Парадак Першакветныя (Primulales), сямейства Першакветныя (Primulaceae)
Статус. I катэгорыя. Вельмі рэдкі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення.
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від, які ў Беларусі знаходзіцца ў асобных лакалітэтах за ўсходняй мяжой арэала [1]. Лекавая, меданосная і дэкаратыўная расліна.
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая бессцябловая расліна з разеткай прыкаранёвага лісця і прамастойным кветаносам вышынёй 15-25 см. Суквецце парасонападобнае, з 5-10 кветак з светла-жоўтым венчыкам, які мае плоскі адгіб, роўны з трубкай. Плод - каробачка [2].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў канцы красавіка - пачатку траўня. Пладаносіць у траўні. Размнажаецца насеннем і вегетатыўна (парасткамі карэнішча).
Пашырэнне. Горныя раёны Сярэдняй, Атлантычнай і Паўднёвай Эўропы, поўдзень Скандынавіі [3]. У Беларусі вядомы месцы росту ў Пухавіцкім і Віцебскім раёнах [4, 5].
Месцы росту. Лугавіны з часовым празмерным увільгатненнем і каля крыніц.
Характар росту. Расце асобнымі экземплярамі і невялікімі групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Касьба, выпальванне хмызнякоў, земляныя работы, вытоптванне, збор квітучых раслін.
Культываванне. Вырошчваецца ў ЦБС АН Беларусі [6] і ў Рэспубліканскім экалагічным цэнтры навучэнцаў у Менску.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў спецыялізаваным батанічным заказніку «Веленскі». Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [7].
Неабходныя меры аховы. Кантроль за станам папуляцый, арганізацыя спецыялізаванага батанічнага заказніка ў Віцебскім раёне, пошук новых месцаў росту і іх ахова, увядзенне ў культуру і штучнае рассяленне ў прыродныя ўмовы.
Літ.: 1. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 2. Флора БССР, т. 4, 1955; 3. Флора Европейской части СССР, т. 5, 1981; 4. Даныя гербарыяў ІЭБ АН Беларусі і Віцебскага педінстытута імя Кірава; 5. Козловская, Симонович, Блажевич и др., 1979; 6. Кухарева, Пашина, 1986; 7. Чырвоная кніга БССР, 1981.
Н.Казлоўская
