Валяр'ян двухдомны (Valeriana dioica L., 1753)
Парадак Варсянкакветныя (Dipsacales), сямейства Валяр'янавыя (Valerianaceae)

Статус. I катэгорыя. Вельмі рэдкі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення. Занесены ў Чырвоную кнігу СССР з 1985 г. [1].
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від. У Беларусі знаходзіцца ў асобных лакалітэтах за ўсходняй мяжой арэала [2, 3]. Лекавая і дэкаратыўная расліна.
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая расліна з адзіночным кароткаапушаным чатырохгранным прамым сцяблом вышынёй 10-25 см і тонкім, даўжынёй да 15 см, паўзучым карэнішчам, па вузлах якога пучкамі размешчаны ніткападобныя карані. Прыкаранёвае лісце яйкападобнае або авальнае, на даволі доўгіх чаранках, сцябловае - сядзячае лірападобна-непарнаперыстае, з 2-3 парамі бакавых доляў. Кветкі дробныя, раздзельнаполыя (радзей палігамныя), песцікавыя - белыя, тычынкавыя - ружовыя або светла-ружовыя, сабраны ў шчыльныя канцавыя суквецці з адной парай прыкветнікаў. Плод - прадаўгавата-яйкападобная сямянка з лятучкай з 10 перыстых шчацінак [4].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў сярэдзіне траўня - пачатку чэрвеня, пладаносіць у чэрвені-ліпені. Размнажэнне насеннае.
Пашырэнне. Горныя раёны Сярэдняй і Атлантычнай Эўропы, поўдзень Скандынавіі і паўночны захад Міжземнамор'я [4, 5]. У Беларусі знойдзена ў Белавежскай пушчы [6] і ў Пухавіцкім раёне [7].
Месцы росту. Сырыя дробнаасакова-злакавыя хмызняковыя лугавіны ў месцах выхаду грунтавых вод.
Характар росту. Расце невялікімі шчыльнымі групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Гаспадарчая трансфармацыя зямель, касьба, выпас жывёлы, вытоптванне, гідрамеліярацыя, збор квітучых раслін.
Культываванне. Вырошчваецца ў Рэспубліканскім і гарадскім экалагічных цэнтрах навучэнцаў у Менску.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў Белавежскай пушчы і ў батанічным заказніку «Веленскі» у Пухавіцкім раёне. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [8].
Неабходныя меры аховы. Рэвізія месцаў росту ў Белавежскай пушчы і кантроль за станам папуляцыі ў Пухавіцкім раёне, пошукі новых месцаў росту, штучнае размнажэнне, увядзенне ў культуру і рассяленне ў прыродныя экатопы.

Літ.: 1. Красная книга СССР, 1985; 2. Козловская, Парфенов, 1972; 3. Редкие и исчезаюшие виды..., 1987; 4. Флора СССР, т. 23, 1958; 5. Флора Европейской части СССР, т. 3, 1978; 6. Николаева, Зефиров, 1971; 7. Козловская, Симонович, Блажевич и др., 1979; 8. Чырвоная кніга БССР, 1981.

Н.Казлоўская

Паведаміць пра недакладнасьць