У 1954 скончыў Менскі бібліятэчны тэхнікум, у 1961 - філялягічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. Перад К. паўставалі пэрспэктывы службовай кар'еры ў савецкай сыстэме, ён быў уцягнуты ў камсамольскую дзейнасьць, у 1959-1963 быў нават першым сакратаром Чэрвеньскага райкаму ЛКСМБ; далей працаваў у апараце ЦК ВЛКСМ, дзе быў «куратарам» польскага камсамолу. У 1971 скончыў Акадэмію грамадзкіх навук пры ЦК КПСС, тады ж стаў кандыдатам гістарычных навук.
Паступова дзьве рысы біяграфіі - выразнае адчуваньне нацыянальнае прыналежнасьці і шырокае для савецкага чалавека знаёмства з рэаліямі па-за СССР, прывялі К. да пераасэнсаваньня сваёй асабістай ролі ў жыцьці грамадзтва. На працягу лістапада 1976 - красавіка 1977 ён піша «Письмо к русскому другу». Напісаны ў форме звароту да расейскай інтэлігенцыі гэты тэкст быў прысьвечаны асэнсаваньню гістарычнага шляху беларусаў, самабытнасьці іх культуры і даказваў іх права на самавызначэньне. У «Письме» культурніцкая палітыка камуністычных уладаў у Беларусі была дакладна вызначаная як асыміляцыйная. Тэзыс пра падобны на каляніяльны стан Беларусі стаў пасьля адным з асноўных для незалежніцкае беларускае думкі. У гісторыясофскім сэнсе аўтар прытрымліваецца канцэпцыі разарванасьці лёсу Беларусі паміж Расеяй і Польшчай. Нягледзячы на тое, што ў «Письме» яшчэ адчуваецца «мяккі» ўплыў марксізму, адносна камуністычнае пэрспэктывы выказаныя іронія і скепсіс.
З 1977 К. пачынае распаўсюджваць ананімны тэкст «Письма» ў Маскве, Беларусі, Польшчы. «Письмо» было перакладзенае Джымам Дынглі на ангельскую мову і выдадзенае ў 1979 ў Лёндане як дакумэнт беларускага самвыдату - «Letter to a Russian Friend: A "samizdat" publication from Soviet Belorussia». «Письмо» атрымала шырокую вядомасьць, зачытвалася беларускай і ўкраінскай рэдакцыямі радыё «Свабода», публікавалася і цытавалася ў эміграцыйным беларускім, польскім, украінскім, расейскім друку (Современник / Таронта. 1980, № 45-46).
Як пазьней зазначаў К., задума напісаць такі тэкст і займацца яго распаўсюджаньнем нарадзілася спантанна. «Гэта здарылася ўвосень 1976 г. пад час адной з чарговых «застольных» размоваў з расейскім сябрам, калісьці калегам па міжнароднай дзейнасьці ў ЦК ВЛКСМ (ён сам зь Пецярбургу, філёляг, балканіст, вялікі інтэлектуал, зь ліку «радетелей и страдателей» за Русь, носьбіт і творца расейскай ідэі ў яе «единоделимой, собирательной», праваслаўнай, вядома ж, сутнасьці). Мой суразмоўца ў кантэксьце размовы пра беларусаў натуральна заўважыў, не без цынізму: «Ну дык вы ж не хахлы (маўляў нашыя, крэўные), на вас можна пакласьціся. А калі так даражыце сваёй «моваю», што ж, пакіньце сабе сваё «ў», вымаўляйце «Ўладзімір» замест «Владимир» (маўляў, крыўдаваць ня будзем)». Гэты выпадак стаў імпульсам: «Змаўчаць не выпадала - пачалася праца над «Письмом к русскому другу».
На працягу 1971-1979 К. працаваў у Інтстытуце эканомікі сусьветнай сыстэмы сацыялізму, дзе спэцыялізаваўся на польскай праблематыцы, быў загадчыкам аддзелу ПНР. К. накіроўвалі на дыпляматычную службу - ён працаваў дарадцам пасольства СССР у ПНР (1979-1982). Гэтаму пэрыяду прысьвечаныя «Недыпляматычныя нататкі», якія ў 1997 пачалі публікавацца ў газэце «Наша Ніва». З 1983 К. працаваў у розных акадэмічных інстытутах, у 1987-89 быў галоўным рэдактарам часопісу «Советское славяноведение». З 1989 да цяпершняга часу - галоўны навуковы супрацоўнік Інстытуту сусьветнае літаратуры РАН. У 1991 стаў доктарам філялягічных навук. Мае шмат публікацыяў па гісторыі беларускае літаратуры і культуры, а таксама па гісторыі Польшчы XX стагодзьдзя. К. уяўляе сабой рэдкі для Беларусі прыклад чалавека, які зрабіў пасьпяховую кар'еру ў дзяржаўных органах і адначасова праводзіў закансьпіраваную апазыцыйную дзейнасьць, змог пазьбегнуць пры гэтым сур'ёзных рэпрэсыяў.
Дзякуючы дыпляматычнаму пашпарту К. на Захад была перапраўленая паштоўка беларускага мастака Яўгена Куліка, якая была прысьвечаная 1000-годзьдзю Беларусі (1980). Гэтая дата была адзначаная цэлым шэрагам акцыяў беларускае апазыцыі, сярод якіх і выпуск паштовак. Беларуская дыяспара ў ЗША аддрукавала паштоўку і распаўсюдзіла яе па сьвеце, у тым ліку і ў Беларусі. Факт выхаду такой паштоўкі стаў прадметам разбору КГБ.
К. таксама пераслаў на Захад рукапіс кнігі беларускага сацыёляга Алега Бембеля «Родная мова і сацыяльны прагрэс». Гэтая кніга сталася вынікам сацыялягічных дасьледаваньняў і экспэртных ацэнак статусу беларускае мовы ў БССР і сьведчыла пра палітыку КПСС у нацыянальнай сфэры. У 1985 кніга была выдадзеная ў Лёндане на беларускай мове і атрымала распаўсюджаньне сярод колаў беларускае апазыцыі. Супраць аўтара адразу распачаўся перасьлед, але пачатак перабудовы выратаваў яго. Гэтая кніга мела вялікае значэньне для разьвіцьця беларускае грамадзкае думкі ў другой палове 1980-х. У перасылцы рукапісу на Захад праз Варшаву К. дапамагаў гісторык, дзеяч беларускага руху ў Польшчы Юры Туронак.
К. быў у КПСС з 1956. У студзені 1991, на другі дзень крывавае драмы ў Вільні, даслаў зь Ленінграду (быў там у камандоўцы) на імя М.Гарбачова ў ЦК, а таксама сакратару парткаму свайго інстытуту тэлеграму аб сваім выхадзе з «партыі - жандара і ворага нацыянальнага самавызначэньня народаў».
К. у 1989 быў абраны ў Сойм БНФ I-га скліканьня. Пасьля адышоў ад партыйнае дзейнасьці. У нашыя дні К. жыве ў Маскве і працягвае займаць актыўную грамадзкую пазыцыю. У 1995 пераклаў зь беларускай на расейскую мову (сааўтар пераклада, аўтар прадмовы) і выдаў у Маскве паэму Ведзьмака Лысагорскага (вобразны і легендарны псэўданім невядомага аўтара) «Луку Мудзішчаву прывітаньне з Расеі», дзе ў вострай сатырычнай форме даецца ацэнка аўтарытарнага рэжыму Аляксандра Лукашэнкі. К. бярэ актыўны ўдзел у арганізацыі і правядзеньні ў Маскве акцыяў, накіраваных на абарону правоў чалавека ў Беларусі.
Кр.: 1. ANH, F-3 (Аляксей Каўка).
Бібл.: 2. Письмо русскому другу (у самвыдаце); 3. Letter to а Russian Friend: A «samizdat» publication from Soviet Belorussia. - London, 1979; 4. List do przyjaciela Rosjanina / Argumenty do dialogu polsko-białoruskiego. W-wa: Przed wit, 1986. S. 26-42; 5. Польша: отечество и социализм. - Масква, 1977; 6. Тут мой народ. Францішак Скарына і беларуская літаратура XV - пач. XX ст. Менск, 1989; 7. Жывом! Старонкамі беларускага самапазнаньня. Масква-Менск, 1997; 8. Будам жыць! Пра тое самае - Менск-Масква, 1998; 9. Вяликою ласкою. Франтишек Скорина и традиции славянского просветительства Масква, 1994; 10. Русь - Литва - Беларусь. Проблемы национального самосознания в истории и культурологии. По материалам международной конференции, посвященной 90-летию Н.Н.Улащика. - Масква, 1997; 11. Янка Купала: драма поэтичной судьбы // Нация, личность, литература. Вып. 1. Масква, 1996; 12. Белорусское возрождение в историко-литературном контексте // История национальных литератур. Перечитывая и переосмысливая. - Масква, 1996; 13. Янка Купала (артыкул з энтыкляпэдыі) // Наша Ніва. № 25-26 (89), 1997, 28 ліпеня; 14. Скарыніч. Літаратурна-навуковы гадавік. Вып. 1, 2, 3. - Менск, 1991, 1993; Смаленск, 1997; 15. Недыпляматычныя нататкі. Беларускі дзёньнік // Наша Ніва. № 34 (95), 1997, 1 сьнежня; 16. Аптымістычныя імпрэсіі з ускраіны імпэрыі // Юрась Залоска. Вэрсіі. - Менск, 1996. - С. 182-201; 17. Аляксей Каўка // Кантакты і дыялогі. № 5, 1996. С. 34.
Алег Дзярновіч
