Парадак Каменяломнікавыя (Saxifragales), сямейства Расіцавыя (Droseraceae)
Статус. IV катэгорыя. Вельмі рэдкі, недастаткова вывучаны від, колькасць і стан якога выклікаюць трывогу.
Значэнне ў захаванні генафонду. Рэліктавы, магчыма заносны натуралізаваны палеатрапічны са спарадычным пашырэннем ва ўмераных шыротах від монатыпічнага трапічнага роду, які ў Беларусі знаходзіцца ў асобных лакалітэтах на паўночна-ўсходняй мяжы сярэднеэўрапейскага фрагмента арэала [1, 2]. Дэкаратыўная расліна.
Кароткае апісанне. Шматгадовая расліна без каранёў, з ніткападобнымі, крыху галінастымі сцёбламі даўжынёй 5-10 см, якія плаваюць на вадзе. Лісце ў кальчаках па 6-9, круглаватае, каля асновы зрослае, з шырокімі і плоскімі клінападобнымі чаранкамі. Кожны ліст мае расшыраны чаранок з 4-6 шчацінкамі ў верхняй частцы і пласцінку з 2 акруглых палавінак з валаскамі па краі (лоўчы апарат) і стрававальнымі залозкамі пасярэдзіне. Кветкі дробныя, адзіночныя, пазушныя, белыя. Плод - шарападобная каробачка [2, 3].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў чэрвені-ліпені, пладаносіць (рэдка) у ліпені-жніўні. Кветкі раскрываюцца пад вадой і перакрыжавана апыляюцца. Размнажэнне, пераважна, вегетатыўнае - часткамі сцябла і буйнымі зімуючымі вегетатыўнымі пупышкамі, якія ўтвараюцца восенню на канцах галін, аддзяляюцца і апускаюцца на дно вадаёма. Насякомаедная расліна: паўкруглыя палавінкі ліста пры дакрананні зачыняюцца па сярэдняй жылцы і злоўленыя лічынкі насякомых, водных ракападобных ператраўліваюцца і засвойваюцца раслінай [4].
Пашырэнне. Паўднёвыя і цэнтральныя раёны Эўропы, Каўказ, Сярэдняя Азія, Далёкі Ўсход, Афрыка (паўднёва-ўсходняя частка) [2-4]. У Беларусі вядома ў Прыпяцкім Палессі: Берасцейскі (р. Мухавец), Жыткавіцкі (воз. Чырвонае), Маларыцкі (воз. Арэхаўскае) раёны і ў Беларускім Паазер'і: Верхнядзвінскі (воз. Асвейскае), Міёрскі (воз. Абстэрна), Ушацкі (воз. Атолава, р. Праскавея) раёны [1, 2, 5, 6]. Раней траплялася ў Пінскім і Мазырскім раёнах [7, 8].
Месцы росту. Эўтрофныя, сярэднемінералізаваныя азёрныя і рачныя затокі, старыцы, зарослыя суднаходныя і меліярацыйныя каналы, абводненыя балоты.
Характар росту. Трапляецца невялікімі групамі або адзінкавымі экземплярамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Змяненне гідрахімічных умоў у сувязі з забруджваннем і эўтрафікацыяй вадаёмаў і вадатокаў, іх абмяленне з-за гідрамеліярацыйных работ і водазабору, празмерныя рэкрэацыйныя і гаспадарча-эксплуатацыйныя (здабыча сапрапелю, лоўля рыбы сеткамі і інш.) нагрузкі.
Культываванне. Звестак няма.
Прынятыя меры аховы. Занесена ў спіс ахоўных раслін Беларусі з 1964 г. [9] і Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [10]. Ахоўваецца ў Прыпяцкім ландшафтна-гідралагічным запаведніку, паляўнічым заказніку «Асвейскі».
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцазнаходжанняў, кантроль за станам папуляцый, арганізацыя батанічных і гідралагічных (азёрных) заказнікаў ва ўсіх выяўленых месцазнаходжаннях, пошук новых месцаў росту, увядзенне ў аквакультуру, рассяленне ў прыродныя экатопы.
Літ.: 1. Козловская, Парфенов, 1972; 2. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 3. Флора СССР, т. 9, 1939; 4. Доброхотова, Ролдугин, Доброхотова, 1982; 5. Даныя гербарыяў ІЭБ АН Беларусі і БДУ; 6. Мартыненка (асаб. павед.); 7. Пачоский, 1897; 8. Михайловская, 1953; 9. Моисеева, 1967; 10. Чырвоная кніга БССР, 1981.
П.Парфёнаў
