Ермаловіч Мікола (псэўданімы: Сымон Беларус, М.Ермолов, Я.Мікалаеў, Мікола Наваселец, М.Ярмолаў; 29.04.1921, в. Малыя Навасёлкі на Койданаўшчыне (цяпер Дзяржынскі р-н Менскай вобл.)), вядомы беларускі гісторык, крытык, літаратуразнаўца; заснавальнік новай беларускай рамантычнай гістарыяграфіі; аўтар і выдавец непадцэнзурных тэкстаў 1960-1980-х.

У 1938 скончыў Дзяржынскую сярэднюю школу і тады ж паступіў на філялягічны факультэт Менскага пэдінстытуту. Да пачатку вайны скончыў тры курсы. З-за дрэннага зроку быў вызвалены ад вайсковае службы, эвакуяваўся і працаваў настаўнікам расейскай мовы і літаратуры ў в. Лабаскі Мардоўскай АССР. У 1943 вярнуўся ў Беларусь, дзе працягваў настаўніцкую дзейнасьць. З 1946 аднавіў вучобу ў пэдінстытуце, з 1947 па 1948 вучыўся ў асьпірантуры. З 1948 па 1955 - выкладчык беларускай літаратуры ў Маладэчанскім настаўніцкім інстытуце. У 1955-1957 - загадчык мэтадычнага кабінэту Маладэчанскага абласнога інстытуту ўдасканаленьня настаўнікаў. У 1957 выйшаў на пэнсію з прычыны значнага пагаршэньня зроку. З гэтага часу Е. актыўна пачынае займацца навукова-дасьледчай дзейнасьцю. Галоўныя тэмы - гісторыя Беларусі 9-14 ст. і беларуская літаратура.

Е. пачаў літаратурную працу ў 1948 годзе, друкаваўся ў маладэчанскай раённай газэце, альманаху «Нарач», газэтах «Звязда», «Літаратура і мастацтва», «Голас Радзімы», часопісах «Полымя», «Нёман», «Маладосць», навуковых зборніках.

У 1963 Е. распачынае выдаваць рукапісны самвыдавецкі часопіс «Падсьнежнік», чатыры выпускі якога выйшлі да 1964. Вынікам дасьледніцкай працы становіцца напісаньне ў 1968 кнігі «Па слядах аднаго міфа», якая на працягу доўгага часу хадзіла па руках самвыдатам, упершыню афіцыйна выйшла толькі ў 1989.

У 1975 Е. узнаўляе выпуск «Падсьнежніка», але пад новай назвай «Гутаркі», да 1976 выйшла блізу 50 выпускаў. «Гутаркі» шматразова перадрукоўваліся, перапісваліся, распаўсюджваліся сярод беларускай інтэлігенцыі. «Гутаркі» выдаваліся Е. пад псэўданімам Сымон Беларус. Назву «Гутарка» аўтар абраў таму, што ў 19 ст. «гутаркі» былі найбольш пашыраным жанрам нелегальнага друку. У сваім выданьні Е. зьмяшчаў творы, якія не маглі быць апублікаваныя ў афіцыйным друку з-за свае сацыяльнае і палітычнае накіраванасьці. Аўтар рыхтаваў матэрыялы ў Менску (у Дзяржаўнай бібліятэцы БССР), друкаваў у Маладэчне на друкарцы, а потым перадаваў Яўгену Куліку для памнажэньня. Нумар выходзіў прыкладна раз на тыдзень.

Е. стаўся заснавальнікам новай беларускай рамантычнай гістарыяграфіі, якая адкінула савецкія канцэпцыі несамастойнасьці гісторыі Беларусі. Працы Е. узначнай ступені паўплывалі на фармаваньне сучаснай грамадзкай думкі і гістарыяграфіі Беларусі. Паводле палітычных матываў галоўныя канцэптуальныя працы Е. не маглі зьяўляцца ў афіцыйным друку. Таму рукапісы Е. у 1970-1980-х абарачаліся ў непадцэнзурным друку. Самвыдавецкі памнажалася праца «Па слядах аднаго міфа: Ці было літоўскае заваяванне Беларусі?». Былі выпадкі, калі самвыдавецкі памнажаліся працы Е., апублікаваныя і ў афіцыйным друку. Так, да прыкладу, рабіліся фотакопіі з працы Е. «Балцкія плямёны» (газэта «Голас Радзімы», 05.11.1981). У машынапісным выглядзе пашыралася праца «У духу застойнага часу». Гэты артыкул Е. напісаў у адказ на артыкул В.Мялешкі і З.Капыскага «Фактам вопреки» («Советская Белоруссия», 28.07.1987). Пасьля таго, як рэдакцыя «Советской Белоруссии» адмовілася друкаваць яго, артыкул распаўсюджваўся ў машынапіснай форме. Пазьней быў апублікаваны ў «Студэнцкай думцы» ў № 3 за 1989 год.

Несавецкае бачаньне гісторыі Беларусі выклікала відавочнае раздражненьне ўладаў, некалькі разоў на кватэру да Е. работнікі КГБ прыносілі позвы з патрабаваньнем зьявіцца і разабрацца з «извечной самостоятельностью белорусов». Гістарычныя творы Е. ляжалі неапублікаванымі ў рэдакцыях часопісаў, нягледзячы на тое, што гэтыя працы былі вельмі папулярныя і ў вялікай колькасьці пашыраліся самвыдатам.

Толькі з часоў перабудовы сьвет пабачылі некалькі працаў Е.

Е. атрымаў Дзяржаўную прэмію Беларусі за кнігу «Старажытная Беларусь» (1992), прэмію імя Ў.Караткевіча, узнагароджаны мэдалём Ф.Скарыны (1993).

Тв.: 1. Па слядах аднаго міфа. - Менск, 1989 (1-е выданьне), 1991 (2-е выданьне); 2. Старажытная Беларусь: Полацкі і Новагародскі перыяды. - Менск, 1990; 3. Старажытная Беларусь: Віленскі перыяды. - Менск, 1994.

Ларыса Андросік

Паведаміць пра недакладнасьць