Смярдзюх (вясёлка) звычайны (Phallus impudicus (L.) Pers., 1801)
Клас Базідыяльныя грыбы (Basidiomycetes), парадак Фалальныя (Phallales), сямейства Смярдзюхавыя (Phallaceae)

Статус. II катэгорыя. Рэдкі від, колькасць якога скарачаецца.
Значэнне ў захаванні генафонду. Немаральны від з эўразійска-афрыканскім арэалам; малавядомы ядомы грыб (маладыя пладовыя целы), шырока папулярны сродак народнай медыцыны.
Кароткае апісанне. Пладовае цела спачатку яйкападобнае, паўпадземнае, вышынёй да 7-8 см, дыяметрам 5-6 см, з доўгім тоўстым коранепадобным прыдаткам каля асновы, брудна-белаватае. Абалонка (перыдый) трохслаёвая: звонку і ўнутры плеўкавая, шчыльная, са слізістай або студзяністай праслойкай («земляное масла»). З ростам грыба абалонка разрываецца на 2-3 лопасці, якія захоўваюцца на аснове рэцэптакула - белай верацёнападобнай губчатай ножкі вышынёй 10-12 і дыяметрам 3-4 см з кароткай шапачкай на верхавінцы. Шапачка вышынёй да 3-4 см, зверху прырослая да ножкі кольцападобным патаўшчэннем, сеткавата-ячэйкавая, укрытая слоем аліўкавай слізі («землянога масла») з рэзкім пахам падлы. Споры ў слізі 3-5 х 1-2 мкм, падоўжна-эліпсаідальныя, гладкія, бясколерныя, у масе жаўтаватыя [1, 2].
Асаблівасці біялогіі. Расце на ўрадлівай глебе, гумусавы сапратроф, магчымы паразіт ружаў, вінаграднай лазы [3]. Пладаносіць у ліпені-верасні. Размнажэнню спорамі спрыяюць насякомыя, якіх прываблівае падлавы пах.
Пашырэнне. Заходняя і Паўднёвая Эўропа, Цэнтральная і Ўсходняя Азія, Паўночная Афрыка. У Беларусі трапляецца паўсюдна, але спарадычна [3-5].
Месцы росту. Шыракалістыя і мяшаныя лясы.
Характар росту. Пладовыя целы трапляюцца адзінкавымі экземплярамі і невялікімі групамі. Адзначана зніжэнне колькасці плоданашэння.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Нерэгламентаваны збор пладовых цел, змяненне ўмоў росту пад уздзеяннем антрапагенных фактараў.
Культываванне. Звесткі адсутнічаюць.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў запаведніках і некаторых заказніках.
Неабходныя меры аховы. Забарона несанкцыянаванага збору пладовых цел. Увядзенне ў культуру для атрымання лекавых прэпаратаў і магчымага рассялення ў адпаведных біятопах, арганізацыя спецыялізаваных мікалагічных мікразаказнікаў.

Літ.: 1. Сержанина, Яшкин, 1986; 2. Сосин, 1973; 3. Горленко и др., 1980; 4. Mazelaitis, 1982; 5. Pilat, 1958.

Г.Сяржаніна

Паведаміць пра недакладнасьць