Шыляговіч Мікола (таксама: Шэляговіч; 21.07.1956; в. Агдамер Драгічынскага р-ну), у 1980-х ініцыятар і апалягет ідэі самаідэнтыфікацыі палешукоў ды стварэньня Палескай аўтаноміі.

Юнацтва і маладосьць Ш. былі звычайныя для таго часу: школа, музычная школа, філялягічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. Пад уплывам сваіх знаёмых Алеся Разанава, Алеся Каско, Міколы Пракаповіча захапіўся беларускай гісторыяй, мовай і літаратурай. Але менавіта ў гэтыя гады ідэнтыфікуе сябе як палешука, піша вершы на палескай гаворцы, што не заўсёды знаходзіла разуменьне сярод беларускай інтэлігенцыі. Падчас навучаньня на філфаку БДУ Ш. пачынае актыўна займацца дасьледваньнем заходнебеларускага рэгіёну, які, па ягоных словах, уяўляе сабой асобную нацыянальна-культурную аўтаномію ў Беларусі - з палескім народам, нашчадкамі старажытных яцьвягаў.

У 1982 Ш. друкуе ў газэце «Голас Радзімы» артыкул пад назвай «Голас старажытных балтаў», у якім абгрунтоўвае права палешукоў, як асобнага этнасу, на існаваньне. Праца Ш. знайшла водгук у дзьвюх дыямэтральна процілеглых інстытуцыях: Радыё «Свабода» і КГБ. І першыя і другія выказалі нэгатыўную ацэнку працы маладога дасьледчыка. КГБ зрабіла захады ў адносінах да Ш. - ён быў пазбаўлены працы, на яго з боку «органаў» ажыцьцяўляўся ціск, які выяўляўся ў нежаданьні прымаць Ш. на працу. Знайсьці працу, вырвацца з гэтага зачараванага кола ўдалося толькі дзякуючы Міхасю Дубянецкаму.

Нягледзячы на цяжкасьці, Ш. разам з шэрагам іншадумцаў працягвае рэалізоўваць ідэю аўтаномнасьці палескага рэгіёну. 14.04.1988 ствараецца грамадзка-культурнае аб'яднаньне «Полісьсе», якое выступала за адраджэньне заходнепалескай мовы і за прызнаньне заходніх палешукоў за самастойную нацыю. Ш. прапаноўваў ідэю фэдэрацыі Беларуска-Палескай Рэспублікі. Трэба сказаць, што Ш. спрычыніўся і да працэсу стварэньня Беларускага Народнага Фронту. У далейшым сышоў з БНФ.

У 1988 на старонках моладзевай газэты «Чырвоная Змена» выйшлі чатыры выпускі «Балесаў Полісься», якія з красавіка 1989 трансфармаваліся ў самастойнае выданьне. Газэта выдавалася палескай гаворкай, друкавала матэрыялы краязнаўчага кірунку, кроніку, навіны аб'яднаньня «Полісьсе». З 1989 таксама было наладжанае выданьне пэрыёдыка «Збудінне», у падзагалоўку якога пазначалася: выданне «Ыныцятывніjі рады суjдіння за одродінне Етвызі».

Дзейнасьць ГКА «Полісьсе» набыла значны рэзананс у грамадзтве. Некаторыя беларускія грамадзкія дзеячы і літаратары, як, да прыкладу, Ніл Гілевіч, вельмі рэзка выступілі супраць тэзаў Ш., бачачы ў іх пагрозу тэрытарыяльнай і нацыянальнай цэльнасьці Беларусі. Некаторыя былі схільныя бачыць у дзейнасьці Ш. правакацыю спэцслужбаў.

Упэўненасьць Ш. у тым, што Палесьсе набудзе аўтаномію, да сёньняшняга часу ня спраўдзілася. Актывізацыя заходнепалескага руху, якая прыпала на канец 1980-х - пачатак 1990-х, паступова пачала згасаць.

Бібл.: 1. Пазацэнзурны пэрыядычны друк Беларусі (1971-1990). Каталёг. - Менск, 1998; 2. Уліцёнак А. Іншадумцы = Мыслящие иначе. - Менск, 1991; 3. Збудінне (1989-1994).

Алег Гардзіенка

Паведаміць пра недакладнасьць