СМЕХ (смяшок). 1. Пра гучнасць, працягласць, характар гучання: багатырскі, белазубы, бязгучны, бясконцы, бясшумны, выразны, высокі, вясёлкавы (аўт.), глыбокі, грудны, гулкі, густы, гучны, доўгі, дробны, дружны, дрыготкі, дужы, закатны, залаты, залівісты, звонкі, іскрысты, крыштальны, лёгкі, меладычны, мімавольны, мяккі, невычэрпны, незмаўкальны, нястомны, нястрымны, нячутны, пераліўчаты, празрысты, раздольны, раптоўны, раскацісты, румяны, сакавіта-смачны (аўт.), сакавіты, серабрысты, срэбны, срэбразвонкі (аўт.), сярэбраны, тоненькі, тонкі, трапяткі, унутраны, хіхіклівы (аўт.), ціхі, ціхі-ціхі, шчодры  абрывісты, аглушальны, адрывісты, адчайны, ашалелы, басавіты, басісты, вар’яцкі, вісклівы, грубы, здушаны, кароткі, колкі, непадкуты (аўт.), нямы, няясны, прыглушаны праз хрып, прарэзлівы, сіплы, сіпучы, скрыпучы, сутаргавы, сухі, сыты, траскучы, халодны, хрыпаты, хрыплы, шалёны, ядраны.

Тарас Іванавіч кінуў спяваць, заліўшыся багатырскім смехам... (Я.Колас). Ды што з прыбоем — Не магу я ўцяміць: Ён выплеснуў на бераг негрыцянак, Іх станы гнуткія і белазубы смех (П.Панчанка). Уся Майкіна істота нібы поўнілася бязгучным, унутраным смехам (М.Лынькоў). Успамінаю Гогаля. Такога іменна, якім я жыў у тыя дні: з бясконцым, невычэрпным і, як спелыя яблыкі, сакавіта-смачным смехам (Я.Брыль). [Марыся] заліваецца вясёлым, высокім смехам (Я.Колас). Вясёлкавым смехам смяецца зямля... (М.Танк). Глашын смех такі раптоўна жаночы, глыбокі (А.Адамовіч). Толькі тады, калі яна засмяялася знаёмым мне грудным мяккім смехам, я здагадаўся, што гэта яна (А.Асіпенка). Старожка залілася вясёлым доўгім смехам (Я.Колас). Адзін Антось ужо смяецца Сваім закатным дробным смехам (Я.Колас). Ён [Жэня] чуў цяпер сяброўскі дружны смех, і здаецца, дарэчы было б праваліцца (Я.Брыль). Старая колькі хвілін пазірала на настаўніка, а потым засмяялася доўгім-доўгім смехам (Я.Колас). Там вясной шумелі травы, А ў кастрычніку — Лісты... Ты смяялася ласкава Звонкім смехам залатым (П.Глебка). З песнямі, з іскрыстым смехам Кожны кветкі падаваў... (П.Броўка). Яшчэ малюся труднай долі, Яшчэ звініць мой лёгкі смех (Я.Янішчыц). Распацешаны Зелянюк не мог стрымаць мімавольнага смеху (М.Зарэцкі). Жорсткасць нашу пакрываў, вязаў у адно наш невычэрпны, нястомны смех (Я.Брыль). І чуецца смех над вадою — звонкі, нястрымны (Я.Брыль). Зноў шчасцем кавалі ўстрывожаны, Каб выкаваць празрысты смех (В.Коўтун). Рачкоўскі... нечакана зарагатаў раздольным смехам (М.Зарэцкі). Артур адразу чуў вясёлы голас Санько і раскацісты смех Зімніцкага (А.Савіцкі). Тады ўжо — бо і нашы і іхнія дзверы былі адчынены на калідор — мы часта чулі яе [дзяўчыны] вясёлы, звонкі голас і сакавіты, здаецца, нават румяны смех (Я.Брыль). — Гэта ты, — пытаю, — Баравое рэха? — Я! — і залілося серабрыстым смехам (М.Танк). Чуў я смех ваш срэбразвонкі, Беларускія жанчыны — неўміручая краса (А.Звонак). Раптам чуецца тоненькі шчыры дзявочы смех (В.Быкаў). І пабегла гучна рэха Ад сасонкі да дубка І замерла тонкім смехам, Мяккім покатам клубка (Я.Колас). Часта рэдактар смяяўся — нейкім ледзь не дзіцячым хіхіклівым смехам, які цяжка было не падтрымаць (Я.Брыль). У Сымонкі ў вочках, твару Бегаў ціхі-ціхі смех (Я.Колас). І, дзеці, мы са смехам шчодрым Хутчэй на вуліцу ляцім (М.Танк). У гурце моладзі... чуліся то нечы абрывісты смяшок, то стрыманая рэпліка... (Я.Брыль). Невыразная, патайная гамонка часам перарывалася кароткім, адрывістым маладым смехам... (Я.Колас). Гукнуць спробуй — Не пачуе рэха, Толькі звер падчас завые Ашалелым смехам (Я.Купала). “Га-га-га!” — басістым смехам загрымеў на ўсю станцыю Садовіч (Я.Колас). У вушах — вісклівы Наташын смех... (А.Кулакоўскі). Пранізаў колкі смех, балючы ўскрык: “Гарбун спявае песню пра каханне!” (У.Някляеў). І выразней свае ніці Месяц звешвае ў дно цьмы І затрымлівае ў жыце Смех няясны, смех нямы (Я.Колас). Смех непадкуты Даволі коўзаўся (Р.Барадулін). Ён [Мацюха] засмяяўся кароткім, праз хрып прыглушаным смехам (Я.Брыль). Сутаргавы смех перакрывіў яе [Алесін] схуднелы жоўты твар (В.Адамчык). Колькі неразгаданых песень жыцця пераспявана табе [зямлі] за доўгія часы і гэтым сонцам, і гэтымі хмаркамі, і гэтым гоманам дажджоў, навальніц, і халодным смехам бялюсенькіх сняжынак! (Я.Колас).

2. Пра смех, які выражае пачуцці, настрой, стан, рысы характару чалавека: агністы, адабральны, адказны, асцярожны, ачышчальны, бадзёры, безаглядна-малады (аўт.), бесклапотны, бязвінны, велічны, вясёлы, гарачы, гарэзлівы, гарэзны, гуллівы, дабрадушны, даверлівы, дзіцячы, дзявоцкі, дзявочы, дзяцінны, добры, дураслівы, жаноцкі, жаночы, жыццярадасны, жыццесцвярджальны, задорлівы, задорны, задорысты, заразлівы, здаровы, крылаты, ласкавы, малады, мудры, нясмелы, паважны, памяркоўны, прыемны, прыязны, радасна-ўзбуджаны, радасны, разухабісты, рассыпчаты, салодкі, санцавейны (аўт.), сардэчны, светлы, слёзны (аўт.), смачны, стоены, сяброўскі, таемны, удзячны, уцешны, цёплы, чароўны, чысты, шчаслівы, шчасны, шчыры, ясны  агідны, атрутны, бессаромны, бестурботны, босы, бязлітасны, востры, вымучаны, вымушаны, горкі, дзёрзкі, дзікі, д’ябальскі, жудасны, журботны, задзірлівы, задзірысты, звярыны, з’едлівы, зларадны, злосны, іранічны, істэрычны, кіслы, кплівы, крывавы, крыўдны, люты, нацягнуты, невясёлы, недарэчны, нервовы, нядобры, нялюдскі, пагардлівы, прытворны, пусты, п’яны, салодзенькі, самаздаволены, свавольны, страшны, сумны, таўстаморды (аўт.), тужлівы, угодлівы, уедлівы, хітры, яхідны.

Валя стаіць і смяецца ўласцівым ёй агністым смехам, ад якога..., здаецца сыплюцца звонкія іскры (У.Краўчанка). Смех адказны, смех шчаслівы Ходзіць па пагорках (Я.Колас). Сваім саркастычным, ачышчальным смехам К.Крапіва дапамагаў змагацца з заганамі нашага грамадства (ЛіМ). Таму шапчу ўслед на голас звонкі, На смех ваш безаглядна-малады: Радзімыя, шчымлівыя жаўронкі, Дай бог сустрэць мне вас праз два гады (Я.Янішчыц). Бесклапотны смех як бы не даходзіў да яе [Ганны], не кранаў душу (І.Мележ). Недзе ў канцы вёскі ў дварэ пачуўся бесклапотны дзявочы смех (Т.Хадкевіч). І ратам з вуст яе [Веранікі] сарваўся Такі бязвінны, чысты смех, Што на яго злавацца — грэх (М.Багдановіч). Глянуўшы на таго, хто быў бліжэй, [Чарнамор] заліўся вясёлым доўгім смехам (Я.Колас). Чаму ж ён [снег] не завеяў Шляхоў да тваёй хаты, Тваіх слядоў ля студні, Гарэзлівага смеху, Маіх былых надзей! (М.Танк). У замеці коціцца звонкі Дзявочы гарэзлівы смех (С.Грахоўскі). Салодкае вяртанне ў красавіцкі сон. Там пад зімовай маскаю — Вясны гарэзны смех (Г.Бураўкін). Я дазваляла над сабой пажартаваць і пасмяяцца, бо смех твой велічным і чыстым, як рэха ранішняе, быў (Г.Каржанеўская). Смех — дабрадушны і кплівы, вясёлы і з’едлівы — ніколі не пераставаў гучаць сярод працоўнага беларускага люду... (Н.Гілевіч). Ганну раптам узяў дураслівы смех (І.Мележ). [Міхася] усё радавала, бадзёрыла: і стомленасць, што ўчэпіста трымалася, і задорлівы смех моладзі (І.Сіўцоў). І па жніву панесліся нястройна Ускрыкі, смех задорысты дзяўчат (К.Кірэенка). На верандзе казармы на поўныя грудзі спявае прыёмнік. Да цямна раздаецца здаровы, вясёлы смех (Я.Брыль). Смех у Ліды задорны, свавольны, як яна сама (М.Ваданосаў). Іх смех такі крылаты... Як ластаўкі, дзяўчаты Шчабечуць пад карнізам (Ю.Свірка). Трэсне лёд пад напорам вады, раскаваныя рэкі, крыніцы зашумяць, быццам смех малады, што не можа, не хоча спыніцца (Л.Геніюш). Разумнік не спяшаецца з адказам, У барадзе схаваўся мудры смех (Я.Янішчыц). Пры кожным трапным сказе ці выслоўі сам ён смяяўся паважным басавітым смехам (Я.Колас). А дзядзька быў рыбак заўзяты, Рыбак у ім тут абудзіўся, Як сонца, твар яго свяціўся, І ад прыемных ціхіх смехаў Чуць не да вуха вус заехаў (Я.Колас). [Багдан] заліўся радасна-ўзбуджаным смехам (А.Савіцкі). З-пад вясковых прыветлівых стрэх [мова] мілагучна звініш да світання, бы дзявочы рассыпчаты смех, быццам першае ў сэрцы каханне (Л.Геніюш). Чуецца ціхенькі радасны смех Люсі (В.Быкаў). Андрэй Андрэевіч..., хапіўшыся за бакі, прыпадаў аж да самых нар ад разухабістага смеху і рогату (М.Лынькоў). [Ядвіся] залілася самым вясёлым сардэчным смехам (Я.Колас). Яшчэ нас сустрэнуць гоні Беларусі Каласістым морам ураджайнай нівы, Санцавейным смехам І гарачым жнівам (М.Васілёк). Быў у дзядзькі Сцяпана і трохі святлейшы смех... (Я.Брыль). А ён [Алесь] зачырванеецца, зноў да шчаслівага, слёзнага смеху (Я.Брыль). Спыніўшыся, мы рагаталі тым смачным, здаровым смехам, які прыходзіць нячаста (Я.Брыль). Лагодны, замілаваны шэпт хлопца, ціхц стоены дзявочы смех так расчулілі чалавека, што ён заплакаў, заплакаў, як плачуць толькі мужчыны: скупа, горка... (Б.Сачанка). Абзавецца шчасны, звонкі смех, І з вачэй дзіцячых ён прагляне (К.Буйло). Прыемны шчыры смех наўкол, Застолля шум, жаданы госць... (П.Броўка). Пахлі сосны, узнімаўся над вадою блакітны вецер, і такі звонкі і чысты чуўся на беразе смех (М.Стральцоў). З ясным смехам і сэрцамі чыстымі За вавёркай [дзеці] бягуць па расе (П.Панчанка). Майстар смяяўся. Агідны ў яго смех, — бязлітасны, звярыны (З.Бядуля). Ці можа я з табой не ўмеў любіць вясёласць і дакоры, Не ўмеў любіць атрутны смех (П.Трус). І нейкі смех — не той, якім жыла, а вымучаны... (Е.Лось). Ды смеху было няшмат, і смех гэты быў гаркаваты, а часам і зусім горкі (Я.Брыль). З дзікім смехам учапілісь За косы і рукі... (Я.Купала). Цімох засмяяўся д’ябальскім смехам (Я.Колас). На яго [Саўкавых] губах бегаў салодзенькі смяшок (Я.Колас). І ён засмяяўся трапяткім зларадным смехам (Я.Брыль). Смех быў гэткім жа кіслым, як і заўсёдная палкоўніцкая міна (Э.Самуйленак). Дрыжыць агонь, як смех крывавы (Я.Колас). Успамінаю крык і таўстаморды смех над шэрымі штакетамі: “Божа мой, божачка!..” (Я.Брыль).

* Гоман-смех, смехі-жарты.

Ды аднойчы на марозе Абудзілі лес палоззі. Паміж дрэў пабег Дружны гоман-смех (К.Кірэенка). Дзяўчат спаткаю — смехі-жарты Пасыплюцца, нібы з мяшка... (А.Лойка).

Паведаміць пра недакладнасьць