Б. нарадзіўся ў сям'і малазямельнага селяніна, які ў сярэдзіне 1920-х езьдзіў на працу ў Бразылію, а па вяртаньні на заробленыя грошы пабудаваў дом у в. Ляткі і адчыніў сваю краму. Б. амаль усё жыцьцё пражыў у роднай вёсцы, якая з часам зьлілася з больш вялікімі Гудзевічамі. Тут атрымаў і пачатковую адукацыю. Да нямецкай акупацыі скончыў 5 клясаў Гудзевіцкай няпоўнай сярэдняй школы. У часе вайны вучыўся пад кіраўніцтвам роднай сястры Веры. «У 1943 годзе, - успамінаў Б., - на нашу і іншыя хаты напалі бандыты, якія пасьля называлі сябе партызанамі, з мэтай рабунку. Тата хаты не адчыняў і выбухам гранаты быў забіты... Давялося гаспадарку браць на свае плечы» [1].
У кастрычніку 1944 Б. пачаў вучыцца ў восьмай клясе расейскае школы № 1 Ваўкавыска, якую скончыў у 1947. «Тады ні ў Ваўкавыскім, ні ў Мастоўскім, ні ў Сьвіслацкім, ні ў Бераставіцкім р-нах не было беларускае школы, якая мела б восьмую клясу» [l].
Няўдалыя спробы паступіць у Менскі мэдычны інстытут вымусілі Б. часова адмовіцца ад плянаў пра вышэйшую адукацыю і ўладкавацца ў 1948 на працу ў якасьці настаўніка другіх і чацьвёртых клясаў у Гудзевіцкай школе. З 1949 Б. распачаў завочнае навучаньне на беларускім аддзяленьні Гарадзенскага пэдагагічнага інстытуту. «Я заўсёды любіў матэматыку, - узгадваў Б. - і хацеў стаць матэматыкам, але лічыў, што найпершы абавязак кожнага чалавека, а тым больш настаўніка, добра ведаць родную мову» [1].
Яшчэ ў 1948 уласнаручна вырабіў улёткі кароткага зьместу (напрыклад, з заклікам «Змагайцеся за незалежную Беларусь!») і ўпершыню раскідаў іх зь цягніка па шляху ў Менск; раскідваў іх і ў Менску. У 1949 здолеў здабыць ужо шрыфт і выдрукаваў улётку антысавецкага зьместу, якую распаўсюджваў разам зь сябрамі ў Горадні. Б. цудам удалося пазьбегнуць арышту, калі пры наклейваньні ўлёткі на будынак міліцыі іх заўважылі. Пасьля гэтага выпадку ў Горадні пачаліся арышты, у прыватнасьці, ва ўнівэрсытэце. Б. узгадвае: «Я прыйшоў да высновы, што нельга гэтага рабіць, бо церпяць невінаватыя людзі» [5].
З часоў навучаньня Б. успамінаў: «Найбольшае ўражаньне на мяне зрабіў выкладчык беларускай літаратуры Браніслаў Ржэўскі, які мужна нёс патрыятычнае слова сярод крыжоў па задушанай мове, культуры, гісторыі Беларусі. Патрыёта Ржэўскага за беларускі патрыятызм у час праўленьня Хрушчова засудзілі на сем гадоў зьняволеньня. Тады я зразумеў, што палітыка забойства беларускай мовы - гэта палітыка партыі» [1].
Падчас вучобы Б. працаваў у розных школах: 1953-1954 - настаўнік пачатковых клясаў у Струзе, 1954-1955 - выкладчык фізыкі і матэматыкі ў Тупічанскай семігодцы, 1955-1959 - выкладчык беларускай, нямецкай моваў у Радзявіцкай семігодцы. Па заканчэньні інстытута ў 1958 уладкаваўся выкладчыкам беларускае мовы і літаратуры ў Гудзевіцкай сярэдняй школе.
Праца з вучнямі і прага вывучэньня беларускай гісторыі, мовы, культуры захапіла Б. У 1965 ён наладжвае ліставаньне вучняў зь вядомымі беларускімі пісьменьнікамі, арганізоўвае школьны кабінэт беларускай літаратуры. Вучні захапіліся літаратурнай і дасьледніцкай дзейнасьцю, іх працы пачалі друкавацца ў беларускіх газэтах і часопісах.
У 1965 зарганізаваў акцыю лістоў слухачоў Курсаў удасканаленьня настаўнікаў беларускай мовы і літаратуры (у Менску) на адрас ЦК КПБ з выкладаньнем праблемаў статуса беларускай мовы. Загітаваў на гэтую акцыю Арсень Ліс. Акцыя выклікала незадаволенасьць уладаў. Надалей настаўніцкая дзейнасьць Б. знаходзілася пад пастаянным кантролем.
У 1966 Б. разам з вучнямі выдаў першы нумар машынапіснага літаратурна-краязнаўчага альманаху «Праменьчык». Выданьне выходзіла раз на два гады. Усяго да канца 1980-х выйшла 14 нумароў, па 4 асобнікі кожны.
У 1968 на базе кабінэта беларускай мовы і літаратуры быў адчынены літаратурна-краязнаўчы музэй, які складаўся зь літаратурнага, этнаграфічнага аддзелаў, аддзела гісторыі Гудзевіцкай школы, а таксама «небясьпечных» аддзелаў гісторыі Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады і КПЗБ.
За актыўную дзейнасьць па зьбіраньні нацыянальнай спадчыны і распаўсюджаньні беларускай мовы Б. неаднойчы адчуваў уціск з боку кіраўніцтва мясцовых аддзелаў адукацыі, а таксама КГБ. Супрацоўнікі апошняга нават папярэджвалі Б. яшчэ ў 1969: «Белорусский язык должен исчезнуть, а вы нам мешаете. Изменяйте своё отношение к этому языку, пропагандируйте русский» [2-8]. Аднак, нягледзячы на перашкоды, музэй працягваў існаваць і нават пашыраўся.
З 1990 Гудзевіцкі літаратурна-этнаграфічны музэй мае статус дзяржаўнага і налічвае больш за 12 тысяч экспанатаў, сабраных Б. разам з вучнямі. Таленавіты настаўнік, ён распрацаваў спэцыяльную мэтодыку далучэньня вучняў да літаратурна-краязнаўчага пошуку, музэйнай справы і праз гэта да каштоўнасьцяў беларускай гісторыі і культуры.
Тв.: 1. Школьны літаратурна-краязнаўчы музей // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973, № 4; 2. Як стварыць этнаграфічны музей у школе // Беларуская мова і літаратура ў школе. 1990, № 8; 3. Гудзевіцкі літаратурна-этнаграфічны музей // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 3. Мн, 1996.
Кр.: 4. ANH. F-3 (аўтабіяграфія А.Белакоза); 5. ANH. F-4 (запіс успамінаў А.Белакоза).
Літ.: 6. «Я ўвесь час думаю, што зрабіў мала» З А.Белакозам размаўляе А.Пяткевіч // Свіцязь. Гісторыка-культурны часопіс Гарадзеншчыны. 1994, № 2; 7. Алесь Белакоз // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 1. Мн., 1994.
Натальля Арлова
