Зайцаў Вячаслаў (18.09.1917, в. Ахлябініна Ўфімскага р-ну, Башкартастан - 19.04.1992, Уладзімір, Расея), літаратуразнаўца, касмоляг, прадстаўнік інтэлектуальнай апазыцыі, супраць якога выкарыстоўваліся мэтады карнай псыхіятрыі.

Скончыў Уфімскі мэханічны тэхнікум (1935), Ленінградзкі дзяржаўны ўнівэрсытэт (1951). У 1939-1946 служыў у памежных войсках, дзе ўступіў у КПСС. З 1951 - выкладчык, дацэнт катэдры славянскіх дысцыплін Ленінградзкага ўнівэрсытэту. Кандыдат філялягічных навук (1954). Падчас працы вызначыўся ідэалістычнымі поглядамі і быў адпраўлены як мага далей ад Ленінграду - практычна быў сасланы ў Беларусь. З 1964 жыве ў Менску, працуе старэйшым навуковым супрацоўнікам Інстытуту літаратуры ім. Янкі Купалы АН БССР. Аўтар працаў па праблемах харвацкай і сэрбскай літаратуры. У 1969 выдаў манаграфію «Между Львом и Драконом: Дубровницкое Возрождение и эпическая поэма И. Гундулича «Осман». Падчас працы ў Беларусі прафэсыйна заняўся праблемамі беларускай культуры эпохі Адраджэньня. Адзін з аўтараў выдадзенай у 1968 «Гісторыі беларускай літаратуры», дзе разглядаў дзейнасьць першадрукара Францішка Скарыны ў кантэксьце эўрапейскага Адраджэньня.

Дасьледаваў касьмічныя рэмінісцэнцыі ў помніках старажытных літаратур, захапляўся тэмай «Космас і Біблія». У альманаху «Байкал» [1] апублікаваў працу «Боги приходят из космоса». За гэтую публікацыю рэдактар альманаху быў звольнены з працы. У маскоўскай газэце «Известия» [2]. З. абвесьцілі «союзником западных богословов». Значны рэзананс сярод акадэмічнага грамадзтва меў ягоны ўдзел у фільме заходненямецкага рэжысэра Дэнікена «Успаміны пра будучыню».

У абставінах нарастаньня перасьледу навукоўца была сарваная абарона ягонай доктарскай дысэртацыі «Франциск Скорина и гуманистическая мысль в Беларуси XV-XVI вв.». У 1974, падчас кампаніі перасьледу ў АН БССР апазыцыйна настроеных супрацоўнікаў, як сьведчаць сучасьнікі, З. «чуть ли не в лицо швыряет академическим бонзам билет члена КПСС», і пасьля гэтага, за два гады да пэнсіі, быў звольнены зь інстытуту. Пасьля звальненьня навуковец распачаў лектарскую дзейнасьць у гарадох СССР.

За публічныя эсхаталягічныя выступы арыштаваны органамі КГБ 23.11.1978. У сакавіку 1979 Інстытут судовай псыхіятрыі (Масква) вынес дыягназ - шызафрэнія (самы папулярны дыягназ для апазыцыі ў СССР) і прыняў рашэньне аб неабходнасьці для З. прымусовага лячэньня ў Казанскім спэцыяльным псыхіятрычным шпіталі. Вярхоўны суд БССР 15.06.1979 разгледзеў справу і пастанавіў накіраваць навукоўца на прымусовае лячэньне.

Пасьля неаднаразовых зваротаў казанскіх псыхіятраў Вярхоўны суд БССР 18.01.1982 прыняў рашэньне спыніць прымусовае лячэньне і З. быў вызвалены. У 1983 З. вярнуўся ў Беларусь. Крымінальная справа ў адносінах да З. была спыненая 14.09.1992 Прэзыдыюмам Вярхоўнага суда Рэспублікі Беларусь.

Літ.: 1. В.Зайцев. Боги приходят из космоса // Байкал. 1967, № 5-6; 1968, № 1; 2. Известия. 1969, № 144; 3. И увидел я отверстое небо... Судьба учёного Вячеслава Зайцева / Букчин С. Хроника суверенного болота. - Менск, 1996; 4. Беларускія пісьменнікі. Бібліяграфічны слоўнік у 6-ці тамах. - Менск, 1995. Том 6. С. 590-591.

Віталь Скалабан

Паведаміць пра недакладнасьць