Парадак Лілеякветныя (Liliales), сямейства Лілейныя (Liliaceae)
Статус. I катэгорыя. Вельмі рэдкі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення.
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від, які знаходзіцца ў Беларусі ў асобных лакалітэтах за паўночна-ўсходняй мяжой арэала [1, 2].
Кароткае апісанне. Шматгадовая голая травяністая расліна з кароткім карэнішчам і прамастойным сцяблом вышынёй 15-30 см. Прыкаранёвае лісце доўгае (да 15 см), вузкае, пляскатае, лінейнае, завостранае на верхавінцы, сабрана ў разетку. Сцябловае лісце больш дробнае, у ліку 1-4. Кветкі жаўтавата-белыя, дробныя, на кароткіх кветаножках, у пазухах перапончатых прыкветнікаў, сабраны ў густое гронкападобнае верхавінкавае суквецце. Плод - яйкападобная шматнасенная каробачка, якая раскрываецца 3 створкамі [3, 4].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў чэрвені-ліпені, пладаносіць у ліпені-жніўні. Размнажэнне насеннае і вегетатыўнае.
Пашырэнне. Скандынавія (поўдзень), Сярэдняя і Атлантычная Эўропа, Міжземнамор'е (Пірэнеі) [3]. Раней адзначалася ў наваколлі Баранавіч, Барысава, Віцебска, Ваўкавыска, Горадні, Драгічына, Менска, Магілева, Мастоў, Мсціслаўля, Наваградка, Воршы, Сянно, Багушэўска, Свіслачы, Слуцка і ў Белавежскай пушчы [4-6]. У 1974 г. знойдзена ў Берасцейскім раёне паблізу в. Смолін [7].
Месцы росту. Расце на нізінных асакова-злакава-разнатраўных лугах, мохавых балотах, у хмызняковых зарасніках, драбналессі, на травяных схілах у далінах рэк.
Характар росту. Трапляецца невялікімі групамі і асобнымі экземплярамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Асушальная меліярацыя і гаспадарчая трансфармацыя зямель, касьба, выпас жывёлы, празмерныя рэкрэацыйныя нагрузкі.
Культываванне. Звестак няма.
Прынятыя меры аховы. Занесена ў спіс ахоўных раслін Беларусі з 1967 [8] і ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [9]. Спецыяльныя меры аховы не прымаліся.
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцазнаходжанняў, кантроль за станам папуляцый, арганізацыя спецыялізаваных батанічных заказнікаў, пошук новых месцаў росту, забарона ўказаных відаў антрапагенных уздзеянняў, увядзенне ў культуру і штучнае рассяленне ў прыродныя экатопы.
Літ.: 1. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 2. Козловская, Парфенов, 1972; 3. Флора Европейской части СССР, т. 4, 1979; 4. Пачоский, 1900; 5. Флора БССР, 1949; 6. Михайловская, 1953; 7. Федарук (асаб. павед.); 8. Моисеева, 1967; 9. Чырвоная кніга БССР, 1981.
Т.Сауткіна
