Ініцыятыва адпраўкі Я.Філістовіча ў Беларусь выходзіла ад Барыса Рагулі. «Пераканаўшыся, што я моцна стаю на нацыяналістычных пазыцыях і зьяўляюся прыхільнікам актыўных дзеяньняў супраць Савецкай дзяржавы, Рагуля прапанаваў мне перабрацца на тэрыторыю Савецкай Беларусі, не чакаючы пачатку вайны, і разгарнуць там актыўную нацыяналістычную работу», - сьведчыў Філістовіч [1, 43].
08.08.1951 Я.Філістовіч сустрэўся ў Лювэне (Бэльгія) з чалавекам, які назваўся Стывам і паабяцаў памагчы Ф. патрапіць на Бацькаўшчыну. У амэрыканскай разьведшколе ў мястэчку Вэрысгофэн пад Мюнхенам (Баварыя) Філістовіч праходзіў курс навучаньня разьведвальнай дзейнасьці. Разам зь Філістовічам абучэньне ў амэрыканскай разьведшколе ў Баварыі праходзіў Канстанцін Амор, былы рэдактар часопіса Згуртаваньня Беларусаў Вялікабрытаніі «Беларус на чужыне». Ён меўся ляцець зь Філістовічам у якасьці радыста, але зь нейкай прычыны не паляцеў.
09.09.1951 Філістовіч выляцеў зь Мюнхену на поўнач Нямеччыны. Тут былі зьмененыя самалёты і праз чатыры-пяць гадзінаў лёту дэсант быў над Беларусяй. Ф. прызямліўся паблізу вёскі Паняцічы, закапаў парашут, схаваў зброю і іншыя рэчы, і накіраваўся ў вёску. Жыў Філістовіч у сваякоў і іхных знаёмых.
Місія Філістовіча палягала ў правядзеньні агітацыйнае работы, а таксама зборы інфармацыі пра дысьлякацыю савецкіх войскаў і вайсковых аэрадромаў. Філістовіч зьдзяйсьняў паездкі ў Вільню і Горадню, дасылаў сабраную інфармацыю на Захад.
У траўні 1952 Філістовіч узяў кіраўніцтва над групай людзей, што хаваліся ў лесе ў двух кілямэтрах ад вёскі Самалі. У выніку ўтварылася так званая Філістовіча група. Група выконвала патрабаваньні Барыса Рагулі, што каб да ягонага прыбыцьця Філістовіч і ягоныя паплечнікі не зрабілі ніводнага стрэлу.
Група Філістовіча зьдзейсьніла напад на друкарню МТС у мястэчку Вязынь. Абсталяваньне было разьмешчанае ў другім лягеры групы, ува ўрочышчы Руда, у двух кілямэтрах ад вёскі Кутляны. Група пасьпела набраць і аддрукаваць газэту «Жыве Беларусь!» і ўлётку. У канцы чэрвеня 1952 група напала на двух савецкіх фінагентаў, забраўшы ў іх казённыя грошы.
У ноч з 04 на 05.09.1952 апэратыўна-ваенізаванай групай МГБ была праведзеная акцыя па ліквідацыі Філістовіча групы. Янку Філістовічу ўдалося ўцячы. Некалькі начэй Ф. ішоў на Захад, мяркуючы перайсьці мяжу з Польшчай недалёка ад Горадні. 09.09.1952 Філістовіч у выніку здрады быў схоплены. Засуджаны ваенным трыбуналам Беларускай Вайсковай Акругі да сьмяротнага пакараньня праз расстрэл.
Літ.: 1. Аляксандар Лукашук. Філістовіч. Вяртаньне нацыяналіста. Менск, 1997; 2. М.Паслядовіч. Па ваўчыных сцежках: Дакументальная аповесць, напісаная па расказу палкоўніка Д.М.Каленіка. - Менск, 1958; 3. І.Валахановіч. Барацьба вакол ідэі «беларускай незалежнай дзяржавы» (другая палова 40-х - пачатак 50-х гг.) // Беларускі гістарычны часопіс. 1999, № 1. С. 58-62.
Юрась Думбляўскас
