Парадак Ятрышнікакветныя (Orchidales), сямейства Ятрышнікавыя (Orchidaceae)
Статус. I катэгорыя. Вельмі рэдкі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення. Занесены ў Чырвоную кнігу СССР [1].
Значэнне ў захаванні генафонду. Эўрапейска-малаазійскі стэнатопны від. Занесены ў Дадатак II Канвенцыі аб міжнародным гандлі відамі дзікай фаўны і флоры, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення [1].
Кароткае апісанне. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 25-45 см з 2 яйкападобнымі каранёвымі клубнямі. Лісце прадаўгавата-эліптычнае, тупое, сабрана каля асновы сцябла. Кветкі светла-ружовыя, духмяныя, у шматкветкавым цыліндрычным коласе. Губа 4-лопасцевая, каля асновы белаватая, з пурпуровымі плямамі і дробнымі сасочкамі. Лісточкі калякветніка, за выключэннем губы, складзены падобна шлему і павернуты ўверх. Плод - сухая каробачка [1-3].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў чэрвені-ліпені, пладаносіць у ліпені-жніўні. Размнажэнне ў асноўным насеннае, рэдка вегетатыўнае [3].
Пашырэнне. Эўразія [2]. У Беларусі вядомы ў Віцебскім і Шумілінскім раёнах [4-6]. Раней адзначаўся ў наваколлі Горадні [7], Воршы, Магілева [8], таксама ў Белавежскай пушчы, былых Слонімскім і Слуцкім уездах, Менскай губерні [7].
Месцы росту. Сырыя лугі, лясныя паляны і ўзлескі з дастатковым увільгатненнем і карбанатнымі глебамі.
Характар росту. Расце адзінкавымі экземплярамі або невялікімі групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Асушэнне і гаспадарчае асваенне зямель, касьба, выпас жывёлы, выкарыстанне як лекавай сыравіны.
Культываванне. Не культывуецца.
Прынятыя меры аховы. Занесены ў спіс ахоўных раслін Беларусі з 1964 г. [9], Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [10].
Неабходныя меры аховы. Арганізацыя спецыялізаваных батанічных заказнікаў, кантроль за станам папуляцый, рэвізія старых і пошук новых месцаў росту, увядзенне ў культуру, рассяленне ў прыродныя экатопы.
Літ.: 1. Красная книга СССР, 1985; 2. Смольянинова, 1976; 3. Вахрамеева и др., 1991; 4. Сюборова, Мержвинский, 1989; 5. Даныя гербарыяў ІЭБ АН Беларусі і Віцебскага педінстытута; 6. Моисеева, 1980; 7. Пачоский, 1900; 8. Невский, 1949; 9. Моисеева, 1967; 10. Чырвоная кніга БССР, 1981.
І.Швец
