Наяда вялікая (Najas major All., 1773)
Парадак Наядакветныя (Najadales), сямейства Наядавыя (Najadaceae)

Статус. III катэгорыя. Рэдкі від, які трапляецца ў невялікай колькасці на абмежаваных тэрыторыях.
Значэнне ў захаванні генафонду. Барэальны, старажытнаміжземнаморскі рэліктавы від, які ў Беларусі знаходзіцца ў асобных лакалітэтах на паўночнай мяжы арэала [1]. Дэкаратыўная водная расліна. Выяўлена ў міяцэнавых, пліяцэнавых і антрапагенавых адкладах Беларусі [2].
Кароткае апісанне. Аднагадовая, паглыбленая ў ваду двухдомная цёмна-зялёная расліна з слабаразвітай каранёвай сістэмай, тонкім разгалінаваным ломкім сцяблом даўжынёй 10-70 см і таўшчынёй 1 мм. Лісце прамое, лінейнае, шырынёй да 4 мм, па краі буйна выемчаста-зубчастае, па 3 у кальчаках; ліставыя похвы суцэльнакрайнія або з 1 амаль прыкметным зубцом. На мелкаводдзі трапляецца нізкая форма, сцелецца па грунце, мае ўкараняльныя парасткі. Кветкі дробныя, адзіночныя, раздзельнаполыя, у пазухах лісця; тычынкавыя з 1 тычынкай, укрытыя двухлопасцевым калякветнікам і пакрывалам; песцікавыя без калякветніка і пакрывала. Плод - касцянкападобны арэшак [2-4]. У азёрах Беларусі трапляецца асобая разнавіднасць var. polonica (Zalewsky Tavel) з пладамі даўжынёй 6-6,5 мм, якая па сутнасці прадстаўляе буйнаплодную сярэднеэўрапейскую расу - наяду польскую (Najas polonica Zalewsky), блізкую да эўрапейска-міжземнаморскай Najas major All. [4].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў ліпені-верасні. Размнажэнне насеннае, часам вегетатыўнае. Апыленне адбываецца пад вадой.
Пашырэнне. Эўразія [4]. У Беларусі вядома ў Брагінскім (р. Дняпро), Лоеўскім (рэкі Дняпро, Сож), Петрыкаўскім (р. Прыпяць) і Пухавіцкім (воз. Сяргеевіцкае) раёнах [5]. Раней прыводзілася для наваколля Магілева (р. Дняпро) і былога Пінскага (р. Гарынь) павету [6, 7].
Месцы росту. Затокі і старыцы рэк, азёры з прэснымі, радзей саланаватымі водамі, на пясчана-галечных з намулам грунтах на глыбіні 100-250 см.
Характар росту. Расце групамі, часам утварае зараснікі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Забруджванне і эўтрафікацыя азёр, змяненне іх гідрахімічных умоў, празмерныя рэкрэацыйныя нагрузкі, пашкоджанне раслін сеткамі пры лоўлі рыбы.
Культываванне. Не культывуецца.
Прынятыя меры аховы. Занесена ў спіс ахоўных раслін Беларусі з 1964 г. [8].
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцазнаходжанняў, кантроль за станам папуляцый, арганізацыя батанічных заказнікаў ва ўсіх вядомых месцах росту, пошук новых месцаў росту, увядзенне ў аквакультуру, рассяленне ў прыродныя экатопы.

Літ.: 1. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 2. Энцыклапедыя прыроды Беларусі, т. 3, 1984; 3. Флора СССР, т. 1, 1934; 4. Флора Европейской части СССР, т. 4, 1979; 5. Даныя гербарыя ІЭБ АН Беларусі; 6. Besser, 1832; 7. Пачоский, 1900; 8. Моисеева, 1967.

П.Парфёнаў

Паведаміць пра недакладнасьць