Парадак Букакветныя (Fagales), сямейства Букавыя (Fagaceae)
Статус. III катэгорыя. Вельмі рэдкі від, які трапляецца ў невялікай колькасці на абмежаваных плошчах.
Значэнне ў захаванні генафонду. Сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від, які ў Беларусі знаходзіцца ў асобных астраўных участках росту за ўсходняй мяжой арэала [1]. Адна з важнейшых лесаўтваральных парод горных і перадгорных лясоў Цэнтральнай Эўропы. Дэкаратыўная, тэхнічная і лекавая расліна.
Кароткае апісанне. Дрэва вышынёй 30 і больш метраў, з цёмнай растрэсканай карой і чырвона-бурымі парасткамі. Ліставая пласцінка з 5-7 парамі няроўных лопасцяў (найбольш доўгія пасярэдзіне пласцінкі). Песцікавыя кветкі і плады па 1-5, часцей па 2-3, сядзячыя або на вельмі кароткіх пладаножках. Плод - жолуд даўжынёй 1,5-2,5 см, абкружаны на 1/2-1/3 даўжыні чашападобнай плюскай [2].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў красавіку-траўні, пладаносіць у ліпені-верасні. Размнажэнне насеннае.
Пашырэнне. Скандынавія, Сярэдняя і Атлантычная Эўропа, Міжземнамор'е, заходнія раёны Ўсходняй Эўропы, Крым, Паўночны Каўказ. У Беларусі ў прыродных умовах расце толькі ў Белавежскай пушчы [1-3]. Раней адзначаўся ў наваколлі Маларыты і паблізу воз. Свіцязь [2, 3], але гэтыя даныя не пацвярджаюцца даследваннямі апошніх гадоў.
Месцы росту. Грабавыя і ялова-грабавыя дубравы арляковага і кіслічнага тыпаў.
Характар росту. Расце асобнымі экземплярамі і невялікімі, месцамі значнымі групамі. У Белавежскай пушчы трапляецца на плошчы 1 тыс. га у 20 лясных кварталах, утварае як чыстыя, так і змешаныя з дубам чарэшчатым (10-15%) і грабам насаджэнні. Чыстыя насаджэнні сканцэнтраваны на плошчы каля 100 га. Трапляецца падрост усіх узроставых катэгорый [5, 6].
Асноўныя абмежавальныя фактары. Падрост і жалуды знішчаюцца дзікай жывёлай.
Культываванне. Вырошчваецца ў батанічных садах і парках.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў Белавежскай пушчы. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [9].
Неабходныя меры аховы. Рэгуляцыя колькасці капытных жывёл у месцах росту дубу, агароджванне асобных участкаў з мэтай зберажэння падросту, культываванне ў лясгасах і парках.
Літ.: 1. Козловская, Парфенов, 1972; 2. Флора БССР, т. 2, 1949; 3. Николаева, Зефиров, 1971; 4. Пачоский, 1930; 5. Юркевич, Феофилов, 1960; 6. Парфенов, 1969; 7. Парфенов, 1970; 8. Парфенов, Козловская, 1971; 9. Чырвоная кніга БССР, 1981.
В.Парфёнаў
