Правы чалавека. Тэрмін «правы чалавека» з'явіўся ў перыяд Вялікай французскай рэвалюцыі. Дэкларацыя правоў чалавека і грамадзяніна, прынятая Ўстаноўчым сходам 26 жніўня 1789, абвясціла народны суверэнітэт і прыродныя неадчужальныя правы чалавека, што адзначыла пачатак барацьбы супраць феадальна-абсалютысцкіх парадкаў не толькі ў Францыі, але і ў іншых краінах. Французскія асветнікі - сучаснікі рэвалюцыі небеспадстаўна лічылі, што ўлады і народ павінны быць раўнапраўнымі партнёрамі, а не панамі і рабамі, як гэта разумелася стагоддзямі. Пад дэвізам «Свабода, роўнасць, братэрства» народ пачаў барацьбу супраць феадальных парадкаў. Аднак гэтыя высакародныя прынцыпы, як выявілася пазней, не маглі ў той час быць здзейснены і трансфармаваліся ў канцэпцыю, паводле якой за індывідуумам засталася ўласцівая яму ад нараджэння сукупнасць правоў (права на жыццё, свабода асобы, слова, сумлення, права на валоданне ўласнасцю і інш.). З развіццём грамадства спіс правоў чалавека пашыраўся, набываючы розныя адценні і тлумачэнні.

Сучасныя ўяўленні аб правах чалавека ўтрымліваюць у сабе і вопыт чалавецтва, звязаны з пераадоленнем фашызму і таталітарызму, разнастайных формаў насілля і эксплуатацыі. Яны выкладзены ва Ўсеагульнай Дэкларацыі правоў чалавека, прынятай Генеральнай Асамблеяй ААН 10 снежня 1948, дзе падкрэсліваецца, што «ўсе людзі нараджаюцца свабоднымі і роўнымі ў сваёй годнасці» (арт. 1), што «кожны чалавек павінен валодаць усімі правамі і ўсімі свабодамі... без якога б там ні было адрознення» (арт. 2). Далей у Дэкларацыі раскрываюцца грамадзянскія правы і палітычныя свабоды, у т.л. права на жыццё, свабоду і бяспеку асобы, на роўнасць перад законам, на грамадзянства і ўдзел у кіраванні сваёй краінай, на валоданне маёмасцю. У Дэкларацыі адзначаны эканамічныя, сацыяльныя і культурныя правы, у т.л. на сацыяльнае забеспячэнне, на працу і свабодны выбар работы, на жыццёвы ўзровень, неабходны для падтрымання здароўя і дабрабыту, на адукацыю, на ўдзел у культурным жыцці; падкрэслены пазітыўныя свабоды - перамяшчэнне, сумленне, мірныя сходы і асацыяцыі і да т.п., а таксама негатыўныя свабоды - супраць адвольнага арышту, затрымання і выгнання, адвольнага ўмяшання ў асабістае і сямейнае жыццё і да т.п. Адначасова адзначана, што «чалавек нясе абавязкі перад грамадствам, у якім толькі і магчыма свабоднае і поўнае развіццё яго асобы».

Такім чынам, правы чалавека - гэта комплекс сацыяльна-эканамічных, грамадзянскіх, палітычных, культурных і іншых правоў і свабод, якія характарызуюць прававое становішча асобы ў дзяржаве.

Усеагульная Дэкларацыя правоў чалавека з'яўляецца першым раздзелам Міжнароднага біля аб правах чалавека, які ўключае таксама Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах і факультатыўны пратакол да яго, прынятыя ў 1966. Правы чалавека пазначаны таксама ў Заключным акце Нарады па бяспецы і супрацоўніцтве ў Эўропе 1975 і ў шэрагу іншых дакументаў і міжнародных пагадненняў. Канцэпцыя правоў чалавека працягвае развівацца. Істотнай праблемай застаецца дастасаванне нацыянальных заканадаўстваў і палітычнай практыкі ў адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі.

Паведаміць пра недакладнасьць