Бацькі Б. былі сьвядомымі на свой час людзьмі. І дзяцей сваіх выхоўвалі адпаведным чынам. Падмурак адукацыі, а разам з тым і першыя ўрокі беларушчыны, атрымаў яшчэ ў дашкольны час. «Мой дзядуля, а таксама мой бацька Нікан і бацькаў брат дзядзька Мілеця былі шчырымі беларусамі. Сьвядома падкрэсьлівалі гэта, ганарыліся гэтым. Я чуў ад іх узьнёслыя расказы пра Беларускую Сялянска-Работніцкую Грамаду, пра іхны ўдзел у працы мясцовага гуртка гэтай арганізацыі. У нашай хаце заўсёды былі кнігі, газэты на беларускай мове. Ад дзядулі я ў маленстве пачуў пра паўстаньне Кастуся Каліноўскага, пра дзікія выхадкі царскага служкі Мураўёва-вешальніка», - гаворыць Б. [2, 152]. Таму, калі пайшоў вучыцца ў польскую школу, што знаходзілася ў в. Разьдзёрка, то адразу ж трапіў у атмасфэру, супрацьлеглую той, што панавала дома.
Прыход Чырвонай Арміі ў верасьні 1939-га сям'я Бялевічаў сустрэла радасна, зь вялікімі спадзяваньнямі на лепшае жыцьцё. Дзядзька Б. быў прызначаны савецкай адміністрацыяй старшынём мясцовага сельсавету. Але вельмі хутка сям'я Б. пераканалася ў тым, як «савецкія законы распаўсюджваюцца на насельніцтва Заходняй Беларусі» [2, 156] і пра што паведамлялі наконт жыцьця і ладу ў СССР штодзень за польскімі часамі афіцыйныя крыніцы.
«Як некалі ў польскай, так цяпер у савецкай школе мы амаль ня чулі роднай мовы ад большасьці нашых выкладчыкаў. Большасьць былі ня нашыя, прыежджыя, галоўным чынам з Расеі. Па-ранейшаму мы са сваёй хатняй гаворкай былі ў сьценах школы нібы чужыя. Пры паляках. хоць і ня Бог ведае як жылі, але ў гандлі было ўсё, ня толькі дарагое, але і таннае, даступнае і небагатым. А цяпер людзі пыталіся: чаму ж зараз няма анічога ў краме? Патроху па вёсцы папаўзьлі чуткі пра арышты, пра вываз людзей. За нішто, за сказанае слова забіралі ў НКВД, а празь нейкі час вывозілі сям'ю», - узгадвае Б. [2, 154-155].
Пры саветах Б. пасьпеў скончыць пяць клясаў. У шостую пайшоў ужо пры немцах. У гэты час Б. вучыўся ў школе, што месьцілася ў в. Янза, дырэктарам якой быў адзін зь дзеячоў Заходняй Беларусі Ігнат Мятла. Тутака выкладаньне, безумоўна, вялося на беларускай мове. «Нашая школа была ў поўным сэнсе гэтага слова беларуская. Усе прадметы выкладаліся на роднай мове... З глыбокім хваляваньнем адкрывалі для сябе, якія даўнія карані ў нашай дзяржаўнасьці, культуры», - кажа Б. [2, 157].
Але ўзімку 1943 году савецкія партызаны спалілі Янзенскую школку. Б. давялося, каб вучыцца, хадзіць пешкі ў в. Чарневічы, што знаходзілася за сем кілямэтраў. У 1943 годзе па заканчэньні Чарневіцкай школы Б. удала здаў экзамены ў Глыбоцкую прагімназію, але з прычыны цяжкага матэрыяльнага становішча вучыцца ня змог. Ужо па прыходзе Чырвонай Арміі (увосень 1944) у Глыбокім адкрылася пэдагагічная навучальня, куды Б. і паступіў. Але спадзяваньне на сапраўды належнае выкладаньне зь беларускім ухілам было дарэмным. «Усе мы, навучэнцы, вельмі сур'ёзна ставіліся да вучобы. Але не маглі мы застацца абыякавымі, калі ў хуткім часе зразумелі, што ў навучальні практычна не выкарыстоўваецца беларуская мова, што ігнаруюцца і замоўчваюцца нашая гісторыя, культура, зноў выпадаюць з праграмы калісьці забароненыя бальшавікамі імёны пісьменьнікаў, грамадзкіх дзеячоў», - успамінае Б.[2, 159].
Стала відавочнай палітыка русіфікацыі, што, безумоўна, не магло не абразіць былых вучняў Глыбоцкай прагімназіі. Афіцыйныя пратэсты, скіраваныя да адміністрацыі, не давалі ніякага плёну. Гэта натхняла юнакоў і дзяўчат Глыбоцкай пэднавучальні згуртавацца вакол сваіх аднадумцаў.
«Аднадумцы зь цягам часу прынялі рашэньне, што трэба гуртавацца і процістаяць абставінам хоць бы тым, каб самім трымацца патрыятычных пазыцыяў і прывабліваць людзей, якія не баяцца яшчэ лічыць сябе беларусамі. І стаяць за Беларусь. Гурток такі неўзабаве завязаўся. Зразумела, употай ад адміністрацыі. Нашыя важакі - Васіль Мядзелец, Антон Фурс, Алесь Юршэвіч - парупіліся надаць гуртку такое-сякое арганізацыйнае афармленьне. Той, хто ўступаў, прымаў прысягу перад сябрамі. На чарзе ў нас была выпрацоўка статуту, праграмы», - узгадвае Б. [2, 159-160].
Пасьля аб'яднаньня Глыбоцкага патрыятычнага асяродку з гуртком аднадумцаў з Пастаўскай пэднавучальні і ўтварэньня аб'яднанага Саюзу Беларускіх Патрыётаў Б. належаў да Глыбоцкай арганізацыі СБП.
У часе разгрому СБП органамі МГБ за ўдзел у гэтай моладзевай арганізацыі Б. быў арыштаваны. Здарылася гэта 8 лютага 1947. Прычыну хуткай паразы Б. бачыць ува ўласнай неасьцярожнасьці тагачасных маладых патрыётаў і правакатарстве аднаго з удзельнікаў СБП, які аказаўся супрацоўнікам энкавэдыстаў.
«СБП праіснаваў нядоўга. Зрэшты, тэрмін гэты мог быць, як пасьля стала зразумелым, і яшчэ карацейшы. Сярод нас аказаліся падасланыя энкавэдыстамі «сэксоты», празь якіх МГБ ведала пра нас шмат ці ня з самага пачатку. Даводзіцца толькі меркаваць, чаму, маючы пра нас немалую інфармацыю, энкавэдысты не сьпяшаліся распраўляцца з намі», - кажа Б. [2, 160].
Пасьля суду над СБП у Менску, які адбыўся 16-20 чэрвеня 1947, Б. быў асуджаны паводле арт. 63-I КК БССР на 10 гадоў пазбаўленьня волі.
Да лета 1948-га адбываў тэрмін у лягеры «Краснае ўрочышча», што пад Менскам, дзе працаваў на будаўніцтве менскага аўтамабільнага заводу. Потым ён трапіў у лік вязьняў, якія былі накіраваныя ў Інцінскія лягеры (Комі АССР). Ужо гэнам разам зь іншымі паплечнікамі-землякамі, такімі як, Васіль Супрун, Кастусь Шышэя, Шастаковіч уваходзіў у зямляцкі гурток, які ўзяў на сябе ролю беларускага цэнтру ў сыстэме лягероў вакол Інты.
Зь лягеру быў вызвалены ў 1955 у выніку т.зв. хрушчоўскай «адлігі». Па вяртаньні ў Беларусь ажаніўся з Марыяй Бабіч, таксама колішнім сябрам СБП. З 1956 году разам з жонкай пераехаў зноў пад Інту, дзе працаваў шахцёрам.
Па выхадзе на пэнсію ў 1984 пераехаў на пастаяннае жыхарства ў Полацак. Рэабілітаваны ў 1992. Б. - суаўтар успамінаў у кнізе «Гарт. З успамінаў пра Саюз Беларускіх Патрыётаў». Мае публікацыю ў газэце «Наша слова» (1992).
Кр.: 1. ANH; F-3.
Літ.: 2. Гарт. З успамінаў пра Саюз Беларускіх Патрыётаў. Мн., 1997. С. 18-21, 24, 40, 43, 66, 71, 86, 89, 90, 126, 139, 140, 141, 151-187, 224, 240-242, 314, 340; 3. І сорам, і крыўда, і спадзяванне // Наша слова. 1992, № 23, 10 чэрвеня.
Юры Грыбоўскі
