Парадак Ясноткакветныя (Lamiales), сямейства Ясноткавыя (Губакветныя) (Lamiaceae)
Статус. I катэгорыя. Рэдкі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення.
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від, які знаходзіцца ў Беларусі ў асобных лакалітэтах і астраўных участках росту па-за ўсходняй мяжой дыз'юнктыўнага арэала [1, 2].
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая расліна з кароткім галоўным і пучком бакавых каранёў, прамым апушаным чатырохгранным сцяблом вышынёй да 35 см. Лісце буйное, адваротнаяйкападобнае або шырокалапчастае, сядзячае, часта фіялетавае. Кветкі невялікія, бледна-блакітныя, сабраны па 6 у несапраўдныя кальчакі, з якіх фармуецца пірамідальнае суквецце. Плод - акруглы, цёмна-карычневы, сеткава маршчакаваты, апушаны арэшак [3, 4].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў траўні-чэрвені, пладаносіць у чэрвені-ліпені. Размнажэнне, відаць, насеннае і вегетатыўнае.
Пашырэнне. Сярэдняя і Атлантычная Эўропа, поўдзень Скандынавіі, Міжземнамор'е [4]. У Беларусі дакладна вядомы месцы росту ў Астравецкім, Ашмянскім, Баранавіцкім, Вілейскім, Валожынскім, Іўеўскім, Менскім, Мядзельскім і Стаўбцоўскім раёнах [5]. Раней адзначалася для Магілеўскай губерні, наваколляў Пінска і Наваградка [6, 7].
Месцы росту. Сасновыя, саснова-бярозавыя, яловыя і шыракаліста-яловыя лясы мшыстага і чарнічнага тыпаў. Аддае перавагу лясным палянам, узлескам, прасекам, высечкам, абочынам лясных дарог.
Характар росту. Расце адзінкавымі экземплярамі і невялікімі групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Лесагаспадарчыя работы з парушэннем жывога наглебавага покрыва, асушэнне тэрыторыі, празмерныя рэкрэацыйныя нагрузкі (вытоптванне).
Культываванне. Не культывуецца.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў Налібоцкай пушчы і гідралагічным заказніку «Чарэмшыца».
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцаў росту і кантроль за станам папуляцый, арганізацыя спецыялізаваных батанічных заказнікаў, абмежаванне рэкрэацыйных нагрузак, выяўленне новых месцаў росту, увядзенне ў культуру з наступным рассяленнем у прыродныя экатопы.
Літ.: 1. Козловская, Парфенов, 1972; 2. Миняев, Симачев, 1981; 3. Флора СССР, т. 20, 1954; 4. Флора Европейской части СССР, т. 3, 1978; 5. Даныя гербарыяў ІЭБ АН Беларусі і БДУ; 6. Пачоский, 1899; 7. Флора БССР, т. 4, 1955.
Н.Казлоўская
