тэорыя дзеяння (action theory), сацыяльныя тэорыя, якая лічыць найважнейшым фактарам грамадскага жыцця адвольныя ўчынкі асобаў, а не сацыяльную сістэму, або ўпарадкаваныя і санкцыяваныя формы дачыненняў паміж індывідамі; проціпастаўляецца тэорыі сістэмы; да тэорыяў дзеяння належаць інтэрпрэтацыйная сацыялогія, сімвалічны інтэракцыянізм, фенаменалагічная сацыялогія, этнаметадалогія;
тэорыя сацыяльнага кантракту (Social Contract theory), тэорыя сацыяльнай філасофіі перыяду рэвалюцыяў Новых часоў (Ангельскай, Амэрыканскай, Французскай); найвыдатнейшыя прадстаўнікі Т.Гобс, Дж.Лок і Ж.Ж.Русо; змест тэорыі ў тым, што некалі людзі жылі ў натуральным, г.зн. дзікім, стане, дзе адсутнічалі ўсталяванае людзьмі права й дзяржава, пазней з тых ці іншых прычынаў людзі ўмовіліся аб абмежаванні сваіх суверэнных правоў на карысць дзяржавы, якая была заснаваная ў выніку тае ўмовы, таму галоўная функцыя дзяржавы - бараніць правы грамадзян на падставе дадзеных ёй сацыяльным кантрактам правоў; а дзеля таго што дзяржава можа пачаць злоўжываць дадзенымі ёй правамі, дык трэба ўвесці пэўныя механізмы абмежавання ўлады дзяржавы (сістэма падзелу ўлады), калі і гэта не паможа, дык народ мае права паўстаць супраць урада як суверэн, якому ўрэшце належыць усё права;
тэорыя сістэмы (system theory), сацыяльная тэорыя, якая выходзіць з ідэі пра перавагу сацыяльнай сістэмы над дзеячам; яе проціпастаўляюць тэорыі дзеяння; да тэорыяў сістэмы належаць пазітывізм, марксізм, структурны функцыяналізм, структуралізм;
тэорыя структурацыі (structuration theory), тэорыя сучаснага брытанскага сацыёлага Э.Гідэнса, згодна з якой сацыяльная рэальнасць ёсць няспыннай пабудовай і перабудовай дзеячамі сацыяльных структураў, якія ў сваю чаргу змяняюць дзеячаў;
тэорыя сярэдняга роўню (theories of the middle range), тэрмін прапанаваны Р.Мэртанам, які лічыў больш прыдатнымі для апісання грамадства не грандыёзныя і занадта адцягненыя тэорыі, а тэорыі сярэдняй ступені абстракцыі ад рэальных сацыяльных падзеяў;
тэорыя «грандыёзная» ("grand theory"), сацыялагічная тэорыя вялікай ступені абстракцыі, якая прэтэндуе на вытлумачэнне ўсяе эвалюцыі грамадства і, такім чынам, блізкая да філасофіі гісторыі; была ўласцівая першапачатковай стадыі развіцця сацыялогіі, найперш пазітывізму й марксізму, класічнай сацыялогіі - Дзюркейму, у пэўнай ступені Зімэлю й Вэбэру, а ў найноўшыя часы - Парсанзу, паслядоўнікам марксізму (франкфурцкая школа і структуралістычны марксізм), а таксама тэарэтыкам пасляіндустрыйнага грамадства;
тэорыя крытычная (critical theory), сацыяльная тэорыя, якая ставіць за мэту не толькі даследзіны над сацыяльнай рэальнасцю, але і яе крытыку (масавага грамадства, індустрыі культуры, адчужэння і г.д.); тэрмін прапанаваны сябрам франкфурцкае школы Горкгаймэрам;
тэорыя традыцыйная (traditional theory), паводле тэарэтыкаў франкфурцкае школы, пазітывістычная тэорыя грамадства, якая мае на мэце толькі даследванне сацыяльнай рэальнасці, а перабудову грамадства лічыць справай палітыкаў і грамадскіх дзеячаў.
