Парадак Гарычкакветныя (Gentianales), сямейства Гарычкавыя (Gentianaceae)
Статус. I катэгорыя. Вельмі рэдкі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення.
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від, які ў Беларусі знаходзіцца ў асобных лакалітэтах на ўсходняй мяжы пашырэння [1, 2]. Дэкаратыўная расліна.
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая расліна з прамым або ў верхняй частцы крыху галінастым голым сцяблом вышынёй да 60 см і кароткім карэнішчам з каранёвымі пупышкамі. Прыкаранёвае лісце буйное, шырокае, эліпсападобнае, паступова звужана ў чаранок, амаль роўнае па даўжыні ліставой пласцінцы; сцябловае - больш дробнае і вузкае (ланцэтападобнае), супраціўнае, са сцеблаабдымнай асновай. Кветкі нешматлікія, брудна-сінія або брудна-фіялетавыя з цёмнымі плямамі або палоскамі, у паўпарасоніках, сабраных у вузкае мяцёлчатае канечнае суквецце даўжынёй 7-12 см. Плод - яйкападобная каробачка, якая раскрываецца 2 створкамі [3].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў жніўні-верасні, пладаносіць у верасні-кастрычніку. Размнажэнне насеннае.
Пашырэнне. Горныя раёны Сярэдняй Эўропы і Міжземнамор'я [4]. У Беларусі вядомы месцы росту ў Барысаўскім і Лагойскім раёнах [5, 6]. Паводле старых гербарных і літаратурных звестак адзначалася ў наваколлі Горадні, Магілева, Менска і ў Лідскім раёне [7].
Месцы росту. Сырыя нізінныя мшыстыя лугі, балоты з крыніцамі, берагі рэк.
Характар росту. Расце асобнымі экземплярамі і невялікімі групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Асушальна-меліярацыйныя работы, гаспадарчая трансфармацыя зямель, празмерныя рэкрэацыйныя нагрузкі, выпас жывёлы, касьба.
Культываванне. Звестак няма.
Прынятыя меры аховы. Занесена ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [8]. У Лагойскім раёне ахоўваецца як помнік прыроды рэспубліканскага значэння, у Барысаўскім - у біялагічным заказніку «Цна».
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцазнаходжанняў, кантроль за станам папуляцый, выяўленне новых месцаў росту, увядзенне ў культуру, рассяленне ў прыродныя экатопы.
Літ.: 1. Козловская, Парфенов, 1972; 2. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 3. Флора СССР, т. 18, 1952; 4. Флора Европейской части СССР, т. 3, 1978; 5. Даныя гербарыя ІЭБ АН Беларусі; 6. Скуратовіч (асаб. павед.); 7. Пачоский, 1899; 8. Чырвоная кніга БССР, 1981.
Р.Блажэвіч