нерашучай былі яго крокі і тым брыдчэй рабілася яму перад самім сабою (Ц.Гартны). Злачынства яго перад Насцяй вырасла непамерна, і хлопец зусім страціў галаву (Я.Колас).
7. з Т. У параўнанні з кім-, чым-н. Чаго варты твой конь перад маім! □ І прад малодшаю сталіцай старая змеркнула Масква, як перад новаю царыцай парфіраносная ўдава (Я.Купала). Наўзахапы адзін перад адным [Няміра і Ракуцька] кідаюцца да вядра піць (К.Чорны). Старыя выпілі - адзін перад другім маладцавата, - паглядзелі ў вочы адзін аднаму, і вось нечакана Саёнак абняў Скібу за плечы, і сівыя вусы іх злучыліся ў пацалунку (Я.Брыль).
III. ЧАСАВЫЯ АДНОСІНЫ.
8. з Т. і (устар., абл.) В. Ужываецца для ўказання на падзею або момант, за некаторы час да якіх што-н. адбываецца. Перад самым канцом работы да брыгадзіра прыбег пажылы чалавек і пачаў упрошваць разгрузіць чатыры вагоны шчэбню (С.Грахоўскі). Мы цяпер сваё права тут пішам і не знаем заморскіх гасцей Помнім толькі адно, што зацішак перад громам бывае часцей (У.Хадыка). Перад світаннем запальваюцца зоры (К.Чорны). Перад самую вайну зрабілі гумно (нар. гаворкі, Скідальскі р-н).
// Размоўн. Раней да каго-, чаго-н. Перад супам падалі закуску.
◊ Перад вачыма - 1) у прысутнасці каго-н., на віду ў каго-н. І пан Чарапіцкі перад вачыма змоўкшых рабочых размашыста вымае з кішэні нож, нервова адрэзвае ад ботаў падноскі... (П.Пестрак); 2) у чыім-н. уяўленні. А ў Веры яшчэ доўга стаялі перад вачыма надзьмутыя тварыкі дзяўчынак, якія вельмі хацелі спаць і не ведаюць, што на іх грозна і няўмольна насоўваецца вайна (А.Кулакоўскі).
Перад тым як або перад тым, як (у знач. падпарадкавальнага злучніка) - раней за што-н. Я збіраў басанож крапіву каля плоту перад тым, як зямля наліецца цяплом... (П.Глебка). І ў грудзі ўпёршыся напасці, стары салдат на смерць стаяў: ён перад тым, як доле ўпасці, яшчэ раз кулю пасылаў (М.Лужанін). Але ж мне не то што прыкра, а праціўна, адваротна, горка, цяжка, што тая істота, якая ў ва мне пачынае жыць, якую я, здаецца, ужо цяпер бачу сваімі вачыма, якую я ўжо цяпер, здаецца, люблю, нават перад тым ужо як пачаць жыць, існаваць, спаткае не толькі непрыхільнасць, а можа нават нянавісць ад свайго роднага бацькі (К.Чорны).
