у, прыназ. з Р., В. і М. Спалучэнне з прыназ. у выражае прасторавыя, часавыя, аб'ектныя, колькасныя, азначальныя, мэтавыя адносіны, адносіны стану, пераўтварэння (пераходу з аднаго стану ў другі), прыналежнасці, падабенства, спосабу дзеяння, меры і ступені, умовы.

I. ПРАСТОРАВЫЯ АДНОСІНЫ.

1. з В. Ужываецца пры словах, што ўказваюць на прадмет, месца ці асяроддзе, унутр якіх накіраваны рух або дзеянне. Клікаць у хату. Пакласці ў шафу. Ісці ў лес. Укопваць у пясок. Урасці ў зямлю. Рэчка ўвайшла ў берагі. Упасці ў яму. Схавацца ў траву. Зайсці ў вузкі завулак.Не нікчэмным, слабым жабраком, а як бацька прыйду я ў дом, сонца ў дом прынясу на штыку, малаком напаю дачку... (А.Куляшоў). Я кідала кветкі ў хвалі - расплываліся кругі (А.Александровіч). Паснедаўшы на скорую руку і ўзяўшы ў адну кішэню лусту хлеба, у другую жмень тры гароху, Міхась памкнуўся ўжо ісці (Я.Колас).
// Пры словах, якія называюць мясцовасць, краіну, населены пункт, куды хто- ці што-н. накіроўваецца. Прыехаць у Беларусь. Поезд прыбыў у сталіцу. Ісці ў вёску.На Новы год пасвяткаваць у горад завітала ёлка (М.Танк). Калі сівым зраблюся дзедам, усімі паважаны госць, у вёску родную прыеду, у ельнік, што за вёскай ёсць (А.Куляшоў).
// Пры назвах арганізацый, устаноў, прадпрыемстваў і г.д., куды хто-н. прыходзіць, уступае і пад. Запрасіць у райком. Паступіць у інстытут. Пайсці ў армію.Я ж пад тым загадкавым паглядам сам сябе не знаў як разгадаць, як не раз у іхнюю брыгаду я прыходзіў шчыра пасабляць (П.Броўка).
// Пры назвах адзення, абутку - з дзеясловамі адзець, апрануць, абуць і пад. Адзеты ў новы гарнітур. Абуць у боты. Захінуцца ў халат. Укруціцца ў хустачку.Апранены ён быў у кароткую суконную вопратку... (К.Чорны). Ногі, абутыя ў валенкі, ён выцяг на санях паверх саломы (П.Галавач). І гаруе сіратліва ў чырвань лес адзеты... (Я.Колас). «Закаваць яго ў кайданы!» - урачыста-грозным голасам крыкнуў пан Вашамірскі (З.Бядуля).
// Пры назвах кніг, газет, сшыткаў, папер і г.д. - з дзеясловамі запісаць, упісаць, унесці і пад. Запісаць у кнігу.У блакнот свой заношу пачатак вандроўнага дзённіка... (А.Куляшоў).
// У выразах узяў у аглоблі, запраглі ў воз і пад. Сонна зрушыцца з гары, зноў у сошку запражомся, мае волікі-сябры! (Я.Колас).
// Пры назвах жывых істот, частак цела, унутр якіх накіравана дзеянне або рух. Боль пранік у сэрца. Увагнуць галаву ў плечы.Льецца ў ногі стома, бы свінец... (А.Звонак). Хлопчык нагінаецца, зрывае некалькі суніц і кладзе ў рот (З.Бядуля).
| Пры словах зубы, губы, рукі і пад. мае значэнне 'ў становішча паміж імі'. А я пану капітану ў ногі кланяцца не стану, вазьму ў рукі кулямёт, праб'ю пана навылёт (К.Крапіва).

2. з В. Ужываецца пры словах, што ўказваюць на прадмет ці месца, у бок якога накіравана дзеянне або рух. Ляцець у блакіт. Ісці ў свет. Накіравацца ў тыл.Скаціўшыся з горкі, дарога у бок забірае лявей (Я.Колас). Караван у горы шлях кладзе (А.Звонак). Вяла у даль суровая дарога (У.Хадыка). Ляжыць [чалавек] ботамі на дарожнай каляіне і галавою ў ядлаўцовы куст (К.Чорны). Ва ўстойлівых выразах у вочы, у твар. Сонца заходзіла чыста, на мокрых платах адсвечвала яно і аж калола ў вочы (К.Чорны). Дыхнула вільгаццю у твар ад хмараў-караблёў (П.Броўка).

3. з В. Ужываецца пры словах, што называюць калектыў або катэгорыю асоб, у склад якіх уступае хто-н. (звычайна пры назоўніках мн. ліку - назвах прафесій, пасад і г.д., пры гэтым вінавальны склон мае форму назоўнага). Кандыдат у дэпутаты. Наняцца ў работнікі.Яны ўспомнілі, што Паўлікаў бацька ў першы ж дзень вайны пайшоў у салдаты і больш пра яго ніхто не чуў (С.Грахоўскі). Малодшага сына калоціць страх, старэйшы сцяў кулакі - шырокі ляжыць перад імі шлях і можна ісці ў жабракі (А.Куляшоў). У Сцёпкі ёсць адказ і на гэта пытанне, але ён хоча фасон дзяржаць і трагічна заяўляе: «У бандыты пайду» (Я.Колас).

4. з В. Ужываецца пры словах, што называюць дзейнасць, асяроддзе, становішча як месца, у якое прыходзіць, уступае хто-, што-н. (пры дзеясловах, што абазначаюць рух і маюць пераноснае значэнне). Ісці ў бой. Збірацца ў паход. Выбрацца ў дарогу. Перадаць справу ў суд. Выехаць у камандзіроўку. Уваходзіць у азарт. Улезці ў даўгі. Пусціцца ў хітрыкі. Увесці ў зман. Трапіць у бяду. Папасці ў камедыю. Здаць у друк.І вецер у бой заклікаў штыкі і з імі хадзіў у атакі разам (А.Куляшоў). Гэта ў наступ пайшлі на мярзлотаў цвярдыні нашых рук мазалі, аманіт і кайло! (А.Звонак). Ты ж ідзі ў навуку, толькі, брат, вучыся (Я.Колас). Прабіраецца ў разведку непрыкметна партызан... (П.Панчанка). Вясёлыя маладыя гукі смела ўразаліся ў цішыню ночы і бойка плылі на рэчку... (Я.Колас).
| У выразах ехаць у госці, ісці ў заработкі, пайсці ў прымы і пад. Так і ходзяць яны ў сваты цэлы свой птушыны век, і стаяць іх [жураўля і чаплі] воддаль хаты па канцах балот і рэк (М.Танк). А госця ты і не спытаў, чаго ў адведзіны з гарэлкаю прыйшоў... (М.Танк).

5. з М. Ужываецца пры словах, што ўказваюць на прастору, у межах якой хто- ці што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. Дарога ў полі. Спаткацца ў лесе. Хатка ў густым бары. Сняжынкі насіліся ў неаглядным прасторы. У небе высыпалі зоркі. Нешта чарнела ў канцы вуліцы. У яры бег ручаёк. Ваду ў палонцы зацягнула лядком.Старажытныя дрэвы гаманілі ціхутка ў прасторы (П.Трус). У чыстым полі адзінокі лісток на дарозе імкнуўся з ветрам у далячынь (К.Чорны). У цесных долах Гвадарамы каторы дзень не моўкне бой (П.Глебка). Боязна шэпча трава, чараты, ў хмарах знік месяца рог залаты (Я.Колас).
// Пры словах, якія называюць мясцовасць, краіну, населены пункт, дзе хто-, што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. Змагацца за мір і бяспеку ў Эўропе. У беларускім Палессі цякуць паўнаводныя рэкі.Быў я ў Парыжы на кангрэсе - то ў Загібельцы, браце, лепш: грыбоў няма ў Булонскім лесе, а ў Сене хоць адзін бы лешч (К.Крапіва). Сталярня ў калгасе Райніса стаяла на ўскрайку лесу, ля возера (П.Броўка). Узлятала песня, як віхура, і чужынца ў гарадах і сёлах навылёт, як штык, яна калола (П.Броўка).
// Пры назвах арганізацый, устаноў, прадпрыемстваў і г.д., дзе хто-, што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. Вучыцца ў школе. Працаваць у сельсавеце. Нарада ў прафкоме.У кузні мех да позняга шуміць... (А.Астрэйка). У райкоме было людна (М.Лынькоў).
| Пры назвах жывых істот, асоб, частак цела, дзе што-н. знаходзіцца ці адбываецца. Надзея на лепшае заўсёды жыве ў чалавеку. У вачах адбілася здзіўленне. Гудзе ў галаве.Усё ў Якіме аж заскача, задрыжыць і запяе, як здалёку толькі ўбачыць постаць мілую яе (Я.Колас). Кваску б глынуць, у роце перасохла (К.Крапіва). Маршал ветла аглядае, ловіць звон тых галасоў, і прамень, як дзень, гуляе ў пасме сівых валасоў (Я.Колас).
// Пры ўказанні на словы, размову, твор і г.д., а таксама на прадмет, дзе гэта надрукавана або запісана. У народнай мове ёсць шмат трапных выслоўяў. У яго словах адчувалася суровасць. У творах гучаць грамадзянскія матывы. У п'есе ёсць рад цікавых зпізодаў. Артыкул у газеце. Апавяданне ў кніжцы. Аб гэтым паведамлялася ў друку. Запісы ў сшытку.Трэба сказаць, што ў народнай мове паміж прыказкай і прымаўкай выразнай мяжы не праводзіцца (К.Крапіва). У чыстых крыніцах натхнёнага слова, у песеннай трэлі, для вечнасці спетай баянам сурова, жыве Руставелі (Я.Колас). Сонца паліць, сонца сушыць, траваў ні сляда, гэта, браце, ўжо не ў кніжцы, наяву бяда (А.Астрэйка).
// У выразах хадзіць у плузе, у аглоблях і пад. Коні ходзяць папарна - і ў плузе, і ў сеялцы, і ў баране... (Я.Брыль).
| Пры словах зубы, губы, рукі і пад. мае значэнне 'ў становішчы паміж імі'. Ключ ад шчасця і долі застыў у руках хлапчука (А.Куляшоў).

6. з М. Ужываецца пры словах, што ўказваюць на прадмет, памяшканне, ёмішча і пад., унутры якога хто-, што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. У печы гарыць агонь. Свішча вецер у коміне. У хаце цёпла. Гатаваць ежу ў гаршку. Сухі бярозавы лісток у кнізе. Схаваць у кішэні.Аднатонна і размерна гойдаўся маятнік у сваёй шкляной каморцы... (Я.Колас). Спіць у хаце Смірноў - на пярыне, сплю я ў пуні - на канюшыне, а Мікіта Ворчык - у клеці (А.Куляшоў). У зале адразу стала шумна, гаманліва (А.Кулакоўскі). У млыне, як у карчме: то поўна, то пуста (Я.Брыль). У кузаве пярэдняй машыны з папкай стаіць Паўтарак (К.Крапіва). Ён нёс за плячыма свой клунак - свае рэчы, у мяшку, перавязаным накрыж шпагатам (К.Чорны).
// Пры назвах прадметаў, частак цела і г.д., блізка ля якіх хто-, што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. Стаяць у парозе. Сесці ў нагах.У галавах, як горы, высіліся ёмкія падушкі... (Я.Колас).
| У выразах быць (стаяць, знаходзіцца і пад.) у дзвярах, у варотах, у акне і пад. абазначае становішча паміж вушаком дзвярэй ці варот, ля самага акна або паміж форткамі адчыненага акна. Костусь сядзеў у шырока адчыненых варотах аполкавага хлява (К.Чорны).
| У выразах відаць у акне, у дзвярах і пад. мае значэнне 'відаць праз адчыненыя дзверы, праз акно і пад.' У вокнах відзён усход, відно, як ружавее неба (К.Чорны).

7. з М. Ужываецца пры словах, што называюць асяроддзе, у якім хто-, што-н. знаходзіцца ці што-н. адбываецца. Тапаліны пух лётае ў паветры. Патануць у вадзе. Пусціць карані ў каменнях.А Свіслач жыве, бяжыць неўгамонна, разлёгшыся ў травах, у выспах пясчаных (Я.Колас). Драсён рос у самай чысцюсенькай вадзе (К.Чорны).
// перан. Пры назвах прадмета ці паняцця, якія ўсведамляюцца месцам, цэнтрам, дзе засяроджваюцца пачуцці, уласцівасці. Радасць у сэрцы. У душы перажываў блізкую ростань. У галаве склаўся пэўны план. □ Вялікі доктар усялякай хворасці ў чалавечай душы - час - мае вечнага свайго дапаможніка - працу (К.Чорны). Расказваў я далёка не так складна, як гэта было ўжо склалася ў маёй галаве (Я.Колас). Мы едзем, гаворым; шум ветру ў вушах (К.Крапіва).

8. з М. Ужываецца пры словах, што называюць калектыў як асяроддзе, у якім хто-, што-н. знаходзіцца ці што-н. адбываецца. Жыць у вялікай сям'і. Ішлі размовы ў народзе. Пераадоленне супярэчнасцей у нашым грамадстве.А хто там ідзе, а хто там ідзе у агромністай такой грамадзе? (Я.Купала). Вы ў першых шарэнгах са звонкаю песняй напорна ішлі, як прадвесне (Я.Колас).
// Пры словах, што называюць калектыў або катэгорыю асоб, да якіх адносіцца хто-н. (звычайна пры назоўніках мн. ліку - назвах прафесій, пасад і г.д.). Малодшы сын быў у партызанах.Ён быў і камбедам, і ў дэпутатах: яго наўкруга баяліся ўсе самагоншчыкі і дэзерціры (Я.Скрыган). У мяне ж два ваююць - Андрэй у партызанах, а другі - Васіль - той на фронце (І.Мележ).

9. з М. Ужываецца пры словах, што называюць асяроддзе, становішча, дзейнасць як месца, у якім знаходзіцца хто-, што-н. або адбываецца што-н. Месяц плавае ў белым тумане. У імгле хаваецца краявід. Сядзець у цяпле. Спыніцца ў зацішку. Адпачываць у цяньку. Усё патанула ў гуках. Шкельца блішчыць у месячным святле. Трымаць у памяці. Паўтараць у думках.І ўсё згарэла дачысцютка, прапала марна ў чорным дыме (Я.Колас). А недзе далёка ў цёплым тумане зазыўна гудуць цягнікі (П.Панчанка). Дух мужнасці гартуецца ў агні! (А.Звонак). Дошкі сонечным ранкам у зацені майстра сушыў... (А.Куляшоў). Каля камяніцы бярозка ў цішы засынала (А.Александровіч). У моры гукаў улаўліваю шэпт лесу (З.Бядуля). Скора ў бляску вечара, ой, скора празвініць на вуліцах трамвай (П.Трус). Нам спачываць не да твару у променях славы (У.Хадыка).
| У выразах у гасцях, у зарабоках, у прымах і пад. І ў заработках у пана не была, а ходзіш ніштавата (Я.Брыль).

10. з Р. Устар. і кніжн. Ужываецца пры словах, што абазначаюць прадмет або месца, каля якога хто-, што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. Стаяць у парога.У вокан гэтых часта стаяла Рыта адвячоркам і глядзела туды ўніз (К.Чорны). Як ціха! Там, у патока, кулік часамі засвішча... (Я.Лучына). У аснавання літары «П», якая сведчыць аб уласніку, з'яўляецца яго вензелем, першай літарай прозвішча, ёсць выступ, які дазваляе прачытаць яшчэ адну літару - «Е» (П.Шаўцоў).

II. ЧАСАВЫЯ АДНОСІНЫ.

11. з В. Ужываецца са словамі, што маюць часавае значэнне, для ўказання на момант або на перыяд часу, калі што-н. адбываецца. У позні час. Спаткаліся ў маладыя гады. У ноч з 15 на 16 студзеня.Добра ў лузе ў час палудны! (Я.Колас). У рашаючыя моманты ён [беларус] выступаў са зброяй у руках адкрыта і біўся насмерць (К.Крапіва). Павеяў вецер, бы ў прадвесне, над нашаю зямлёй (Я.Колас). Калі шчыра прызнацца, мне крышачку шкода, што з табою сустрэўся я ў сталыя годы (П.Панчанка).
// Для ўказання на пэўны момант часу ў лічбавым радзе такіх часавых адзінак. Прыехаў у пяць гадзін. У сем гадоў пайшоў у школу.Што зрабіла з людзьмі вайна: дзеўчаняці ў трынаццаць год чалавека забіць не страшна!.. (Н.Гілевіч). У сем год я іграў так віртуозна, што людзі заслухваліся (З.Бядуля). Са словамі пара, час, тэрмін - для ўказання на зручны, прыдатны ці дакладны (або нязручны, непрыдатны ці недакладны) час для якой-н. справы. «А ў іх сям'я вялікая?» - «Не, дзве дочкі, сын - у пару жаніць: працы будзе» (П.Галавач). Адлятаюць дадому лісты, адлятаюць лісты не ў пару (П.Глебка). Часу зусім выстарчала для таго, каб не спяшаючыся прыйсці ў тэрмін на ўмоўленае месца (Я.Колас).

12. з В. Ужываецца са словамі - назвамі з'яў ці падзей, што супадаюць у часе з дзеяннем, пра якое гаворыцца ў сказе. Куды ты пойдзеш у такую завіруху? У жніво начавалі на полі.Дарэмна здалёку паўнюткія вёдры цягала, той камень у спёку вадой і слязьмі палівала (А.Куляшоў). Успамінаецца, як у вайну мы з ім ляжалі разам у акопах, чыталі ўпотай розныя лістоўкі і марылі аб новых, лепшых днях (П.Глебка).

13. з В. Ужываецца са словамі з часавым значэннем для ўказання на меру працягласці якой-н. з'явы, падзеі. Гэта можна зрабіць у момант. Шмат перадумаў у адну хвіліну. Будуюць у год па два дамы.Колькі ўсяго прагучала ў хвіліну, колькі за міг занялося ў душы!.. (К.Кірэенка). Увосень ночы доўгія. Так па некалькі разоў у ноч ён выходзіў слухаць, ці ядуць коні (К.Чорны).

14. з В. Ужываецца пры словах - назвах часу, для ўказання на перыяд, эпоху, да якіх накіравана дзеянне (пры дзеясловах, што абазначаюць рух і маюць пераноснае значэнне). Класці крокі ў будучыню. Шлях у заўтра.Тут будзе неўзабаве бераг мора, і людзі ў заўтрае спяшаць (А.Астрэйка). Кіпі ж, ты, маладосць, бунтуй у парываннях, бадзёрым поступам імкніся ў новы век... (М.Хведаровіч). У неразгаданыя дні і сны мне адчыняюцца дзверы (П.Броўка). Адгэтуль пад ветразем Сценька у песню з княжной адплываў (П.Панчанка).

15. з М. Ужываецца пры словах з часавым значэннем для ўказання на момант або перыяд, у час якога ці на працягу якога што-н. адбываецца. Сказаць у добрым часе. Не ў часе спахапіўся. Нарадзіўся ў студзені. У першай палове ліпеня. Упершыню ў гісторыі.Не сягоння і не ўчора, то было ў далёкім часе: гульбавала ў тундры гора, у народа скрала шчасце (А.Звонак). У чэрвені пад борам будзе зноўку красавацца жыта (П.Броўка). Марына так заслухалася расказам Колі, што забылася назваць сваю вуліцу яшчэ ў пачатку, калі села (І.Грамовіч). Дзесь каля гаткі у гэтым досвітку маўклівым крычалі гусі праразліва... (Я.Колас). Болей цвету ў гэтым годзе, у гэтым годзе сонца шмат (У.Хадыка). Ой, бярозы ды сосны - партызанскія сёстры, вас ніколі ў жыцці не забыць (А.Русак).

16. з М. Ужываецца пры словах, якія называюць становішча, заняткі, стан надвор'я, з'яву і г.д., калі што-н. адбываецца. Расказваў у дарозе. Заблудзіўся ў прыцемку. У канцы дзяжурства.Ногі просяцца ўстаць, яны стомы ў дарозе не чулі... (А.Куляшоў). Ці мы з табой зблудзілі ў змроку, ці лішне выпілі чуток? (П.Глебка). Ён молатам біў на заводзе, з сярпом завіхаўся ў полі, каб вораг у новым паходзе не здужаў яго ніколі (А.Куляшоў).

III. АБ'ЕКТНЫЯ АДНОСІНЫ.

17. з Р. Ужываецца з назоўнікамі ці займеннікамі, што ўказваюць на асобу, у межах разумення, валодання або дзейнасці якой што-н. адбываецца, выяўляецца ці існуе. Размова ў суседа з суседам. У майго бацькі два сыны на фронце.Адзіная сёння ў салдата размова - ён грукае ў сцены Берліна сурова... (П.Броўка). У Андрэя, які стаяў побач з Санкоўскім, мімавольна насупіліся бровы (П.Пестрак). Пра маё пакаленне пісалі мала - у майго пакалення камсамольскі ўзрост - хоць маё пакаленне імя мае, хоць майму пакаленню пад дваццаць ёсць (А.Куляшоў).
// Пры ўказанні на асоб, у асяроддзі якіх што-н. адбываецца, наглядаецца, лічыцца звычным. Што ў вас чуваць? У нас так не прынята. У нас не горш, як у людзей.Але ў нас ужо спрадвеку водзіцца, што кавалак роднае зямлі - родзіцца там нешта ці не родзіцца - мы заўсёды дбайна бераглі (П.Глебка). «Паслухайце, - Асоба кажа тут слузе, - што гэта ў вас за людзі і што ў людзей за густ?» (К.Крапіва).
// Размоўн. У фамільярных выразах пагрозы: глядзі ў мяне, паспрабуй у мяне толькі не паслухацца і пад. А за гэты дубок ты ў мяне паскачаш, галубок! (Я.Колас).
// Размоўн. У фамільярных выразах пахвалы, пяшчоты: ты ў мяне маладзец, якая ты ў нас старанная і пад. А малайчына ты ў мяне, жонка, га? Анэта! (Я.Скрыган).

18. з Р. Ужываецца з назоўнікамі ці займеннікамі, што ўказваюць на асобу, кім утвараецца дзеянне. У мяне куплены білеты на спектакль. У нас усё падрыхтавана.Лаканічна паданы вобразы сялян у Купалы (У.Агіевіч). І чуць што толечкі разднела, у маткі снеданне паспела... (Я.Колас). У Саўкі Мільгуна выпрацаваўся свой погляд на рэчы: лепей спазніцца, чым не ў часе схапіцца (Я.Колас).
// Пры ўказанні на асобу, якая мае непасрэднае дачыненне да дзеяння. У цябе нічога не атрымаецца. Гэта ў яго ненаўмысля выйшла.У гэтага ж аўтара апавяданне выйшла нецікавым, нудным, немастацка простым (К.Чорны). Выступіла б і я, але ж не выйдзе ў мяне так спраўна (Я.Брыль).

19. з Р. Ужываецца з назвамі аб'екта, ад якога што-н. атрымліваюць, бяруць, набываюць і пад. Купіць карову ў суседа. Адабралі ў хлопчыка свісцёлку. Пакралі снапы ў хутаранца.Букрэй катэгарычна асуджаў грабежніцтва, дзе б яно ні было, і асабліва на вайне. Але ўзяць у ворага тое, што табе канечне патрэбна ў боявым жыцці, дазваляецца (Я.Колас). Многа іх хацела купіць у Музыкі скрыпку яго, але ён не прадаў яе нікому (М.Багдановіч).
// Пры ўказанні на аб'ект, у якога вучацца, ад якога пераймаюць што-н. Вучыцца ў бацькі. Гэту звычку ён пераняў у свайго таварыша.«Пажыву, павучуся ў жыцця, а потым прыйду і ім памагу», - мільганула дзесь у глыбі думка (П.Галавач).
// Пры ўказанні на аб'ект (асобу або персаніфікаваны прадмет), да якога звернута запытанне, просьба. Запытаць у настаўніка. Прасіць спагады ў людзей. Выведваць сакрэты ў садоўніка.Пытаецца бацька ў любімага сына: «Каторы дзянёчак мароз як званочак, напэўне замёрз ты, кляночак-сыночак?» (П.Броўка). У якой бярозы белай стан ты выпрасіць сумела? (П.Броўка). Не раз па-пластунску па нівах мы поўзалі, рукамі абмацвалі купіну кожную, размову з дубамі вялі і бярозамі, выпытвалі праўду у багнаў і пожняў мы (П.Панчанка).

20. з В. Ужываецца з назвамі аб'екта, да якога хто- ці што-н. датыкаецца, з якім хто- ці што-н. судакранаецца і пад. Уперціся ў сцяну. Забразгаць у вокны. Стукнуць у дзверы. Страляць у мішэнь. Цалаваць у руку. Піла ўразаецца ў дрэва.Сёмка трымаў каня за аброць, упіраўся плечуком у аглоблю, а нагамі ў зямлю і такім парадкам не даваў калёсам занадта разгуляцца (Я.Колас). Калючы снег у ногі коле... (П.Глебка). Сыплюць словы золатам, ў сэрца жалам колюцца... (М.Чарот). Вясна-красуня ў бубны б'е (А.Александровіч). Цяжка і глуха дождж барабаніў у шыбы акон (П.Глебка).
| З назвамі аб'екта стану. Холадна ў ногі. Горача ў пальцы.«Неяк у ногі холад чуваць, - растлумачыў ён [Мікола]. - Спачатку на гной, потым на снег, потым яшчэ на гной, а снег растае, скура на ботах мокне, і ў ногі зімна» (Э.Самуйлёнак).

21. з В. Ужываецца з назвамі аб'екта, на які накіраваны погляд або на якім сканцэнтраваны слых. Глядзець у твар. Разглядаць сябе ў люстэрка. Услухвацца ў шум лесу.Гляджу адкрыта ў ясны далягляд (К.Буйло). Чутка ловіць гукі спасцярожлівае вуха і зорка ўглядаецца ў далечы вострае вока... (Я.Колас). Той, хто ў вочы гармат зазіраў, не збаіцца нічога... (А.Куляшоў). Я ўслухоўваюся ў невыразныя шумы, што струменілі ў ім [тэлеграфным слупе] (Хв. Шынклер).
| У выразах глядзець у акно, убачыць у акно і пад. ужываецца ў значэнні прыназоўніка праз. Дай зірну ў сваё аконца - снег і снег вакол. Зіма (Я.Колас). Пазірае ноч у вокны мутным вокам мжы, ды ўсё булькаюць маркотна кроплі ў капяжы (Я.Колас). Сонца прыветліва глянула ў аконца (Я.Купала).

22. з В. Ужываецца для ўказання на аб'ект думкі, веры, захаплення. Удумацца ў сэнс падзей. Упэўнены ў перамогу. Верыць у шчаслівую долю. Закахаўся ў прыгажуню.Калі чытач захоча больш акрэслена вызначыць тэматыку творчасці М.Хведаровіча, яму патрэбна будзе перш за ўсё ўдумацца ў назвы яго кніг (Д.Палітыка). Што ж ты татахкаеш, сэрца, бяссільна, хіба не верыш у подых вясны? (П.Глебка). Слядоў тут нямала пакінуў народ наш і кожны у Вільню ўлюбёны па праву (П.Панчанка).
// Пры вызначэнні сферы ці аб'ёму дзеяння. Неўмяшанне ў літаратурны працэс. Уступаць у гаворку. Уключыцца ў работу.Гаспадар ніколі не мяшаўся ў справы... (П.Галавач).

23. з В. Ужываецца для ўказання на прыладу дзеяння. Трубіць у трубу. Званіць у звон. Біць у ладкі. Глядзець у бінокль.Загудзеў мядзведзь у рог, што ласёў ужо запрог (А.Александровіч). Родны горад ляжыць, як юнацтва майго папялішча; вецер дзьме ў каміны, як у медныя трубы трубач (А.Куляшоў). Танец скончан. Партызаны б'юць у ладкі: «Брава! Брава!» (П.Панчанка).

24. з В. Устар. Ужываецца для ўказання на аб'ект, які з'яўляецца характарыстычнай прыметай асобы ці прадмета. Багаты ў розум.Злосна вам, сыны заморскі, завідна, панята, што славянская зямелька у розум багата (В.Дунін-Марцінкевіч).

25. з М. Ужываецца для ўказання на прадмет або з'яву, у якіх сцвярджаецца (або адмаўляецца) якая-н. уласцівасць, якасць і г.д. Радасць у позірку. Змены ў прыродзе.Колькі радасці было ў гэтых баравіках у лесе (М.Лынькоў). Справа, вядома, не ў ім асабіста... (Я.Брыль). У шчаслівых нашых дзецях ёсць наша радасць і на гэтым свеце (П.Глебка). У леце пачыналася ўжо тая ледзь значная змена, той поворот часу, калі жыццё прыроды ідзе на спад (Я.Колас). У Сержавым позірку было штосьці ўжо не дзіцячае (К.Чорны).
| У выразах справа ў тым, што (каб), як ні ў чым не бывала і пад. Справа ў тым, каб гэта правесці як найлепш (П.Пестрак). Аўгіня палажыла руку на плячо Кандрату, Кандрат на яе плячо, і пайшлі, як ні ў чым не бывала (Я.Колас).

26. з М. Ужываецца для ўказання на прыладу дзеяння. Павезці ў машыне. Вазіцца ў санках.Я не буду доўга, зараз жа вярнуся, трошачкі на рэчцы ў санках паважуся (Я.Колас). Мой бацька малоў муку саматугам у жорнах у сенцах (К.Чорны).

27. з М. Ужываецца пры ўказанні на вобласць прымянення ці выяўлення якога-н. дзеяння, уласцівасці, прыметы. Дапамагаць у вучобе. Разбірацца ў формулах. Таварыш у працы. Спец у гэтых справах. Не раўняйся з ім у спрыце. Аднаму і ў кашы няспорна. Няма зручнасці ў руках. Не магу адмовіць яму ў дружбе. Упэўнены ў сваёй непераможнасці.Тады, напачатку трыццатых гадоў, мае аднагодкі на ўсходзе - шчаслівыя сведкі і ўдзельнікі вялікіх спраў - выдатна разбіраліся ў марках машын, якія выйшлі на калгасныя палі (Я.Брыль). А бессмяротнымі ў справах мы станем заўсёды (А.Куляшоў). Кастусь Прыбыткоўскі здаваўся цяпер хударлявы тварам і скуласты ў скронях... (К.Чорны). О, ты разумны! Ты ўсё ўмееш, а пяць ды два не разумееш: дурны ў задачах, як дубіна! (Я.Колас).
// Пры ўказанні на прадмет або асобу, у якіх што-н. выяўляецца, увасабляецца. У гэтай фігуры пазнаў лесніка. У асобе аўтара маем прадстаўніка пралетарскай літаратуры.Малады кавальчук, бацькаў падручны, пачаў нешта вельмі зарана на яе прыглядацца: у рухавым падростку ён пазнаваў будучую прыгожую жанчыну (К.Чорны). Следам глядзіш - столькі ў крыллях свабоды! (М.Танк).

28. з М. Ужываецца для ўказання на прадмет, які ахоплівае, пакрывае што-н. Дом увесь у бярозах і клёнах. Травы ў расе. Боты ўсе ў пыле. Рука ў мазалях.За горкай панская пасада, як у вяночку, каля саду... (Я.Колас). У срабрыстых ніцях жоўтыя сады (А.Куляшоў). Я іду і жменяй гладжу каласы спелага ячменю ў золаце расы (М.Танк). І холадна, і дзень нам служыць мала, і цьмяны ён у покрыве імжы (Я.Колас).
// Пры апісанні знешняга выгляду, адзення, абутку. Дзед у акулярах. Лейтэнант у міліцэйскай форме. У бацінках на босую нагу.Вунь той, у акулярах, здаецца, Аляксей, гэты, з прыгожымі цыганскімі вачыма, - Юрка, а вяртлявы жартаўнік, зусім хлопчык, Коля (С.Грахоўскі). Слаўныя дзяўчаты, прыгожыя, начытаныя, сціплыя, ім бы ў туфельках на шпілечках, у капронах ды ў нейлонах там розных хадзіць, а яны ў брызентавых робах ды ў гумавых ботах гразь месяць (С.Грахоўскі). Жанчына ў белым зноў закрыла твар газетай, пасля ціхом устала, нібы паправіць хвораму падушку (К.Чорны). Ты снішся мне часцей. І вось у цёплай хустцы і ў бурносе на крыжавых стаіш чагось, дзе лісце кружыць злая восень (М.Хведаровіч).

IV. АДНОСІНЫ СТАНУ.

29. з В. Ужываецца для абазначэння абставін, у якія хто-, што-н. трапляе. Выкачацца ў снег. Урабіцца ў гразь.Паўстане змрок на спеўным раздарожжы, у цёмны колер выфарбуе дол (У.Хадыка). Угару ішоў дым з комінаў, вароны ціхутка садзіліся на вецце, позем спрабаваў увабрацца ў ясныя колеры (К.Чорны).

30. з М. Ужываецца для ўказання на від дзейнасці, якой хто-н. займаецца. Жыццё праходзіць у працы. Здабылі шчасце ў бітвах за волю. Не марнуй часу ў гулянках. Удзельнічаць у распрацоўцы праекта. Праводзіць цэлыя дні ў спрэчках.Смялей зару спаткаем, сябры, у барацьбе (П.Трус). У новых бітвах сонца ўстане, да новых бітваў будзь гатоў! (М.Танк).

31. з М. Ужываецца для ўказання на стан, які часова або пастаянна ўласцівы каму-, чаму-н. Спыніцца ў задуменні. Год праляжаў у хваробе. Усё ў парадку. Ва ўсякім разе. Мець у запасе. Быць у ласцы.У трывозе Кацярына поплеч любага ідзе (П.Броўка). Магдалена штодзень відна была ў клопаце на Перабродскім Селішчы, невялікая ростам, гаваркая, крыху занадта шумлівая і цікаўная ўсюды і да ўсяго (К.Чорны). Поле моўчкі пазірала, лес - у задуменні (Я.Колас). Далёка дзесь на цёмным небасхіле пабліскваюць маланкі раз-параз, нібы не верасень, а жнівеньскі той час, калі цяплынь у поўнай яшчэ сіле (Я.Колас). Наколькі навука ў сілах зрабіць, усё будзе зроблена (К.Чорны).

V. АДНОСІНЫ ПЕРАЎТВАРЭННЯ (ПЕРАХОДУ З АДНАГО СТАНУ Ў ДРУГІ).

32. з В. Ужываецца пры назоўніках для ўказання на пераход у пэўны стан. Парваць у шматкі. Сцерці ў пыл. Натуральную гаспадарку ператварыць у таварную. Перавярнуць у сваю веру. Размова пераходзіць у сварку. Высах у лыка.Двое сутак падрад бушавалі вогненныя віхры, у дым і прах развязваючы ўсё, што так любоўна і старанна будаваў чалавек (М.Лынькоў). Выарам мы поле ў скібіны, ў загоны (Я.Купала). У невымоўна высокай тэмпературы метал ператвараўся ў патокі вогненнай вадкасці (Э.Самуйлёнак). Я гарачыя словы у песенны сплаў пералью, закаханы навекі ў тваю маладую зямлю! (А.Звонак).
// Пры ўказанні на новы прадмет, новую форму, выгляд і г.д., у якія пераходзіць або ператвараецца што-н. Згарнуць пальцы ў кулак. З'яднаць народ у адну сям'ю. Заплесці валасы ў косы.Жаўталісце з роем павуцін у маністу восені сплялося (А.Куляшоў). Я скручваюся ў камок. Дрыжу ад холаду (З.Бядуля). Адліты ў бронзы нерухомасць, з узлётам мужнае рукі, - такім народная свядомасць яго запомніць на вякі (А.Звонак).

VI. АДНОСІНЫ ПРЫНАЛЕЖНАСЦІ.

33. з Р. Ужываецца пры назве асобы, каму належыць месца дзеяння, асяроддзе або сфера знаходжання чаго-н. (у доме, у памяшканні, у сям'і каго-н.). У Мірона збіраецца моладзь. Гасцяваць у далёкіх сваякоў. Пабывалі ў настаўніка. Жыве ў чорта на рагах.Нешта сёння у Агаты лямпа весела гарыць (К.Крапіва). Дзень, другі ўжо грымела у князя гульня (Я.Купала). Эх, каб ведаў я, хлапчына, дзе схаваныя ў магнатаў бочкі поўныя і скрыні срэбра, золата, дукатаў, - сваёй востраю цюпагай я разбіў бы іх, рассыпаў, каб меў кожны брат-бадзяга пагуляць за што і выпіць (М.Танк). Ты мне песню спей, дзяўчына, як у пана ты служыла..? (Я.Купала). Ткала я, ткала палотны цэлыя ночы і дні, ткала я ў роднай матулі з лёну свае васьмярні... (М.Танк). Перачакай дзе ў вернага чалавека да пары, да часу (М.Лынькоў). «Заставайся ў мяне, - гаворыць, - будзе люба нам жыць і ў горы...» (А.Куляшоў).

34. з Р. Ужываецца пры ўказанні на асобу (а таксама жывую істоту ці персаніфікаваны прадмет), якая што-н. мае ці ў якой што-н. адсутнічае. У галыша толькі кепка ды душа. У мяне ёсць паляўнічая стрэльба. У Васіля ёсць адказ на гэта пытанне. Былі ў бацькі тры сыны. У дзяцей пасля купання былі мокрыя валасы. У нас з вамі межаў не будзе. Ці няма ў вас запалак? У мяне з'явілася цікавая думка.Ці ля свірна, ці ля хаты любіць ён павыхваляцца: «Не цурайцеся, дзяўчаты, у мяне ж усё багацце!» (П.Броўка). Чым большая ў пісьменніка жыццёвая практыка, тым больш у яго магчымасцей у сэнсе тэм, матэрыялу і вобразаў (К.Крапіва). Заўтра ў мамы маёй дзень нараджэння (С.Грахоўскі). Ёсць у беларусаў гісторыя і ёсць слава (К.Кірэенка). Вунь у Каня ёсць свой хамут, Вол мае ўласнае ярмо (К.Крапіва). Жыў пры матцы перш хлапчына, і была халупка ў іх (Я.Колас). І само сабой сталася, што калі дзяўчаты павырасталі, то ў кожнай з іх была гара падушак і поўная шафа адзення (К.Чорны). А недахопаў у нас досыць, каб іх высмейваць (К.Крапіва).
// Пры ўказанні на тое, што чаму- ці каму-н. уласціва, з'яўляецца састаўной часткай ці прыналежнасцю чаго-н. У дзеда паважная постаць. У страха вочы вялікія. У сына залатыя рукі. У вас добрае сэрца.Кожны знае, што з працы смачна хлеба скарынка, хмельны сок у бярозы, песціць вока травінка (П.Броўка). У Тураўца быў спакойны твар... (І.Мележ). Да яго падбягаю, ён чэсна стаяў да канца: кулямётная лента ... пустая, апошняй была у байца (А.Куляшоў).

35. з Р. Ужываецца для ўказання на каго-, што-н., каму (ці чаму) належыць пэўны прызнак, уласціва пэўнае дзеянне або стан (спалучэнне з прыназ. у мае такое ж значэнне, як і форма роднага склону залежнага назоўніка або прыналежны прыметнік, утвораны ад гэтага назоўніка, ці адпаведны прыналежны займеннік: у дзядзькі ў руках - у руках дзядзькі, у цёткі ў хаце - у цётчынай хаце, у мяне ў кішэні - у маёй кішэні). Галава ў яго пайшла кругам. Маці ў мяне маладая. Ажыўляліся твары ў людзей. Ліст у клёна зубчасты.Сэрца ў Ніны моцна забілася... (П.Галавач). Сонца грэе, вецер вее, у старога сэрца млее (А.Зарыцкі). Я яшчэ не забыў, як кляліся вы з ёй вечарамі, цалаваліся цэлую ноч у мяне пад акном (А.Куляшоў). Я памятаю, што ў руцэ ў цябе была адна толькі дзіўна прыгожая кветка на тонкім доўгім сцябле (Я.Скрыган). Чорна было, ён ледзьве бачыў, як шарэе ў яго пад нагамі роўная шырыня старога гасцінцу (К.Чорны). Хораша на сэрцы ў людзей (А.Бялевіч). Вельмі свежыя яшчэ ў народаў успаміны аб перажытым (І.Шамякін). Пад усплёскі хваль шумлівых адпачыць так люба мне на грудзях каменных Дзівы альбо ў Кошкі на спіне (К.Крапіва). Спусціся ў цёмныя скляпы, адкрый у куфраў векі, раздай ты золата сваё галодным да капейкі (П.Броўка).

VII. КОЛЬКАСНЫЯ АДНОСІНЫ.

36. з В. Ужываецца для ўказання на колькасць прадметаў, якія прымаюць удзел у дзеянні, з якіх складаецца што-н. Пілаваць у дзве пілы. Складзены ў дзесяць столак.На бясконцай дарозе аратага стрэлі яны. Скарадзіў ён на служцы рагатай у дзве бараны (А.Куляшоў). Умела [Раіна] песні звонкія пяяць, на полі першая была жняя і кросны ткала тонка, як паркаль, у колькі хочаш колераў, нітоў... (М.Танк). У тры паясы ўстаюць вясёлкі, грымяць грамы над галавой (А.Звонак). Ад кургана да кургана, ад гаю да гаю у пяць нітак легла цьмяна дарога крывая (Я.Колас). Ў два рады між палёў роўна рэйкі ляглі... (Я.Колас). Сымон Пятровіч разгарнуў на стале складзеную ў дзесяць столак сіньку (С.Грахоўскі). Рота згодна раўнула ў паўтары сотні глотак, і толькі нехта з правага фланга - спазніўся... (Э.Самуйлёнак).

37. з В. Ужываецца пры ўказанні на адзінку вымярэння (лінейнай меры, вагі, часу, кошту і пад.), а таксама на прадмет або паняцце, якое з'яўляецца эталонам, узорам пры вымярэнні чаго-н. Даўжынёй у тры метры. Плошча ў трыццаць гектараў. Адрэзак часу працягласцю ў дзесяць секунд. Коштам у пяць рублёў.У добрую сажань адборлівы лён (П.Броўка). У тры сажні агароджа, - глуха, як у яме (Я.Колас). Звычайна на дно штабеля кладуць слой торфу таўшчынёй у 30-40 сантыметраў (з газет). Тут зусім не рэдкасць дрэвы ў паўтысячы год (У.Караткевіч). Зганялі людзі ўпершыню табун у трыста коней і стада у чатырыста кароў (П.Панчанка).
| Ва ўстойлівых зваротах тыпу: у колькі-н. разоў, у колькі-н. крат. І ў два разы прыбавілася зораў на нашым небе (П.Панчанка). Незлічоная аўдыторыя паэта, якую Маякоўскі заваяваў яшчэ пры жыцці, павялічылася за гэты час у многа разоў (У.Агіевіч). Цярпець лепш буду ў дзесяць крат, а ўсё ж дайду свайго жадання (Ц.Гартны). Сейбіты! Кідайце буйнае зерне. Шчодрая ніва ў стократ яго верне, шчасцем пачаўшы цвісці (М.Васілёк).
| Пры колькасных лічэбніках у выразах: пяць у два, тры ў восем, шэсць у сем і пад.

38. з В. Ужываецца для ўказання на адзін з прыёмаў ці момантаў, на якія можа быць раскладзена дзеянне. Працаваць у дзве змены. Выпіць шклянку ў два глыткі.Мы яе [хату] аднавілі, працавалі ў дзве змены... (П.Броўка). Толя саскочыў з Сівага, дапамог Максіму, падсадзіў яго на свайго каня, а сам - па-маладому неразумна, толькі прыкленчыўшы, але весела, у два ці тры націскі выпусціў на «бобікаў» увесь аўтаматны дыск (Я.Брыль).

39. з М. Ужываецца для абазначэння меры адлегласці. Спыніўся ў двух кроках ад парогу. У трох кіламетрах ад горада цякла рэчка.Прабраліся б сціха на насып ад мосціка ў трох кіламетрах... (Я.Колас). Высокі чырвонаармеец трымаў стрэльбу напагатове і спакойна і цвёрда ступаў у двух кроках за Алесем (К.Крапіва). Месяц, як ён [камісар] пасля смерці камандзіра камандуе дывізіёнам і выводзіць сотні людзей з акружэння, многія з якіх у некалькіх кіламетрах праходзілі каля сваіх хат, каля сваіх сем'яў, і не было ні аднаго выпадку дэзерцірства, здрады (І.Шамякін).

40. з М. Ужываецца для ўказання на колькасць, у якой што-н. ствараецца, або на тое, з колькіх частак складаецца што-н. Артыкул надрукаваны ў чатырох экземплярах. Мадэль у трох варыянтах.«А якое кіно сёння?» - спытаў хтосьці з хлопцаў. «Каляровы ў дзвюх серыях «Разгрузка шчэбеню», - выпаліў Колька (С.Грахоўскі).

VIII. АЗНАЧАЛЬНЫЯ АДНОСІНЫ.

41. з В. Ужываецца для азначэння прадмета праз такую асаблівасць, якая сама з'яўляецца прадметам. Тканіна ў елачку. Касцюм у палоску. Папера ў клетку.У галавах, як горы, высіліся ёмкія падушкі, зложаныя на дзень коўдры ў клетку, посцілкі і прасцірадлы хатняга вырабу (Я.Колас). Адцяняе бель дзявочых шчок сіняя, у крапінку, касынка (А.Салтук). Такога ўзору ў «Пергале» і не было ні ў каго - блакітныя кветкі ў крыжык і елачку (П.Броўка).

42. з М. Ужываецца для ўказання на выгляд, форму прадмета. Кніга ў пераплёце. Будынак у стылі барока.Дымок у кольцах, дымок віецца... (П.Броўка). У постаці гордай стаіць яна [наша краіна] цвёрда, як волат, як міру скала (Я.Колас). Па сценах звышку тырчаць вялізныя галовы сатыраў у класічна грэцкім стылі (З.Бядуля).

IX. АДНОСІНЫ ПАДАБЕНСТВА.

43. з В. Ужываецца ў спалучэннях, якія раўназначны выразам 'у якасці чаго-н.'. Прывесці ў прыклад. Аддаць у дар. Даць ва ўзнагароду. Пакласці ў аснову. Сказаць у адказ. Нам гэта не ў прывычку.За тое, што добра дагледзеў вясны, у прэмію дзеду падносяць штаны (К.Крапіва). Надыходзіць песня зноў і кладзе сабе ў аснову - здэцца, лірыку садоў і удумлівыя словы (А.Куляшоў). Крокі, чутыя мной, далятаюць з паверха другога, нехта дражніць мяне: кашляну, - і ў адказ кашляне і схаваецца недзе... (А.Куляшоў). Ёй прыйшлося, мім іншым, быць «статуяй» - і яна ў п'едэстал сабе выбрала агіднага Нірмацкага... (У.Ляўданскі). У заключэнне мы хо�

Паведаміць пра недакладнасьць