зязюлька
адна як зязюлька. Памянш. Спачув. Пра жанчыну без сям'і. Санько, 70.
жыць як зязюлька. Памянш. Няўхв. Пра жанчыну, што жыве без дому, без сям'і. Янк., Пар., 61.
зязюлісты як зязюлька. Памянш. Мсцісл. Пра светла-шэрае апярэнне птушак, колер рэчаў. Бялькевіч, 212. ≺ Зязюлісты - светла-шэры, падобны па апярэнні да зязюлі.
укінуць як зязюлька яйка. Памянш. Воран. Асудж. Пра вельмі мала зробленае, для адчэпнага і без далейшага адказвання. Даніловіч, 187.
шэрая як зязюлька. Памянш. Ухв. Пра афарбоўку матэрыялу, шэрае апярэнне птушак, курыцы. Янк. Пар., 199.
гаварыць як салавей з зязюлькаю. Гл. салавей.

зязюля
плакаць як зезюля куе. Лоеў. Спачув. Пра плач ці галашэнне над хворым, памерлым. Янкова, 366.
ховацца як зеўзюля по капусці. Жытк. Пра ўдалае хаванне ад каго-н. ТС 2, 165.
адна як зязюля шэрая. Маладз. Спачув. Пра самотную жанчыну. Гілевіч 2007, 64.
кукаваць як зязюля. Слуцк. Спачув. Пра плач, прычытанне чалавека. Сержпутоўскі 1999, 137.
рабы як зязюля. Івац. Пра некага рабога. ЗЗайкі.
шчабятаць як салавей з зязюляю. Гл. салавей.

зялеза, гл. жалеза

зялёны
трэсці як зялёны мак. Гл. мак.

зяляпуха
зялёны як зяляпуха. Ваўк. п. 1. Пра хваравіты выгляд худога чалавека. 2. Пра афарбоўку якога-н. матэрыялу. Federowski, 354. ≺ Зяляпуха - зялёны, недаспелы плод.

зямля
грымнуць як сосна аб землю. Гл. сосна.
п'яны ек земля. Стол., Зэльв. Няўхв. Пра вельмі п'янага чалавека. ТС 2, 151; Сцяцко 1970, 132.
сыно чорнэ як зымля в мулі. Кам. Няўхв. Пра счарнелае ад дажджоў сена, што страціла кармавую якасць. ЖН, 55.
чорный як зымля. Кам., Зэльв., Івац., Маладз. Няўхв. Пра нешта чорнае, брудна, неадмытае. ЖНС, 78; Сцяцко 2005, 49; Ззайкі; Гілевіч 2007, 68.
як неба з зямлёй. Лід., Стаўб. Пра зусім розных, процілеглых людзей, прадметы, падзеі. МК, 311.
як пад зямлёй. Смарг. Пра адчуванне суму і заклапочанасці. Сцяшковіч, 617.
хадзіць як пад зямлёю. Слуцк., Івац. Спачув. Пра чалавека, які моцна нешта перажывае, бядуе, не мае надзеі. Янк., 515; Сержпутоўскі 1999, 38; Санько, 68; ЗЗайкі.
вырасці як з-пад зямлі. Пух., Мсцісл. Пра нейчае нечаканае з'яўленне. Мін.-Мал., 1970, 159; Юрчанка 1977, 213.
прамовіць як з-пад зямлі. Пра нейчы глухі, далёкі голас. Янк., Пар., 130.
так падобна як неба да зямлі. Гл. неба.
цягнуцца як гад па зямлі. Гл. гад.
як (нібы) з-пад (з) зямлі вырас. Пра нейчае зусім нечаканае, раптоўнае з'яўленне.
як з зямлі вырасці. Пра нечаканае, раптоўнае з'яўленне. НН, 371.
Ажаніцца - як пад зямлю праваліцца. Прык. Брасл. Пра чалавека, які пасля жаніцьбы перастаў з'яўляцца на людскіх зборышчах. Рабкевіч, 20.
згінуць як праз зямлю праваліцца. Івац. Пра каго-альбо што-н., якія бясследна зніклі. Янк., Пар., 72; ЗЗайкі.
хадзіць як зямлю прадаўшы. ВДзв. Спачув. Пра прыгнечаны, разгублены, нярадасны стан чалавека. Высл., 411; Санько, 70.
як скрозь зямлю праваліцца. Навагр., Стаўб., Стол. Няўхв. Пра нейчае бясследнае, раптоўнае знікненне. Сцяшковіч, 619; МК, 214; Барысюк, Буян, 13.
багаты як зямля [святая]. Вілен. п., Івац., Лід. Ухв. Пра вельмі багатага чалавека. Federowski, 19; ЗЗайкі.
здарова як карова, багата як зямля, пладавіта як свіння. Гл. карова.
набрацца як зямля. Слон. Няўхв. Пра вельмі п'янага чалавека. Высл., 349.
напіцца як зямля. Няўхв. Санько, 157. Тое ж.
п'яны ек земля. Зэльв. Асудж. Пра моцна п'янага чалавека. ТС 2, 151; Сцяцко 2005, 100.
усё прымае як зямля святая. Ваўк. п. Пра кагосьці, хто прымае ўсё, што даюць ці трапляецца. Federowski, 359.
цёмны бы зямля. Слуцк. Спачув. Пра чалавека, счарнелага ад хваробы, няшчасця. Сержпутоўскі 1999, 58.
чорна як зямля. Зэльв., Кам. Няўхв. 1. Пра брудную вопратку. 2. Пра жанчыну, што моцна перажывае, бядуе. Сцяцко 1970, 64; ЖНС, 78.
чорны як святая зямля. Ваўк., Слон., Мсцісл. Пра нешта чорнае. Federowski, 66; Сцяшковіч, 12; Юрчанка 1977, 228.
Як таму, што зямля на яму. Капатк. Прык. 1. Пра чалавека, якому гранічна блага. 2. Пра таго, каму ўсё роўна, як памерламу. Высл., 431.

зярно, гл. зерне

зярнятка
як сляпой курыцы зярнятка 〈на сметніку〉. Гл. курыца.
жанчына без дзіцяці як колас без зярняці. Гл. колас.

зяць
Хлеб не зяць, як захочуць, то з'ядзяць. Саліг. Прык. Жарт. Пра тое, што хлеб любой якасці будзе спажыты. ДА.
Хлеб не зяць: паглядзяць ды з'ядзяць. Рэч. АВНЛ. Тое ж.